Równowaga ekonomiczna przedsiębiorstwa
advertisement
RÓWNOWAGA EKONOMICZNA PRZEDSIĘBIORSTWA Spis treści: 1. Rachunkowo - finansowe kryteria zachowania równowagi ekonomicznej przedsiębiorstwa. 2. Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa (rozwinięcie rachunkowo - finansowych kryteriów równowagi ekonomicznej). 2.1 Informacje podstawowe odnośnie zastosowanego aparatu pojęciowego 2.2 Praktyczne zastosowania analizy wskaźnikowej 2.2.a Rentowność 2.2.b Płynność finansowa 2.2.c Kapitał obrotowy, źródła jego finansowania i cykl konwersji gotówki 2.2.d Sprawność działania 2.2.e Efektywność pracy 2.2.f Analiza sprawozdawczych segmentów przepływów pienięŜnych 1 1. Rachunkowo - finansowe kryteria zachowania równowagi ekonomicznej przedsiębiorstwa. Według H. Błoch przedsiębiorstwo osiąga równowagę ekonomiczną gdy : a) dzięki celowo ukształtowanym relacjom po stronie majątku i kapitału, b) przy wzajemnym respektowaniu oczekiwań członków organizacji, c) umiejętnym zarządzaniu przychodami ze sprzedaŜy, wygospodarowuje kwoty zysku rozwiązujące wszelkie jego problemy 3. Analogiczne stanowisko zajmuje M. Dobija, który przyjmuje, Ŝe stan w którym przedsiębiorstwo zachowuje dodatni wynik działalności moŜna z pewnym uproszczeniem traktować jako stan równowagi ekonomicznej 4. Niezwykle pomocną, szybką i rzetelną informację odnośnie równowagi finansowo gospodarczej przedsiębiorstwa moŜna uzyskać wykorzystując analizę wskaźnikową. Wskaźniki ekonomiczne bowiem dzięki swej konstrukcji ukazują zdarzenia będące przyczynami osiąganych wyników i podobnie jak same wyniki mogą być kształtowane do bieŜących potrzeb w procesie zarządzania. PoniŜej zaprezentowano hierarchicznie sklasyfikowane kryteria, którymi naleŜy się posłuŜyć przy analizie wskaźnikowej przedsiębiorstwa mającej na celu wykazanie, czy jest ono w stanie równowagi ekonomicznej, czy do niej dąŜy, czy oddala się od niej oraz słuŜących do bieŜącego i długoterminowego zarządzania jego ekonomiką. W zaleŜności od osiąganych wyników pozwalają one zastosować odpowiednie strategie naprawcze i rozwojowe, a w trakcie stosowania monitorować ekonomiczną efektywność firmy. 1) Rentowność przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo musi wypracować zysk. Zasadnicze znaczenie ma więc poziom kosztów oraz wielkość sprzedaŜy firmy, a takŜe dostęp do środków obrotowych (wypłacalność kontrahentów) uzyskanych dzięki sprzedaŜy. Zatem kształtowanie się podstawowych wielkości strumieniowych w przedsiębiorstwie jak koszty i osiągnięte dzięki ich poniesieniu przychody, a w rezultacie saldo wyniku finansowego decydują w przewaŜającej części o równowadze ekonomicznej firmy. H. Błoch szczególny nacisk kładzie dodatkowo na stopień dostępności środków uzyskanych ze sprzedaŜy. NaleŜy bowiem zwrócić uwagę, Ŝe w większości zbyt ma charakter sprzedaŜy kredytowej, o której rozmiarach świadczą powstające naleŜności z tytułu sprzedaŜy produktów i usług. Tymczasem nie wszystkie firmy z łatwością odzyskują zaangaŜowany kapitał, poniewaŜ pewna część naleŜności ze sprzedaŜy nie jest ściągalna w odpowiednio krótkim czasie (naleŜności przeterminowane, roszczenia sporne). Szczególną rolę ma zatem w utrzymaniu równowagi ekonomicznej stopień dostępności przychodów. Ponadto zwraca się uwagę na to, aby ceny ustalane na sprzedawane produkty, czy usługi znajdowały pełną akceptację rynkową. Podkreśla się więc rolę ceny równowagi na rynkach na których przedsiębiorstwo występuje w roli podmiotu rynkowego. 3 Błoch H. Decyzje finansowe, CIM, Warszawa 1993, s.10-12. 4 Dobija M., op. cit., s.42. 2 2) Utrzymanie płynności finansowej. Płynność finansowa odnosi się generalnie do właściwego sterowania strumieniami materialnymi (środki obrotowe) jak i generującymi je strumieniami finansowymi (koszty zakupu i utrzymania środków obrotowych, wyraŜone w wielkości zobowiązań bieŜących z tego tytułu). Płynność finansowa odzwierciedla więc przebieg procesów materialnych i finansowych. Zdaniem H. Błoch przedsiębiorstwo jest w stanie pokryć zaciągnięte zobowiązania z osiąganych dochodów tylko wówczas gdy znajduje się w stanie równowagi finansowej. 3) Sterowanie obiegiem środków obrotowych. Z płynnością finansową ma ścisły związek sterowanie obiegiem środków obrotowych, a więc zagadnienia związane z zarządzaniem kapitałem obrotowym i cyklem konwersji gotówki. Za cykl konwersji uwaŜa się przepływ środków obrotowych (strumień dóbr materialnych) oraz powstający w ślad za nim przepływ środków finansowych (rozrachunki z tytułu zakupów i sprzedaŜy). Sterowanie cyklem płatniczym polega na dostosowaniu w czasie wpływów i wypływów gotówki w sposób zmniejszający zapotrzebowanie na obce kapitały celem sfinansowania przyrostu środków obrotowych. Za środki obrotowe angaŜujące środki pienięŜne uwaŜa się zapasy i naleŜności, a więc składniki majątku obrotowego, które decydują o wielkości zamroŜenia kapitałów. Zakupy zapasów i utrzymanie naleŜności w kwocie dotychczasowej wielkości sprzedaŜy kredytowej wymagają więc dostępnych środków płatniczych celem ich sfinansowania. Przedsiębiorstwo pokrywa wielkość tego zapotrzebowania kapitałem finansującym majątek obrotowy, do którego naleŜą zobowiązania bieŜące, gotówka oraz dodatni kapitał obrotowy. 