Document

1. ŹRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO.
Źródłem prawa jest każdy akt normatywny tj. zawierający przynajmniej jedną obowiązująca normę prawną.
Źródłem prawa konstytucyjnego jest akt ustanawiający przynajmniej 1 normę prawa obowiązującego, którą przedmiotowo
można zaliczyć do prawa konstytucyjnego.
a) podstawowym źródłem jest konstytucja – przedmiotem są zasady i instytucje prawne zapisane w konstytucji
(konstytucja jest aktem ogólnym, odsyła w wielu kwestiach do aktów niższego rzędu)
b) akty niższego rzędu:
ustawy – tj. ordynacja wyborcza (określają sposób wyborów poszczególnych organów przedstawicielskich
samorządu terytorialnego); Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, o Trybunale Stanu, Prawo Ustroju
Sądów Powszechnych, Prawo o Sądzie Najwyższym, ustawa o referendum
Uchwały Parlamentarne – uchwała sejmu czy senatu dot. regulaminu
Uchwały Rady Ministrów – dot. własnego funkcjonowania.
prawo zwyczajowe – zwyczaj dot. praktyki stosowania przepisów konstytucyjnych lub niższego rzędu;
zwyczaj dot. materii konstytucyjnej; np. zajmowanie miejsc na Sali sejmowej, podział na lewicę, prawicę i
centrum.
Z punktu widzenia formalnego orzecznictwo sądowe nie jest źródłem prawa kont. , ale trzeba pamiętać o dużej roli orzecznictwa
sadowego: konstytucja zawiera tzw. klauzule generalne, których znaczenie wskazuje dopiero wykładnia Trybunału Konstyt.
Tak samo doktryna prawna – tymi poglądami w nauce kieruje się również Tryb. Konstyt. powołując uzasadnienia do
orzeczeń, ale trudno doktrynę uznać bezpośrednio za źródło prawa konstyt.
2. POJĘCIE KONSTYTUCJI, GENEZA KONSTYTUCJI PISANYCH.
Konstytucja – z łac. „constituere” oznaczający – ustanawiać, urządzać. (czynność prawotwórcza dążąca do nadania
państwu ustroju)
Współcześnie to pojęcie rozumie się w 2 znaczeniach:
a) znaczenie faktyczne – oznacza faktyczny ustrój państwa, niezależnie od tego czy ten ustrój został spisany w jakieś
jednej zasadniczej ustawie państwowej (np. Konstyt. Wlk. Brytanii nie jest konstyt. spisaną)
b) znaczenie prawnicze – ustawa zasadnicza w państwie, która reguluje: podstawowe zasady ustroju państwa, system
naczelnych organów państwowych, status jednostki w państwie (relacje miedzy państwem a jednostką),
podstawowe prawa wolności i obowiązki jednostki.
Rodzaje konstytucji:
a) pisane – np. konstytucja Polski (99% państw na świecie posiada konstytucje pisane),
b) niepisane – Wielka Brytania w tym kraju istnieje konstytucja tylko nie jest ona zapisana, cały ustrój państwa jest
konstytucją, istnieje konstytucja rzeczywista według zwyczaju, tradycji, przede wszystkim uporządkowuje rządy.
Są ustawy parlamentu, zwyczaje, konwenanse konstytucyjne.
a) sztywne – najwyższym źródłem prawa w systemie prawnym danego państwa np. polska (Trybunał Konstytucyjny
orzeka czy prawo stanowiące w państwie jest zgodne z konstytucją).
b) elastyczne – konstytucja angielska jest konstytucją elastyczną, nie ma prawej ustawy, nowy zwyczaj, jaki się
wykształcił wypierał stary zwyczaj.
a) stabilna – konstytucja Stanów Zjednoczonych, ciągle jest i obowiązuje
b) niestabilna – często zmieniana, konstytucja Francji, miała 13 konstytucji.
Geneza - Sam rodowód konstyt. w znaczeniu prawniczym sięga w Europie wielkiej rewolucji burżuazyjnej we Francji.
Pierwsza konstyt. pisana to konstyt. amerykańska z 1787r. Miejsce króla zajmuje prezydent. Posiada ona 8 artykułów, nie
dotyczy praw i wolności obywatela. Określone są kompetencje poszczególnych władz. W 1791 roku wprowadzono
pierwszych 10 poprawek. Znajdują się w nich prawa i wolności człowieka (Deklaracja praw człowieka).
Od końca lat 80-tych XVIIw. zaczęły się prace nad nową konstyt. we Francji. Tą pierwszą konstyt. w Europie z września
1791r. wyprzedziła o parę miesięcy nasza Ustawa Rządowa 3 maja 1791r (w Polsce przyjęło się, że uchwały sejmu czy sejmiku
nazywały się konstytucjami aby odróżnić szczególnie uroczysty akt jakim była konstyt. 3 maja 1791r. nadano jej nazwę Ustawy Rządowej).
Na samą koncepcję konstyt. pisanej wpłynęły ówczesne doktryny polityczne, a w szczególności doktryna umowy
społecznej, doktryna prawa natury (są pewne prawa naturalnie i państwo i parlament nie mogą ingerowac w tą sferę).
patrz testy: czynniki powodujące pojawienie się kontyt
Pierwsze konstyt. dot. zagadnień organizacji władzy państwowej (chodziło o ograniczenie monarchii absolutnej – był to
efekt wielkiej rewolucji burżuazyjnej). W związku z tym ani konstyt. Stanów Zjednoczonych nie zawierała materii dot. praw i wolności.
Uzupełnia ją deklaracja praw człowieka i obywatela z 1789r. (uchwalona na samym początku rewolucji), która do tej pory traktowana jest jako część
kontyn. francuskiej. Deklarację po kilku latach włączono jako poprawkę do kontyt. amerykańskiej, która jest najbardziej trwałą (nie zmieniła się jej
pierwotna treść, tylko dołącza poprawki (obecnie jest ich 26).
3. FUNKCJE KONSTYTUCJI.
1
Konstytucja pełni rozmaite funkcje, które się ze sobą łączą i przeplatają w praktyce jej funkcjonowania. Nie
zapominając o politycznej, ideologicznej czy symbolicznej funkcji konstytucji i podkreślając fakt, że współczesną
konstytucję traktować się powinno jako zobiektywizowany wyraz pewnego systemu wartości – podstawowych
dla funkcjonowania całego państwa i społeczeństwa – skoncentrować się należy na funkcji prawnej konstytucji.
W tym aspekcie konstytucję należy określić mianem ustawy zasadniczej państwa.
Funkcja konstytucji oznacza zespół skutków społecznych wywołanych jej istnieniem.
1. Funkcja prawna
- pełni rolę aktu regulującego stosunki polityczne, społeczne i gospodarcze, jest
fundamentem systemu prawnego.
Musi być również zorientowana na przyszłość,
wyznaczać cele działalności organów państwowych i cele społeczeństwa.
Funkcja stabilizacyjna
- pełni rolę gwaranta pokoju społecznego, zabezpiecza i chroni stosunki polityczne,
ekonomiczne i społeczne
Funkcja integracyjna
-stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja
Funkcja organizatorska
polega na określeniu przez konstytucję zasad organizacji i funkcjonowania państwa oraz
jego struktury wewnętrznej. Stanowi statut organizacyjny państwa
Funkcja wykonawcza
upowszechnia jedne wartości, zasady, idee a równocześnie stymuluje przyjmowanie
innych
4. CECHY SZCZEGÓLNE KONSTYTUCJI.
Konstyt. jest ustawą zasadniczą różniącą się pewnymi cechami szczególnymi od zwykłego aktu parlamentu. Kontyn. różni
się przede wszystkim:
Treść
konstyt. zawiera podstawowe zasady ustroju, na których opiera się cała organizacja państwowa, także relacje
między państwem a jednostką (zasada suwerenności, zwierzchnictwa);
zawiera sposób realizacji tej władzy (czy to będzie w formie demokracji bezpośredniej, pośredniej czy
przedstawicielskiej)
określenie ustroju naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji
kwestia relacji między państwem a jednostką- określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki.
Jest to obecnie niekwestionowana część każdej konstyt.
Każda konstyt może zawierać jeszcze inne materia np. stolica, flaga, hymn. Każda konstyt. powinna też zawierać rozdział dot. trybu jej zmiany.
szczególna forma – na nią składa się szczególna nazwa (żadna inna ustawa nie zaigra takiej nazwy), także
szczególny tryb uchwalania konstyt i szczególny tryb zmiany poszczególnych postanowień konstyt.
Nowe kontyn. powstają zazwyczaj w szczególnym trybie, w sposób istotnie odróżniający się od trybu powstawania
ustaw zwykłych. Najczęściej konstyt. przygotowywana jest w ramach parlamentu (choć bywają przypadki jego
pominięcia np. rosyjska K z 1993r. została przestawiona przez prezydenta i potwierdzona przez naród w
referendum).
Projekt K jest często przygotowywany przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji
parlamentarnych – może to być nadzwyczajna komisja konstytucyjna (jak w Polsce), może to być też gremium
polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu.
Uchwalenie K przez parlament wymaga zwykle uznania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy
też K uchwalona już przez parlament musi zostać poddana pod referendum w celu jej ostatecznego przyjęcia. Taki
tryb przyjęto w wielu krajach postkomunistycznych, w taki sposób postała też polska K z 1997r.
szczególny tryb zmiany – Odrębność proceduralna zmian konstytucji wyraża się współcześnie w:
a) ustanowieniu szczególnych wymogów większości i kworum, a czasem także w ustanowieniu udziału innych
podmiotów w uchwalaniu poprawki konstytucyjnej,
b) ustanowieniu kilku – konkurencyjnych lub wykluczających się – procedur zmiany konstytucji,
c) ustanowieniu zakazu zmiany konstytucji w pewnych sytuacjach bądź okresach ( w czasie obowiązywania stanu
wyjątkowego lub wojennego (Portugalia, Hiszpania, RFN, Polska) bądź w razie obiektywnie istniejącego zagrożenia państwa czy innych
sytuacji szczególnych (Belgia, Francja))
Ad a). Konstytucja sztywna może być zmieniona tylko szczególną ustawą uchwaloną (kwalifikowaną) większością głosów – jest to
przesłanka sine quo non. W większości współczesnych jest to przesłanka wystarczająca, a więc zmiana K pozostaje w gestii parlamentu, o ile
uda się w nim zbudować odpowiednią większość. Francja (większość trzech piątych w parlamencie zwołanym w charakterze Kongresu),
Włochy (większość 2/3 głosów w obu izbach – w takim wypadku nie przeprowadza się referendum konstytucyjnego), Portugalia (2/3 w
Zgromadzeniu Republiki), a w przypadku tzw. nowych demokracji – Węgry (2/3). Bułgaria (3/4), Czechy (3/5 w obu izbach). Występować tu
również mogą dodatkowe utrudnienia proceduralne, z których najdalej idącym jest konieczność potwierdzenia zmiany K przez następny
parlament (Szwecja i Grecja), z czym może się też wiązać obligatoryjne rozwiązanie parlamentu (Belgia, Dania).
W niektórych krajach, zwłaszcza o federalnym charakterze, wymagane jest współdziałanie parlamentu centralnego z parlamentami lokalnymi
(USA). Najdalej idącym rozwiązaniem jest powiązanie zmiany K z instytucją referendum (np. Szwajcaria, Irlandia, Rumunia)
Szczególna moc prawna
K jest wyposażona w szczególna, wyższa od jakiegokolwiek aktu moc prawną.
moc obowiązująca – relacja jakiegoś aktu prawnego do adresatów tego aktu (relacja w poziomie)
2
moc prawna – (relacja w pionie) relacja między poszczególnymi źródłami prawa (aktami normatywnymi). W
państwie współczesnym jest przyjęta hierarchiczna budowa systemu aktów prawnych. Na czele stoi K, w zależności
od tego jaki K przyjmie system źródeł prawa, niżej są ustawy, względnie ratyfikowane umowy międzynarodowe,
potem są tzw. akty podstawowe (rozporządzenia, uchwały RM, zarzadzenia).
Konsekwencje najwyższej mocy prawnej są dwojakiego rodzaju: jest z jednej strony pozytywny aspekt
nadrzędności ustanawiający obowiązki organu prawotwórczego: rozwijania, konkretyzowania, stosowania
przepisów konstyt.; ale znacznie ważniejszy jest negatywny aspekt w postaci zakazu wydawania aktów norm
sprzecznych z K. Sprzeczność może wystąpić w apekcie materialnym (norma aktu niższego rzędu jest przeczna z
normą K) i w aspekcie kompetencyjnym (organ nie miał kompetencji do wydania aktu normatywnego np. ustawa
upoważnia RM do rozporządzenia jakiegoś prawa, a ta przekazuje tą sprawę Ministrowi), może też wystąpić
niezgodność proceduralna (akt został niezgodnie wydany z ustanowionym trybem, np. w skład elementu trybu
ustawodawczego wchodzi zasięgnięcie opinii, brak jej dyskwalifikuje cały akt)
5. TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI RP.
K z 2 kwietnia 1997r. przyjmuje – jako podstawową – procedurę swej zmiany przez parlament. Jest to dokonywane w
formie ustawy o zmianie K, a więc stosuje się tu ogólną procedurę ustawodawczą, a ewentualne odstępstwa muszą wynikac
z wyraźnego unormowania konstytucyjnego. Takim unormowaniem jest art. 235, który przewiduje, że:
a) projekt ustawy o zmianie K może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co najmniej 1/5
ustawowego składu Sejmu (92) – są to wymagania wyższe niż w „normalnej” inicjatywie ustaw.
b) ustawa o zmianie K musi zostać uchwalona przez Sejm (większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej
połowu ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat (bezwzględna większością
głosów, w obecności co najmniej połowu ustawowej liczby senatorów)
c) nie przewiduje się obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, jeżeli jednak poprawka dot. przepisów rozdziału
I, II lub XII, to podmioty uprawnione do inicjowania zmian K mogą zarządać w terminie 45 dni od uchwalenia
poprawki przez Senat przeprowadzenia referendum. Zmiana K zostaje przyjęta, jeżeli opowiedziała się za nią
większość głosujących (nie ma wymogu frekwencji wyborczej)
d) Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy zmieniającej K, nie przysługuje mu w tym zakresie prawo weta,
e) K nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (art. 228 ust. 6), co oznacza, że nie można w
tym okresie wnosić projektów ustaw o zmianie K, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić.
6. ZASADA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA KONSTYTUCJI.
Będąc ustawą K musi być stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej i inne podmioty, które są adresatami
zawartych w niej norm i zasad. Stosowanie K, to coś więcej niż jej przestrzeganie. Polega ono nie tylko na zakazie
podejmowania działań czy unormowań sprzecznych z K oraz na obowiązku podejmowania działań i unormowań służących
realizacji postanowień K. stosowanie K to także powoływanie norm i zasad K jako bezpośredniej podstawy dla działań,
rozstrzygnięć czy unormowań, gdzie tylko jest to możliwe. Tym samym nowoczesne pojmowanie stosowania konstytucji
odrzyca koncepcję pośredniczącej roli ustaw zwykłych (koncepcja ta traktuje K jako akt adresowany przede wszystkim do
ustawodawcy zwykłego, – więc parlamentu, a dopiero rozwinięcie postanowień konstytucyjnych w ustawach zwykłych
pozwala na ich stosowanie przez inne organy i przez obywateli – konstytucja jest więc stosowana za pośrednictwem ustaw).
Koncepcji tej przeciwstawiana jest zasada bezpośredniego stosowania K: w tych wszystkich wypadkach, gdy
postanowienia konstytucyjne są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny, by możliwe było ich
odniesienie w konkretnych sytuacjach zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć
swe działania (rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności
powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych.
7. SYSTEMY ZABEZPIECZENIA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA.
Nie wystarczy samo proklamowanie w konstytucji zasady jej nadrzędności. Aby stanowiła ona realną podstawe całego
systemu prawa musi powstawać zapewnienie zgodności całego prawa z konstytucją.
Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm
konstytucyjnych.
Do najczęściej występujących gwarancji należą:
gwar. Bezpośrednie – sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej.
gwar. Pośrednie - podział władzy umożliwiający organom należącym do różnych władz wzajemne kontrolowanie
się pod kątem min: zgodności z konstytucją, a takie zasady jawności działania organów państwowych
umożliwiających poddanie ich kontroli ze strony społeczeństwa.
8. PREWENCYJNY SYSTEM ZABEZPIECZENIA KONSTYTUCJI. (wykłady)
3
Sądy konstytucyjne z reguły sprawują tez kontrolę prewencyjną – uprzednią. Dokonywana ona jest w odniesieniu do
projektu aktu w czasie jego uchwalenia albo jego po jego uchwaleniu aż do momentu wejścia w życie, a przynajmniej do
czasu jej promulgacji.
1. system pozaparlamentarny – kontrola sprawowana przez głowę państwa, weto absolutne lub zawieszające – może
stwierdzić, że ustawa jest niezgodna z K, podpisanie aktu przez głowę państwa jest stwierdzeniem, iż ustawa została
uchwalona przez parlament.
Promulgacja oznacza uznanie, iż ustawa została uchwalona w sposób zgodny z konstytucją i że nabiera ona mocy
wiążącej.
2. System parlamentarny:
A/ system kontroli sprawowanej przez parlament in pleno – kontrola konstytucyjności ustaw przez parlament w ramach
procedury ustawodawczej.
B/ system kontroli sprawowany przez specjalne organy wewnątrzparlaamentarne – przez ostateczną decyzję uchwalenia
ustawy, parlament powierza specjalnej komisji parlamentarnej zadanie zbadania zgodności projektu ustawy, z
konstytucją.
9. AMERYKAŃSKI SYSTEM KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA.
Można go określić mianem kontroli rozproszonej (zdekoncentrowanej), pojawił się już na przełomie XVIII i XIX w. w
USA.:
Polega on po pierwsze na tym, że kompetencja orzekania o zgodności ustaw z konstytucją przysługuje wszystkim
sądom i nie pozostaje skoncentrowana w jednym tylko organie sądowym. Nie tworzy się więc odrębnego sądu (trybunału)
konstytucyjnego, a każdy sąd może – w ramach swej właściwości – orzekać o konstytucyjności ustaw. Autorytatywność
takiego rozstrzygnięcia zależy od miejsca danego sądu w systemie wymiaru sprawiedliwości, a tym samym podstawowa
rola przypadać musi Sądowi Najwyższemu.
Po drugie, orzekanie o konstytucyjności ustaw ma charakter incydentalny. Oznacza to, że orzekanie takie może być
dokonywane tylko w ramach konkretnej sprawy. Jeżeli jedna ze stron podniesie argument dowodzący, że przepis ustawy, na
którym sąd ma się oprzeć przy rozstrzyganiu sprawy, jest sprzeczny z K, sąd musi rozstrzygnąć, czy sprzeczność taka
rzeczywiście mam miejsce.
Po trzecie, orzeczenie o niekonstytucyjności ustawy oznacza, że sąd odmawia zastosowania takiej ustawy przy
rozstrzyganiu zawisłej przed nim sprawy (tzw. skutek inter partes); sąd nie ma prawa do generalnej uchylenia ustawy i
wyprowadzenia jej z systemu obowiązującego prawa. Trzeba jednak pamiętać o szczególnej roli precedensów w prawie
amerykańskim – w praktyce orzeczenie Sądu Najwyższego USA o niezgodności ustawy z K kładzie kres jej stosowaniu.
10. SKONCENTROWANY (KONTYNENTALNY) SYSTEM KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA.
System ten pojawił się dopiero po I wojnie światowej – wiązany jest zwykle z Halsem Kelsenem. Jego podstawową cechą
jest istnienie szczególnego sądowego (lub quasi-sądowego) organu – trybunału (sądu) konstyt., który jest wyłącznie
właściwy do orzekania o zgodności ustaw z K. Sądy pozostałe mogą jedynie zwracać się do Tryb. Kont. o rozstrzygnięcie,
samodzielnie natomiast rozstrzygnięć takich nie mogą wydawać. Kontrola konstytucyjności ustaw dokonywana jest nie
tylko „przy okazji” rozpatrywania spraw indywidualnych (tzw. kontrola konkretna, inicjowana przez sądy w formie pytań
prawnych), ale też z inicjatywy niektórych organów państwowych (prezydent, rząd, ombudsman, a także grupy
deputowanych do parlamentu), które mogą zwracać się o orzeczenie TK, nawet jeżeli problem konstytucyjności ustawy nie
pojawił się w żadnej konkretnej sprawie (tzw. kontrola abstrakcyjna). Orzeczenie TK o niekonstytucyjności ustawy
powoduje jej uchylenie (tzw. skutek erga omnes), a więc ostatecznie usuniecie.
11. KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA W POLSCE.
Instytucja kontroli konstytucyjności prawa nie ma w Polsce długiej tradycji.
Do polskiego porządku prawnego Trybunał Konstytucyjny został wprowadzony 26.03.1982r. na podstawie Małej
Konstytucji z 1952r. Mógł on jednak rozpocząć funkcjonowanie dopiero po uchwaleniu w dniu 25.04.1985r. ustawy o
Trybunale Konstytucyjnym.
Konstytucja umieściła TK w rozdziale zatytułowanym „Sądy i Trybunały” i zaliczyła go do władzy sądowniczej.
Trybunał jest organem władzy sądowej, powołany do badania zgodności z konstytucją aktów normatywnych i umów
międzynarodowych. Jest organem odrębnym i niezależnym od innych władz. Jego orzeczenia mają charakter ostateczny i
wiążący. Sędziowie są wybierani indywidualnie ( Uchwała Sejmu) na okres dziewięcioletniej kadencji. Konstytucja przyjęła
zasadę nominacji Prezesa TK przez Prezydenta RP. Prezydent RP powołuje prezesa i wiceprezesa TK wśród 2 kandydatów
przedstawionych przez Zgromadzenie Narodowe.
12. ZAKRES KOMPETENCJI TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W POLSCE.
Polski Trybunał realizuje szereg funkcji, o ujęciu typowym dla współczesnego sądu konstytucyjnego. Wymienić należy:
4
kontrole norm, tzn. orzekanie o zgodności aktów normatywnych (zawartych w nich norm) z aktami (normami)
wyższego rzędu,
orzekanie o skargach konstytucyjnych,
rozstrzyganie sporów kompetencyjnych miedzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,
orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędów przez Prezydenta RP.
Zarazem poza zakresem właściwości Trybunału pozostaje podejmowanie pewnych rozstrzygnięć powierzanych w
niektórych krajach, sądowi konstytucyjnemu. Wymienić należy:
orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej, które w Polsce należy do właściwości Trybunału Stanu jako
odrębnego organu władzy sądowniczej,
rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów i referendów, w Polsce należy to przede wszystkim do Sądu
Najwyższego,
ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, które należało do właściwości Trybunału Konstytucyjnego
w poprzednim stanie prawnym, a istotą tej kompetencji było ustalenie znaczenia postanowień ustawowych; była to
więc forma abstrakcyjnej wykładni prawa, nowa Konstytucja nie tylko zniosła tę kompetencję, ale też pozbawiła
mocy powszechnie obowiązującej wszystkie uchwały wykładnicze podjęte wcześniej w tym trybie przez Trybunał
Konstytucyjny.
13. PODMIOTY
MAJĄCE
KONSTYTUCYJNYM.
PRAWO
WSZCZYNANIA
POSTĘPOWANIA
PRZED
TRYBUNAŁEM
Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym nawiązuje do wzorów postępowania sądowego, a w sprawach nie
uregulowanych odrębnie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Trybunał rozpatruje sprawy o kontrole norm w składach pięcioosobowych, gdy chodzi o kontrole ustawy lub umowy
międzynarodowej, lub trzyosobowych, gdy chodzi o kontrolę aktu podustawowego. Składy orzekające są wyznaczane przez
Prezesa Trybunału Konstytucyjnego odpowiednio do kolejności wpływu spraw. Każda sprawa może być rozpatrywana w
pełnym składzie, wówczas wymagana jest obecność co najmniej 9 sędziów. Jeżeli wynika to ze szczególnej zawiłości
sprawy, a zwłaszcza, gdy orzeczenie może spowodować konieczność dokonania nakładów finansowych nie przewidzianych
w ustawie budżetowej. Uczestnikami postępowania są: wnioskodawca tj. podmiot, który złożył pytanie prawne, organy,
który wydał zakwestionowany akt normatywny oraz Prokurator Generalny. Jeżeli orzeczenie Trybunału może wywołać
skutki wiążące się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w budżecie, opinie przedstawia także Rada Ministrów.