4) Gospodarność w procesie produkcji i sprzedaŜy wsparta celową strukturą majątku i kapitału. Gospodarność naleŜy rozpatrywać przede wszystkim pod kontem ekonomicznego wykorzystania środków trwałych. Bierze się zatem pod uwagę ekonomiczną efektywność inwestycji w zakresie zakupu środków trwałych, intensywność dokonywanych przeglądów, napraw, stopień wykorzystania majątku trwałego, jego produktywność. Rozpatrując gospodarność w procesie wytwórczym naleŜy uwzględnić kosztochłonność produkcji, działania w zakresie doskonalenia pomiaru kosztów, ustalania ich normatywów oraz poziom kosztów w stosunku do uzyskiwanych przychodów. Kryterium to bazuje takŜe na tak zwanej dobroci dopasowania kapitałów firmy do struktury jego majątku. RóŜne moŜliwe wielkości długu w stosunku do kapitału własnego firmy zasadniczo odmiennie mogą wpływać na rentowność i wypłacalność jednostki gospodarczej. 5) Stopień orientacji zarządu oraz pracowników na innowacje, elastyczność i odpowiedzialność działania. Elementem sprzyjającym osiąganiu równowagi ekonomicznej przez firmę jest posiadanie wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników, którzy podporządkowują własną wiedzę i zdolności interesom przedsiębiorstwa, czyli identyfikują się z firmą. Według H. Błoch pomiar zdarzeń wpływających na równowagę ekonomiczną następuje w oparciu o badanie firmy pod względem jej rentowności, płynności, gospodarności i produktywności 5. M. Dobija uwaŜa natomiast, Ŝe równowagę ekonomiczną moŜna takŜe rozpatrywać szerzej, to znaczy w oparciu o rozbudowaną analizę wskaźnikową, obejmującą stany wszystkich wielkości ekonomicznych, które charakteryzują działalność przedsiębiorstwa 6. 5 Błoch H., op. cit, s.11. 6 Dobija M., op. cit., s.43. 3 2. Podstawy zarządzania finansami przedsiębiorstwa (rozwinięcie rachunkowo - finansowych kryteriów równowagi ekonomicznej). 2.1 INFORMACJE PODSTAWOWE ODNOŚNIE ZASTOSOWANEGO APARATU POJĘCIOWEGO Rozdział ten zawiera podstawowe wiadomości na temat analizy wskaźnikowej wykorzystywanej w ekonomicznym sterowaniu firmą. Analizą objęto takie dziedziny finansów przedsiębiorstwa jak : 1) Rentowność. 2) Płynność finansowa. 3) Kapitał obrotowy i cykl konwersji gotówki. 4) Sprawność działania i efektywność pracy. 6) Przepływ środków pienięŜnych. Materiał analityczny winien być zestawiony na podstawie sprawozdań finansowych jednostki gospodarczej ; bilansów, rachunków zysków i strat, sprawozdań z przepływów środków pienięŜnych oraz sprawozdań o przychodach, kosztach i wyniku finansowym (wzór F-01), a takŜe sald wybranych kont. Wyjaśnienia dotyczące podstawowych wielkości ekonomicznych : NaleŜności ujmuje się w wielkości netto (ustawowy wzór bilansu) i brutto wraz z utworzonymi na nie rezerwami (sprawozdanie F-01), Przez średnie stany wielkości bilansowych rozumie się średnią arytmetyczną ich stanów z trzech kolejno następujących po sobie miesięcy, włącznie z miesiącem, którego badanie dotyczy. Rzeczywisty kapitał własny jest sumą sprawozdawczego kapitału własnego, rezerw ogółem (na podatek dochodowy, naleŜności i roszczenia od odbiorców itd.) oraz przychodów przyszłych okresów. Bierne rozliczenia kosztów stanowią kapitał własny, gdy mają charakter rezerw na koszty własne lub kapitał obcy w przypadku rezerw związanych z przyszłymi zobowiązaniami. Rzeczywisty kapitał własny powiększony o zobowiązania długoterminowe stanowi kapitał stały, czyli kapitał znajdujący się w dyspozycji jednostki przez okres dłuŜszy od jednego roku. Nieskorygowany kapitał obrotowy to kapitał stały pomniejszony o majątek trwały, a zatem jest to ta część majątku obrotowego, która finansowana jest ze źródeł stałych. W literaturze określa się go takŜe jako fundusz własny w obrocie. Nieskorygowany kapitał obrotowy pomniejszony o wymagalne w okresie rocznym (dwunastomiesięcznym) raty płatności zobowiązań długoterminowych stanowi skorygowany kapitał obrotowy. JeŜeli zobowiązania długoterminowe w ostatnim roku ich spłaty są wykazane jako zobowiązania krótkoterminowe korekty o raty kredytu długoterminowego nie dokonujemy. Skorygowany kapitał obrotowy jest więc realnym funduszem własnym 4 w obrocie, czyli kapitałem, którym jednostka moŜe swobodnie dysponować przez okres dłuŜszy od jednego roku kalendarzowego. Za sprzedaŜ netto przyjmuje się przychody ze sprzedaŜy produktów i usług oraz towarów i materiałów. Przez skorygowany zysk netto naleŜy rozumieć zysk netto pomniejszony o zyski / straty nadzwyczajne w sytuacji gdy nie stanowią one realnego wpływu / wypływu środków płatniczych. Przez dochód netto rozumie się skorygowany zysk netto powiększony o amortyzację, a więc w klasycznym ujęciu naleŜy go kojarzyć z nadwyŜką finansową. Koszty własne to suma kosztów operacyjnych, pozostałych kosztów operacyjnych i kosztów finansowych. 5 2.2 PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIA ANALIZY WSKAŹNIKOWEJ Badanie sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku zysków i strat oraz przepływów pienięŜnych) rozpoczyna się od analizy pionowej i poziomej poszczególnych pozycji ujętych w tych sprawozdaniach. Analiza pionowa polega na odnoszeniu węŜszych do szerszych pojęciowo kategorii rachunkowych w celu ukazania wewnętrznej struktury danej pozycji ewidencyjnej. W analizie poziomej odnosi się natomiast do siebie te same wielkości ekonomiczne celem wykazania dynamiki ich wzrostu, bądź spadku. PoniŜej zaprezentowano przykład analizy bilansu w wersji analitycznej. Analiza pionowa bilansu - struktura wewnętrzna składników bilansowych MAJĄTEK Majątek trwały I. Wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowy majątek trwały III. Finansowy majątek trwały IV. NaleŜności długoterminowe Majątek obrotowy I. Zapasy II. NaleŜności i roszczenia netto III. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu IV. Środki pienięŜne Rozliczenia międzyokresowe czynne Suma bilansowa sierpień 97 37% 2% 30% 5% 0% 60% 30% 25% x 5% 3% 100% wrzesień 97 42% 2% 35% 5% 0% 55% 25% 20% x 10% 3% 100% październik 97 47% 2% 40% 5% 0% 51% 22% 18% x 11% 2% 100% KAPITAŁ Rzeczywisty kapitał własny Kapitał (fundusz) własny Rezerwy Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów Kapitały obce Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne I. Zobowiązania krótkoterminowe II. Fundusze specjalne Suma bilansowa sierpień 97 45% 30% 5% 10% wrzesień 97 52% 35% 5% 12% październik 97 59% 40% 5% 14% 55% 10% 45% 48% 10% 38% 41% 10% 31% 40% 5% 100% 33% 5% 100% 26% 5% 100% W zaprezentowanym przykładzie odniesiono poszczególne składniki majątku i źródła jego finansowania do sumy bilansowej. W ten sposób uwidoczniono zmiany w strukturze majątkowo - kapitałowej przedsiębiorstwa. Zasadne są takŜe wyliczenia dotyczące wewnętrznej struktury poszczególnych pozycji zbiorczych (majątku trwałego i obrotowego, funduszy własnych i obcych). Szczególną uwagę zwraca się przede wszystkim na aktywa i pasywa najbardziej ulegające zmianom, czyli majątek obrotowy i źródła jego finansowania. Prezentując więc na przykład strukturę majątku obrotowego naleŜy odnieść kolejno zapasy, naleŜności i środki pienięŜne do całości tego majątku. W poszczególnych przedsiębiorstwach struktura majątkowo - kapitałowa moŜe być bardzo odmienna. O strukturze majątkowej przedsiębiorstwa decyduje bowiem branŜa, w której ono funkcjonuje oraz rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej. 6 O strukturze kapitałowej natomiast decydują skłonność zarządu firmy do ponoszenia ryzyka w związku z ilością zaangaŜowanego kapitału obcego, potrzeby finansowe oraz umiejętność efektywnego wykorzystania kapitału. Analiza pozioma bilansu - dynamika składników bilansowych MAJĄTEK Majątek trwały I. Wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowy majątek trwały III. Finansowy majątek trwały IV. NaleŜności długoterminowe Majątek obrotowy I. Zapasy II. NaleŜności i roszczenia netto III. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu IV. Środki pienięŜne Rozliczenia międzyokresowe czynne Suma bilansowa sierpień 97 100% 100% 100% 100% 0% 100% 100% 100% 0% 100% 100% 100% wrzesień 97 136% 120% 140% 120% 0% 110% 100% 96% 0% 240% 120% 120% październik 97 178% 140% 187% 140% 0% 119% 103% 101% 0% 308% 93% 140% KAPITAŁ Rzeczywisty kapitał własny Kapitał (fundusz) własny Rezerwy Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów Kapitały obce Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne I. Zobowiązania krótkoterminowe II. Fundusze specjalne Suma bilansowa sierpień 97 100% 100% 100% 100% wrzesień 97 139% 140% 120% 144% październik 97 184% 187% 140% 196% 100% 100% 100% 105% 100% 101% 104% 100% 96% 100% 100% 100% 99% 100% 120% 91% 95% 140% Zasady analizy rachunku zysków i strat zasadniczo nie odbiegają od sporządzonej analizy bilansu. NajwaŜniejszym etapem tej analizy jest odpowiednie zestawienie przychodów i kosztów ich uzyskania w pozycje zbiorcze, a następnie ukazanie wewnętrznej struktury i dynamiki strumieni kształtujących dochodowość. 2.2.a RENTOWNOŚĆ Rentowność jest odpowiednio obliczonym wynikiem finansowym działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, moŜe według L. Bednarskiego wystąpić jako zyskowność lub deficytowość 1. Zyskowność występuje gdy przedsiębiorstwo wypracuje zysk, deficytowość jako odwrotność zyskowności ma miejsce wówczas kiedy wystąpi strata. Rentowność, czyli odsetek zysku od zainwestowanego kapitału jest miernikiem wskazującym na umiejętność zarządzania firmą, sterowania i regulacji wielkościami ekonomicznymi. Osiągane wyniki rentowności odzwierciedlają bowiem działania w zakresie wyboru źródeł finansowania (czyli kształtowania optymalnej struktury kapitałowej), sterowania płynnością finansową, kosztami, wykorzystania majątku, motywowania do wydajniejszej pracy, opłacalności przedsięwzięć inwestycyjnych, zarządzania gotówką itp. NajwaŜniejsze znaczenie dla dochodowości ma jednak wielkość przychodów ze sprzedaŜy. 1 Bednarski L. Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1997, s.90. 7 Zarządzanie sprzedaŜą jest czynnikiem kształtującym wyniki finansowe kaŜdej firmy, dlatego pręŜne działania w celu powiększania obrotu, a zwłaszcza niedopuszczanie do gwałtownych jej spadków są najwaŜniejszymi zadaniami działu marketingu. NaleŜy pamiętać, Ŝe kaŜdy miesięczny spadek sprzedaŜy spowoduje w przyszłości realnie mniejszy wpływ pieniądza do firmy i moŜe być źródeł pogorszenia krótkoterminowej płynności finansowej. Spadek przychodów ze sprzedaŜy powoduje, Ŝe mniejszym obrotem musimy pokryć koszty stałe, czyli relacja przychody (zysk) /koszty (obrót) jest wówczas mniej atrakcyjna. Zatem przy mniejszej sprzedaŜy maleje rentowność firmy. Proponowana analiza obejmuje badanie rentowności następujących wielkości ekonomicznych : a) aktywów, b) kapitału własnego, c) sprzedaŜy (obrotu), Celem przedstawienia jak na rentowność wpływa wielkość kapitałów obcych oraz od jakich czynników zaleŜy rentowność kapitałów własnych zostały zaprezentowane równieŜ dźwignia finansowa i piramida Du Pointa. Rentowność aktywów ogółem skorygowany zysk netto odsetki od kapitałów obcych lub zaliczone w koszty finansowe dochód gotówkowy netto + w rachunku zysków i strat -------------------------------------------------------------------------------majątek ogółem Wskaźnik rentowności majątku uwzględnia wpływ na wynik finansowy efektywności wykorzystania zaangaŜowanych zasobów majątkowych. Rosnący poziom tego wskaźnika świadczy o maksymalizacji obrotu, racjonalnym wykorzystaniu majątku trwałego i obrotowego oraz pozytywnych efektach ekonomicznych działalności inwestycyjnej. Pomimo moŜliwych zakłóceń metodologicznych, na przykład sprzedaŜy znacznej części majątku, ujęcia majątku w kwocie netto stanowi waŜne źródło wiedzy o globalnej efektywności firmy. Powiększenie dochodu gotówkowego netto o odsetki od kapitałów obcych ma na celu wyeliminowanie skutków obsługi długu. Rentowność zasobów stałych, rzeczywistego kapitału własnego Rentowność zasobów stałych skorygowany zysk netto ----------------------------kapitał stały Rentowność rzeczywistego kapitału własnego skorygowany zysk netto --------------------------------rzeczywisty kapitał własny 8 Wskaźniki rentowności kapitału własnego wyraŜają efekt działalności przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednostkę kapitału zaangaŜowanego przez jego właścicieli. Rentowność ta świadczy o efektywności wykorzystania własnych zasobów kapitałowych mierzonej osiągniętym zyskiem (lub dochodem gotówkowym) i ma największe znaczenie dla właścicieli firm i potencjalnych inwestorów. Rosnący poziom rentowności kapitałów własnych oznacza takŜe szersze moŜliwości rozwojowe firmy. Piramida Du Point rentowność sprzedaŜy netto x produktywność majątku skorygowany zysk netto -----------------------------sprzedaŜ netto x sprzedaŜ netto ---------------------majątek ogółem = ROI (return on investment) rentowność majątku ogółem x struktura kapitałów = ROE (return on equity) rentowność rzeczywistego kapitału własnego majątek ogółem ------------------------------------majątek ogółem - kapitał obcy lub rzeczywisty kapitał własny Analiza piramidy Du Pointa „daje” odpowiedź na pytanie gdzie tkwi przyczyna niŜszej lub wyŜszej rentowności rzeczywistego kapitału własnego w poszczególnych okresach jej badania. Z piramidy Du Pointa wynika, Ŝe rentowność kapitałów własnych jest funkcją rentowności sprzedaŜy, rotacji (produktywności) majątku ogółem oraz dobroci dopasowania struktury pasywów do aktywów firmy i jest ich iloczynem. Wzrost zatem któregokolwiek z tych czynników zwiększa rentowność tych kapitałów. Piramida Du Pointa przedstawia więc wpływ wielkości bilansowych (wielkość i struktura majątku, kapitału własnego i obcego) i strumieniowych (wielkość sprzedaŜy netto, zysk netto) na rentowność firmy, a poprzez celowo wprowadzane zmiany (operacyjne, strategiczne) zarządzający finansami podnoszą dzięki znajomości mechanizmów z niej wynikających zyskowność firm. W analizie rentowności wychodzi się od następującej zaleŜności: rentowność aktywów = rentowność sprzedaŜy x rotacja (produktywność) majątku ROI Wśród czynników kształtujących rentowność sprzedaŜy wymienić naleŜy: a) wielkość przychodów ze sprzedaŜy i kształtowanie polityki kredytowej w oparciu o rachunek ekonomiczny ze szczególnym uwzględnieniem analizy wypłacalności kontrahentów w celu minimalizacji groźby powstania naleŜności nieściągalnych, b) system ewidencji kosztów stosowany w danym przedsiębiorstwie oraz zasadność ponoszonych kosztów, a takŜe analizy zmierzające ku minimalizacji kosztów i usprawnieniu systemu ich rozliczania, c) stopień korzystania z amortyzacji (liniowa, progresywna, degresywna), d) obowiązkowe obciąŜenia wyniku finansowego, w tym wysokość odprowadzanego podatku dochodowego. 9 Czynniki kształtujące produktywność posiadanego majątku: Zasadniczo zwraca się uwagę na to aby jak najmniejszym majątkiem generować jak największą sprzedaŜ. W zakresie majątku obrotowego szczególnego znaczenia nabiera zatem sprawne zarządzanie kapitałem obrotowym mające na celu jego pomniejszanie do granic maksymalnej efektywności, a więc utrzymywanie uzasadnionej wielkości zapasów, naleŜności i gotówki oraz wszelkie działania w zakresie poprawy płynności finansowej (sterowanie cyklem konwersji gotówki), W zakresie majątku trwałego zwraca się uwagę na : a) pomniejszanie kosztochłonnego, nieproduktywnego majątku, b) odnawianie środków trwałych poprzez inwestycje, celem poprawy wydajności parku maszynowego, c) wielkość umorzenia majątku trwałego. Rentowność aktywów ROI jest zarazem w powyŜszym równaniu odzwierciedleniem prowadzonej polityki sprzedaŜy. 