Sprawy z wniosków lub pytań prawnych zawsze muszą być rozpoznane na rozprawie. Po zamknięciu rozprawy skład
orzekający udaje się na naradę i wydaje orzeczenie. Orzeczenie musi zapaść większością głosów.
Z wnioskiem o wszczęcie postępowania wystąpić mogą:
Prezydent RP, Marszałek Sejmu Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów,
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK,
Rzecznik Praw Obywatelskich,
Krajowa Rada Sądownictwa (jeśli dotyczy to niezależności sądów i niezawisłości sędziów)
Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego
Ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i
organizacji zawodowych
Kościoły i inne związki wyznaniowe
wg art. 79 Konstytucji „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach
określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego
aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub
prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.”
14. PYTANIA PRAWNE W POSTĘPOWANIU PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM W POLSCE.
Z pytaniem prawnym mamy do czynienia, gdy w przypadku rozpatrywania konkretnej sprawy występują wątpliwości co do
zgodności z Konstytucją przepisu prawnego, który ma się stać podstawą rozstrzygnięci sądowego.
Pytanie prawne jest to uprawnienie wyłącznie sądu (każdego). Może być ono realizowane na każdym etapie postępowania
sądowego. Strony postępowania mogą tylko wnosić o przedstawienie pytania prawnego, ale decyzja zawsze pozostaje w
gestii sądu orzekającego.
Musi być też spełniona przesłanka relatywności - pytaniem prawnym można objąć tylko ten przepis, który ma być podstawą
rozstrzygnięcia sprawy. Przedstawienie pytania prawnego powoduje zawieszenie postępowania, na tle którego
sformułowano pytanie. Po wydaniu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny, postępowanie zostaje podjęte, a sprawę
rozstrzyga się zgodnie z tym orzeczeniem.
Z pytaniem prawnym mamy do czynienia przy tzw. Kontroli konkretnej (dotyczącej danej sprawy).
15. SKARGA KONSTYTUCYJNA.
5
Istotą skargi konstytucyjnej jest bezpośrednie powiązanie tej procedury z ochroną praw jednostki.
Skarga konstytucyjna jest to szczególny środek prawny pozwalający jednostce (innym podmiotom praw i wolności
konstytucyjnych) na zwrócenie się do sadu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz
publicznych, o ile rozstrzygnięcia te naruszają konstytucyjnie zagwarantowane prawa bądź wolności skarżonego. Istotne są
tu 4 elementy:
incydentalny charakter skargi, stanowiącej prawo każdego podmiotu praw bądź wolności konstytucyjnych i
związanej z konkretnym przypadkiem ich naruszenia,
ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze,
subsydiarny charakter skargi, pozwalający na jej wniesienie dopiero po bezskutecznym wyczerpaniu innych
środków prawnych,
przyznanie praw rozpoznawania skarg organom sadownictwa konstytucyjnego, których rozstrzygnięcia wiążą
wszystkie organy państwowe.
Istnieją dwa ujęcia skargi konstytucyjnej. Węższa polega na ograniczeniu podstaw skargi do zarzutu, że orzeczenie
naruszające prawa bądź wolności skarżącego zostało wydane w oparciu o przepis praw sprzecznych z konstytucją – jest to
wiec skarga przeciwko normie. Ujecie szersze pozwala tez na postawienie zarzutu, że samo orzeczenie zostało wydane w
sposób naruszający konstytucje, może to być więc skarga zarówno przeciwko normie, jak i przeciwko orzeczeniu.
Prawo do skargi przysługuje każdemu podmiotowi praw i wolności konstytucyjnych.
Przedmiotem skargi może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny, na tle którego wniesiono
skargę i wg której wydano ostateczne rozstrzygnięcie skargi.
Postępowanie toczy się wg tego samego modelu co postępowanie w sprawie kontroli norm. Z małymi wyjątkami:
inny jest skład trybunału nadającego bieg sprawie– 1 sędzia
w toku rozstrzygania skargi trybunał może wydać postanowienie o tymczasowym wstrzymaniu lub zawieszeniu
wykonania orzeczenia
o nadaniu skardze biegu informuje się Rzecznika Spraw Obywatelskich , który może w nim uczestniczyć
skarga jest rozpatrywana w składzie 3 lub 5 sędziów a w sprawach zawiłych przez cały skład.
Orzeczenie o niekonstytucyjności aktu skutkuje pozbawieniem tego aktu mocy obowiązującej. Skarżący będzie mógł żądać
wznowienia postępowania na zasadach ogólnych.
16. KONSTYTUCYJNY SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA.
System prawa w Polsce opiera się na hierarchiczności
Konstytucja jest najważniejszym aktem prawa, wszystkie inne akty muszą być z nią zgodne.
Polska Konstytucja przewiduje dwa rodzaje regulacji systemu źródeł prawa. Są to :
przepisy powszechnie obowiązujące
przepisy wewnętrzne
Przepisy powszechnie obowiązujące
art. 87 Konstytucji sformułował zasadę zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie
obowiązującego, które może wiązać wszystkie podmioty w państwie, w szczególności obywateli i „podmioty podobne „.
Rozróżniamy dwa aspekty tego prawa (dualistyczny charakter źródeł prawa);
a) aspekt przedmiotowy - oznacza, że Konstytucja wyczerpująco wymieniła formy aktów, w jakich mogą być zawierane
normy o powszechnie obowiązującym charakterze. Wyczerpujący charakter tego wyliczenia oznacza, że ustawy
zwykłe nie mogą go rozszerzać i nie mogą przewidywać dodatkowych, nieznanych Konstytucji aktów prawa
powszechnie obowiązującego. Z mocy art. 87 Konstytucji źródłami prawa powszechnie obowiązującego mogą być:
Konstytucja ( mają charakter samoistny)
Ustawy
( mają charakter samoistny)
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Rozporządzenia
( mają charakter wykonawczy)
Akty prawa miejscowego
( mają charakter wykonawczy)
Inne, konstytucyjnie przewidziane akty, w których mogą być stanowione normy powszechnie obowiązującego prawa, to
rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy (może je wydać jedynie w stanie wojennym, gdy Sejm nie może zebrać się
na posiedzenie), a także przepisy stanowione przez organizację międzynarodową
b) aspekt podmiotowy - oznacza, że Konstytucja wymieniła w sposób wyczerpujący organy upoważnione do stanowienia
prawa powszechnie obowiązującego.
na poziomie konstytucyjnym wyłączne prawo stanowienia ma parlament w szczególnej procedurze, przewidzianej
przez art. 235 K
6
na poziomie ustaw zwykłych wyłączne prawo stanowienia ma parlament, a tylko w sytuacji nadzwyczajnej,
przewidzianej w art. 234 K, mogą być przez Prezydenta wydawane rozporządzenia z mocą ustawy,
Rozporządzenia mogą wydawać – Prezydent, Rada Ministrów, Prezes RM, poszczególnym ministrom i
przewodniczący komitetów, Kraj. Radzie Rad. I Tel.
na poziomie prawa miejscowego kompetencja stanowienia prawa powszechnie obowiązującego przysługuje
organom samorządu terytorialnego oraz terenowym organom administracji rządowej.
Przepisy wewnętrznie obowiązujące - są to akty normatywne, obowiązujące wyłącznie jednostki, które są organizacyjnie
podległe organowi wydającemu dany akt. To:
Uchwały Rady Ministrów
Zarządzenia prezesa RM i ministrów.
Jednak na potrzeby poprawnego funkcjonowania aparatu państwowego dopuszczono do otwarcia systemu aktów prawa
wewnętrznego. I tak wydawane są różnego rodzaju regulacje. Ponieważ jednak akty te nie mogą być adresowane do
obywatela, nie ma niebezpieczeństwa, że taka rozszerzająca interpretacja mogłaby kolidować z ochroną praw i wolności
obywatela.
Każdy akt prawa wewnętrznego podlega kontroli, co do jego zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Akty pr. Wewnętrznego musza odpowiadać następującym wymaganiom:
mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu akt
mogą obowiązywać tylko te jednostki, a nie może działać „ na zewnątrz” , w szczególności nie może być podstawa
decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów,
może być wydany tylko na podstawie ustawy, która musi określać ogólną kompetencję danego organu do wydawania
aktów prawa wewnętrznego.
Akty pr. Wewnętrznego mogą stanowić wszelkie organy państwowe lub samorządowe w wymaganej formie prawnej,
zawsze jednak tylko pod adresem tych podmiotów i jednostek, które pozostają w sferze ich organizacyjnej podległości.
17. AKTY PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być:
- Konstytucja,
- Ustawy,
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe,
- Rozporządzenia,
- Akty prawa miejscowego.
Konstytucja i ustawy mają charakter aktów samoistnych, tzn. mogą być wydawane w ramach ogólnej kompetencji organu
uprawnionego do ich stanowienia; nie jest w tym celu konieczne żadne szczegółowe upoważnienie.. Natomiast
rozporządzenia muszą mieć zawsze charakter aktów wykonawczych, tzn. mogą być wydawane tylko na podstawie
upoważnienia ustawowego, a upoważnienie to musi mieć charakter szczegółowy pod względem podmiotowym,
przedmiotowym i treściowym. Podobnie wykonawczy charakter muszą mieć akty prawa miejscowego.
Inne przepisy konstytucyjne dają podstawę do uznania, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być też:
rozporządzenia Prezydenta z mocą ustawy (art. 234 – pamiętajmy jednak, że można je wydawać tylko w sytuacji
nadzwyczajnej, tzn. w stanie wojennym, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie);
przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, do której należy Polska, jeżeli umowa międzynarodowa
konstytuująca tą organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym.
18. AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO.
Organy państwa mogą stanowić akty prawa wewnętrznego, tzn. akty obowiązujące wyłącznie jednostki organizacyjne
podległe organowi wydającemu te akty. W żadnym razie nie mogą one być podstawą decyzji w stosunku do obywateli, osób
prawnych oraz innych podmiotów. Zarazem muszą być one zgodne z przepisami prawa powszechnie obowiązującego, co w
szczególności jest gwarantowane przez władzę sądowniczą, która jest władna do uchylenia (Trybunał Konstytucyjny) lub
odmowy zastosowania (inne sądy) aktu prawa wewnętrznego, który wykracza poza dozwolony krąg adresatów.
Konstytucja nie enumeruje podmiotów uprawnionych do wydawania aktów prawa wewnętrznego. Należy uznać, że w tym
zakresie system tych aktów zachowuje charakter otwarty – mogą je stanowić wszelkie organy państwowe lub samorządowe
i we wszelkich wymaganych formach prawnych, zawsze jednak tylko pod adresem tych podmiotów i jednostek, które
pozostają w sferze ich organizacyjnej podległości.
19. UMOWA MIĘDZYNARODOWA JAKO ŹRÓDŁO PRAWA W RP.
7
Konstytucja określając miejsce źródeł prawa międzynarodowego w systemie prawa wyraźnie odniosła się tylko do umów
międzynarodowych. Zalicza się je do źródeł prawa powszechnie obowiązującego, wyróżniając dwa ich rodzaje:
umowy ratyfikowane na podstawie zgody wyrażonej w ustawie przyjętej w normalnym postępowaniu
ustawodawczym lub w procedurze szczególnej, bądź zgody wyrażonej w referendum.
Umowy, dla której ratyfikacji nie ma wymogu uzyskania takiej zgody.
Tylko umowy ratyfikowane stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego, umowy takie po ich ogłoszeniu stanowią
część polskiego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane, chyba, że ich stosowanie zależy od wcześniejszego
wydania ustawy.
Włączenie prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego, określamy mianem transformacji polegającej
na recepcji norm prawa międzynarodowego przez prawo krajowe.
Konstytucja dopuszcza istnienie umów innych niż ratyfikowane, nie maja one jednak charakteru aktów powszechnie
obowiązujących.
20. POJĘCIE I ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO.
Każda konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i
określają panujący w nim system władzy. Suma tych zasad składa się na tożsamość konstytucyjną państwa. Zasady te
wskazują przede wszystkim tego, do kogo należy władza w państwie (określają suwerena), ustanawiają podstawowe formy
wykonywania tej władzy i rodzaje (typy) organów państwowych do tego powołanych. Zasady te określają podstawowe
sposoby (płaszczyzna formalna) i treści (płaszczyzna materialna) wykonywania władzy, wykazując idee i cele jakie
powinny być w tym procesie urzeczywistniane.
Konstytucyjne zasady ustroju nie zawsze muszą być zapisane w odrębnych postanowieniach tego aktu. Jest,
bowiem regułą, że tekst konstytucji posługuje się skrótami myślowymi, pojeciami-kluczami, milcząco zakładając,
że znaczenie tych pojęć jest na tyle oczywiste, iż nie wymaga legalnych definicji. W ten sposób zasady ustroju
nabierają znacznej elastyczności, i o ich rzeczywistej roli i znaczeniu można często mówić dopiero na tle
orzecznictwa sądowego dokonującego ich konkretyzacji.
W polskiej konstytucji najważniejsze zasady ustrojowe odnajdziemy w rozdziale I pt. „ Rzeczpospolita” oraz w rozdz. II i
XII , ale zasady te możemy odnaleźć również w innych rozdziałach konstytucji jak i we Wstępie.
Podstawowe zasady ustrojowe:
1. zasada suwerenności Narodu,
2. zasada niepodległości i suwerenności Państwa,
3. zasada demokratycznego państwa prawnego,
4. zasada społeczeństwa obywatelskiego,
5. zasada podziału władz,
6. zasada społecznej gospodarki rynkowej,
7. zasada przyrodzonej godności człowieka.
21. KONSTYTUCYJNE ZASADY USTROJU GOSPODARCZEGO.
W każdej konstytucji znajdują się tzw. podstawowe zasady ustroju: politycznego, a w nowszych konstytucjach znajdują się
zasady ustroju społeczno-gospodarczego.
W ujęciu normatywnym (konstytucyjnym) podstawą ustroju gospodarczego RP jest społeczna gospodarka rynkowa.
Bezpośrednio opiera się ona na następujących filarach: swobodnej działalności gospodarczej, własności prywatnej,
solidarności, dialogu, współpracy partnerów społecznych.
Społeczna gospodarka rynkowa jest oryginalną koncepcją ustroju gospodarczego, określa ona ustrój gospodarczy, który z
jednej strony akceptuje liberalizmu gospodarczego i gospodarkę rynkową z drugiej zaś ustanawia pewne regulatory
przebiegu procesów gospodarczych w celu zapewnienia realizacji postulatów społecznych.
Do podstawowych zasad należą:
1. Wolność działalności gospodarczej. W świetle wypowiedzi Trybunału rozumienie zasady wolności działalności
gospodarczej rysuje się następująco:
a) Ograniczenia wolności gospodarowania nie mogą być dowolne. Nie mogą mieć charakteru generalnych
wyłączeń podmiotowych, to jest wykluczających pewne kategorie osób z kręgu uprawnionych do
podejmowania i prowadzenie działalności gospodarczej. Ograniczenia te mogą mieć tylko charakter
podmiotowy i mogą dotyczyć szeroko podjętej ochrony życia oraz zdrowia ludzkiego.
b) Swoboda gospodarowania nie jest zasada bezwzględną. U podstaw ograniczenia tej wolności, które może
nastąpić jedynie w ustawie, powinny znajdować się racjonalne względy. Ograniczenie musi być na tyle
merytorycznie uzasadnione, by w konflikcie z zasadą swobody gospodarowania warunek aksjologiczny
przeważył na korzyść ograniczenia.
c) Zasady swobody działalności gospodarczej gwarantuje wolność tej działalności przede wszystkim pod
względem podmiotowym.
8
2. Własność prywatna stanowić ma jeden z filarów społecznej gospodarki rynkowej. Konstytucja ustanawia zasadę
ochrony własności i prawa dziedziczenia. Ochrona ta dotyczy każdej własności, niezależnie od jej podmiotu czy
przedmiotu.
3. Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.
Ogólna zasada społecznej gospodarki rynkowej odnosi się do wszystkich sektorów i branż gospodarki, a więc także do
ustroju rolnictwa.
Podstawowym i generalnym celem polityki społeczno-gospodarczej jest systematyczne polepszania warunków życia
społeczeństwa.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej- państwo musi uczestniczyć w funkcjonowaniu gospodarki rynkowej tak, aby
swoim działaniem nie ograniczać możliwości innych podmiotów gospodarczych ( osobom fizycznym i prawnym).
22. POJĘCIE DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO.
Zasada ta do polskiej konstytucji została wprowadzona przez nowelę grudniową z 1989r., obecne sformułowanie art. 2
Konstytucji (Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości
społecznej) jest identyczne z treścią art. 1 wprowadzonego wówczas do Konstytucji z 1952r.
Zasada demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Państwo prawa-w klasyczny, ujęciu- oznacza państwo, w którym wszystkie instytucje ustrojowe tworzą spójny system, a
miejsce każdej instytucji jest wyznaczone przez prawo. Ścisłe rozgraniczenie kompetencji między wszystkie organy.
Możliwość działania każdego z tych organów oparte są na konkretnej normie prawnej i nie mogą wykraczać poza jej
dyspozycje.
Elementy:- spójność systemu prawnego
-legalność działania organów państwowych(działanie organów państwowych
wyłącznie na podstawie prawa może czynić to co jest mu wyraźne dozwolone)
-zasada praworządności( praworządność, rządy prawa oznacza to, że: 1.istnienie ustaw, które wyczerpuje
wszelkie obowiązki prawne obywateli (chodzi o ustawy regulujące stosunki między państwem a obywatelem).
Rodzaje praworządności:
-formalna - gdy odwołujemy się do tego, gdy jest (istnieje),.ustawa.
-materialna rozpatrujemy czy treść ustawy, czy jest dobra czy zła.
-równość obywateli wobec prawa
-jawność działania organów państwowych
-zasada ochrony praw słusznie nabytych
-zasada zaufania obywateli do państwa
-zasada- „lex retro non agit”
-zasada adekwatności celów i środków
Gwarancje- są to czynniki i instytucje ustrojowe, które zapobiegają naruszenie ustaw lub umożliwiają usunięcie już
dokonanych naruszeń.
Gwarancje dzielą się na gwarancje:
-materialne- są to te gwarancje, które zapobiegają. Są to czynniki, które tkwią w świadomości społecznej i działają poza
prawem.
-formalne(instytucjonalne) instytucje i zasady prawne umożliwiające przywrócenie stanu zgodnego z ustawą np.
instancyjna kontrola decyzji administracyjnych, sądowa kontrola decyzji administracyjnych, kontrola konstytucyjności
aktów prawnych, niezawisłość sądów).
Od pojęcia praworządności należy rozróżnić zasadę praworządności (jest to konstrukcja prawna, wyrażająca postulat
osiągnięcia praworządności w danym państwie).
Demokratyczne państwo prawo- z przymiotnika „dem” wynikają trzy wnioski:
-prawo ma być stanowione w sposób demokratyczny
-sposób rozumienia reguły większości (z poszanowaniem praw mniejszości)
-sprawiedliwość społeczna - dyrektywa dla organów państwowych wskazująca zróżnicowanie świadczeń dla obywateli
odpowiednie od realnie istniejących różnic ich sytuacji
Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi. Do
których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim: zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i
obywatela, zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo
odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych,
niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą, jak i wykonawczą
oraz zasadę samorządu/
Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty
na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego/
9
W demokratycznym państwie prawa wola większości, wyrażona w formie ustawy, może być przezwyciężona w wyniku
zastosowania kontroli konstytucyjności prawa.
23. DEMOKRATYCZNE
KONSTYTUCYJNEGO.
PAŃSTWO
PRAWNE
W
ORZECZNICTWIE
TRYBUNAŁU
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego z lat 1989-97 zarysowała się tendencja do traktowania klauzuli
demokratycznego państwa prawnego jako zbiorczego wyrazu szeregu zasad i reguł o bardziej szczegółowym charakterze,
które nie są wprawdzie wyraźnie zapisane w konstytucji, ale z niej wynikają w sposób pośredni. Zasada zaufania nakazuje,
aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych reguł uczciwości. Przepisy prawne nie
mogą wiec zastawiać pułapek, formułować obietnic bez pokrycia bądź nagle wycofywać się ze złożonych obietnic lub
ustalonych reguł postępowania, nie mogą stwarzać organom państwowym możliwości nadużywania swojej pozycji wobec
obywatela itp.
W ramach tej zasady ogólne Trybunał Konstytucyjny sformułował szereg konkretnych zasad stanowienia prawa, które
muszą być przestrzegane w demokratycznym państwie prawnym:
- zakaz działania prawa wstecz,
- nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzeniu nowych norm prawnych w
życie,
- zasada ochrony praw nabytych,
- zasada określoności prawa: przepisy prawne muszą być formułowane w sposób na tyle jasny, aby adresat
mógł bez trudności określić prawne konsekwencje swego postępowania,
- zasada proporcjonalności, inaczej zwana zakazem nadmiernej ingerencji; dotyczy ona treści stanowionego
prawa i nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego
celu proporcjonalne.
24. KONSTYTUCYJNA ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU.
Zasada ta określa suwerena, a więc wskazuje tego, do kogo należy władza w państwie.
art. 4 ust. 1 Konstytucji: „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”
Określenie Narodu jako podmiotu suwerenności oznacza odrzucenie koncepcji, zgodnie z którą podmiotem władzy może
być jakaś klasa czy grupa społeczna, partia polityczna czy jednostka. Nie może być tym samym grup społecznych czy
kategorii obywateli, które mogłyby zostać postawione poza pojęciem Naród. Pojęcie Naród należy odnosić do wspólnoty
wszystkich obywateli Rzeczypospolitej, rzeczywistym źródłem władzy są decyzje tylko tych obywateli, którzy posiadają
prawo wyborcze.
Reprezentowanych przez Parlament.
Suwerenność- wola najwyższa, która może oddziaływać na podmioty, obiekty i nie może być ograniczona
Na pojęcie suwerenności składają się trzy pojęcia: - jest to władza decydowania,
- jest to władza najwyższa czyli ostatecznie rozstrzygająca,
- jest to władza nieograniczona.
pyt. 25, 26, 29.
25. FORMY REALIZACJI ZWIERZCHNICTWA NARODU.
Podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2 stanowiąc, iż Naród sprawuje władzę przez
swych przedstawicieli lub bezpośrednio.
Naród to ogół obywateli posiadających prawa wyborcze.
Art. 4 ust. 2 nawiązuje do tradycyjnego rozróżnienia demokracji bezpośredniej i demokracji pośredniej (przedstawicielskiej)
jako dwu podstawowych form sprawowania władzy.
pyt. 26 i 29.
26. POJĘCIE I FORMY DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ.
Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół
wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek (nawet demokratycznie wyłonionych) organów państwowych.
Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to:
 ogólne zgromadzenie wyborców – wywodzi się jeszcze z demokracji ateńskiej, ale dzisiaj możliwe jest tylko na
najniższym szczeblu lokalnym,
 referendum – głosowanie ogółu wyborców, przedmiotem którego jest podjęcie decyzji w określonej sprawie lub
sprawach, (pyt. 27)
10
 inicjatywa ludowa – uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu lub też
do poddania określonej sprawy pod referendum,
 weto ludowe – uprawnienie określonej grupy wyborców do poddania pod referendum ustawy parlamentarnej, która
budzi ich sprzeciw.
Inicjatywa i weto rodzą jednak wiążące skutki tylko w aspekcie proceduralnym, i tym różnią się od referendum, które
pozwala na podejmowanie rozstrzygnięć o charakterze merytorycznym.
W pewnym zakresie Konstytucja przewiduje inicjatywę ludową (art. 118 ust. 2), nieznana natomiast w Polsce jest procedura weta
ludowego.
27. REFERENDUM I JEGO RODZAJE.
Referendum (głosowanie ludowe) jest to forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiadaniu się wyborców, w
formie głosowania, na tematy będące przedmiotem tego głosowania, a dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej
części.
Istotą referendum jest nadanie mu formy głosowania, które przebiega w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczego
(powszechność, równość, bezpośredniość i tajność) oraz sformułowanie alternatywy (”tak” lub „nie”) bądź opcji, której
wyborca daje preferencje w głosowaniu.
W prawie konstytucyjnym wyróżnia się pojęcia referendum, rozumianego jako głosowanie nad określonym problemem i
plebiscytu, rozumianego jako głosowanie nad wyrażeniem poparcia lub zaufania dla określonej osoby.
Instytucja referendum istnieje w bardzo różnym kształcie. Odpowiednio rozróżnia się więc różne rodzaje referendów:
w oparciu o kryterium zasięgu terytorialnego:
 referendum ogólnokrajowe,
 referendum lokalne,
w oparciu o kryterium obowiązku jego przeprowadzenia:
 referendum obligatoryjne, kiedy podjęcie określonego aktu lub decyzji musi zostać dokonane lub potwierdzone
w referendum – taki obligatoryjny charakter miało przeprowadzenie referendum dla przyjęcia obecnej
Konstytucji RP,
 referendum fakultatywne – przeprowadzane w wypadkach, które podmioty zarządzające referendum uznają to
za potrzebne,
w oparciu o kryterium skutków prawnych:
 referendum wiążące – gdy akt lub decyzja nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej,
 referendum konsultatywne – gdy referendum stanowi jedynie wskazówkę dla ostatecznego podjęcia decyzji lub
ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa,
w oparciu o kryterium momentu przeprowadzenia:
 referendum uprzednie – którego wynik ma być dopiero przesłanką, wiążącą lub tylko sugerującą przy
podejmowaniu określonej decyzji lub ustanawianiu aktu,
 referendum następcze – które zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony organ państwowy.
Szczególnym rodzajem referendum jest referendum ustawodawcze, polegające na uchwaleniu tą drogą ustawy (takiej
możliwości nie znają polskie przepisy konstytucyjne). Znacznie częściej występuje referendum konstytucyjne o
fakultatywnym lub obligatoryjnym charakterze (art. 235 ust. 6 Konstytucji z 1997r.)
Referendum należy wysoko oceniać jako przejaw demokracji z dwoma zastrzeżeniami:
 z przeprowadzeniem referendum nie wiąże się dodatkowych zastrzeżeń, jeżeli bowiem przyjmie się dodatkowe
zastrzeżenia to wtedy obywatele najczęściej nie odpowiadają na formalne postawione pytania, a wypowiadają się w
kwestii zastrzeżeń,
 żeby referendum pozytywnie oceniać, to obywatele poprzez swoje organizacje powinny mieć wpływ na treść
formułowanych pytań
28. REFERENDUM W PRAWIE POLSKIM.
Konstytucja przewiduje cztery rodzaje referendów:
ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125),
referendum to ma zawsze
charakter fakultatywny, jako że art. 125 ust 1 stwierdza, iż w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może
być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe. Także inne przepisy konstytucyjne nie przewidują sytuacji, w
której przeprowadzenie takiego referendum byłoby obowiązkowe.
Przedmiotem referendum mogą być tylko sprawy o szczególnym znaczeniu dla Państwa.
Podmiotem prawa zarządzenia referendum jest: Sejm lub Prezydent działający za zgodą Senatu (art. 125 ust. 2
Konstytucji).
Zasady i tryb przeprowadzenia referendum są w znacznej mierze wzorowane na procedurze wyborczej (art. 44
ustawy o referendum przyjmuje zasadę odpowiedniego stosowania przepisów Ordynacji wyborczej do Sejmu).
Udział wyborców w referendum określany jest więc czterema podstawowymi zasadami prawa wyborczego
11
(powszechność, równość, bezpośredniość i tajność głosowania). Referendum przeprowadzają: Państwowa Komisja
Wyborcza oraz wojewódzkie i obwodowe komisje do spraw referendum.
Należy rozróżnić pojęcia ważności referendum i jego wyniku. Referendum jest ważne, jeżeli przy jego
przeprowadzeniu nie doszło do takich naruszeń prawa, które mogły mieć wpływ na wynik głosowania. O tym, jaki
jest wynik i skutki prawne referendum, decyduje natomiast frekwencja głosujących oraz liczba głosów oddanych na
„tak”.
w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie organizacji lub
organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust. 3)
w
sprawie
zatwierdzenia
zmiany
Konstytucji
dotyczącej
postanowień
zawartych
w rozdziałach I, II i XII (art. 235 ust. 6)
referendum lokalne (art. 170) – przedmiotem referendum lokalnego mogą być „sprawy dotyczące (danej)
wspólnoty samorządowej”, w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących z wyborów
bezpośrednich. Oznacza to:
 po pierwsze, że przedmiotem referendum nie mogą być sprawy, które nie mieszczą się w kompetencji danej
wspólnoty samorządowej, a są rozstrzygane na innych szczeblach, zwłaszcza na szczeblu centralnym.
 po drugie, że możliwe jest przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania lokalnego organu
przedstawicielskiego – rady gmin (miasta, powiatu) bądź sejmiku województwa.
Referendum przeprowadza się albo z inicjatywy organu stanowiącego (tzn. rady lub sejmiku) danej jednostki
terytorialnej albo na wniosek mieszkańców ( w tym wypadku na szczeblu gminy lub powiatu konieczne jest
zgromadzenie podpisów 10 % mieszkańców uprawnionych do głosowania, a na szczeblu województwa – 5%)
W referendum mają prawo brać udział osoby na stałe zamieszkujące na terenie danej jednostki samorządu
terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki. Referendum
przeprowadzają i ustalają jego wyniki terytorialne i obwodowe komisje do spraw referendum.
29. KONSTYTUCYJNA ZASADA DEMOKRACJI PRZEDSTAWICIELSKIEJ.
Demokracja pośrednia, zwana też przedstawicielską, to sposób sprawowania władzy, w którym decyzję są w imieniu
suwerena podejmowane przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów. Jest niesporne, że charakter tak
rozumianego organu przedstawicielskiego należy przypisać parlamentowi. W warunkach polskich cecha ta odnosi się w
równym stopniu do Sejmu i do Senatu.
Konstytucja nie określa natomiast Prezydenta mianem przedstawiciela Narodu, choć pochodzi od z wyborów o równie
demokratycznym charakterze jak wybory parlamentarne. Akcentuje to szczególną pozycję parlamentu (władzy
ustawodawczej) w polskiej tradycji podziału władz, nie zmienia jednak faktu, że także Prezydentowi przysługuje
bezpośrednia legitymacja woli wyborców. Materialnie rzecz biorąc, polski Prezydent tez jest przedstawicielem Narodu.
Charakter organów przedstawicielskich można też przypisać radom gmin, radom powiatowym i sejmikom województw,
jako że też pochodzą one z wyborów. Z uwagi jednak na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymacji nie można ich
traktować jako organów reprezentacji Narodu.
W czasach współczesnych demokracja przedstawicielska to podstawowy sposób sprawowania władzy, jako że instytucje
demokracji bezpośredniej albo są technicznie niemożliwe do zastosowania na szczeblu ogólnopaństwowym (zgromadzenie
wyborców), albo stosowane mogą być tylko w wypadkach szczególnych (referendum).
30. POJĘCIE PARTII POLITYCZNEJ I JEJ FUNKCJE.
Partia polityczna- jest to organizacja dobrowolna (oznacza wstępowanie i występowanie z partii). Posiadająca
indywidualną nazwę korzysta ona z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych. Organizacja dąży do uzyskania
wpływów (metodami demokratycznymi) na kształt państwa i zdobycie władzy. Istnieje zakaz powoływania partii które w
programie odwołują się do metod totalitarnych lub w programie lub praktycznie uznają stosowanie przemocy. Metody
demokratyczne oznaczają jawność struktur oraz powoływania władz partii w drodze większości. Decyzje podejmowane są
w sposób demokratyczny.
31. SPOSÓB TWORZENIA PARTII POLITYCZNEJ W POLSKIEJ USTAWIE O PARTII politycznej.
Konstytucja określa cechy, jakim musi odpowiadać dana organizacja, by mogła zostać uznana za partię polityczna:
członkami partii mogą być tylko obywatele polscy,
zrzeszać się mogą w partii na zasadach dobrowolności i równości,
celem działalności partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa i
sprawowanie władzy publicznej.
Powiązanie tych 3 cech odróżnia partię polityczna od innych organizacji (stowarzyszeń, zrzeszeń, związków) działających
tak w sferze polityki, jak i poza nią. Zarazem przepisy prawne przyznają partią stanowisko szczególne, zwłaszcza gdy
12
chodzi o udział w kształtowaniu życia politycznego (wybory, funkcjonowanie organów przedstawicielskich, dostęp do
środków masowego przekazu).
Partia polityczna, aby zostać za taką uznana przez prawo, musi zostać wpisania do ewidencji partii politycznych. Prowadzi
ją Sąd Wojewódzki w Warszawie, który nie może odmówić dokonania wpisu, jeśli organizacja pretendująca do miana partii
spełnia wskazane wyżej warunki formalne.
W Polsce mamy do czynienia z system rejestracyjnym partii. Sąd wojewódzki w Warszawie dokonuje rejestracji. Sąd sprawdza czy partia spełnia
wymogi (między innymi 10.000 podpisów), Podpisujący wniosek muszą mieć ukończone 19 lat.
32. KONTROLA LEGALNOŚCI PARTII POLITYCZNYCH W POLSCE.
Wolność tworzenia partii nie ma charakteru nieograniczonego, bo w Polsce doświadczenia historyczne skłoniły do
wprowadzenia pewnych zakazów w tym zakresie. Zakazy te odnoszą się do:
programowo-ideologicznego charakteru partii – zakazane jest istnienie partii politycznych:
a) odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i
komunizmu,
b) których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
metod i zasad organizacyjnych partii – zakazane jest istnienie partii politycznych, których program lub działalność:
c) zakłada lub dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa,
d) przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Organizacja, której charakterystyka odpowiada choćby jednej ze wskazanych wyżej cech, nie może zostać uznana za partię
polityczną, a jeżeli występowanie takich cech zostanie stwierdzone w odniesieniu do już istniejącej partii politycznej, może
dojść do uznania, że jej cele lub działalność są sprzeczne z Konstytucją, co powoduje likwidację partii. Orzeczenie w tym
przedmiocie może wydać tylko Trybunał Konstytucyjny.
W toku swej działalności partie podlegają kontroli. Pierwszej kontroli dokonuje Sąd Wojewódzki w Warszawie (bada czy
partia spełnia wymogi). Podczas działania kontrole sprawują wszystkie organy, które są upoważnione do występowania z
wnioskiem o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Organem nadzorującym jest Trybunał, bowiem
tylko on może podejść sankcję w stosunku do partii. Orzeka wtedy w pełnym składzie. Skutkiem orzeczenia uznającego
niezgodność działań z konstytucję jest wykreślenia partii z rejestru.
Poza trybunałem konstytucyjnym nadzór w pewnym stopniu sprawuje także Sąd Najwyższy w Warszawie, ale tylko może
sprawdzać źródła finansowania danej partii. Orzeczenie sądu ma wtedy taką samą moc jak orzeczenie Trybunału
konstytucyjnego.
33. ZASADA LEGALNOŚCI.
Wpis do ewidencji partii politycznych ma dla niej istotne znaczenie art.1 ust.2 ustawy z 27.06.1997r. o partiach
politycznych stanowi, że dopiero po jego uzyskaniu partia może korzystać z praw wynikających z tej ustawy i nabywa
osobowość prawną.
Partię do ewidencji wpisuje Sąd Wojewódzki w Warszawie(prowadzący ewidencję) niezwłocznie po złożeniu zgłoszenia
jeśli wypełnia ono wymogi przewidziane prawem. Gdy zgłoszenie zawiera wady, sąd wzywa do ich usunięcia. Sąd zawiesza
postępowanie wpisu do ewidencji w razie wątpliwości co do zgodności z Konstytucją celów lub zasad działania partii
określonych w statucie i występuje do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności celów partii z Konstytucją.
Orzeczenie TK o sprzeczności tych celów skutkuje odmową wpisania partii do ewidencji. Partiom przysługuje od
orzeczenia apelacja. Prawomocne postanowienie o wpisaniu partii do ewidencji ogłasza sąd w Monitorze Sądowym i
Gospodarczym oraz przekazuje Państwowej Kom. Wyborczej.
34. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY.
Jest to jedna z najstarszych zasad, towarzyszących rozwojowi myśli ustrojowej już w czasach Arystotelesa. Rozwinięta w
XVII i XVIII w. przez Johna Locke’a i Charlesa Montesquieu znalazła miejsce niemal we wszystkich demokratycznych
konstytucjach współczesnego świata. Jej zarys znalazł się już w Konstytucji 3 maja, wymieniała ją Konstytucja marcowa,
powrócił do niej po blisko 60 latach art. 1 Małej Konstytucji z 1992r., a art. 10 ust. 1 Konstytucji z 1997r. wskazuje, iż
ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy
sądowniczej.
O zasadzie podziału władz można mówić, mając na względzie znaczenie przedmiotowe i podmiotowe. W sensie
przedmiotowym podział władz oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych kierunków działania państwa, takich
jak stanowienie prawa, wykonywanie prawa i sądzenie. Zasługą Locke’a i Monteskiusza było powiązanie przedmiotowego i
podmiotowego rozumienia podziału władz, to znaczy postawienie tezy, że każdej z trzech wyodrębnionych dziedzin
działania państwa powinny odpowiadać trzy oddzielone od siebie grupy organów państwowych (znaczenie podmiotowe).
Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego. Jej podstawową treścią jest odrzucenie możliwości skumulowania
całej władzy w rękach jednego podmiotu. Zasada ta nigdy nie była rozumiana jako wprowadzająca całkowity zakaz
13
powierzania rządowi pewnych kompetencji z zakresu stanowienia prawa, a parlamentowi – pewnych decyzji z zakresu
wykonywania prawa.
Z tą zasadą wiąże się tzw. system hamulców i równowagi - stosunki między poszczególnymi władzami oparte są pewnym
systemie wzajemnego oddziaływania, aby doprowadzić do stanu równości. Każda władza powinna mieć pewne
instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działanie pozostałych władz, a zarazem muszą istnieć
instrumenty, które pozwalają innym władzom powstrzymywać, hamować jej działania. Na tym tle ukształtowały się dwa
zasadnicze modele stosunków między władzą ustawodawczą i wykonawczą, określane mianem systemu parlamentarnego
(parlamentarno-gabinetowego) i systemu prezydenckiego. W obu systemach struktura i organizacja władzy ustawodawczej
są do siebie zbliżone. Odróżnia je natomiast struktura władzy wykonawczej i sposób ujęcia jej stosunków z parlamentem.
Instrumenty hamujące, instrumenty utrzymujące równowagę władz:
- prawo veta,
- prawo głowy państwa, władcy do rozwiązania parlamentu,
- podzielenie parlamentu na dwie izby.
35. POJĘCIE I RODZAJE SYSTEMU RZĄDÓW.
Systemy rządów – układ stosunków między naczelnymi organami państwa, głównie między organami władzy
ustawodawczej i wykonawczej.
W zależności od relacji między organami ukształtowane są różne systemy rządów:
 biorąc pod uwagę zasadę jednolitości władzy (gdzie organem najwyższym jest parlament) wykształcił się
system rządów zgromadzenia. Występuje tylko w modelu jedności władzy państwowej (Szwajcaria).
 oparte o zasadę podziału władzy – system prezydencki (ustrój Stanów Zjednoczonych), system parlamentarny
System prezydencki (USA) – oparty na zasadzie separacji władzy (oddzielenie władzy ustawodawczej od wykonawczej).
Organem ustawodawczym jest parlament, dwuizbowy. Prezydent jest jedynym organem władzy wykonawczej. Parlament i
prezydent wybierani z wyborów powszechnych. Ścisła separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej. Prezydent nie ma
prawa inicjatywy ustawodawczej. Nie ma odpowiedzialności politycznej prezydenta przed kongresem – jest
odpowiedzialność konstytucyjna (jeżeli prezydent działa niezgodnie z prawem kongres może go obalić). Senat jest wyposażony w
3 kompetencje mające „hamować” prezydenta . Prezydent posiada prawo weta – każda ustawa przed podpisaniem może być
zawetowana..
System parlamentarny – oparty o zasadzie współdziałania władz. Parlament i rząd są wyposażone
w uprawnienia pozwalające na oddziaływanie na siebie. Członkowie parlamentu mogą być ministrami. Rządowi
przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej. Egzekutywa jest dwuczłonowa – albo głowa państwa jest monarchą, która
przejęła swoje pełnomocnictwo na zasadzie dziedziczenia, albo wybierana jest przez parlament czy przy decydującym
udziale parlamentu a organem, który na bieżąco kieruje polityką państwa jest rząd z premierem na czele. Głowa państwa
natomiast ma dość ograniczone kompetencje; ma głównie kompetencje reprezentacji państwa w stosunkach wewnętrznych
jak i zewnętrznych. Posiada prawo weta. Głowa państwa nie jest odpowiedzialna politycznie przed parlamentem. Rząd musi
posiadać zaufanie polityczne parlamentu i ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, także za akty głowy
państwa. Istnieje możliwość obalenia rządu przez parlament w postaci uchwalenia wotum nieufności. Istnieje możliwość
rozwiązania parlamentu przed terminem przez egzekutywy, odbywa się to w ten sposób, że premier zwraca się do głowy
państwa o rozwiązanie parlamentu przed terminem. Istnieje instytucja kontrasygnaty. ( Zaczęto modyfikować system
parlamentarny, wprowadzać pewne elementy racjonalizacji, w postaci wprowadzania utrudnień dla obalenia rządu)
System rządów zwany prezydencjalny lub półprezydencki - Uformował się pod rządami 5 republiki francuskiej z roku
1958. Jest podzielona władza wykonawcza (egzekutywa) między prezydenta i radę ministrów, na czele której stoi premier.
Ciężar sprawowania władzy w państwie spoczywa na prezydencie, który przewodniczy radzie. Prezydent pochodzi z
wyborów bezpośrednich. Wybierany jest na 7 lat i na dwie kadencje.
36. SYSTEM RZĄDÓW W KONSTYTUCJI RP.
System rządów w RP
Nie jest to system prezydencki, chociaż mamy pewne elementy tego systemu w postaci wyborów bezpośrednich od 1990r.
1) W roku 1990 przeszło się na system powszechnych wyborów prezydenckich. (Nowa konstytucja znacznie ograniczyła
kompetencje prezydenta w porównaniu z małą konstytucją.) 2) Kontrasygnata nie dotyczy wszystkich aktów prezydenta (w
klasycznym systemie parlamentarnym każdy akt prezydenta musi być poddany kontrasygnacie). To są 2 elementy systemu
prezydenckiego.
Ale jeżeli przyjmiemy, że założeniem systemu parlamentarnego jest odpowiedzialność polityczna rządu, że jest struktura
rządu dwuczłonowa, że istnieje głowa państwa, że istnieje rząd z premierem na czele, że rząd może być obalony przez
parlament, no to jest to na pewno system parlamentarny, z elementami racjonalizacji systemu. Należy tu pamiętać o
instytucji konstruktywnego wotum nieufności z szczególną procedurą uchwalania tego wotum nieufności (bezwzględna
ustawowa liczba posłów, zachowanie terminu, nie można tego wiecznie powtarzać).
14
Konstytucja.... art. 90, który w sposób wyraźny wskazuje elementy podziału władzy, a więc na element przedmiotowy,
podmiotowy, na równoważenie władz. art. 10 mówi, że ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy
ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ust. 2 mówi, że władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat, władzę
wykonawczą prezydent RP i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Układ stosunków między wł.
ustawodawczą i wykonawczą jest oparty na zasadzie współdziałania.
Zasada podziału władzy pojawiła się w małej konstytucji z 1992r.
37. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH – pozycja ustrojowa, zadania i prawne środki działania.
Pozycja ustrojowa Rzecznika
Rzecznik Praw Obywatelskich jest samodzielnym organem konstytucyjnym. Nie da się go wtłoczyć w tradycyjną
klasyfikację trójpodziału władz, bo przedmiotem jego zainteresowań jest sfera funkcjonowania władzy wykonawczej,
podejmuje swe działania w sposób i w formach nasuwających pewne analogie do działalności władzy sądowniczej, zarazem
blisko jednak pozostaje powiązany z władzą ustawodawczą tj. Sejmem. Stąd najwłaściwszym określeniem ustrojowego
charakteru urzędu rzecznika jest uznanie go za organ ochrony prawa.
Dla pozycji ustrojowej RPO podstawowe znaczenie mają dwie zasady:
zasada powiązania z Sejmem – Sejm za zgodą Senatu dokonuje wyboru Rzecznika, Rzecznik składa Sejmowi
sprawozdania z działalności i ponosi przed nim odpowiedzialność, ale tylko na zasadach określonych w ustawie
(art.. 210 in fine). Powiązanie z Sejmem nie przekreśla więc samodzielności I odrębności urzędu rzecznika.
zasada niezależności od pozostałych organów państwa – organy te nie dysponują wobec Rzecznika żadnymi
kompetencjami pozwalającymi na kierowanie jego działalnością czy egzekwowanie jego odpowiedzialności.
Tryb powołania:
powoływany przez Sejm za zgoda Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo 35 posłów - kadencja 5 lat
ta sama osoba nie może być Rzecznikiem przez więcej niż 2 kadencje
wymogi: obywatel polski wyróżniający się wiedza prawnicza, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim
autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczna
Rzecznikowi przysługuje immunitet i nietykalność – ich uchylenie należy do Sejmu, wyjątkowo jednak Rzecznik może być
zatrzymany w razie ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa (art. 211).
Zadania i prawne środki działania
Podstawowym zadaniem Rzecznika jest stanie na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji
oraz w innych aktach normatywnych (art. 208 ust. 1 Konstytucji). Jego działalność ma być więc w pierwszym rzędzie
zorientowana na ochronę jednostki, dlatego też art. 80 Konstytucji gwarantuje każdemu dostęp do ochrony przez Rzecznika.
W aspekcie podmiotowym działalność Rzecznika dot. ochrony praw i wolności zarówno obywateli, jak i bezpaństwowców
oraz cudzoziemców (w zakresie tych praw i wolności, jakie im przysługują w Polsce).
W aspekcie przedmiotowym działalność Rzecznika dot. ochrony praw i wolności człowieka i obywatela. Ochrona ta nie
ogranicza się tylko do praw i wolności konstytucyjnych, ale może dot. wszelkich praw i wolności, jeśli tylko były określone
w akcie normatywnym. W tych ramach Rzecznik bada działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji
obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności.
Realizacja zadań następuje w dwóch podstawowych formach: poprzez wystąpienia i interwencje w sprawach
indywidualnych oraz poprzez wystąpienia, inicjatywy i wnioski dot. ogólnych problemów ochrony praw i wolności
obywateli.
Wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych:
podejmuje czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazująca na naruszenie praw i wolności
obywatela
a) na wniosek obywateli lub ich organizacji
b) na wniosek organów samorządów
c) z własnej inicjatywy
podejmując sprawę Rzecznik może
a) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające
b) zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów (prokuratury, kontroli państwowej)
c) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli
jeżeli Rzecznik postanowi samodzielnie przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, to przysługują mu w tym zakresie
szerokie uprawnienia (art. 13 uRPO), a w szczególności:
a)
prawo badania – nawet bez uprzedzenia – każdej sprawy na miejscu,
b)
prawo żądania składania wyjaśnień,
c)
Prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej nie tylko przez organy administracji rządowej i
samorządowej, ale także przez organy organizacji społecznych i zawodowych oraz organy jednostek
organizacyjnych posiadających osobowość prawną,
d)
prawo żądania przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a uwzględnieniem niezawisłości
sędziowskiej, a także przez prokuraturę i inne organy ścigania,
15
e)
prawo zlecania sporządzania ekspertyz i opinii;
po zbadaniu sprawy Rzecznik może
a) wyjaśnić wnioskodawcy, ze nie stwierdził naruszenia praw i wolności obywatela
b) zadąć wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych
c) wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi
d) zadąć wszczęcia przez oskarżyciela postępowania w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu
e) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego
f) wnieść rewizje nadzwyczajna od każdego prawomocnego orzeczenia
Rzecznik może podejmować wystąpienia w kwestiach o ogólnym charakterze, a w szczególności:
1. przedstawiać właściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia
skutecznej ochrony praw i wolności obywateli oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw; nie są to
wystąpienia wiążące adresata, ale wynika z nich obowiązek zajęcia stanowiska przez adresata w określonym
terminie;
2. występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej (sam Rzecznik bowiem
nie dysponuje prawem inicjatywy ustawodawczej) bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych, ale tylko
w sprawach dot. praw i wolności obywateli;
3. występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami;
4. występować do Sądu Najwyższego z wnioskami o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów
prawnych, które budzą wątpliwości lub których stosowanie wywołałoby rozbieżności w orzecznictwie.