1) Polityka mały zysk / duŜy obrót - niska rentowność sprzedaŜy (mały zysk), duŜa produktywność majątku (duŜy obrót), 2) Polityka duŜy zysk / mały obrót - wysoka rentowność sprzedaŜy (duŜy zysk), mała produktywność majątku (mały obrót). JeŜeli do zaleŜności Du Pointa wprowadzimy strukturę kapitału uwzględnimy wpływ dźwigni finansowej na rentowność kapitałów własnych. rentowność aktywów = rentowność sprzedaŜy x rotacja ( produktywność ) majątku ROI (return on investment ) X struktura kapitałów = rentowność kapitału własnego ROE ( return on equity ) KaŜda firma skupia więc szczególną uwagę na dobroci dopasowania pasywów do aktywów, a rachunek ekonomiczny typu koszt - zysk wynikający z zastosowania obcych źródeł finansowania stanowi podstawę decyzyjną w tym zakresie. Malejący poziom długu zwykle ujemnie wpływa na rentowność kapitałów własnych firmy i powoduje jego zaniŜenie. Wprowadzenie dodatkowego długu (poza zobowiązaniami bieŜącymi) jest jednak uzasadnione tylko wówczas, jeŜeli poprawi w końcowym efekcie zyskowność firmy, a to wymaga zawsze rozwaŜenia : a) jak zostanie wykorzystany zaciągnięty kapitał, czyli jaka będzie jego zwrotność (w celu powiększenia zakresu sprzedaŜy - inwestycja w majątek obrotowy, w celu likwidacji wąskich gardeł produkcyjnych - inwestycja w majątek trwały), a zatem wymaga przeprowadzenia rachunku efektywności inwestycji, zwracając szczególną uwagę na wielkość i rozkład w czasie osiąganych nadwyŜek z jej eksploatacji, 10 b) jakie zmiany nastąpią w takich wielkościach rachunku wyników jak : • przychody ze sprzedaŜy, • koszty operacyjne, • koszty finansowe - odsetki od obcego kapitału, • amortyzacja nabytych z kredytu środków trwałych, • w podatku dochodowym, w związku z zaciągnięciem i wykorzystaniem kredytu. Wymaga się zatem od analityka umiejętności oszacowania przyszłego strumienia zysku i skonfrontowania go z kosztem kapitału obcego. c) jakie jest ryzyko takiego przedsięwzięcia, Tempo pomnaŜania kapitału własnego jest zatem zaleŜne od działań zarządu firmy tak w zakresie rentowności przez kształtowanie zysku (wyniku finansowego), jak i struktury oraz jakości majątku (odnowa majątku trwałego i sterowanie płynnością finansową przez działanie na majątek obrotowy). Rentowność sprzedaŜy skorygowany zysk netto ------------------------------sprzedaŜ netto Rentowność obrotu jest procentowym stosunkiem zysku lub nadwyŜki finansowej do przychodów ze sprzedaŜy, a zatem określa udział odpowiedniego wyniku finansowego w wartości uzyskanej ze sprzedaŜy produktów, usług, towarów i materiałów. Dźwignia finansowa Zasada działania dźwigni ekonomicznej jest prosta, gdy działa dźwignia wzrasta zysk netto, a tym samym rentowność kapitałów własnych, natomiast w sytuacji maczugi finansowej jest odwrotnie. Zjawiska te zaprezentowano na dwóch poniŜszych rysunkach : koszty obsługi obcego kapitału są niŜsze od uzyskanej dzięki jego zastosowaniu nadwyŜki finansowej sprzedaŜ netto zysk netto rentowność kapitałów własnych Rys. 4 Zasada działania dźwigni - opracowanie własne. 11 sprzedaŜ netto koszty obsługi obcego kapitału są wyŜsze od uzyskanej dzięki jego zastosowaniu nadwyŜki finansowej spadek zysku lub strata netto rentowność kapitałów własnych Rys . 5 Zasada działania maczugi - opracowanie własne. Efekt dźwigni występuje wówczas, gdy na skutek efektywnego wykorzystania długu wzrasta sprzedaŜ, której odzwierciedleniem jest wzrost zysku z tego tytułu, a osiągnięty, dodatkowy zysk przewyŜsza ponoszone koszty obsługi długu. Wprowadzenie dodatkowego długu ma szczególne znaczenie przy zakupie nowoczesnych maszyn i urządzeń (na przykład sfinansowanych kredytem bankowym) w związku z działaniem firmy w konkurencyjnej branŜy, gdzie szybkość dostosowania się do wymogów rynkowych decyduje o rozwoju i przetrwaniu firmy. Wzrost efektywności pojawia się wówczas w : 1) aspekcie produkcyjnym przez : a) moŜliwość produkcji większej ilości wyrobów w tym samym czasie (wzrost produktywności), czyli minimalizacja czasochłonności produkcji, b) moŜliwość wytwarzania lepszych jakościowo i dostosowanych do wymogów klienta wyrobów, c) moŜliwość produkcji nowych wyrobów celem uniknięcia tzw. „wypadnięcia z rynku” 2) aspekcie marketingowym przez : a) zwiększenie udziału w rynku poprzez poszerzenie sprzedaŜy i nasycanie rynków bogatym asortymentem nowoczesnych produktów o wysokiej uŜyteczności, b) zwiększenie konkurencyjności własnej. 3) aspekcie finansowym przez : a) zwiększenie sprzedaŜy dzięki wzrostowi zdolności produkcyjnych, b) moŜliwość zminimalizowania róŜnorodnych kosztów produkcyjnych, dzięki zastosowaniu nowych technik i technologii wytwarzania, c) obniŜenie podatku dochodowego od osób prawnych poprzez : • zmniejszenie kosztów obsługi długu (o odsetki x obowiązująca stopa podatku dochodowego) przez zaliczenie odsetek w rachunek zysków i strat (koszty finansowe), • moŜliwość skorzystania z ulgi inwestycyjnej, • moŜliwość zastosowania degresywnych stawek amortyzacji nowo nabytych środków trwałych, • zwrot naliczonego podatku VAT w przypadku jego przewagi nad podatkiem naleŜnym. 12 W rezultacie gdy, przy dobrze skalkulowanym rachunku efektywności inwestycji sfinansowanej kredytem bankowym, emisją papierów wartościowych, leasingiem lub z innych źródeł finansowania wygospodarowany zysk przewyŜsza ponoszone koszty obsługi długu mamy do czynienia z efektem dźwigni finansowej. Zalecanym w literaturze przedmiotu, jednak bardzo przybliŜonym miernikiem w porównaniu z planowanym przepływem środków pienięŜnych obrazującym wykorzystanie zaciągniętego długu jest wstępna kalkulacja opłacalności zastosowania obcego kapitału polegająca na porównaniu kosztu tego kapitału z ekonomiczną rentownością całego kapitału firmy. Porównania tego moŜna dokonać za pomocą poniŜszych wzorów : Koszt obcego kapitału odsetki od planowanego długu -------------------------------------planowanej kwoty długu Rentowność kapitału całkowitego skorygowany zysk netto + odsetki od kapitałów obcych zaliczone w rachunek zysków i strat -----------------------------------------------------------------------------------------------------------pasywa ogółem