38. POJĘCIE OBYWATELSTWA. PODSTAWOWE ZASADY PRAWA O OBYWATELSTWIE POLSKIM.
Obywatelstwo- jest to członkostwo w państwie. Nakłada na obywatela obowiązki i daje mu prawa. Z obywatelstwa
wynikają także pewne obowiązki moralne (wierność wobec państwa).
Obywatelstwo (art. 34 oraz w ustawie o obywatelstwie z 15 lutego 1962). Zgodnie z ustawą obywatel polski nie może być
uznawany za obywatela innego państwa. Oznacza to, że jeżeli obywatel Polski ma obywatelstwo inne to nie ma to
znaczenie. Dla organów polskich jest on tylko obywatelem Polski.
Prawa obywatela:
1. Prawo obywatela wynika z prawa pozytywnego. Nie ma przepisu- obywatel nie ma prawa.
2. W przypadku prawa obywatel ma możność wyboru obowiązki zachowania się (może z prawa skorzystać lub nie)
3. W przypadku ewentualnego sporu z organem państwowym obywatel winien wykazać podstawę prawną swojego
uprawnienia.
4. Państwo poprzez swoje organy winno umożliwić obywatelom korzystanie z prawa.
Wolności obywatela:
1. Wolność obywatela nie musi wynikać z przepisu ale tylko może być ograniczona tym przepisem.
2. W przypadku wolności, obywatel może z wolności skorzystać lub nie.
3. W przypadku ewentualnego sporu z organem państwowym, organ państwowy winien wykazać podstawy ograniczenia
jego wolności.
4. Państwo poprzez swoje organy winno umożliwić korzystaniem z wolności
Obowiązki obywatela:
1. Obowiązek obywatela wynika z przepisu
2. W przypadku obowiązku obywatel nie ma możliwości wyboru.
3. W przypadku sporu z organem państwowym, organ państwowy winien wykazać obywatelowi podstawę prawną
spełnienia obowiązku.
4. Państwo winno umożliwić spełnienie obowiązku.
39. SPOSOBY NABYWANIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO.
Obywatelstwo można nabyć przez urodzenie z rodziców będących obywatelami (konstytucja). Lecz także możliwe są inne
przypadki.
Przez urodzenie nabywa się zawsze gdy choć jedno z rodziców ma obywatelstwo polskie. Jeżeli rodzice dziecka mają różne
obywatelstwa to możliwe jest zrzeczenia się obywatelstwa polskiego (3 miesiące po urodzeniu dziecka mogą złożyć
oświadczenie woli, że nie chcą by dziecko miało obywatelstwo polskie).
Po ukończeniu 16 roku życia, a przed upływem 1/2 roku od uzyskania pełnoletności, dziecko takie może uchylić się od
oświadczenia rodziców.
16
Innym sposobem jest tzw. prawo ziemi stosowane w przypadkach jeżeli nie działa prawo krwi. Działa w stosunku do dzieci
urodzonych lub znalezionych na terytorium państwa polskiego jeżeli nie znani są rodzice lub nie można ustalić
obywatelstwa.
Sposoby nabycia obywatelstwa przez dorosłych:
a) nadanie obywatelstwa- odnosi się do cudzoziemca zamieszkałego w Polsce id przynajmniej pięciu lat. Następuje na
wniosek zainteresowanego.
b) uznanie za obywatela- podobieństwo polega z w/w na 5 letnim okresie zamieszkania. Osoba nie ma obywatelstwa lub nie
jest one ustalone. Odnosi się to do bezpaństwowców. Na wniosek zainteresowanego.
c) repatriacja- dotyczy tylko osób narodowości lub pochodzenie polskiego Uzyskuje się na podstawie wizy repartycyjnej
Najpierw zbiera się dane i uznaje czy przysługuje wiza.
d) przez oświadczenie woli- odnosi się tylko do kobiet które:
- jest cudzoziemką i wychodzi za mąż za obywatele polskiego
- utraciła obywatelstwo polskie w związku z zawarciem małżeństwa z obywatelem obcym i przyjęła obywatelstwo
męża, a po ustaniu małżeństwa chce powrócić do obywatelstwa polskiego.
40. PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO.
Podstawowe zasady prawa wyborczego są to zasady, ukształtowane w rozwoju historycznym i traktowane dzisiaj jako
konieczne przesłanki demokratyzmu wyborów. Podstawowe zasady prawa wyborczego określa się tradycyjnie mianem
przymiotniki wyborcze, które stanowią pewien kanon i dopuszczają się do praw wyborczych obywatela i sposobu
głosowania – mówi się wiec, że wybory są powszechne, równe i bezpośrednie, a głosowanie – tajne. Stąd wywodzi się
pojecie wyborów czteroprzymiotnikowych. Piąty przymiotnik – proporcjonalność odnosi się do innego zagadnienia, a
mianowicie do sposobu ustalania wyników wyborów. Jeżeli wybory nie są oparte o zasadę proporcjonalności, to odbywają
się według zasady większości, ponieważ jednak zasada większości jest historycznie wcześniejsza, miano wyborów
pięcioprzymiotnikowych odnosi się tylko do wyborów przeprowadzanych według zasady proporcjonalności.
Tradycyjnie mamy wybory pięcio względnie cztero przymiotnikowe:
Zasada powszechności (pyt. 41)
Zasada równości (pyt.42)
Zasada bezpośredniości - Wybory, w których wyborca głosuje na kandydata to są wybory bezpośrednio. Jeżeli wyborca
głosuje na elektora to są wybory pośrednie
U podłożu wyborów pośrednich leży brak zaufania do wyrobienia politycznego wyborcy.
Zasada tajności głosowania- wybory są wtedy tajne gdy nikt nie ma prawa ani możliwości, aby sprawdzić w jaki sposób
głosował wyborca.
Zasada większości ( nie wymienia się bo jest oczywista)
Zasada proporcjonalności
41. ZASADA POWSZECHNOŚCI WYBORÓW.
Wybory są wtedy powszechne, gdy wszyscy obywatele po ukończeniu określonego wieku uzyskują czynne prawo
wyborcze. A tego prawa mogą być ewentualnie pozbawieni indywidualnymi orzeczeniami sądowymi.
Zasada powszechności zakłada więc, iż wszelkie podmiotowe ograniczenia praw wyborczych mogąmieć jedynie naturalny
charakter, natomiast wyklucza takie ograniczenia, które odbiegając od tej naturalności, mają charakter polityczny. Tego
typu ograniczenia polityczne nazywa się cenzusami wyborczymi. Do najbardziej typowych należały: cenzus majątkowy,
cenzus wykształcenia i cenzus domicylu.
W Polsce zasada powszechności została zrealizowana już w ordynacji wyborczej z 28 listopada 1918r.
Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego:
1.
posiadanie obywatelstwa polskiego,
2.
uzyskanie czynnego prawa wyborczego jest ukończenie 18 roku życia, co musi nastąpić najpóźniej w
dniu głosowania.
3.
posiadanie pełni praw publicznych,
4.
posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnej.
42. ZASADA RÓWNOŚCI WYBORÓW.
Rozróżniamy ją w dwóch znaczeniach:
-w sensie formalnym- wybory są wtedy równe, gdy wszyscy wyborcy mają jeden głos lub taką samą liczbę głosów.
Zapewnienie tej zasady jest proste trzeba sprawdzać żeby wyborca nie głosował dwa razy. Naruszeniem tej zasady był
system pluralny, który polegał na tym, że wszyscy wyborcy mieli jeden głos, a niektórzy ze względu na stan majątkowy czy
rodziny mieli dodatkowy głos.
17
-w sensie materialnym- zasada równości wymaga, by głos każdego wyborcy miął tę samą siłę, a więc, by mniej więcej w
tym samym stopniu wpływał na wynik wyborów. Tym samym, każdy mandat poselski musi przypadać na taką samą, mniej
więcej, liczbę mieszkańców. Gdyby, bowiem z okręgu wyborczego liczącego np. 100 000 mieszkańców wybierano 1 posła, a z okręgu liczącego
200 000 mieszkańców też 1 posła – to siłą głosu wyborcy z drugiego okręgu byłaby dwukrotnie słabsza od wyborcy z 1 okręgu .
Materialny aspekt zasady równości nie musi znajdować zastosowania w wyborach do Senatu i dlatego art. 97 ust.2 K
pomija tą zasadę. Nowa ordynacja wyborcza dokonała rozdziału mandatów senatorskich pomiędzy istniejące 16 województw, w zasadzie kierując
się liczbą ludności poszczególnych województw, a następnie przewidziała, ze województwo może zostać podzielone na mniejsze okręgi wyborcze, ale
wówczas musi być zachowana – w ramach województwa – jednolita norma przedstawicielstwa.
Naruszeniem zasady był tzw. system kurialny gdzie społeczeństwo dzielono na kurie w zależności od stanu majątkowego i
poszczególnym kuriom przyznawano mandaty nie odpowiednio do ilości wyborców.
System kurialny nazywał się też systemem reprezentacji interesów/
Jest naruszana przez tzw. system geografii wyborczej, niektórym okręgom wyborczym przydziel się więcej
mandatów niżby to wynikało z ilości wyborców. Stosowany system geografii wyborczej jest we Francji,
43. POJĘCIE I RODZAJE SYSTEMÓW WYBORCZYCH.
Od pojęcia prawa wyborczego odróżnić musimy pojęcie systemu wyborczego.
System wyborczy, jak wskazuje np. Zdzisław Jarosz, jest to całokształt prawnych i pozaprawnych elementów określających
sposób przygotowania , przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów. Prawo wyborcze jest zawsze elementem systemu
wyborczego. Na system wyborczy będą składały się oprócz norm prawnych również różnego rodzaju normy o charakterze
pozaprawnym, zwłaszcza pewne zasady i zwyczaje polityczne.. np. normy regulujące wewnątrzpartyjne procedury
wyłaniania kandydatów na obierane stanowiska państwowe.
W państwach demokratycznych, w których istnieje ustabilizowany system partyjny , aby móc zostać wybranym do parlamentu trzeba zwykle być
zgłoszonym przez jedną z liczących się partii politycznych. Członek lub kandydat oprócz wypełnienia wymogów przewidzianych ordynacją
wyborczą przejść musi pewną procedurę nominacyjną.
Rodzaje systemów wyborczych:
 Większościowy
 Proporcjonalny
44. SYSTEM WYBORCZY WIĘKSZOŚCIOWY.
Jest to najprostszy sposób ustalania wyników, oznacza, że wybrany został ten, kto uzyskał największą liczbę głosów. Jeśli
jest to warunek wystarczający, to mówimy o zasadzie większości względnej: aby zostać wybranym należy uzyskać więcej
głosów niż inni kandydaci. Jest to system najprostszy, bo wtedy głosowanie zawsze musi przynieść rozstrzygnięcie, jako że
nie jest konieczne przekroczenie jakiegokolwiek odsetka ogółu od danych głosów (wystarczy np. uzyskać 12% głosów, o ile
tylko żaden z kandydatów nie uzyska więcej). Wówczas jednak ów wybrany kandydatem będzie reprezentantem nielicznej
grupy wyborców.
Zasadę większości względnej stosuje się w krajach o systemie dwóch partii dominujących (jest to zasada bardzo
niekorzystna dla małych i średnich partii). W Polsce zasada ta jest obecnie stosowana w wyborach do Senatu oraz w
wyborach do rad gmin, w których liczba mieszkańców nie przekracza 20 000.
Zasada większości bezwzględnej narzuca wymóg uzyskania nie tylko większej liczby głosów, ale określa również odsetek
oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska więcej niż 50% głosów, to
przeprowadzana jest druga tura głosowania. Pozostają w niej dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów i
nie zrzekli się kandydowania, jeden z nich musi więc uzyskać więcej niż 50% głosów. Jest to rozwiązanie typowe dla
państw o tzw. systemie partii zablokowanych (Francja) w przypadku wyborów parlamentarnych. W Polsce znajduje on
zastosowanie w wyborach prezydenckich (art. 127 ust. 4 K) i dlatego w wyborach tych przewiduje się drugą turę
głosowania.
45. SYSTEM WYBORCZY PROPORCJONALNY.
Istotą zasady proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka
głosów, jakie uzyskały poszczególne partie czy ugrupowania konkurujące w wyborach. Tym samym, nieodzowną
przesłanką ustanowienia systemu proporcjonalnego jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych, a także
konkurencja list wyborczych zgłaszanych przez poszczególne partie i ugrupowania.
System proporcjonalny wymaga przeprowadzenia tylko jednej tury wyborów, bo zawsze możliwe jest odpowiednie
rozdzielenie mandatów. Sposób owego rozdzielenia wymaga jednak skomplikowanych operacji matematycznych.
46. ZGŁASZANIE KANDYDATÓW W WYBORACH DO SEJMU I SENATU.
Zgłaszanie kandydatów do Senatu. Prawo zgłaszania przysługuje partiom politycznym i wyborcom – jedni i drudzy
tworzą w tym celu tzw. Komitety wyborcze. Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym, nie można
równocześnie kandydować do Sejmu. Kandydat musi wyrazić zgodę na kandydowanie oraz złożyć oświadczenie
lustracyjne, które jest podawane do publicznej wiadomości. Prawdziwość tych oświadczeń jest weryfikowana po wyborach
18
– orzeczenie sądu o złożeniu fałszywego oświadczenia powoduje wygaśnięcie mandatu. Każde zgłoszenie kandydatury na
senatora musi być poparte podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w danym województwie.
Kandydatów rejestruje okręgowa komisja wyborcza, a w razie odmowy rejestracji ostateczne rozstrzygnięcie należy do
Państwowej Komisji Wyborczej.
W wyborach do Sejmu procedura zgłaszania kandydatów jest bardziej skomplikowana, bo po pierwsze, zawsze konieczne
jest zgłoszenie listy kandydatów, a po drugie, obok list okręgowych zgłaszane są też listy ogólnopolskie. Prawo zgłaszania
kandydatów (list) przysługuje partiom politycznym oraz wyborcom. Partie mogą utworzyć koalicję wyborczą dla zgłoszenia
wspólnych list kandydatów, a wyborcy (w liczbie przynajmniej 15) muszą utworzyć komitet wyborczy. Do wyborów
sejmowych stosuje się system progów wyborczych, każda partia, koalicja czy komitet wyborczy musi więc uzyskać
odpowiedni odsetek głosów w skali kraju. Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub przez
komitety wyborcze, podobnie jak w wyborach do Senatu każdy kandydat musi wyrazić pisemną zgodę oraz złożyć
oświadczenie lustracyjne. Lista okręgowa musi być poparta podpisami co najmniej 3000 wyborców stale zamieszkałych w
danym okręgu wyborczym. Od tego wymogu zwolnione są jednak komitety wyborcze, które już zarejestrowały listy w co
najmniej połowie okręgów wyborczych, a także komitety tych partii lub koalicji, które bezpośrednio po poprzednich
wyborach zgłosiły powstanie sejmowego klubu liczącego co najmniej 15 posłów. Liczba kandydatów na liście nie może
przekraczać dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Kolejność umieszczania na liście ustalana jest przez
komitet zgłaszający.
Okręgowe listy kandydatów na posłów zgłaszane są przez władze partii lub komitety wyborcze, kandydaci musza złożyć
oświadczenie lustracyjne. Listy wymagają poparcia 3 000 głosów. Liczba kandydatów na liście nie może przekraczać
dwukrotności ogólnej liczby mandatów w danym okręgu. Listy zgłaszane są do okręgowej komisji wyborczej – odwołanie
do PKW.
Ogólnopolskie listy kandydatów mogą być zgłaszane tylko przez komitety wyborcze, które zarejestrowały listy okręgowe w
co najmniej połowie okręgów wyborczych, lub te, które bezpośrednio po poprzednich wyborach zgłosiły istnienie klubu
sejmowego liczącego co najmniej 15 kandydatów. Listy są rejestrowane przez Państwową Komisje Wyborczą – odwołanie
do Sądu Najwyższego.
47. WERYFIKACJA WYBORÓW PARLAMENTARNYCH.
Konieczną przesłanką ważności wyborów jest ich zgodny z prawem przebieg. Badanie ważności wyborów należy obecnie
niepodzielnie do władzy sądowniczej. Procedura tego badania jest rozłożona na dwa stadia:
 najpierw orzeka się o protestach wyborczych (o ile zostaną one wniesione), potem o ważności wyborów. Protest
wyborczy jest
to skierowany do sądu wniosek wyborcy wskazujący określone uchybienie w przeprowadzeniu
wyborów i domagający się unieważnienia wyborów w całości lub w części. Prawo wniesienia protestu ma każdy
wyborca, a także pełnomocnik każdego komitetu wyborczego. W wyborach parlamentarnych podstawą protestu może
być dopuszczenie się przestępstwa przeciwko głosowaniu lub naruszeniu przepisów Ordynacji dotyczących głosowania,
ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów. Unieważnienie wyborów następuje jedynie w sytuacji takiego
naruszenia prawa, które mogło wywrzeć wpływ na wynik wyborów. Protest wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego
najpóźniej siódmego dnia od ogłoszenia wyników wyborów przez Państwową Komisję Wyborczą.
 Teraz dopiero można zająć się badaniem ważności wyborów. Sąd Najwyższy w składzie całej Izby Administracyjnej,
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rozpatruje sprawozdanie Państwowej Komisji Wyborczej z wyborów oraz opinie
swoich składów orzekających o poszczególnych protestach i na tej podstawie rozstrzyga o ważności wyborów. W
wyborach parlamentarnych Sąd Najwyższy ma na to 90 dni, a efektem orzeczenia może też być stwierdzenie
nieważności wyboru określonego posła czy posłów (senatorów). W takim przypadku mandat posła (senatora) wygasa i
przeprowadza się tzw. wybory ponowne.
48. UZUPEŁNIANIE SKŁADU SEJMU I SENATU.
Problem uzupełnienia składu pojawia się wtedy, jeżeli w trakcie kadencji wygaśnie mandat posła lub senatora. Następuje to
w razie: odmowy złożenia ślubowania, utraty prawa wybieralności (biernego prawa wyborczego), zrzeczenie się mandatu,
śmierci, zajęcia przez posła (senatora) jednego ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji, orzeczenia o złożeniu
przez posła (senatora) fałszywego oświadczenia lustracyjnego. Wygaśnięcie mandatu stwierdza Marszałek Sejmu lub
Senatu.
Jeżeli wygaśnie mandat senatora, to jedyną możliwością jego obsadzenia jest przeprowadzenie tzw. Wyborów
uzupełniających. Powinno się to odbywać w ciągu 6 miesięcy, ale wyborów uzupełniających nie przeprowadza się w
ostatnim półroczu kadencji Senatu.
Jeżeli wygaśnie mandat posła, to stosuje się technikę wstąpienia następnego z listy. Marszałek Sejmu postanawia więc o
zajęciu mandatu przez kandydata z tej samej okręgowej listy wyborczej, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów w
wyborach. Jeśli chodzi o posłów wybranych z list ogólnopolskich, mandat przydzielany jest kolejnemu z danej listy. W ten
sposób w Sejmie niemal nie zdarzają się nieobsadzone mandaty.
19
49. STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA.
Dla określenia statusu prawnego używa się ogólnego pojęcia: mandat parlamentarny. Trzeba jednak pamiętać, że pojecie
to ma charakter wieloznaczny i używa się go przynajmniej w 3 znaczeniach:
1. jako wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców,,
2. jako całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty,
3. jako określenie funkcji członka parlamentu.
Dla właściwego wykonywania mandatu niezwykle istotne jest stworzenie posłowi pełnych gwarancji niezależności, które z
jednej strony, utrudnią wywieranie na posła różnego rodzaju nacisków zewnętrznych, a z drugiej strony, uchronią go od
pokus związanych z konfliktem interesów. Do gwarancji najważniejszych należy zaliczyć immunitety parlamentarne i
zasadę niepołączalności.(incompatibilitas)
Immunitet pełni dwie podstawowe funkcje:
1. ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,
2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.
Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:
1. immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów,
2. immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące przestępstwem lub innym czynem
karalnym.
Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu). Prawo dopuszcza
wyjątkowe zastosowanie środków przymusu wobec posła bez uprzedniego uzyskania zgody Sejmu – konieczne jest
wówczas niezwłoczne powiadomienie Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Zasadę niepołączalności należy rozpatrywać w 2 aspektach:
1. formalnym, jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi,
2. materialnym, jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub
podobnej.
Uprawnienia oraz obowiązki posłów i senatorów można podzielić na 3 zasadnicze grupy:
1. uprawnienia i obowiązki związane z działalnością Izby i jej organów,
20
udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem,
prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu, przede wszystkim w komisjach,
prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie,
prawo zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań w sprawach bieżących, pod adresem premiera i
pozostałych członków rządu – prawo to nie przysługuje senatorom.
2. uprawnienia i obowiązki związane z wykonaniem mandatu.
a) obowiązek informowania wyborców o swej pracy w Izbie oraz o działalności Izby, do której poseł, senator
został wybrany,
b) prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów oraz od przedstawicieli
właściwych instytucji i organów państwowych lub samorządowych, dotyczących spraw wynikających z
wykonywania obowiązków członka parlamentu,
c) prawo uzyskiwania informacji i materiału oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i
samorządu terytorialnego,
d) prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w
zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej dla załatwienia sprawy
wniesionej w imieniu własnym lub wyborcy,
e) prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego, do zatrudniania pracowników tego biura i do
uzyskiwania na te cele środków finansowych z budżetu Izby.
3. uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora:
a) prawo do diety parlamentarnej,
b) prawo do bezpłatnych przejazdu środkami transportu publicznego na terenie kraju,
c) prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych i szereg szczegółowych uprawnień z tego
wynikających,
d) obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym.
Powyższe uprawnienia i obowiązki odnoszą się do wszystkich posłów i senatorów. Każdy z nich może też otrzymać urlop
bezpłatny w miejscu stałej pracy i wówczas staje się tzw. Posłem zawodowym. W takim wypadku przysługuje mu stałe
miesięczne uposażenie oraz cały szereg dodatkowych świadczeń finansowych i socjalnych.
a)
b)
c)
d)
Wyróżniamy dwa rodzaje mandatów:
1. mandat imperatywny - związany – określa posła jako reprezentanta tych którzy go wybrali, a więc swojego okręgu
wyborczego. Tym samym poseł jest związany wolą swoich wyborców, ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe
działania.
2. mandat wolny:
- zasada uniwersalności - opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje Naród, korpus wyborczy
- zasada niezależności – ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu
działania, zwłaszcza głosowania w izbie.
- zasada nieodwołalności – ani wyborcy ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia
mandatu.
Działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości posłów i senatorów. Powstaje tu problem
niepołączalności materialnej, ponieważ wg Konstytucji istnieje zakaz podejmowania przez posłów i senatorów np. działalności
gospodarczej, w ramach, której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa, lub samorządu terytorialnego, oraz zakaz łączenia
mandatu z innymi funkcjami i stanowiskami państwowymi. Chodzi tu o zapobieganie korupcji i uniknięcie konfliktu interesów.
Dla właściwego wykonywania mandatu parlamentarzystom przysługują pewne gwarancje niezależności, są to immunitety. Mają one na
celu ochronę niezależności członków parlamentu oraz zagwarantowanie im swobody działania, oraz ochrony niezależności i autonomii
parlamentu. Zapewnia posłom wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności za naruszenia prawa.
Odpowiedzialność posłów i senatorów ulega ograniczeniu z uwagi na instytucję immunitetu. W zakresie nie objętym immunitetem
ponoszą oni odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodowa czy dyscyplinarną jak wszyscy obywatele.
50. Pojęcie i rodzaje organów państwa i typologia organów państwa.
Organ państwowy – to pewien zespół ludzi i środków celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony
Organ państwowy utworzony został i dział na podstawie prawa.