Efekt maczugi występuje natomiast w sytuacji odwrotnej, gdy koszty obsługi długu (odsetki) bądź niekorzystne zmiany innych czynników (spadek sprzedaŜy netto, wzrost obciąŜeń kapitałowych) spowodują, Ŝe prognozowana (rzeczywista) korzyść z zastosowania długu będzie mniejsza od jego kosztu. Zdarzenia te powodują zatem wzrost ryzyka działań związanych z celowym powiększaniem długu w strukturze kapitałowej lecz prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych zjawisk maleje w sytuacji stabilnego rynku zbytu i rynku pienięŜnego. Na efekt dźwigni lub maczugi mają więc wpływ czynniki zaleŜne od samego przedsiębiorstwa : • umiejętność efektywnego wykorzystania obcego kapitału - korzystny stosunek ponoszonych kosztów długu do osiąganych dodatkowych przychodów z jego zastosowania, jak i od jego otoczenia : • obciąŜenia kapitałowe dotyczące obsługi długu (stopy odsetkowe), • moŜliwości amortyzowania środków trwałych (bilansowe i podatkowe stopy amortyzacyjne), • wielkość obowiązkowych obciąŜeń wyniku finansowego (stopy podatkowe). NaleŜy podkreślić, Ŝe zmiany wymienionych czynników kształtujących rentowność (bardziej i mniej przewidywalnych) mogą wystąpić łącznie, a określenie końcowego efektu w postaci zmiany zyskowności wymaga kaŜdorazowo przeprowadzenia rachunku ekonomicznego. Analiza dźwigni ma więc kluczowe znaczenie dla jednostki ze względu na fakt, Ŝe umoŜliwia trafne podejmowanie decyzji co do optymalnej wielkości i struktury długu, maksymalizującego rentowność firmy. Przedsiębiorstwo o duŜej dźwigni finansowej musi jednak liczyć się z tym, Ŝe w sytuacji niekorzystnych zmian zadziałać moŜe maczuga finansowa. 13 Dźwignia finansowa Rentowność rzeczywistych kapitałów własnych - Rentowność aktywów ogółem skorygowany zysk netto -------------------------------rzeczywisty kapitał własny - skorygowany zysk netto + odsetki od obcych kapitałów -----------------------------------------------aktywa ogółem Wynik korzystania z dźwigni finansowej rentowność rzeczywistych kapitałów własnych ------------------------------------------------------rentowność aktywów ogółem Dźwignia finansowa ukazuje zatem wpływ źródeł finansowania na rentowność kapitałów własnych, czyli „daje” odpowiedź na pytanie jaka część rentowności kapitałów własnych uzyskana została dzięki zaangaŜowanym kapitałom obcym. Dźwignia finansowa wskazuje równieŜ na to jaka jest dobroć dopasowania struktury kapitałów do majątku firmy. Większa dźwignia finansowa świadczy o korzystnej strukturze kapitałowej (udziale długu w pasywach firmy) z punktu widzenia maksymalizacji zysku właścicieli kapitału. 2.2.b PŁYNNOŚĆ FINANSOWA Płynność stanowi jeden z podstawowych warunków egzystencji przedsiębiorstwa. Płynność finansowa moŜe być postrzegana z dwóch zasadniczo odmiennych punktów widzenia : 1) Kredytodawcy zainteresowanego wysokimi wskaźnikami płynności. Dobra płynność finansowa jest gwarancją, Ŝe całość zobowiązań bieŜących firmy moŜe być spłacona z majątku obrotowego, pod warunkiem jego upłynnienia w okresie wymagalności tych zobowiązań. W sytuacji utraty płynności kapitałodawcy mogą Ŝądać zwrotu swoich wkładów, kredytodawcy nie udzielą kredytu, a pogarszająca się sytuacja finansowa firmy moŜe doprowadzić do jej bankructwa. Na osłabienie płynności wskazują : • nieregularne płacenie zobowiązań, • brak elastyczności w podejmowaniu decyzji finansowych, • ciągły brak gotówki do bieŜącego finansowania działalności firmy. W sytuacji wysokiej płynności przedsiębiorstwo : • dysponuje odpowiednio wysokim kapitałem stałym, obrotowym, • posiada zdolność większego kredytowania swoich odbiorców i wygospodarowania dodatkowego zysku, 14 • ma moŜliwość zaciągania kredytów celem sfinansowania rozwoju, • mniejsze jest ryzyko jego egzystencji. Brak płynności natomiast czyni przedsiębiorstwo mało elastycznym, powoduje pogorszenie rentowności i ograniczenie suwerenności przy podejmowaniu decyzji. 2) Przedsiębiorstwa dla którego krótkookresowe pogorszenie wyników płynności finansowej moŜe być związane ze zmianami strukturalnymi w jego aktywach bieŜących, czy pasywach tego rodzaju. W obu wymienionych sytuacjach mamy do czynienia z zniekształceniem osiąganych wyników płynności uzyskanych na podstawie klasycznych jej mierników bazujących na bilansie. Zakwalifikowanie na przykład byłego kredytu długoterminowego do zobowiązań bieŜących ze względu na to, Ŝe wymaga on spłaty w okresie krótszym od jednego roku kalendarzowego spowoduje zaniŜenie klasycznych wskaźników płynności podczas gdy kredyt ten nie jest wymagalny w średnim okresie spłaty zobowiązań bieŜących. Podobnie rzecz się ma gdy przedsiębiorstwo mnimalizuje zapasy, bądź zaciąga dodatkowe, krótkoterminowe kredyty. Tymczasem większa ilość zobowiązań bieŜących powstałych jako skutek zaciągnięcia przez firmę krótkoterminowych kredytów słuŜy wręcz poprawie płynności, gdy jedne zobowiązania finansowane są innymi, czyli w sytuacji zróŜnicowanych w czasie okresów ich wymagalności. Ponadto wysoki poziom zobowiązań bieŜących nie moŜe być rozwaŜany bez uwzględnienia ich obrotowości - średniego okresu spłaty. JeŜeli słabe wyniki klasycznych wskaźników płynności są sprzeczne z oceną płynności z cash - flow, a z praktyki firmy wynika, Ŝe na bieŜąco reguluje swoje zobowiązania wówczas wysoki poziom zobowiązań bieŜących jest bardzo korzystny dla jednostki. Przedsiębiorstwo dzięki temu moŜe opóźnić własne wydatki pienięŜne, a wolne środki zaangaŜować w majątek obrotowy. Efektem korzystania z obcego, krótkoterminowego kapitału, którego fizycznym odzwierciedleniem są przede wszystkim zakupione materiały, surowce i towary jest równieŜ powiększenie rentowności kapitałów własnych przez zwiększoną dźwignię finansową oraz „przerzucenie” części ryzyka operacyjnego firmy na swoich kredytodawców. Według H. Błoch przedsiębiorstwo moŜe regulować płynność finansową operując w trzech podstawowych obszarach decyzyjnych : a) zarządzania kapitałem, b) zaopatrzenia w kapitał (finansowania), c) inwestycji (zastosowania kapitału) 2. Zarządzanie kapitałem polega na takim jego angaŜowaniu aby przynosił zyski na kaŜdej z działalności firmy, to znaczy operacyjnej, tak podstawowej jak i pozostałej, finansowej oraz inwestycyjnej. DuŜą rolę w zarządzaniu kapitałem przypisuje się równieŜ sterowaniu krótko oraz długoterminową płynnością finansową. Zaopatrzenie w kapitał obejmuje działania w zakresie wyboru źródeł finansowania (kapitał własny, kapitał obcy), ustalenia ich wielkości oraz struktury wewnętrznej (kapitał krótko -, długoterminowy). Zastosowanie kapitału, nazywane inwestycjami to zespół działań przesądzających o efektywności wykorzystanych na cele inwestycyjne obcych środków finansowych. 2 Błoch H ., Decyzje finansowe, CIM, Warszawa 1993, s.13-15. 15 Podstawowym zadaniem zarządzających kapitałem firmy jest krótko - oraz długoterminowe planowanie dochodów i wydatków, a takŜe realizowanie decyzji w sposób przynoszący co najmniej zbilansowanie obu wymienionych strumieni. W tym obszarze najlepszym miernikiem płynności finansowej jest przepływ środków pienięŜnych. Dodatnie cash - flow sprzyja umacnianiu równowagi finansowej przedsiębiorstwa, ujemne prowadzi do jej destabilizacji. Według H. Błoch jednak ani zysk, ani teŜ dodatnie cash - flow nie gwarantują płynności przedsiębiorstwa lecz sprzyjają jej poprawie 3. Tę moŜna osiągnąć, gdy nadwyŜka środków finansowych bilansowana jest w relatywnie krótkich okresach czasu z kwotą wymagających uregulowania zobowiązań. Wskaźniki krótkoterminowej płynności finansowej Generalnie wskazują one na zdolność do spłaty zaciągniętych zobowiązań oraz wielkość i strukturę majątku obrotowego, w którym celowe wprowadzenie zmian sprzyjałoby osiągnięciu wyŜszej płynności. Wskaźnik bieŜącej płynności - jest traktowany jako podstawowy miernik zdolności przedsiębiorstwa do spłacenia wszystkich jego zobowiązań bieŜących przez upłynnienie posiadanych zasobów majątku obrotowego. Teoretycznie wysokie wyniki tego wskaźnika określają większą wypłacalność firmy, jednak nadpłynność moŜe przesądzać o niedostatecznie efektywnym wykorzystaniu wolnych zasobów majątkowych. Miernik ten nazywany takŜe wskaźnikiem ogólnej płynności moŜe być wykorzystany do oceny poziomu nieskorygowanego kapitału obrotowego, czyli dobroci dopasowania krótkoterminowego kapitału obcego do struktury majątkowej firmy. Wartość tego wskaźnika mniejsza od jedności świadczy o ujemnym kapitale obrotowym, równa jedności o zerowym, a większa o dodatnim. Przyjmuje się, Ŝe płynność bieŜąca powinna oscylować w przedziale 1,2 - 2,0. majątek obrotowy -------------------------------------------------zobowiązania bieŜące + fundusze specjalne Wskaźnik szybki - płynności przyspieszonej odzwierciedla przekonanie kredytodawców, Ŝe zapasy nie mogą być podstawą do realizacji zobowiązań krótkoterminowych. Dlatego opiera się on na aktywach, które prędzej moŜna zamienić na gotówkę. Wynik uzyskany na podstawie wskaźnika płynności przyspieszonej stanowi dla kredytodawców „swoisty margines bezpieczeństwa” - gdy jest on bliski jedności. Nawet jednak przy niskim poziomie tego wskaźnika firma moŜe posiadać znakomitą płynność, jeŜeli sprzyjające są terminy rozliczeń naleŜności i zobowiązań. Krótki termin płatności naleŜności przy stosunkowo dłuŜszym terminie płatności zobowiązań stwarza bowiem przesłanki do lepszej wypłacalności firmy. Wynik tego wskaźnika większy od jedności świadczy o dobrej płynności finansowej. majątek obrotowy - zapasy ----------------------------------------------------zobowiązania bieŜące + fundusze specjalne 3 Błoch H .,op. cit., s.13-15. 16 Wskaźnik środków pienięŜnych jest jeszcze bardziej ostrym kryterium płynności, uwzględnia bowiem jedynie najbardziej płynny majątek obrotowy. Według L. Bednarskiego nie przesądza on jednak o stopniu wypłacalności przedsiębiorstwa, lecz sygnalizuje jego sprawność płatniczą 4. środki pienięŜne + papiery wartościowe przeznaczone do obrotu ---------------------------------------------------------------------------zobowiązania bieŜące + fundusze specjalne O konieczności utrzymywania rezerw środków pienięŜnych decydują trzy motywy : transakcyjny , ostroŜności oraz spekulacyjny. Motyw transakcyjny uznaje, Ŝe posiadanie pewnej ilości gotówki jest konieczne, poniewaŜ wpływy i wydatki nie są nigdy doskonale zsynchronizowane. Motyw ostroŜności wywodzi się z potrzeby uwzględnienia nieprzewidzianych wydatków lub nieoczekiwanego braku gotówki w rezultacie na przykład spadku sprzedaŜy. Motyw spekulacyjny natomiast polega na swobodnym dysponowaniu płynnymi zasobami w celu wykorzystania zyskownych moŜliwości inwestycyjnych. Sterowanie gotówką ma najwaŜniejsze znaczenie w utrzymaniu płynności finansowej. Gospodarowanie gotówką polega przede wszystkim na opracowaniu preliminarza obrotów