Istotną cechą organów państwowych jest wykonywanie określonych zadań w imieniu państwa.
Organ państwowy dla realizacji zadań może korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy.
Organ państwowy – to celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na
podstawie prawa, wykonujący w imieniu prawa określone zadania i mogący do ich realizacji korzystać ze środków
władczych.
Przez aparaty państwowy rozumie się zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowanych, działający na podstawie prawa
powołanych do realizacji władzy państwowej. na aparat państwowy składają się organy państwowe.
Organy państwowe dzielimy na organy jednoosobowe, wieloosobowe (zorganizowane na zasadzie kolegialności).
Ze względu na kryterium zasięgu terytorialnego organy dzielą się na organy centralne, terenowe.
Ze względu na strukturę wewnętrzną: organy o strukturze prostej (?) bądź złożonej (Sąd Najwyższy).
21
Najczęściej przyjmuje się kryterium głównych kierunków działania: organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i
sądowniczej.
Organy państwowe muszą być zorganizowane wg pewnych zasad (np. zasada suwerenności narodu, zasada
demokratycznego państwa prawnego). Największy wpływ na system organów państwowych wywarła zasada podziału
władzy.
51. System organów państwowych w RP.
To celowo zorganizowana jedność elementów, jakimi są organy państwa oraz wzajemne relacje między mini. Niekiedy
pojęcie system organów państwa bywa utożsamiane z pojęciem aparatu państwowego. Aparat państwowy jest terminem
zakresowo szerszym niż system organów państwowych, obejmuje on oprócz organów państwa również inne instytucje np.
policję oraz środki o charakterze materialno-technicznym.
(?)
52. Pozycja prawna sejmu.
Konstytucja z 2.IV.1997r. określa Sejm i Senat jako organy władzy ustawodawczej.
Konstytucja z 1997 r. nie przejęła zasady równouprawnienia izb. Pozycja izby silniejszej jest przyznana Sejmowi. Władza
ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest
wyłączną domeną Sejmu. Sejm powoduje rozwiązanie Senatu.
53. Uprawnienia senatu RP.
Władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością rządu jest
wyłączną domeną Sejmu. Kompetencje Senatu w zasadzie ograniczają się do udziału w ustawodawstwie, przy czym jednak
sejm może narzucić Senatowi swoje stanowisko. Ponadto Senat uczestniczy w powoływaniu niektórych organów
państwowych; Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, 2 członków Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej. Senat nie uczestniczy natomiast w wykonywaniu funkcji kontrolnych
wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej. Sejm
powoduje rozwiązanie Senatu.
54. POJĘCIE I ROLA REGULAMINU PARLAMENTARNEGO.
Regulaminy izb normują:
ich organizację wewnętrzną,
porządek prac,
tryb powoływania i działalności ich organó,
sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec danej izby.
Regulaminy parlamentarne uchwalane są w formie uchwał danej izby, a nie w formie ustaw. Ma to istotne znaczenie z
punktu widzenia zasady autonomii izb, bo uchwały podejmuje każda izba samodzielnie, bez konieczności współdziałania z
jakimikolwiek innymi podmiotami, legalność (konstytucyjność) regulaminu podlega tylko kontroli Trybunału
Konstytucyjnego.
Regulaminy nie są aktami prawa powszechnie obowiązującego, nie są również aktami tylko wewnętrznie
obowiązującymi, - mogą też określać sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków ”organów
państwowych” wobec danej izby. W tym zakresie jednak przepisy regulaminowe mogą mieć tylko charakter wtórny,
proceduralny, bo najpierw musi dojść – w K lub ustawie – do materialnego sformułowania określonego obowiązku po
stronie określonego organu państwowego.
Jeśli chodzi o Zgromadzenie Narodowe, to art. 114 K daje wyraźną podstawę do uchwalenia jego regulaminu. Do
tej pory istnieją jednak tylko akty częściowe o regulaminowym charakterze, np. uchwała Zgromadzenia Narodowego z dnia
6 grudnia 2000r.
55. IMMUNITET PARLAMENTARNY W PRAWIE POLSKIM.
Immunitet stanowi jedną z najstarszych instytucji parlamentarnych. Rozumiany jako wykluczenie bądź ograniczenie
odpowiedzialności deputowanego za naruszenie prawa, pełni dwie podstawowe funkcje:
1. ochrony niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu,
2. ochrony niezależności i autonomii parlamentu jako takiego.
Instytucja immunitetu nie może być natomiast traktowana jako przywilej zapewniający posłowi bezkarność.
Prawo konstytucyjne wyróżnia dwie postacie immunitetu:
1. immunitet materialny, tzn. wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu
spod działania materialnego prawa karnego,
2. immunitet formalny, tzn. ograniczenie dopuszczalności ścigania za czyny, będące – wg materialnego prawa karnego
- przestępstwem lub innym czynem karalnym, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu ze zwykłego toku
procedury karnej.
56. ORGANY WEWNĘTRZNE SEJMU I SENATU.
Każdy parlament jest ciałem na tyle skomplikowanym, że może funkcjonować tylko w oparciu o sformalizowaną strukturę
organów wewnętrznych. Jest to konieczne zarówno z uwagi na znaczną liczbę posłów czy senatorów, jak i ze względu na
22
polityczny kontekst działania parlamentu. Organy wewnętrzne muszą, z jedne strony, zapewniać efektywność prac
parlamentarnych, a z drugiej strony – umożliwiać wszystkim liczącym się ugrupowaniom parlamentarnym wywieranie
wpływu na te prace.
Powszechnie rozróżnia się orany kierownicze oraz organy pomocnicze sejmu i Senatu. Do pierwszych zalicza się Marszałka
Sejmu 9Senatu) oraz Prezydium Sejmu (Senatu), a także szczególny organ polityczno-doradczy – Konwent Seniorów. Do
drugich zalicza się i komisje sejmowe (senackie), a w ramach izb powołuje się też sekretarzy sejmu (Senatu), choć nie mają
już oni pozycji samodzielnego organu.
I. Organy kierownicze:
Marszałek Sejmu (Senatu) - jest wybierany z grona posłów, senatorów, pierwszeństwo do tego stanowiska ma
członek ugrupowania wchodzącego w skład koalicji większości. Zajmuje stanowisko neutralnego arbitra i
organizatora prac parlamentarnych. Również jest przewodniczącym gromadzenia Narodowego, sprawuje
zastępstwo Prezydenta, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w przypadku opróżnienia urzędu
prezydenta, zarządza wybory prezydenckie,
Prezydium Sejmu (Senatu) - składa się z Marszałka i Wicemarszałków , jest organem reprezentującym
najważniejsze ugrupowania polityczne .
Zadania Prezydium:
- ustalanie planu prac ,
organizacja współpracy między komisjami sejmowymi
- dokonywanie wykładni i inicjowanie zmian w regulaminie
- decydowanie o dietach i ryczałtach dla posłów
- opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw, uchwał.
Konwent Seniorów - organ polityczny w ramach, którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące
funkcjonowania Sejmu (ustala terminy posiedzeń, wydaje opinie dot. Projektów porządku dziennego, tryb
dyskusji). Jest organem doradczym Prezydium. Skład: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów
poselskich, przedstawiciele kół parlamentarnych,
II. Organy pomocnicze
Komisje sejmowe, senackie są organem pomocniczym Sejmu, zajmują się rozpatrywaniem, opiniowaniem i
przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o
sprawach przekazywanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium. Rozróżniamy komisje stałe
(przewidziane przez regulamin Sejmu) nadzwyczajne tworzone doraźnie dla zajęcia się określoną sprawą i cel
zasady i tryb działania określa Sejm. Po wykonaniu zadania są rozwiązywane. Członkami komisji są wyłącznie
posłowie, wybierani przez Sejm. Komisje formułują sprawozdania, wnioski i opinie
Sekretarze Sejmu są to posłowie w liczbie 20, wybierani przez Sejm. Pełnią funkcje pomocnicze przy
prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, a w szczególności:
prowadzą listę mówców, przyjmują
wystąpienia posłów, obliczają głosy w głosowaniu .
Funkcje sekretarzy mają w znacznej mierze charakter tradycyjny, gdyż wszystkie kwestie techniczne związane
z przebiegiem obrad są załatwiane przez wyspecjalizowany personel Kancelarii Sejmu.
Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów oraz komisje są organami izb, co oznacza, że mogą składać się wyłącznie z
posłów, senatorów, a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośrednio przez Sejm.
Do różnic pomiędzy Sejmem a Senatem zaliczamy:
- różną ilość członków ( Senat –100 osób, Sejm – 460),
- odmienna strukturę komisji stałych
- konstytucja nie przyznaje Senatowi uprawnień kontrolnych rządu,
- brak możliwości powołania w Senacie komisji śledczej
57. FORMY ORGANIZACJI POSŁÓW I SENATORÓW W PARLAMENCIE.
Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie bądź senatorskie.
Kluby i koła muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej tzn., że muszą grupować członków prezentujących
określona orientacje polityczną.
Poseł lub senator może należeć tylko do jednego klubu lub, koła, choć nie występuje zakaz zmiany barw klubowych w
trakcie kadencji. Zawsze tez występuje grupa posłów-senatorów niezrzeszonych.
Dla zorganizowania klubu wymagana jest liczba co najmniej 15 posłów bądź 7 senatorów, jeśli jest ich mniej mogą
zorganizować tylko koło.
Klubom przyznane jest uprzywilejowane miejsce w izbie, są z mocy prawa reprezentowane w Konwencie Seniorów, a z
mocy zwyczaju parlamentarnego w składzie Prezydium.
Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i
rozstrzygnięć. Ogólna struktura klubów i kół wyznacza przede wszystkim podział na obóz rządzący i opozycję.
W ramach klubów formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii, które są
rozpatrywane przez parlament.
Spoiwem i gwarantem jednolitości klubu jest tzw. dyscyplina klubowa. Polega na założeniu, że stanowisko wypracowane
przez klub będzie reprezentowane przez jego członków w debatach i głosowaniach. W sprawach wyższej wagi klub
podejmuje formalne uchwały wiążące jego członków.
23
Naruszenie dyscypliny klubowej może mieć różne skutki np. brak poparcia przez klub w następnych wyborach.
58. ORGANIZACJA I ZAKRES DZIAŁANIA KOMISJI PARLAMENTARNEJ.
Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem,
opiniowaniem i przygotowaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o
sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jego Marszałka lub jego Prezydium.
Komisje są organami pomocniczymi Sejmu w tym znaczeniu, że przygotowują one tylko akta i rozstrzygnięcia, które są
następnie podejmowane przez Sejm, a same nie dysponują możliwością ich podejmowania.
Konstytucja rozróżnia komisje stałe i komisje nadzwyczajne.
Komisje stałe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Tym samym Sejm ma obowiązek je utworzyć, a
istnieją one przez okres całej kadencji.
Komisje nadzwyczajne to komisje, które tworzone są przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami.
Sejm określa cel, zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych; zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana
po wykonaniu swojej misji.
Komisje sejmowe mogą składać się wyłącznie z posłów. Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez
Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, możliwe jest też w każdym czasie
dokonanie zmian w składzie komisji. Pracami komisji kieruje jej prezydium, wybierane przez samą komisję. Komisje
sejmowe obradują na posiedzeniach, a ich działania przybierają różny charakter, w zależności od tego, z jaką funkcją Sejmu
są one związane.
Jeśli chodzi o funkcję ustawodawczą, to komisje pełnią rolę organów przygotowujących rozstrzygnięcia, które zapadną na
posiedzeniu plenarnym Sejmu, formułując sprawozdania, wnioski i opinie, a więc występują w charakterze organów
pomocniczych. W przypadku funkcji kontrolnych komisji ich samodzielność rysuje się najwyraźniej, ponieważ większość
działań komisji jest adresowana na zewnątrz i nie przekłada się na późniejsze akty czy rozstrzygnięcia Sejmu.
W Senacie nie ma możliwości powołania komisji śledczej, co wynika z pozostawienia funkcji kontrolnej poza zakresem działania Senatu.
59. SYSTEM PRAC SEJMU.
Sposób funkcjonowania parlamentu odpowiada współcześnie jednej z dwóch zasad:
zasada sesyjności – polega na tym, że w ramach kadencji Sejmu wyodrębnia się krótsze – kilkumiesięczne odcinki
czasowe tzw. sesje, w ramach których izby mogą się zbierać na posiedzenia plenarne. W okresie międzysesyjnym nie
ma możliwości zwołania posiedzeń izby, chyba, że zostanie zwołana tzw. sesja nadzwyczajna. Prawo zwoływania
sesji przysługuje prezydentowi, a dopiero na sesji możliwe jest zwoływanie posiedzeń izby przez prezydium lub jej
przewodniczącego. Terminy są jednak przeważnie regulowane przez prawo.
zasada permanencji – polega na tym, że kadencja parlamentu ma charakter jednolity, więc nie istnieje podział na
okresy sesji i okresy międzysesyjne. Posiedzenia może zwoływać przewodniczący izby lub jej prezydium w
dowolnym czasie, wg potrzeb.
Zasadę tą wprowadzono w Polsce nowelą sierpniową z 1989. Obecnie nasza konstytucja przewiduje wg art. 109, że Sejm i
Senat obradują na posiedzeniach.
Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem
dziennym. Posiedzenia trwa tak długo aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. Posiedzenie może być zwołane w
każdej chwili. Terminy spotkań określa Prezydium Sejmu, zwykle, na zakończenie poprzedniego posiedzenia a samo
zwołanie posiedzenia leży w gestii Marszałka.
60. FUNKCJE SEJMU.
Zakres kompetencji parlamentu, jego funkcje, wyznacza charakter ustrojowy tego ciała jako organu reprezentacji
Narodu, rozpatrywany na tle zasady podziału władz.
Tradycyjna klasyfikacja funkcji parlamentu opiera się na rozróżnieniu funkcji ustawodawczej i funkcji kontrolnej. O ile
podmiotami funkcji ustawodawczej są zarówno Sejm, jak i Senat, to funkcja kontrolna została powiązana tylko z Sejmem.
Funkcja ustawodawcza (pyt. 61)
Funkcja kontrolna (pyt. 74)
Funkcja kreacyjna (pyt. 78)
61. FUNKCJA USTAWODAWCZA SEJMU.
Funkcja ustawodawcza stanowi podstawowa przesłankę określania roli parlamentu jako organu władzy ustawodawczej i
polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego. Funkcję
tę parlament sprawuje na zasadzie wyłączności. Oznacza to, że:
żaden inny organ państwowy nie może stanowić aktów o randze ustawy, chyba, że Konstytucja dopuszcza to w sposób
wyraźny,
kompetencje prawodawcze innych organów państwowych muszą mieć charakter podporządkowany , musza być
traktowane jako wyjątek i poddawane interpretacji zwężającej.
24
W ramach funkcji ustawodawczej wyróżnić można – wzorem zwłaszcza doktryny francuskiej – tzw. funkcję ustrojodawczą,
a więc stanowienie norm konstytucyjnych oraz funkcję ustawodawczą sensu stricte, polegającą na stanowieniu ustaw
zwykłych. W Polsce obie te funkcje skupione są w rękach parlamentu, choć wykonywane są w różnej procedurze. Tylko
wyjątkowo wykonywanie funkcji ustrojodawczej, rozumiane jako wprowadzanie poprawek do obowiązującej K, może
dodatkowo wymagać formy referendum.
62. POJĘCIE I CECHY CHARAKTERYSTYCZNE USTAWY.
Ustawa jest to:
akt parlamentu,
o charakterze normatywnym,
zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego,
o nie ograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze
ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia,
dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje unormowanie
konstytucyjne.
Charakter ustawy jako aktu parlamentu oznacza, że żaden inny organ państwowy nie może stanowić ustawy, co jest
oczywistą konsekwencją zarówno zasady podziału władz, jak i zasady demokratycznego państwa prawnego. Stwierdzenie,
że ustawa jest aktem parlamentu, oznacza, że w jej dochodzeniu do skutku muszą zawsze brać udział obie izby parlamentu.
Charakter ustawy jako aktu normatywnego oznacza, że wszystkie postanowienia ustawy muszą być ujęte w sposób
pozwalający im stać się budulcem dla norm prawnych, nie może być w ustawie wypowiedzi pozbawionych normatywnego
charakteru.
Ustawa zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa krajowego, bo żaden inny akt normatywny nie łączy w sobie cechy
szczególnej mocy prawnej i nie ograniczonego zakresu przedmiotowego.
Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, co oznacza, że za jej pośrednictwem można regulować
wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie z treściami zawartymi
w konstytucji i w umowach międzynarodowych.
Charakterystyczną cechą ustawy jest też zasada jej wyłączności dla regulowania określonych materii, a więc przyjęcie
założenia z którego wynika że pewne najważniejsze kwestie mogą być regulowane tylko w formie ustawy.
Ostatnią cechą ustawy jest ujęcie procesu jej dochodzenia do skutku w szczególną procedurę, zwaną trybem
ustawodawczym.
63. KONSTYTUCYJNY TRYB USTAWODAWCZY.
Jedną z cech ustawy jest ujęcie procesu jej dochodzenia do skutku w szczególną procedurę, zwaną trybem ustawodawczym.
Jest to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je
Konstytucja. W obecnym stanie prawnym wyróżnić należy:
I. inicjatywę ustawodawczą,
II. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualne uchwalenie ustawy,
III. rozpatrzenie ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości; a w
takich przypadkach następuje
IV. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzucenie ustawy;
V. podpisanie ustawy przez prezydenta – na tym etapie możliwe jest też skierowanie ustawy przez prezydenta do trybunału
Konstytucyjnego lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy
przez Sejm większością 3/5 głosów;
VI. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw, co jest warunkiem jej wejścia w życie.
64. UPRAWNIENIA SENATU W PROCESIE USTAWODAWCZYM.
Rozpatrzenie ustawy przez Senat jest koniecznym etapem postępowania ustawodawczego, ale trzeba podkreślić, że Senat
nie pełni roli równouprawnionego partnera pierwszej izby. Tylko bowiem w odniesieniu do zmiany konstytucji zawsze
konieczna jest zgoda Senatu na przyjęcie tekstu uchwalonego przez Sejm, we wszystkich pozostałych wypadkach Sejm
może odrzucić propozycje Senatu.
Dodatkowo prace Senatu są poddane ścisłym ramom czasowym: w odniesieniu do ustaw zwykłych termin dla zajęcia
stanowiska przez Senat wynosi 30 dni od przekazania mu ustawy uchwalonej przez Sejm; nieco inne terminy odnoszą się do
ustawy budżetowej i do ustaw pilnych. Jeżeli w tym terminie senat nie podejmie żadnej uchwały, to ustawę uznaje się za
przyjętą w brzmieniu uchwalonym przez Sejm, a Marszałek Sejmu przekazuje je do podpisu prezydentowi.
Procedura rozpatrywania ustawy przez Senat jest podobna do procedury jej uchwalania przez Sejm. Marszałek Senatu
kieruje tekst ustawy do właściwej komisji senackiej. Komisja (komisje) powinna w terminie 2 tygodni zaproponować
sposób ustosunkowania się Senatu do ustawy; następnie odbywa się posiedzenie Senatu, debata i głosowanie. Senat może
podjąć uchwałę o:
25
przyjęcie ustawy bez poprawek – pozwala to na natychmiastowe przekazanie ustawy Prezydentowi, bez czekania na
upływ 30 dniowego terminu,
odrzucenia ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu ustawy, co nie jest dopuszczalne w odniesieniu do ustawy
budżetowej,
wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy.
Senat podejmuje swoją uchwałę zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
Uchwała jest przekazana Marszałkowi Sejmu.
65. UPRAWNIENIA PREZYDENTA W PROCESIE USTAWODAWCZYM.
Po zakończeniu postępowania w Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi.
Podpisywanie ustaw przez głowę państwa należy do rozwiązań tradycyjnych. Podpisanie ustawy określa się mianem
promulgacji, łącząc z tą czynnością szereg skutków prawnych. Utrzymanie kompetencji promulgacyjnych przez głowę
państwa jest o tyle logiczne, że w wielu krajach prezydent lub monarcha dysponuje prawem weta wobec ustawy. Weto
może mieć charakter absolutny i od razu powodować nie dojście ustawy do skutku. Weto może też mieć charakter względny
i może zostać odrzucone przez parlament.
Konstytucja przewiduje, że prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia jej przedstawienia przez Marszałka
Sejmu. Termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym oraz
w odniesieniu do ustaw, które zostały uchwalone w trybie pilnym. Podpisanie ustawy jest obowiązkiem prezydenta.
Dotyczy on zawsze całej ustawy. Obowiązek podpisania ustawy ma najpierw charakter względny, bo prezydent może
skorzystać z przysługujących mu procedur zakwestionowania ustawy.
Przed podpisaniem ustawy Prezydent może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności tej
ustawy z konstytucją. Jest to uprawnienie prezydenta o charakterze wyłącznym, żaden inny podmiot nie może na tym etapie
istnienia ustawy zakwestionować jej przed Trybunałem Konstytucyjnym i samodzielnym, bo nie jest wymagane uzyskanie
kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów. Uprawnienie to należy widzieć na tle ogólnej komisji Prezydenta, nakładającej na
niego obowiązek czuwania nad przestrzeganiem konstytucji.
Prezydent może zakwestionować przed Trybunałem Konstytucyjnym każdą ustawę, poza ustawami zwykłymi, a więc także
ustawy budżetowe oraz ustawy o prowizorium budżetowy, co do których TK obowiązany jest wydać orzeczenie w ciągu 2
miesięcy.
Jeżeli TK uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, po stronie Prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek jej podpisania.
Jeżeli natomiast TK uzna ustawę za nie zgodną z Konstytucją, to po stronie prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek
odmowy podpisania ustawy.
Jeżeli Prezydent nie wystąpił do TK z wnioskiem o prewencyjną kontrolę konstytucyjności ustawy, to może on zastosować
weto ustawodawcze, tzn. przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Weto nie może dotyczyć ustaw
budżetowych i ustaw o prowizorium budżetowym, a także ustaw o zmianie konstytucji. Prawnym skutkiem prezydenckiego
weta jest zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia.
Ostatnią czynnością proceduralną Prezydenta jest zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw. Na tej podstawie
czynność ogłoszenia zostaje dokonana przez Prezesa Rady Ministrów.
66. ETAPY PROCESU USTAWODAWCZEGO.
To całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku, tak jak określa je
Konstytucja. Mamy więc:
I. inicjatywę ustawodawczą
II. rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie ustawy
III. rozpatrzenie ustawy przez Sejm i ewentualnie uchwalenie poprawek lub odrzucenie ustawy w całości , a w takich
przypadkach następuje:
IV. rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy
V. podpisanie ustawy przez prezydenta ( może on skierować ustawę do Tryb. Konstyt. Lub zastosować weto
ustawowe, co powoduje ponowne uchwalenie ustawy przez Sejm większością 3 / 5 głosów
VI. ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw , co jest warunkiem jej wejścia w życie.
67. PRAWO INICJATYWY USTAWODAWCZEJ.
Jest to konstytucyjne prawo podmiotów do wnoszenia projektów ustaw do Sejmu, które skutkuje obowiązkiem jej
rozpatrzenia w szczególnej procedurze.
Podmioty mające prawo do wnoszenia projektów ustaw:
posłowie ( wg Regulaminu Sejmu , co najmniej 15, lub ich komisje)
Senat – uchwałą całej izby , nie mogą grupy senatorów
Prezydent
Rada Ministrów
Art.118 ust.2 Konstytucji dopuszcza również tzw. inicjatywę ludową (pyt.68)
Podmiotowe ograniczenia prawa inicjatywy ustawodawczej występują w odniesieniu do:
- projektu ustawy budżetowej i spraw związanych z sytuacją finansową państwa
- projektu ustawy o zmianie Konstytucji.
26
Projekt ustawy musi posiadać uzasadnienie, które min przedstawia skutki finansowe jej wykonania, musi również posiadać:
- potrzebę i cel wydania ustawy
- przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne
- stan rzeczy e dziedzinie, która ma być unormowana
- wskazanie źródeł finansowania, jeśli pociąga za sobą obciążenie budżetu państwa
- stwierdzenie o zgodności projektu z prawem Unii Europej. Lub jej niezgodności.
Projekty składa się u Marszałka, który może go zwrócić w przypadku gdy uzasadnienie nie odpowiada wskazanym wyżej
wymaganiom.
68. OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA.
Art. 118 ust. 2 K wprowadził procedurę tzw. inicjatywy ludowej, kiedy to projekt ustawy może zostać wniesiony przez
grupę co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wyborcze do Sejmu, a tryb postępowania w tej sprawie określa
ustawa. Ustawa z 24 czerwca 1999r. przewiduje, że w celu przygotowania projektu ustawy i zgromadzenia niezbędnej
liczby podpisów tworzy się „komitet inicjatywy ustawodawczej”, złożony z co najmniej 15 obywateli mających prawo
wybierania do Sejmu. Po zebraniu pierwszego tysiąca podpisów przewodniczący komitetu informuje Marszałka Sejmu o
utworzeniu komitetu – od tej chwili treść projektu nie może już ulegać zmianie. Po zgromadzeniu 100 000 podpisów projekt
przekazywany jest Marszałkowi Sejmu i – o ile nie dojdzie do sporu o prawidłowość zebranych podpisów (co ostatecznie
rozstrzyga SN) – pierwsze czytanie projektu zostanie przeprowadzone w terminie 3 miesięcy. Nie ma przeszkód prawnych
dla równoległego wniesienia projektu ustawy w sprawie, w której inna grupa obywateli lub inny uprawniony podmiot
wykonał już inicjatywę ustawodawczą. Niedopuszczalne jest natomiast wniesienie projektu w sprawach, w których K
zastrzega wyłączność inicjatywy innym podmiotom (zmiana K, sprawy budżetowe).
69. POPRAWY NAD PROJEKTEM USTAWY W SEJMIE.
Obrady odbywają się w trzech terminach, przedzielonych pracami komisji sejmowych.
I czytanie odbywa się na posiedzeniu plenarnym bądź posiedzeniu komisji sejmowej i obejmuj
- Uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę
- Pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy
- Debatę nad ogólnymi zasadami projektu
Jeśli przeprowadzane jest na posiedzeniu Sejmu, to kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub
odrzuceniu go w całości.
Właściwe prace toczą się następnie w komisjach sejmowych, które mogą:
przyjąć projekt bez poprawek, przyjąć
projekt z poprawkami, odrzucić projekt.
Wnioskodawca może żądać umieszczenia w sprawozdaniu wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez komisję.
II czytanie - odbywa się po opracowaniu przez komisję sprawozdania i obejmuje:
- przedstawienie sprawozdania o projekcie
- przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków, każdy poseł ma prawo do zgłaszania wniosków
również wnioskodawcy i Rada Ministrów. Marszałek może choć nie musi przyjąć poprawek, których poprzednio
nie przedłożono w komisji.
Następnie, jeśli projektu nie skierowano ponownie do komisji, to bezpośrednio po zakończeniu II czytania , przeprowadza
się III czytanie.
III czytanie obejmuje przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec zgłoszonych poprawek i
wniosków oraz głosowanie. Najpierw poddaje się pod głosowanie wniosek o odrzucenie projektu ustawy w całości – jeśli
taki wniosek został złożony, następnie poprawki w kolejności merytorycznego znaczenia, a wreszcie projekt w całości, w
brzmieniu zaproponowanym przez komisję ze zmianami wynikającymi z poprawek.
Dla uchwalenia projektu konieczna jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów. W momencie uchwalenia projekt staje się ustawą. Ustawę uchwalona przez Sejm Marszałek przekazuje Senatowi.
70. PODPISANIE I OGŁOSZENIE USTAWY.
Po zakończeniu postępowania w Senacie Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi.
Podpisywanie ustaw przez głowę państwa należy do rozwiązań tradycyjnych. Podpisanie ustawy określa się mianem
promulgacji, łącząc z tą czynnością szereg skutków prawnych. Utrzymanie kompetencji promulgacyjnych przez głowę
państwa jest o tyle logiczne, że w wielu krajach prezydent lub monarcha dysponuje prawem weta wobec ustawy. Weto
może mieć charakter absolutny i od razu powodować nie dojście ustawy do skutku. Weto może też mieć charakter względny
i może zostać odrzucone przez parlament. Konstytucja przewiduje, że prezydent podpisuje ustawę w terminie 21 dni od dnia
jej przedstawienia przez Marszałka Sejmu. Termin ten ulega skróceniu do 7 dni w odniesieniu do ustawy budżetowej i
ustawy o prowizorium budżetowym oraz w odniesieniu do ustaw, które zostały uchwalone w trybie pilnym. Podpisanie
ustawy jest obowiązkiem prezydenta. Dotyczy on zawsze całej ustawy. Obowiązek podpisania ustawy ma najpierw
charakter względny, bo prezydent może skorzystać z przysługujących mu procedur zakwestionowania ustawy. Ostatnią
czynnością proceduralną Prezydenta jest zarządzenie ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw. Na tej podstawie czynność
ogłoszenia zostaje dokonana przez Prezesa Rady Ministrów. Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw jest warunkiem jej
wejścia w życie, co następuje 14 dnia po dniu ogłoszenia, tzn. po dacie, jaką oznaczony jest dany numer Dziennika Ustaw.
Sama ustawa może jednak ustalić inny termin swego wejścia w życie.
27
71. Postępowanie w sprawie projektu ustaw uznanych za .....................
72. POSTĘPOWANIE Z PROJEKTEM USTAWY BUDŻETOWEJ.
Szczególną postać procedura ustawodawcza przybiera w odniesieniu do ustawy budżetowej, co wynika zarówno z
kluczowej roli budżetu dla funkcjonowania państwa, jak i z konieczności terminowego uchwalenia tego aktu. Treścią
ustawy budżetowej jest ustalenie dochodów i wydatków państwa na okres roku kalendarzowego; bez istnienia budżetu nie
można prowadzić gospodarki finansowej państwa. Tym samym budżet jest aktem o istotnym znaczeniu politycznym, a
procedury zarówno jego uchwalania, jak i kontroli jego wykonania zajmują znaczące miejsce w działalności parlamentu.
Budżet jest uchwalany w formie ustawy. Skoro budżet przybiera formę ustawy, to procedura jego uchwalania ujęta jest w
schemat ogólnej procedury ustawodawczej, jednak występują tu liczne odrębności wprowadzane przepisami zawartymi w
Konstytucji, w ustawie prawo budżetowe z 5 styczna 1991 r., która jest odrębną ustawą określającą procedurę corocznego
przygotowania i uchwalania projektu ustawy budżetowej, a także procedurę wykonywania ustawy budżetowej i kontroli jej
wykonania, oraz w regulaminie Sejmu.
Jeśli chodzi o inicjatywę ustawodawczą, to należy ona wyłącznie do Rady Ministrów i jest ujęta jako obowiązek rządu:
projekt ustawy budżetowej powinien być przedłożony Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku
budżetowego, tzn. przed dniem 1 października, chyba że zaistnieje wyjątkowy przypadek. Takim przypadkiem mogą by np.
wybory parlamentarne i konieczność odczekania z wniesieniem projektu do powstania nowego rządu.
Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania projektu przez Sejm, to przebiega ona w 3 czytaniach w myśl ogólnej zasady.
Pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu, następnie projekt kierowany jest w całości do Komisji Finansów
Publicznych, a poszczególne jego części – do pozostałych komisji sejmowych, odpowiednio do ich zakresu działania.
Komisje te przekładają swoje propozycje poprawek KFP, a ta opracowuje ostateczne sprawozdanie i przedstawia je
Sejmowi, który po szerokiej debacie polityczne uchwala ustawę budżetową.
Jeśli chodzi o procedurę rozpatrywania ustawy budżetowej przez Senat, to skróceniu do 20 dni ulega termin, w którym
może on zająć stanowisko. Senat nie ma możliwości zaproponowania odrzucenia ustawy, może tylko uchwalać do niej
poprawki, które w ogólnym trybie, podlegają rozpatrzeniu przez Sejm.
Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej, nie może skierować przeciw niej weta ustawodawczego, może ją
natomiast kierować do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli prewencyjnej i wówczas Trybunał Konstytucyjny
obowiązany jest do wydania orzeczenia nie później niż w terminie 2 miesięcy.
73. ZAKRES PRZEDMIOTOWY USTAWY.
Ustawa posiada nieograniczony zakres przedmiotowy co oznacza, że może regulować wszystkie materie, pod warunkiem
zachowania normatywnego charakteru jej postanowień i pozostać w zgodzie z treściami zawartymi w konstytucji i
umowach międzynarodowych. Jeśli chodzi o przedmiot normowania to obecnie konstytucja wskazuje ograniczenie dla
ustawy tylko w przypadku regulaminu izb parlamentu.
Ustawa jako akt prawny ma wyłączność do normowania;
- sytuacji prawnej obywatela i podmiotów podobnych, określanie ich praw i obowiązków
- podstawowych elementów ustroju aparatu władzy publicznej, a w szczególności organizacji, kompetencji i
procedury działania organów realizujących funkcje władcze.
Nie oznacza to jednak całkowitego zakazu normowania tych kwestii innymi aktami podstawowymi, ale muszą one być
wydane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.
74. Funkcja kontrolna Sejmu.
Odnosi się ona przede wszystkim do rządu i systemu podporządkowanej mu administracji, a jej kształt i cel należy
rozpatrywać na tle dwóch zasad ustrojowych:
Po pierwsze, istotą systemu parlamentarnego jest przyznanie Izbie wpływu na powołanie rządu i możliwości
spowodowania dymisji rządu i poszczególnych jego członków. Przesłanką dla podejmowania tych decyzji musi być
wiedza o faktycznym funkcjonowaniu rządu i administracji, więc muszą istnieć instrumenty prawne umożliwiające
gromadzenie tej wiedzy.
Po drugie, istotą współczesnego parlamentu jest istnienie opozycji, która – w ramach Izby – musi mieć możliwość
wglądu w działania rządu i administracji, także w sytuacjach, które dla większości parlamentarnej mogą okazywać się
niewygodne.
Podstawową treścią funkcji kontrolnej jest dokonywanie samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczących
funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im podmiotów.
Ogólnie można to określić jako prawo żądania informacji, a towarzyszy mu też prawo żądania obecności ministrów i innych
przedstawicieli organów rządowych na posiedzeniach Sejmu lub komisji.
Kontrolne działania parlamentu muszą być zawsze rozpatrywane w dwóch płaszczyznach: prawnej i politycznej. Na
płaszczyźnie prawnej rodzić one będą po stronie adresatów obowiązki o charakterze przede wszystkim proceduralnym
(obowiązek udzielania informacji, zajęcia stanowiska itp.). Na płaszczyźnie politycznej mogą one mieć znaczenie bardziej
imperatywne skutki, zwłaszcza gdy określone działania zostaną podjęte przez większość parlamentarną, od której zależy
dalsze istnienie rządu czy ministra.
28
Podstawowym instrumentem kontroli sejmowej jest prawo żądania informacji. Szczegółowe uregulowanie znajduje ono na
szczeblu komisji sejmowych. Odnosi się do ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowej oraz
kierowników innych urzędów i instytucji państwowych zobowiązując ich do:
przedstawiania sprawozdań,
udzielania informacji,
uczestniczenia w posiedzeniach komisji.
Realizacja ogólnych instrumentów kontroli sejmowej przebiega w oparciu o plany pracy komisji sejmowych i przy stałym
współdziałaniu z odpowiednimi jednostkami organizacyjnymi NIK.
Do szczególnych procedur kontrolnych należy zaliczać:
- tworzenie komisji śledczych,
- interpelacje i zapytania,
- kontrolę wykonania budżetu państwa.
Efektem kontroli może być uruchomienie procedur związanych z odpowiedzialnością podmiotów kontrolowanych, a więc
w pierwszym rzędzie: wotum nieufności, wotum zaufania oraz możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności
konstytucyjnej.
75. INSTYTUCJA ABSOLUTORIUM PARLAMENTARNEGO.
Absolutorium jest to pozytywne skwitowanie wykonania przez Radę Ministrów ustawy budżetowej w minionym roku
budżetowym. W praktyce nabiera ono waloru szerszego, stanowiąc polityczną ocenę całokształtu działalności rządu. W
obecnym stanie prawnym odmowa udzielania absolutorium nie pociąga za sobą żadnych bezpośrednich skutków prawnych,
choć można przypuszczać, że w aspekcie politycznym jest ona równoznaczna z wezwaniem premiera do złożenia dymisji
rządu. Jest jednak możliwe tylko jednak pod warunkiem, że gabinet urzędujący w momencie udzielenia absolutorium jest
tym samym gabinetem, który wykonał budżet w roku poprzednim. Jeśli tym czasem dojdzie do zmiany rządy, procedura
udzielania absolutorium nabierze znaczenia symbolicznego.
76. REALIZACJA FUNKCJI KONTROLNEJ SEJMU ZA POŚREDNICTWEM KOMISJI.
Wiele ustaw regulujących poszczególne zagadnienia zobowiązuje rząd lub odpowiedniego ministra regularnego
przedstawiania sprawozdań i informacji w określonym zakresie. Materiały te stają się przedmiotem obrad komisji lub nawet
całej izby. Prawo żądania wysłucha przyjmuje na szczeblu komisji sejmowych postać dezyderatów i opinii. Dezyderat jest
to uchwała komisji, zawierająca postulaty w określonej sprawie, kierowana do Rady Ministrów, poszczególnych jej
członków, prezesa NIK, prezesa NBP oraz Głównego Inspektora Pracy. Adresat nie ma prawa obowiązku wykonania
postulatów zawartych w dezyderacie, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni. Odpowiedz jest
rozpatrywana przez komisję, a w razie uznania jej za niezadowalającą lub udzielaną po terminie komisja może ponowić
dezyderat lub przedstawić Sejmowi propozycję podjęcia odpowiedniej uchwały. Opinia zawiera stanowisko komisji w
określonej sprawie. Kierować ją można do wszystkich centralnych organów i instytucji w systemie administracji rządowej;
na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni.
77. Interpelacje i zapytania poselskie.
Interpelacje i zapytania to indywidualne wystąpienia poselskie, które mogą być kierowane do premiera i poszczególnych
członków Rady Ministrów i które rodzą obowiązek udzielenia odpowiedzi w terminie 21 dni. Różnice polegają na
przedmiocie, bo interpelacje dotyczą spraw o zasadniczym charakterze, zaś zapytania – spraw pozostałych. Interpelacja
składana jest na piśmie i – poprzez Marszałka Sejmu – przekazywana członkowi Rządu, który jest jej adresatem.
Odpowiedzi udzielane są w formie pisemnej w ciągu 21 dni, niektóre są czynione przedmiotem obrad Sejmu i wtedy
możliwe jest przeprowadzenie debaty.
Oprócz tego istniej procedura tzw. Pytań w sprawach bieżących, wymagających bezpośredniej odpowiedzi na posiedzeniu
Sejmu. Nad odpowiedzią nie przeprowadza się dyskusji, możliwe jest natomiast stawianie pytań dodatkowych.
78. POWOŁYWANIE PRZEZ SEJM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH.
Inaczej zwana funkcją kreacyjną. Polega ona na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów
konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, zwłaszcza na egzekwowaniu ich
odpowiedzialności, bądź na inny rodzaj wpływu na skład personalny tych organów.
Jeśli chodzi o rząd i ministrów, jest to w sposób ścisły powiązane z wykonywaniem funkcji kontrolnej, stanowiące niejako
jej podsumowanie, ale kompetencje kreacyjne sięgają znacznie dalej, odnosząc się w różny sposób do prawie wszystkich
organów konstytucyjnych państwa.
Rola podstawowa należy do Sejmu, a kompetencje Senatu mają znacznie ograniczony charakter. I tak, gdy chodzi o
konstytucyjne organy państwa, to w odniesieniu do:
Prezydenta – izby działając jako Zgromadzenie Narodowe mogą uznać trwałą niezdolność Prezydenta do
sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia lub mogą postawić go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu,
co może pociągać za sobą jego zwolnienie
Rada Ministrów – Sejm powołuję ją w skomplikowanej procedurze. Może wyrazić wotum nieufności, co rodzi
obowiązek dymisji rządu
Ministrowie – i inni członkowie Rady M. – nie powołuje ich indywidualnie w przypadku zmian osobowych, ale
może wystąpić z wotum nieufności, co rodzi obowiązek dymisji poszczególnych ministrów
29
Trybunał Konstytucyjny – Sejm wybiera wszystkich jego członków, zasada niezawisłości wyklucza możliwość
odwołania,
Trybunał Stanu - Sejm wybiera wszystkich jego członków
NIK – Sejm za zgodą Senatu wybiera prezesa
RPO – jw.
KRRiT – Sejm wybiera 4 jej członków 2 Senat, 3 Prezydent,
NBP – Sejm wybiera Prezesa
KRS – Sejm powołuje 4 członków, Senat 2
79. ZGROMADZENIE NARODOWE – SKŁAD I ZADANIA.
Określenie charakteru ustrojowego Zgromadzenia Narodowego nie zostało dokonane w Konstytucji. Zgromadzenie ma
pewne kompetencje własne, a przy ich wykonaniu działa jako jedno ciało parlamentarne, bez rozróżniania Sejmu (posłów) i
Senatu (senatorów). W swej istocie Zgromadzenie składa się nie tyle z Sejmu i Senatu, co z posłów i senatorów, którzy
obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia. W tym sensie Zgromadzenie
Narodowe jest czymś zupełnie innym niż tzw. Wspólne posiedzenia Izb, w ramach których nie można podejmować żadnych
aktów prawnie wiążących, a Sejm i Senat zachowują własną tożsamość.
Organizacja wewnętrzna i tryb funkcjonowania Zgromadzenia są ukształtowane w sposób właściwy ciałom
parlamentarnym. Konstytucja przesądza jedynie dwie zasady.
Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu,
formą działania Zgromadzenia są wspólne obrady pełnego składu obu izb.
Dalsze konkrety ustali regulamin Zgromadzenia, stanowi, że ZN działa w przypadkach określonych w Konstytucji.
Określenie kompetencji Zgromadzenia opiera się o zasadę enumeracji: wszystkie przypadki, w których może działać
Zgromadzenie muszą być w sposób wyraźny określone w przepisach konstytucyjnych – ani ustawodawstwo zwykłe, ani
praktyka nie mogą rozszerzyć katalogów tych przypadków. Konstytucja pozostawiła Zgromadzeniu kompetencje związane
jedynie z osobą Prezydenta Rzeczypospolitej polskiej, a mianowicie:
przyjmowanie przysięgi od nowego wybranego prezydenta,
stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, nie
dotyczy to jednak sytuacji gdy niezdolność do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy,
stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
Zgromadzeni nie ma natomiast żadnych kompetencji związanych z procedurą dokonywania zmian w Konstytucji.
80. PREZYDENT RP – MIEJSCE W SYSTEMIE ORGANÓW PAŃSTWOWYCH.
Ustrojową pozycję Prezydenta określa zasada podziału władz. Konstytucja wymienia urząd Prezydenta jako jedno z dwóch
podstawowych ogniw władzy wykonawczej. Konstytucja z 1997 roku utrzymała w Polsce parlamentarny system rządów, a
ustrojowa pozycja Prezydenta może być określona 6 podstawowymi zasadami.
zgodnie z istotą systemu parlamentarnego organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu, czyli
odrębnego funkcjonowania Prezydenta oraz rządu z Premierem na czele.
przyjęcie koncepcji parlamentaryzmu zracjonalizowanego zakłada jednak pewną aktywność głowy państwa, w
każdym razie w sytuacji, gdy w Sejmie zabraknie stabilnej większości. Choć więc pozycja Prezydenta ulega
osłabieniu to nadal jest on zdolny czuwać nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniować w razie zakłócenia
„normalnego” obrazu stosunków między Sejmem a rządem.
ta rola Prezydenta jest dodatkowo zaakceptowana utrzymaniem zasady jego wyboru przez Naród.
urząd Prezydenta ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie – 5 letnia kadencja i tylko raz dopuszczalna
możliwość ponownego wyboru.
należność Prezydenta w wykonaniu swych konstytucyjnych zadań i kompetencji należy postrzegać na tle zasad jego
odpowiedzialności: stosownie do założeń systemu parlamentarnego, nie ponosi on odpowiedzialności politycznej
wobec parlamentu, a podlega tylko odpowiedzialności konstytucyjnej w razie naruszenia prawa.
należność Prezydenta znajduje też wyraz w zasadzie połączalności. Zapewnić to ma Prezydentowi dystans wobec
pozostałych konstytucyjnych organów państwa, ale nie oznacza apolityczności tego urzędu.
Kadencja Prezydenta upływa w 5 lat po objęciu urzędu, licząc od dnia złożenia przysięgi ale w wypadkach wyjątkowych
urząd prezydenta może wcześniej ulec opróżnieniu, nastąpić to może w razie:
śmierci Prezydenta,
zrzeczenie się urzędu - należy przyjąć, że Prezydent może dokonać zrzeczenia się w każdym czasie, a akt zrzeczenia
staje się skuteczny z momentem jego złożenia,
trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia – stwierdzenie tej niezdolności należy do
ZN, a uchwała w tej sprawie musi być podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN,
tzn. co najmniej 374 głosami, należy przyjąć, że jest to tryb zupełnie wyjątkowy, wynikający z rozbieżności poglądów
między parlamentem a prezydentem co do jego stanu zdrowia, w innej bowiem sytuacji nastąpi zrzeczenie się urzędu,
złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu - nastąpi to w razie pociągnięcia prezydenta do
odpowiedzialności konstytucyjnej za naruszenie Konstytucji lub innej ustawy bądź do odpowiedzialności karnej za
przestępstwo,
stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta lub innych przyczyn nie objęcia urzędu po wyborze.
30
81. KOMPETENCJE PREZYDENTA RP.
Relacje z pozostałymi władzami.
W tym zakresie najwyraźniej rysuje się funkcja arbitrażu. Prezydentowi przysługuje szereg poważnych kompetencji, które
wiążą się ze zorganizowaniem i personalnym ukształtowaniem władz pozostałych, ale także umożliwiających hamowanie
działalności tych władz.
Uprawnienia Prezydenta wobec parlamentu można podzielić na:
1. organizacje – zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb,
2. inicjatywne – inicjatywa ustawodawcza, zarządzanie referendum,
3. hamujące – weto ustawodawcze, kwestionowanie ustaw przed Trybunałem Konstytucyjnym, w procedurze kontroli
prewencyjnej bądź następczej, a także rozwiązanie Sejmu.
Sprawy stosunków zagranicznych.
Kompetencje Prezydenta w sprawach zagranicznych można [podzielić na 4 grupy.
1. reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych – prezydent nie jest powołany do samodzielnego
prowadzenia polityki zagranicznej. Niemniej, jako głowa państwa składa on państwowe wizyty za granicą i
przyjmuje w kraju delegacje najwyższego szczebla z czym wiąże się prowadzenie rozmów i negocjacji,
podpisywanie różnego rodzaju deklaracji, komunikatów czy apeli, które mogą mieć poważne znaczenie dla sytuacji
Polski na arenie międzynarodowej.
2. podejmowanie decyzji personalnych – prezydent mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych
państwach oraz przy organizacjach międzynarodowych, przyjmuje także listy uwierzytelniające i akredytuje
przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Akt powołania i odwołania
wymagają kontrasygnaty, a więc muszą być uzgodnione zarówno z Premierem jak i z ministrem spraw
zagranicznych.
3. ratyfikacja i wypowiadanie umów międzynarodowych,
4. postanawianie o stanie wojnie – ta kompetencja Prezydenta ma charakter zastępczy, bo decydowanie o sprawach
wojny i pokoju należy do Sejmu. Jeżeli jednak Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, a spełnione zostaną
przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojny, decyzję może podjąć Prezydent z tym że konieczne będzie
uzyskanie kontrasygnaty Premiera.
Sprawy obronności i bezpieczeństwa państwa.
W czasie pokoju, w normalnej sytuacji politycznej, konkretne kompetencje prezydenta sprowadzają się do podejmowania
decyzji personalnych. Mianuje on Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych, ale trzeba pamiętać,
że ustawa o urzędzie Ministra Obrony Narodowej powierza temu ministerstwu przekładanie odpowiednich wniosków w
tym zakresie, a akty prezydenta wymagają kontrasygnaty. Prezydent nadaje też pierwszy stopień oficerki oraz stopnie
generalskie. Rola prezydenta wzrasta natomiast w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Na czas wojny prezydent na
wniosek Premiera mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, może też w razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego
bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera, zarządzić częściową lub całkowitą mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do
obrony państwa.
Stanowienie prawa.
Konstytucja z 1997 r. podobnie jak i poprzedzające je unormowania z 1989 r. i 1992 r., przyznaje prezydentowi bardzo
skromne kompetencje prawodawcze. Prezydent nie ma więc możliwości stanowienia aktów o mocy ustawy, chyba że w
okresie stanu wojennego okaże się, iż Sejm nie może się zebrać na posiedzenie. Wówczas prezydent może wydać
rozporządzenie z mocą ustawy. Wymaga to kontrasygnaty premiera, a po zebraniu się Sejmu rozporządzenia muszą zostać
zatwierdzone, co traktować należy jako formę kontroli następczej. We wszystkich innych sytuacjach Prezydent może wydać
tylko akty podustawowe:
1. rozporządzenia,
2. zarządzenia.
Nieco szersze są natomiast możliwości Prezydenta w kwestii kształtowania treści obowiązującego prawa. Istotne z tego
punktu widzenia jest prawo inicjatywy ustawodawczej, weto ustawodawcze oraz prawo zwracania się do Trybunału
Konstytucyjnego o zbadanie zgodności przepisów prawa z konstytucją.
Tradycyjne kompetencje głowy państwa.
W każdym systemie głowie państwa przysługują pewne kompetencje tradycyjne, których z uwagi na ich specyfikę nie da
się powierzyć innemu organowi państwa. W gruncie obecnej kontroli można uzyskać 3 takie kompetencje:
1. prawo łaski,
2. nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,
3. nadawanie orderów i odznaczeń.
82. AKTY PRAWOTWÓRCZE PREZYDENTA. (pyt. 81 – stanowienie prawa)
83. POJĘCIE KONTRASYGNATY. KONTRASYGNATA W PRAWIE POLSKIM.
Jednym z podstawowych rozwiązań charakteryzujących system parlamentarnych jest instytucja kontrasygnaty, polegająca
na uzależnieniu ważności aktów podejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez Premiera lub
31
odpowiedniego ministra. Ponieważ akceptacja ta tradycyjnie przybiera formie złożenia podpisu na akcie monarchy bądź
prezydenta, określano ją zaczerpniętym z języka francuskiego mianem kontrasygnaty.
Instytucja kontrasygnaty pełni dwie funkcje ustrojowe.
1. skoro udzielana jest przez Premiera lub innego przedstawiciela rządu, a jej udzielenie jest warunkiem ważności aktu
głowy państwa, to uzależniona możliwości działania głowy państwa od uzgodnienia tych działań z rządem.
2. rolą kontrasygnaty jest przejęcie przez Premiera lub ministra, którzy złożyli podpis na akcie głowy państwa,
politycznej odpowiedzialności za ten akt przed parlamentem.
Konstytucja 1997 r. objęła obowiązkiem uzyskania kontrasygnaty akty urzędowe prezydenta, użyła więc innego pojęcia niż
akty prawne używanego w przepisach z 1989 r. i 1992 r. Jest to pojecie szersze, bo odnosi się do wszystkich decyzji i
działań podjętych przez Prezydenta w okresie wykonywania jego urzędu. W szczególności obejmuje ono:
1. akty normatywne, wydawane przez prezydenta rozporządzenia,
2. inne akty prawne, tzn. akty, które rodzą wiążące skutki prawne po stronie swych adresatów; mogą to być skutki
materialno-prawne lub proceduralne,
3. pozostałe akty urzędowe, tzn. akty, które nie wywołują wiążących skutków prawnych po stronie adresatów, ale
dokonywane są w ramach wykonywania urzędów (np. orędzie prezydenta)
Kontrasygnaty zawsze udziela Premier.
84. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA RP.
Za swoją działalność urzędową prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, natomiast w razie naruszenia
Konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Konstytucja z 1997 r. przyjmuje typowy model odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta. Ponoszona jest ona za czyny,
którymi Prezydent w zakresie swojego urzędowania lub związku z zajmowanym urzędem, w sposób zawiniony naruszył
Konstytucje lub inną ustawę. Pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej może nastąpić praktycznie
jedynie w razie poważnego kryzysu konstytucyjnego i pod warunkiem, że przeciwko Prezydentowi opowie się
kwalifikowana większość posłów i senatorów.
85. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI – POZYCJA PRAWNO-USTROJOWA.
Pozycja ustrojowa NIK wynika z określenia jej jako naczelnego organu kontroli państwa. Tym samym izba skupia w swej
kompetencji całokształt kontroli państwowej rozumianej jako badanie działalności organów administracji i
współdziałających z nimi jednostek, dokonywany przez fachowy organ zewnętrzny, niezależny od rządu, a powiązany
bezpośrednio z parlamentem i służący mu swoim zasobem informacji i wiedzą fachową. Izby nie da się przyporządkować
żadnemu z trzech, klasycznie pojmowanych elementów władzy: nie jest to organ władzy ustawodawczej, choć jest
powiązana z Sejmem i współdziała w realizacji funkcji kontrolnej Sejmu; nie jest organem władzy sądowniczej, bo
zorganizowana jest w jednolitą strukturę urzędniczą i działa w oparciu o procedury typowe raczej dla organów
administracyjnych; nie jest organem władzy wykonawczej, choć niemal cała jej działalność dotyczy funkcjonowania rządu i
administracji.
NIK jest odrębnym organem konstytucyjnym, „zawieszonym” pomiędzy Sejmem a rządem i powołanym do kontroli
działalności zarówno Rady Ministrów i ministrów, jak i poszczególnych jednostek organizacyjnych składających się na
system administracji rządowej, a nawet pozostających poza tym systemem.
NIK jest organem kolegialnym.
86. ZAKRES PRZEDMIOTOWY I PODMIOTOWY KONTROLI NIK. KRYTERIA KONTROLI.
Zakres kontrolnych kompetencji NIK ma w sensie przedmiotowym charakter uniwersalny. Obejmuje całokształt
działalności organów kontrolnych, a w szczególności wykonanie budżetu państwa oraz realizację ustaw i innych aktów
prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Zakres kontrolnych
kompetencji NIK jest natomiast zróżnicowany, jeśli chodzi o podmioty podane kontroli i kryteria wykonywania tej kontroli.
obejmuje kontrolę działalności organów administracji rządowej, NB, państwowych osób prawnych i innych
państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. W
tym zakresie kontrola dotyczy więc działalności Rady Ministrów, jej Prezesa i członków, jak też wszelkich organów i
instytucji wchodzących w system organizacyjny administracji rządowej. Poza tym systemem NIK może też
kontrolować też Kancelarię Prezydenta, Kancelarię Sejmu i Senatu, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, Sąd Najwyższy i Naczelny Sąd Administracyjny – ale tylko w
zakresie wykonania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej, a na zlecenie Sejmu może kontrolować
działalność Kancelarii Prezydenta, Kancelaria Sejmu i Senatu oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji także w
innych aspektach.
obejmuje kontrole działalności organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych
komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności gospodarności, i rzetelności.
obejmuje kontrolę działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie,
w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych
zobowiązań wobec państwa i tylko z punktu widzenia legalności i gospodarności.
87. STOSUNEK NIK DO SEJMU I INNYCH ORGANÓW PAŃSTWOWYCH.
32
Obowiązek NIK wobec Sejmu, odpowiada charakterowi tego organu jako „pomocnika” w realizacji funkcji kontrolnej
Sejmu. NIK ma obowiązek regularnego dostarczania pewnych materiałów Sejmowi. Co roku musi dostarczyć analizę
wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej, a także opinię w przedmiocie udzielania absolutorium dla
Rady Ministrów. Dokumenty te są następnie podawane do wiadomości publicznej.
NIK ma obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów; w praktyce dochodzi do
uzgadniania z Sejmem (odpowiednimi komisjami) okresowych planów pracy NIK, ale zawsze możliwe jest też zlecenie
kontroli doraźnej. NIK przedstawia też Sejmowi wyniki innych ważniejszych kontroli, wnioski w sprawie rozpatrzenia
przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne oraz wystąpienia
zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli, dotyczące osób wchodzących w skład Rządu, kierowników
urzędów centralnych, Prezesa NBP.
Pozostałe konstytucyjne organy państwa nie mają możliwości zlecenia NIK działań kontrolnych, ale Prezydent i Premier
mogą zwracać się z wnioskami o przeprowadzenie kontroli, czemu Izba niewątpliwie, uczyni zadość. Izba ma też
obowiązek informowania Prezydenta i Premiera o wynikach kontroli przeprowadzonych na ich wniosek, a także o wynikach
innych ważnych kontroli, natomiast terenowe delegatury NIK przedstawiają odpowiednie informacje wojewodom i
sejmikom województw.
88. POJĘCIE ADMINISTRACJI I ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ.
Administracja państwowa – to sfera aktywności państwa, która nie polega na dawaniu ustaw i wymierzaniu
sprawiedliwości.
Organ administracji państwowej – to organ państwowy wyposażony w prawnie określoną możliwość jednostronnego i
wiążącego wyznaczania zachowania się określonych podmiotów.
Organ adm. państw – to wyodrębniona część aparatu państwowego (jednostka organizacyjna), która wyposażona przez
przepis prawa w określony zakres kompetencji wykonuje zwierzchnią władzę państwa.
Naczelne organy adm. państw,
Centralne organy adm. państw.,
Terenowe org. adm. państw.
89. TRYB POWOŁYWANIA RADY MINISTRÓW.
Obowiązek NIK wobec Sejmu, odpowiada charakterowi tego organu jako „pomocnika” w realizacji funkcji kontrolnej
Sejmu. NIK ma obowiązek regularnego dostarczania pewnych materiałów Sejmowi. Co roku musi dostarczyć analizę
wykonania budżetu państwa oraz założeń polityki pieniężnej, a także opinię w przedmiocie udzielania absolutorium dla
Rady Ministrów. Dokumenty te są następnie podawane do wiadomości publicznej.
NIK ma obowiązek podejmowania i przeprowadzania kontroli na zlecenie Sejmu lub jego organów; w praktyce dochodzi do
uzgadniania z Sejmem (odpowiednimi komisjami) okresowych planów pracy NIK, ale zawsze możliwe jest też zlecenie
kontroli doraźnej. NIK przedstawia też Sejmowi wyniki innych ważniejszych kontroli, wnioski w sprawie rozpatrzenia
przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne oraz wystąpienia
zawierające zarzuty wynikające z przeprowadzonych kontroli, dotyczące osób wchodzących w skład Rządu, kierowników
urzędów centralnych, Prezesa NBP.
Pozostałe konstytucyjne organy państwa nie mają możliwości zlecenia NIK działań kontrolnych, ale Prezydent i Premier
mogą zwracać się z wnioskami o przeprowadzenie kontroli, czemu Izba niewątpliwie, uczyni zadość. Izba ma też
obowiązek informowania Prezydenta i Premiera o wynikach kontroli przeprowadzonych na ich wniosek, a także o wynikach
innych ważnych kontroli, natomiast terenowe delegatury NIK przedstawiają odpowiednie informacje wojewodom i
sejmikom województw.
90. SKŁAD RADY MINISTRÓW.
Rada Ministrów jest organem kolegialnym, jako że jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą działania są
posiedzenia. Rada Ministrów składać się musi zawsze z Prezesa Rady Ministrów (premiera) i ministrów. Jeśli chodzi o
ministrów to Konstytucja różnicuje tę kategorię członków rządu, bo mówi o ministrach kierujących określonymi
działaniami administracji rządowej oraz o ministrach wypełniających zadania zlecone im przez Prezesa Rady Ministrów.
Koresponduje to z tradycyjnym (publicystycznym) rozróżnieniem tzw. Ministrów resortowych oraz ministrów bez teki. Ci
pierwsi stoją na czele resortów (działów administracji rządowej), kierują podległym im systemem organów resortowych, są
jednoosobowymi naczelnym organami administracji, a ich powołanie jest obowiązkowe. Natomiast minister bez teki nie
miał tradycyjnie charakteru jednoosobowego naczelnego organu administracji, bo nie stał na czele żadnego prawnie
wyodrębnionego resortu, a tylko – jako członek Rady Ministrów – wypełniał określone zadania poruczone przez Premiera,
np. w zakresie koordynacji wewnątrz rządowej, stosunków ze związkami zawodowymi itp. W składzie rządu mogą się też
znaleźć dwie dalsze kategorie członków: wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący komitetów określonych w
ustawach. Decyzja o tym, czy w składzie danego gabinetu mają się znaleźć wiceprezesi Rady Ministrów (wicepremierzy),
ale od podmiotów uczestniczących w tworzeniu tego gabinetu, a więc zarówno od przyszłego premiera, jak i od
politycznych uzgodnień dokonywanych w ramach koalicji. Konstytucja dopuszcza obecnie równoczesne pełnienie funkcji
ministra nie tylko przez wice-premiera, ale także przez premiera.
91. KOMPETENCJE RADY MINISTRÓW.
33
Rada Ministrów jest drugim, obok Prezydenta, podstawowym segmentem władzy wykonawczej, dlatego też jej zakres
działania nie powinien wkraczać w dziedziny należące do władz pozostałych, a także takie wkroczenie musi znajdować
podstawę w odpowiednich przepisach konstytucyjnych.
zadaniem Rady Ministrów jest kierowanie administracją rządową. W ramach tego ogólnego zadania przysługują jej w
szczególności kompetencje do koordynacji i kontroli działalności organów tej administracji.
zadaniem Rady Ministrów jest kierowanie wykonywaniem budżetu państwa, co oznacza, że przysługują jej
kompetencje w zakresie koordynacji i kontroli, jednak w znacznym stopniu dzielone z Ministrem Finansów.
Niemniej, podstawowe rozstrzygnięcia wykonawcze zapadać powinny w Radzie Ministrów, w szczególności jest ona
właściwa do uchwalania projektu budżetu państwa, a potem do uchwalania zamknięcia rachunków państwowych i
sprawozdania z wykonania budżetu.
zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie wykonywania ustaw, dotyczy to wszystkich dziedzin życia państwowego,
ale z doświadczenia wynika, że szczególnie intensywne działania rząd podejmować musi w kwestiach socjalnych i
gospodarczych.
zadaniem Rady Ministrów jest zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa oraz porządku
publicznego. Łączy się z tym realizowanie ogólnego kierownictwa obronnością kraju, m.in. coroczne określanie
liczby obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej.
zadaniem rządu Rady Ministrów jest sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi
państwami i organizacjami międzynarodowymi, a w szczególności zawieranie umów międzynarodowych
wymagających ratyfikacji oraz zawieranie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych.
92. AKTY NORMATYWNE RZĄDU.
Radzie Ministrów podlega rozległy system organizacyjny administracji rządowej, może ona – wydając uchwały –
ustanawiać regulacje normatywne wiążące dla organów i jednostek wchodzących do tego systemu. Uchwały normatywne
Rady Ministrów nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa i wobec tego:
1. muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami, a tym samym muszą szanować ustawowo
wyznaczony zakres zadań i kompetencji poszczególnych organów wchodzących w skład systemu administracji
rządowej,
2. nie mogą być adresowane do organów pozostałych poza systemem administracji rządowej (a więc np. do organów
samorządu terytorialnego), a w każdym razie – nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania,
3. nie mogą one samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli (osób prawnych czy innych podmiotów
podobnych), a w szczególności nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanych w postępowaniu
administracyjnym.
Uchwały normatywne Rady Ministrów podlegają kontroli sadowej, której dotyczy zgodności (materialnej i kompetencyjnej)
przyjmowanych unormowań z ustawami i innymi aktami powszechnie obowiązującego prawa. Trybunał Konstytucyjny
może orzekać o generalnym uchwaleniu takich aktów, wszystkie sądy mogą odmawiać ich zastosowania przy
rozpatrywaniu konkretnych spraw, a sądy administracyjne mogą uznawać nieważność aktów i decyzji wydawanych na
podstawie takich aktów.
Wydają również rozporządzenia – poszczególni ministrowie, a prezes RM zarządzenia .
93. STANOWISKO PRAWNE PREZESA RADY MINISTRÓW.
Prezesa Rady Ministrów można określać mianem szefa rządu. Na płaszczyźnie prawnej premier skupia w swoich rękach
szereg istotnych kompetencji. Koncentrują się one na:
procesie tworzenia rządu i dokonywaniu w nim zmian – bez wniosku premiera nie może nastąpić powołanie nikogo do
Rady Ministrów, w każdym też czasie premier może odwoływać z rządów ministrów, z którymi nie jest w stanie
współpracować. Tylko premier jest prawnie powołany do udzielania kontrasygnaty aktom prezydenta, a tym samym
staje się głównym partnerem głowy państwa. Na osobie premiera koncentruje się też odpowiedzialność rządu, bo można
go obalić tylko przez wyrażenie całej Radzie Ministrów wotum nieufności, sam zaś premier może zawsze zwrócić się
do Sejmu o udzielenie wotum zaufania bądź złożyć rezygnację, powodując tym samym upadek gabinetu.
zakresie zadań i personalnym kształcie ministerstw i innych organów centralnych. Premierowi przysługuje tzw. Władza
organizacyjna, bo określa on szczegółowy zakres działania każdego ministra. Jeśli chodzi o ministrów resortowych,
premier jest związany ustawami określającymi ich zakres dziania. Jeśli chodzi o ministrów rządu, swoboda premiera
jest daleko idąca. Premier ma też wpływ na obsadę kierowniczego personelu w ministerstwach, bo powołuje i odwołuje
sekretarzy i podsekretarzy stanu, na wniosek odpowiednich ministrów. Powołuje on też kierowników wielu urzędów
centralnych, pełnomocników rządu, a także Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
organizowaniu prac rządowych. Premier kieruje pracami Rady Ministrów, zapewnia wykonywanie polityki rządu i
określa sposoby jej wykonywania, a także koordynuje i kontroluje pracę członków rządu.
kierowaniu prac terenową administracją rządową. Premier powołuje i odwołuje wojewodów oraz wice wojewodów,
przysługują mu też kompetencje pozwalające na koordynowanie i nadawanie kierunku pracy organom terenowym.
zwierzchnictwie nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej. Premier jest m.in. zwierzchnikiem służbowym
pracowników administracji rządowej oraz zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej.
nadzorze nad działalnością samorządu terytorialnego. Jednak rola premiera jest tu ograniczona.
34
94. ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZĄDU.
Rząd ponosi za swoją działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem, tzn. premier może być zmuszony do
złożenia dymisji swego gabinetu, jeżeli Sejm negatywnie oceni jego działalność odpowiedzialność da temu wyraz
odpowiedzialność formie uchwały odpowiedzialność wotum nieufności.
Odpowiedzialność polityczna przybierać może formę odpowiedzialności solidarnej, gdy odnosi się do całej Rady
Ministrów, bądź indywidualnej, jeśli odnosi się do poszczególnych jej członków.
Indywidualna odpowiedzialność polityczna odnosi się do członków Rady ministrów – ponoszą ją oni przed Sejmem
za sprawy należące do ich kompetencji bądź powierzone im przez prezesa Rady Ministrów. W aspekcie podmiotowym
odpowiedzialność ta nie obejmuje premiera, bo jedną formą pociągania do odpowiedzialności szafa rządu jest wyrażenie
wotum nieufności całej Radzie Ministrów. W aspekcie przedmiotowym odpowiedzialność ta może wiązać się tylko ze
sprawami, które należą do zakresu działania danego członka rządu. Ponieważ jednak chodzi o odpowiedzialność polityczną,
to w tych ramach może ona być egzekwowana z każdego powodu i w każdym czasie.
Wniosek o wyrażenie ministrowi lub innemu członkowi rządu wotum nieufności musi pochodzić od grupy co najmniej 69
posłów. Wniosek musi być poddany pod głosowanie nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia. Zanim odbędzie
się debata i głosowanie, powinien on zostać zaopiniowany przez odpowiednią komisję sejmową. Jeżeli wniosek zostanie
przyjęty większością głosów ustawowej liczby posłów, to Prezydent jest obowiązany odwołać ministra. Jeżeli natomiast
wniosek nie zostanie przyjęty, to jego ponowne zgłoszenie dopuszczalne jest dopiero po upływie 3 miesięcy, chyba, że z
nowym wnioskiem wystąpi grupa co najmniej 115 posłów.
Członkowie rządu ponoszą też polityczną odpowiedzialność przed Prezesem Rady Ministrów, który w każdym czasie i z
każdego powodu może zażądać od nich złożenia rezygnacji ze stanowiska.
Premier i pozostali członkowie Rady Ministrów ponoszą też za swoją działalność odpowiedzialność konstytucyjną,
jeżeli dopuszczą się naruszenia Konstytucji lub ustaw, bądź też popełnią przestępstwo w związku z zajmowanym
stanowiskiem. O pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej rozstrzyga Sejm, a wniosek w tej strawie może złożyć
prezydent bądź grypa co najmniej 115 posłów. Uchwała Sejmu zapaść musi większością 3/5 ustawowej liczby posłów, a
więc przynajmniej 276 głosami. Sprawę rozstrzyga wówczas Trybunał Stanu. Jeśli chodzi o przestępstwa to dotyczy ona
tylko tych, które są popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, a organem decydującym o pociągnięciu do
odpowiedzialności jest Sejm. Sejm – dysponując procedurą wotum nieufności – ma możliwość usunięcia ministra ze
stanowiska w prostszej i szybszej formie niż uruchamianie procedury przed Trybunałem Stanu.
95. WOTUM NIEUFNOŚCI W PRAWIE POLSKIM.
W polskich rozwiązaniach konstytucyjnych istnieje dodatkowy mechanizm stabilizujący, a mianowicie tzw. procedura
konstruktywnego wotum nieufności, funkcjonująca od 1992 r. Oznacza to, że jedyną drogą wyrażenia rządowi wotum
nieufności jest jednoczesne dokonanie wyboru nowego premiera.
Procedura wyrażani wotum nieufności Radzie Ministrów jest poddawana ścisłym rygorom formalnym. Wniosek w tej
sprawie może zostać złożony tylko przez grupę posłów liczącą co najmniej 46 sygnatariuszy, z tym że raz złożonego
podpisu nie można już wycofać. Wniosek nie musi być umotywowany, ale zawsze musi zawierać nazwisko kandydata na
nowego premiera. Konstytucja z 1997 r. dopuszcza procedurę wotum nieufności wobec rządu tylko w jej konstruktywnej
formie. Nie ma natomiast możliwości złożenia wniosku o zwykłe wotum nieufności, tzn. bez wskazywania kandydatury
nowego premiera.
Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a oddaniem go pod głosowanie musi upłynąć co najmniej 7 dni; głosowanie odbyć się
powinno w trakcie przypadającego w tym terminie posiedzenia Sejmu lub najpóźniej na następnym posiedzeniu.
Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków o wotum nieufności. Są one wówczas debetowane łącznie, a poddane pod
głosowanie w kolejności zgłoszenia. Przyjęcie jednego z nich powoduje uznanie pozostałych za załatwione. Dla przyjęcia
wniosku jest konieczne, by głosowała za nim większość ustawowej liczby posłów. Co najmniej 231 posłów, nie zależnie od
tego ilu posłów bierze udział w danym głosowaniu.
Jeżeli wniosek nie uzyska wymaganej większości, uznaje się go za odrzucony.
Jeżeli wniosek uzyskał wymaganą większość, to Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany do złażenia dymisji, a prezydent
musi tę dymisję przyjąć, powierzając rządowi dalsze pełnienie obowiązków. Kolejnym obowiązkiem prezydenta jest
powołanie wybranego przez Sejm nowego Premiera i na jego wniosek – pozostałych członków rządu oraz odebranie od nich
przysięgi.
96. ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA A ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA.
W rozwoju parlamentaryzmu wykształciły się dwie podstawowe formy odpowiedzialności egzekutywy: odpowiedzialność
parlamentarna i konstytucyjna.
Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu oraz za
podejmowane akty i decyzje. Prawo pociągnięcia do odpowiedzialności politycznej przysługuje parlamentowi, zawsze
będzie to więc odpowiedzialność realizowana z powodów politycznych i w oparciu o kryteria polityczne.
Natomiast odpowiedzialność konstytucyjna (prawna) to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy
parlamentu przed organem władzy sądowniczej. Choć więc zawsze będzie to odpowiedzialność inicjowana w oparciu o
decyzję polityczną, to proces jej realizowania będzie przebiegał w postępowaniu sądowym i w oparciu o kryteria prawne.
Odpowiedzialność parlamentarna pełni obecnie role podstawową, choćby z uwagi na skoncentrowanie pełni decyzji w
rękach parlamentu i oparciu ich wyłącznie o polityczne kryteria. Odpowiedzialność konstytucyjna jest natomiast odnoszona
35
przede wszystkim do osoby Prezydenta, jako że Prezydent z założenia nie może podlegać odpowiedzialności
parlamentarnej, a szereg konstytucji do puszcza też możliwość jej zastosowania wobec członków rządu i innych piastunów
najwyższych stanowisk w państwie.
97. ZAKRES DZIAŁANIA TRYBUNAŁU STANU.
Odpowiedzialność konstytucyjna jest realizowana przed Trybunałem Stanu jako odrębnym organem władzy sądowniczej.
Trybunał Stanu nie jest sądem w rozumieniu art.175 ust. 1 K, nie sprawuje więc wymiaru sprawiedliwości w przyjętym tam
rozumieniu. Natomiast Trybunał Stanu w pełni odpowiada charakterystyce organu władzy sądowniczej, zarówno z uwagi na
niezawisłość jego sędziów, jak i ze względu na charakter jego zadań polegających na orzekaniu, czy konkretne czyny
wskazanych osób stanowiły naruszenie prawa. W tej perspektywie charakterystyka działalności TS jest zbliżona do
charakterystyki sądu (karnego), a w niektórych sytuacjach Trybunał ten działa jako sąd karny.
TS orzeka o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących stanowiska państwowe określone w ustawie
(podmiotowy zakres odpowiedzialności):
o prezydent, członkowie Rady Ministrów, prezes NIK, prezes NBP, Naczelny Wódz, członkowie KRRiTV,
posłowie i senatorowie, osoby którym Premier powierzył kierowanie ministerstwem lub urzędem centralnym rozstrzyga o odpowiedzialności karnej w przypadku popełnienia przestępstwa
o Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną i karną przed Trybunałem
Właściwości odpowiedzialności
- odpowiedzialność konstytucyjna
o odnosi się do wszystkich organów ponoszących odpowiedzialność przed TS
o obejmuje czyny którymi w/w osoby w zakresie swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem w
sposób zawiniony naruszyły Konstytucje lub inna ustawę
- odpowiedzialność Karna - może być wyłączna w stosunku do Prezydenta i łączona z odpowiedzialnością konstytucyjna w stosunku do
innych organów
- prezydent ponosi odpowiedzialność karną jedynie przed TS
98. TRYBUNAŁ STANU – SKŁAD I SPOSÓB POWOŁYWANIA.
W skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków. Przewodniczącym
Trybunału Stanu jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Pozostali członkowie Trybunału Stanu są wybierani
przez Sejm na okres jego kadencji, z tym że zachowują swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu Trybunału.
Konstytucja wymaga, aby zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa pozostałych członków Trybunału Stanu
miała kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Pozostali członkowie nie muszą mieć tych kwalifikacji,
co nieco osłabia sądowy charakter Trybunału, ale pozwala na zachowanie pewnej równowagi między podejściem
jurydycznym i politycznym do rozpoznawanych spraw. Osoby wchodzące w skład Trybunału Stanu są w sprawowaniu
funkcji sędziowskich niezawisłe i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Członkom Trybunału Stanu przysługuje też
immunitet i nietykalność.
99. TRYB POSTĘPOWANIA w sprawach o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej.
POCIĄGNIĘCIE DO ODPOWIEDZIALNOŚCI
- prawo pociągnięcia do odpowiedzialności posiada wyłącznie Sejm
- prawo wniesienia wstępnego wniosku o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może być złożony do Marszałka Sejmu
przez 1/4 ogólnej liczby członków Sejmu i Senatu (140)
- prawo wniesienia wniosku wstępnego do Marszałka wobec innych osób: prezydent ,komisja sejmowa, 115 posłów –
Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej
- Komisja występuje do Zgromadzenia Narodowego z wnioskiem o postawienie w stan oskarżenia bądź pociągnięciu do
odpowiedzialności konstytucyjnej po wcześniejszym rozpoznaniu sprawy
- Sejm podejmuje uchwałę - Marszałek przesyła ją Przewodniczącemu Trybunału - uchwała stanowi akt oskarżenia Uchwale Sejm podejmuje
o w przypadku prezydenta - większość 2/3 głosów ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego
o w przypadku innych osób - Sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów
- Podejmując uchwale o postawienie w stan oskarżenia prezydenta Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród członków
Zgromadzenia 2 oskarżycieli mających kompetencje sędziowskie
- Uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności stanowi wniosek o uchylenie immunitetu
POSTĘPOWANIE PRZED TS
- w postępowaniu przed TS i Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej stosuje się odpowiednio przepisy KPK - nie
stosuje się przepisów o powództwie cywilnym
- TS rozpatruje sprawę w granicach określonych w uchwale Zgromadzenia Narodowego lub Sejmu - biegli i świadkowie są
zwolnieni z mocy prawa z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej
- okres przedawnienia ścigania przestępstw przed TS stanowi 10 lat (chyba że czyn stanowi przestępstwo dla którego
przewidziany jest dłuższy okres przedawnienia)
- fakt nie sprawowania już urzędu nie zwalnia od odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej - TS orzeka dwuinstancyjnie
o I instancja: I Prezes + 4 członków
o II instancja: I Prezes + 6 członków
36
o Poza rozprawa główna orzeka w składzie: prezes + 2 członków
- TS może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego i nie musi oskarżonego karać
- w sprawach nie uregulowanych regulaminem stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w SN
- wykonywanie wyroków należy do sądu Wojewódzkiego w Warszawie
100. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI – sposób powoływania i zakres działania.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest organem konstytucyjnym, postawionym poza schematem trójpodziału władz.
Choć jej zadania w znacznym stopniu wiążą się z działalnością wykonawczo-administracyjną, to jest usytuowana pomiędzy
jak gdyby egzekutywą a legislatywą, przy zachowaniu wyraźnego dystansu wobec rządu.
KRRiT składa się z 9 członków powoływanych przez Sejm (4), Senat (2) i prezydenta (3) spośród osób wyróżniających się
wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu. Kadencja trwa 6 lat, z tym że co 2 lata powoływana jest
1/3 składu Rady, tak by zapewnić ciągłość jej funkcjonowania. Powołanie ponowne na pełną kadencję nie jest
dopuszczalne. Członek Rady nie może być posłem ani senatorem, nie może też należeć do partii politycznej, związku
zawodowego, nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji.
Na czele Rady stoi jej przewodniczący wybierany przez Radę z pośród swego grona. Odwołać może go tylko Rada i to
większości 2/3, czyli 6 głosów.
Podstawowe zadania Rady określa Konstytucja stanowiąc, iż stoi ona na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz
interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Konstytucja daje też obowiązek ochrony samodzielności nadawców oraz
otwartego i pluralistycznego charakteru radiofonii i telewizji.
W ramach ogólnych zadań Radzie przysługuje szereg istotnych kompetencji, a w szczególności:
projektowanie, z porozumieniem z Prezesem Rady Ministrów, kierunków polityki państwa w dziedzinie
radiofonii i telewizji,
powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji,
udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych,
sprawowanie kontroli działalności nadawców,
określanie, w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców,
określanie opłat abonamentowych.
W wykonywaniu tych kompetencji Rada może, na podstawie odpowiedniego upoważnienia, wydawać powszechnie
obowiązujące przepisy w formie rozporządzeń.
Publiczna radiofonia i telewizja działa w formie jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa. Na szczeblu ogólnokrajowym działają
dwie spółki: Telewizja Polska S.A. (w skład której wchodzą też rozgłośnie regionalne) i Polskie Radio S.A., na szczeblu regionalnym
działają spółki radiofonii regionalnej. Forma spółki akcyjnej oznacza, że do jej organizacji i działalności stosują się przepisy kodeksu
handlowego, chyba że ustawa o radiofonii i telewizji zawiera postanowienie ogólne.
101. USTRÓJ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO RP.
We wszystkich państwach demokratycznych świata współczesnego ustrój władzy lokalnej opiera się na zasadzie dualizmu. Oznacza to,
ze tylko część zadań lokalnych jest realizowana przez agendy administracji rządowej bezpośrednio (hierarchicznie) podporządkowanej
Radzie Ministrów, Premierowi bądź poszczególnym ministrom. Pozostałe zadania są realizowane przez organy samorządowe
podporządkowane wspólnocie lokalnej i reprezentującej jej interesy, a więc przez samorząd terytorialny. Aktualny podział terytorialny
Polski ma charakter trójszczeblowy i obejmuje szczebel gminny, szczebel powiatowy i szczebel wojewódzki.
Samorząd terytorialny to jedna z form samorządu rozumianego jako wydzielenie z zakresu władzy państwa pewnej
dziedziny spraw i powierzenie ich samodzielnego rozwiązywania tej grupie społecznej, której sprawy te przede wszystkim
dotyczą.
W określeniu ustroju sam. ter. znaczenie zasadnicze ma jego samodzielność (niezależność od administracji
rządowej). Ta samodzielność umożliwia jednostkom sam. ter. (korporacjom komunalnym) realizowanie zadan związanych z
zaspokajaniem potrzeb mieszkańców. Znajduje ona wyraz szczególnie w:
powierzaniu sam. wyłączności w realizowaniu określonych zadań (tzw. zadania własne),
nadaniu samorządowi odrębnej struktury organizacyjnej,
nadaniu jednostkom sam. (gminom, powiatom i województwom) osobowości prawnej i przyznaniu im prawa własności lokalnych
składników majątku publicznego (mienie komunale, powiatu, sam. wojewódzkiego),
zapewnienie samodzielności budżetowo-finansowej,
ograniczeniu ingerencji władzy centralnej tylko do procedur nadzorczych,
zapewnieniu sądowej ochrony praw i interesów podmiotów samorządowych.
Samodzielność jednostek sam. ter. nie ma, oczywiści, charakteru absolutnego. Ewentualne jej ograniczenia mogą być
jednak dokonywane tylko w drodze ustawowej i muszą czynić zadość pewnym wymaganiom materialnym.
102. ZASADY WYBORU DO ORGANÓW STANOWIĄCYCH SAMORZĄDY TERYTORIALNE.
Organem stanowiącym jest rada gminy (miasta, powiatu), w województwie organ ten nosi nazwę sejmiku województwa.
Nie zależnie od różnicy nazw są to organy przedstawicielskie o zbliżonym statusie ustrojowym. Kadencje wszystkich tych
organów wynoszą 4 laty licząc od dnia wyboru. Wybory muszą mieć charakter powszechny, równy i bezpośredni i muszą
odbywać się w głosowaniu tajnym. Przepis ten postanawia natomiast ustawodawcy zwykłemu swobodę w wyborze systemu
większościowego lub proporcjonalnego. Ordynacja wyborcza z 1998 r. przyjęła system proporcjonalny dla wyborów na
szczeblu województw i powiatów. Natomiast w odniesieniu do gmin system wyborczy zależy od wielkości gminy. W
37
gminach do 20 000 mieszkańców stosuje się system większości względnej, a więc głosuje się na konkretne osoby, a
mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów. W gminach większych stosuje się natomiast
system proporcjonalny (ale bez zastosowania progów wyborczych). O ważności wyborów rozstrzygają odpowiednie
terytorialnie sądy wojewódzkie, o ile został zgłoszony protest. W razie wygaśnięcia mandatu radnego skład rady uzupełnia
się w drodze wyborów uzupełniających w gminach, w których obowiązuje system większościowy, bądź poprzez wstąpienie
następnego kandydata z listy, o ile stosowany był system proporcjonalny.
103. ORGANY GMINY
Gmina ma często samorządowy charakter, a jej organami są: rada gminy, będąca organem przedstawicielskim oraz organy
wykonawcze: zarząd, na czele którego stoi wójt (w gminach wiejskich), burmistrz (gdzie siedziba gminy znajduje się w
mieście) lub prezydent (gdy miasto liczy ponad 100 000 mieszkańców, a nie jest odrębnym powiatem.
104. SAMORZĄD POWIATOWY I SAMORZĄD WOJEWÓDZKI.
Powiat stanowi środkowy szczebel samorządów lokalnych. Składa się on z graniczących ze sobą gmin (powiat ziemski)
bądź też obejmuje cały obszar miasta na prawach powiatu (powiat grodzki). Taki status miasto zyskuje w zasadzie z mocy
prawa, jeśli liczy ponad 100 000 mieszkańców albo jeśli stanowiło siedzibę wojewody przed likwidacją danego
województwa. Tworzenie powiatów, określenie ich terytorium (tzn. określanie gmin wchodzących w skład powiatu) jest
dokonywane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów.
Powiat jest jednostką o wyłącznie samorządowym charakterze, co oznacza, że nie istnieją w nim organy rządowej
administracji ogólnej. W zasadzie więc na szczeblu powiatu działają wyłącznie organy samorządowe: rada powiatu, będąca
organem przedstawicielskim oraz organy wykonawcze – starosta i zarząd powiatu.
Województwa tworzy się w drodze ustawy, co oznacza, że w ustawie musi być określona nazwa i terytorium województwa
oraz siedziba jego władz. Ustrój województwa ma postać dualistyczną. Z jednej strony, województwu jako jednostce
samorządu terytorialnego przysługuje określona pula zadań lokalnych (samorządowych), które wykonuje ono samodzielnie
i na własną odpowiedzialność, za pośrednictwem organów samorządowych (sejmik województwa, marszałek i zarząd)
wywodzących się z demokratycznych wyborów. Z drugiej strony, województwo jako jednostka terytorialna administracji
rządowej realizuje zadania pozostawione przez prawo do kompetencji organów rządowych, a realizacją tych zadań kieruje
wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów w województwie. W województwie istnieją więc dwa równoległe piony
administracji – administracja samorządowa (podległa rządowi) i administracja rządowa (w zasadzie podlega wojewodzie), a
każdy z tych pionów jest odpowiedzialny za realizację swoich zadań określonych w ustawach. W systemie samorządowym
podstawowym organem województwa jest sejmik województwa, będący organem przedstawicielskim, a organami
wykonawczymi są marszałek województwa oraz zarząd województwa. Podlegają im wojewódzkie samorządowe jednostki
organizacyjne i aparat urzędniczy zorganizowany w urząd marszałkowski.
105. NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM.
Zapewnieniu niezbędnej jednolitości funkcjonowania całego systemu administracji publicznej służą natomiast procedury
nadzorcze. Nadzór jest to przyznanie organowi nadzorującemu ściśle określonej sumy środków oddziaływania na organ
nadzorowany, a poza tym pozostawienie organowi nadzorowanemu możliwości samodzielnego działania. Do typowych
środków nadzoru zaliczmy środki dotyczące działalności organu nadzorowanego, takie jak kontrola, wyrażanie opinii lub
zgody na niektóre decyzje czy akty organu nadzorowanego, uchylanie decyzji czy aktów organu nadzorowanego, oraz
środki dotyczące organu nadzorowanego jako takiego, rozwiązanie organu czy zawieszenie jego członków. Nadzór jest
sprawowany przez organy administracji rządowej. Nie istnieją natomiast procedury nadzorcze pomiędzy jednostkami
samorządu terytorialnego różnych szczebli.
Do najważniejszych środków nadzorczych należy zaliczyć:
prawo żądania niezbędnych informacji i sprawozdań oraz wizytowania jednostek samorządu terytorialnego,
stwierdzenie nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego; jeżeli uchwała takiego organu jest
sprzeczna z prawem, to staje się ex lege nieważna; rolą organu nadzorczego jest tylko skierowanie tej nieważności, a
od tego stwierdzenia organ samorządowy może zwrócić się do sądu administracyjnego o wydanie ostatecznego
rozstrzygnięcia,
wstrzymanie wykonania uchwały organu samorządowego wraz z momentem stwierdzenia jej nieważności,
zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego i ustanowienie zarządu komisarycznego na okres do 2 lat;
decyzja może być podjęta tylko przez premiera,
rozwiązanie zarządu przez wojewodę co możliwe jest tylko w razie naruszenia przez rząd Konstytucji lub
powtarzających się naruszeń ustaw i tylko po uprzednim zwróceniu się wojewody do rady (sejmiku).
106. Referendum lokalne. (pyt. 28)
107. PRAWO MIEJSCOWE.
Na szczeblu terenowym przepisy prawa powszechnie obowiązującego przybierają postać parawa miejscowego. Może być
ono stanowione zarówno przez organy sam. ter., jak też przez terenowe organy administracji rządowej. Prawo miejscowe
posiada – z natury rzeczy – ograniczony terytorialnie zakres obowiązywania. Po za tym jednak przepisy te mają charakter
powszechnie obowiązujący, a więc mogą być adresowane do wszelkich podmiotów, ustalając ich prawa i obowiązki.
38
Obecne ustawodawstwo przewiduje istnienie 2 typów aktów prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym
charakterze:
przepisów wykonawczych do odrębnych ustaw (konieczne jest istnienie upoważnienia zawartego w ustawie, które
wskazuje organ władzy lokalnej i materię, która ma zostać uregulowana.
przepisów porządkowych, wydawanych na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w przepisach ustaw o
poszczególnych szczeblach sam. ter. oraz ustawy o administracji rządowej w województwie.
108. STANY NADZWYCZAJNE W KONSTYTUCJI.
Pod pojęciem stanu nadzwyczajnego należy rozumieć pojawienie się w państwie sytuacji szczególnego zagrożenia, której
rozwiązanie wymaga sięgnięcia do środków szczególnych, a więc do:
koncentracji władzy w rękach egzekutywy (głowy państwa i rządu),
ograniczeń praw i wolności obywateli,
zmian w strukturze i zasadach funkcjonowania organów państwowych,
zmian w systemie stanowienia prawa.
Konstytucja rozróżnia 3 typy stanu nadzwyczajnego: stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej. Zarazem
jednak ustanawia 6 zasad, które odnoszą się jednolicie do wszystkich sytuacji stanu nadzwyczajnego.
1. zasada wyjątkowości oznacza, że stan nadzwyczajny może zostać wprowadzony tylko w sytuacji szczególnego
zagrożenia i tylko, jeżeli zwykle środki konstytucyjne są nie wystarczające.
2. zasada legalności oznacza, że: wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie ustawy;
treść stanu nadzwyczajnego musi określać ustawa, w szczególności dotyczy to zasady działania organów władzy
publicznej oraz zakresu, w jakim mogą zostać ograniczone prawa oraz wolności człowieka i obywatela w czasie
poszczególnych stanów nadzwyczajnych; straty majątkowe poniesione w czasie obowiązywania stanu
nadzwyczajnego, a wynikający z ograniczenia praw i wolności jednostki powinny zostać wyrównane przez
państwo.
3. zasada proporcjonalności oznacza, że działania podejmowane w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, a
więc w pierwszym rzędzie, ograniczenia praw i wolności jednostki, muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia.
4. zasada celowości oznacza, że działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego powinny zmierzać
do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. Przepis ten daje wyraz zasadzie
tymczasowości stanów nadzwyczajnych, ale jest ona unormowana odmiennie w odniesieniu do poszczególnych
typów tych stanów.
5. zasada ochrony podstaw systemu prawnego oznacza, że w okresie stanu nadzwyczajnego nie można zmieniać, a
tym bardziej uchwalać na nowo ustaw regulujących pewne szczególnie delikatne materie, takich jak konstytucja,
ustawy wyborcze oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
6. zasada ochrony organów przedstawicielskich oznacza, że w czasie stanu nadzwyczajnego, a także w ciągu 90 dni
po jego zakończeniu, nie można: skrócić kadencji Sejmu, przeprowadzić referendum ogólnokrajowego,
przeprowadzić wyborów do Sejmu, Senatu oraz wyborów Prezydenta RP a wybory do organów samorządu
terytorialnego można przeprowadzić tylko tam, gdzie nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego; odpowiednio ulega
też przedłużeniu kadencja wszystkich tych organów.
Stan wojenny ma najdalej idący charakter, bo wiązać się może z zagrożeniem istnienia państwa. Może on zostać
wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:
1. zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa,
2. zbrojnej napaści na terytorium RP,
3. jeżeli z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji.
Stan wojenny morze zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Jeżeli występuje bezpośrednie,
zewnętrzne zagrożenie państwa, Prezydent RP –na wniosek Prezesa Rady Ministrów- zarządza powszechną lub częściową
mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony RP. Stan wojenny wprowadzany jest na czas nie oznaczony, co wynika z
zewnętrznego charakteru sytuacji, której rozwiązaniu ma służyć.
Stan wyjątkowy ma najbardziej dramatyczny charakter, bo wynika on z zaburzenia wewnętrznej sytuacji w państwie. Stan
wyjątkowy może zostać wprowadzony tylko w 3 sytuacjach:
1. w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa,
2. w razie zagrożenia bezpieczeństwa obywateli,
3. w razie zagrożenia porządku publicznego.
Stan wyjątkowy może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa. Stan wyjątkowy musi być
wprowadzony na czas oznaczony, co odróżnia go od stanu wojennego, nie dłużej niż 90 dni. Przedłużenie stanu
wyjątkowego może nastąpić tylko raz, za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni. Po tym okresie stan wyjątkowy musi
zostać zniesiony.
Zupełnie inny charakter na stan klęski żywiołowej, który łączy się z działaniem sił natury, przy braku jakiegokolwiek wroga
zewnętrznego czy wewnętrznego. Stan ten morze zostać wprowadzony w celu zapobieżenia skutkom oraz usunięcia
skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych, noszących znamiona klęski żywiołowej. Stan ten wprowadza Rada
Ministrów, nie przewiduje się przy tym udziału Prezydenta, nie ma też konstytucyjnego obowiązku przedstawienia tego
rozporządzenia Sejmowi. Stan klęski żywiołowej może zostać wprowadzony na części lub na całym terytorium państwa.
39
Musi zostać wprowadzony na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, a jego przedłużenie może nastąpić tylko za zgodą
Sejmu.
109. Rozporządzenie z mocą ustawy.
___________________________________________________________________________________________
PYT. 61 Rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm odbywa się w 3 czytaniach, przedzielonych pracami komisji
sejmowych.
Pierwsze czytanie może się odbyć bądź na posiedzeniu plenarnym Sejmu, bądź od razu na posiedzeniu komisji sejmowej.
Pierwsze czytanie obejmuje:
uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę,
pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy,
debatę nad ogólnymi zasadami projektu.
Jeżeli przeprowadzane jest na posiedzeniu Sejmu, to kończy się podjęciem uchwały o skierowaniu projektu do komisji lub o
odrzuceniu go w całości. Właściwe prace nad projektem toczą się następnie w komisjach sejmowych.
Po opracowaniu przez komisję sprawozdania odbywa się drugie czytanie, zawsze przeprowadzane na posiedzeniu Sejmu.
Drugie czytanie, obejmuje:
przedstawienie sprawozdania o projekcie,
przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Prawo zgłaszania poprawek przysługuje każdemu
posłowi, a także wnioskodawcy projektu i Radzie Ministrów. W razie wniesienia poprawek i wniosków, projekt na
ogół kieruje się znowu do komisji.
Następnie (a jeśli projektu nie skierowano do komisji, to bezpośrednio po zakończeniu drugiego czytania) przeprowadza się
trzecie czytanie.
Obejmuje ono przedstawienie stanowiska komisji lub posła sprawozdawcy wobec zgłoszonych poprawek i wniosków oraz
głosowanie. Najpierw poddaje się pod głosowanie wniosek o odrzucenie projektu w całości (o ile wniosek taki został
postawiony), następnie poprawki w kolejności ich merytorycznego znaczenia, a wreszcie projekt w całości, w brzmieniu
zaproponowanym przez komisję, ze zmianami wynikającymi z wcześniej przyjętych poprawek.
Do uchwalenia projektu konieczna jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby
posłów. Ustawę uchwaloną przez Sejm jego Marszałek przekazuje Senatowi.
40