gotówkowych (budŜetu gotówkowego przedsiębiorstwa). W praktyce jest to tabelaryczne zestawienie planów przedsiębiorstwa, pod kątem wpływów i wypłat gotówki w przyszłych okresach. Preliminarz obejmuje wszystkie przychody, nawet jeśli nie stanowią one dochodu. Przykładowo zaciągnięte poŜyczki. Podobnie obejmuje wszystkie wypłaty, nawet jeśli nie są one wydatkami, a więc podatki i spłaty poŜyczek, płace, czynsze i inne opłaty. Preliminarz nie zawiera zaś wydatków, które nie wymagają wyłoŜenia gotówki, na przykład amortyzacji. Planowanie obrotu gotówką wymaga bardzo dokładnych informacji na temat przyszłych operacji finansowych przedsiębiorstwa i dlatego pracownik odpowiedzialny za zbieranie niezbędnych danych musi aktywnie współpracować z innymi działami jeśli proces planowania ma być skuteczny. Zarządzanie gotówką opiera się takŜe na przyspieszaniu poboru naleŜności i opóźnianiu płatności na rzecz dostawców. W ten sposób większa ilość środków płynnych jest celowo zatrzymywana w firmie. WaŜnym aspektem jest więc negocjowanie coraz korzystniejszych terminów płatności zobowiązań bieŜących, selekcja i analiza, ile i komu zapłacić w przypadku braku preliminarza obrotów gotówkowych. Z punktu widzenia zdolności przedsiębiorstwa do odzyskania środków pienięŜnych z zapasów i naleŜności duŜą rolę odgrywa szybkość upłynnienia środków obrotowych. W celu jej pomiaru moŜna wykorzystać wsk. upłynnienia środków obrotowych. suma wartości waŜonej (ich cyklami) zapasów i naleŜności ( S ) --------------------------------------------------------------------------suma stanu środków obrotowych (zapasy + naleŜności netto) 4 Bednarski L., op. cit., s.74. 17 Wartość waŜoną środków obrotowych obliczamy następująco : Wyszczególnienie I. Zapasy ( bez zaliczek ) II. NaleŜności i roszczenia krótkoterminowe netto Suma stanu środków obrotowych Wartość 3.000,00 2.000,00 5.000,00 Cykle tj. dni zamiany na gotówkę 30 20 S Wartość x Cykl 90.000,00 40.000,00 130.000,00 Bardzo waŜne jest aby wyniki uzyskane dzięki zastosowaniu wskaźników płynności były jak najbardziej zbliŜone do rzeczywistości. W tym celu pomocne wydają się następujące działania : a) oczyszczenie zapasów o pozycje trudne do upłynnienia, b) wyeliminowanie naleŜności, które zostały objęte rezerwą, c) wyeliminowanie zablokowanych środków pienięŜnych na przykład jako minimalne saldo słuŜące zabezpieczeniu kredytu, blokada środków pienięŜnych celem opłacenia niektórych opłat budŜetowych - jak cło itp., d) czasowe wyeliminowanie z zobowiązań bieŜących tych pozycji, których termin zapłaty znacznie odbiega od średniego terminu płatności wierzytelności krótkoterminowych jak na przykład raty kredytu długoterminowego w ostatnim roku jego spłaty, a zaliczenie do nich tych rat płatności, których spłata czasowo mieści się w średnim okresie wymagalności zobowiązań bieŜących. Wskaźniki zadłuŜenia ( długoterminowej płynności finansowej ) i zdolności do obsługi długu Wskaźniki płynności długoterminowej mają za zadanie rozpoznanie strukturalnych warunków płynności i umoŜliwiają takie kształtowanie struktury kapitałów aby jej sprzyjały. W praktyce prowadzi to często do ograniczenia planowanych przyrostów majątku do skali uzasadnionej tempem wzrostu kapitału własnego. Generalnie wskaźniki tych dwóch grup są przydatne zarówno dla kredytodawcy, aby zaliczyć kredytobiorcę do określonej grupy ryzyka kredytowego, jak i kredytobiorcy, który na ich podstawie monitoruje własną wypłacalność zobowiązań długoterminowych. Wskaźniki te informują takŜe o dobroci dopasowania kapitałów do aktywów firmy, czyli istnieniu strukturalnych przesłanek długoterminowej płynności finansowej. Płynność długoterminowa bazuje zatem na dostosowaniu pasywów firmy do jej aktywów. Według H. Błoch wskaźnik ogólnego zadłuŜenia (1), poziom kapitału obrotowego (2) oraz wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym (3) naleŜą do mierników decydujących o strukturalnej, długoterminowej płynności finansowej 5. 5 Błoch H., op. cit., s.25-28. 18 1) Wskaźnik ogólnego zadłuŜenia określa udział długu w aktywach firmy. zadłuŜenie ogółem -----------------------------------------majątek ogółem w kwocie brutto Majątek w tym wskaźniku winien zostać powiększony o niewykazywane w bilansie rezerwy na naleŜności sporne i wątpliwe dla zachowania współmierności kwot kapitałów w stosunku do posiadanego majątku, tym bardziej, Ŝe w niektórych przedsiębiorstwach rezerwy te mogą stanowić znaczną kwotę. Chodzi tu o zachowanie współmierności udziału rzeczywistego kapitału własnego (w skład którego zaliczamy rezerwy na naleŜności ) i udziału długu (wskaźnik ogólnego zadłuŜenia) w stosunku do całości kapitałów firmy. H. Błoch uwaŜa, Ŝe optymalna wielkość zadłuŜenia, wyliczona za pomocą tego miernika winna wynosić 50 %. Taki udział długu w kapitałach firmy sprzyja bowiem większej stabilności. Jak wynika z opracowań innych znawców tematu, taka interpretacja moŜe okazać się błędna. Udział długu bowiem jest dla kaŜdej firmy sprawą bardzo indywidualną. Generalnie wysoki poziom kapitału własnego stwarza bezpieczeństwo finansowe, lecz z drugiej strony obniŜa efekt dźwigni finansowej, a w następstwie tego zaniŜa rentowność kapitałów własnych. Obawy menedŜerów co do zwiększenia zadłuŜenia budzą przede wszystkim wysokie koszty obsługi kredytów. Jednak nie kaŜdy dług wymaga duŜych obciąŜeń finansowych. JeŜeli bowiem firma poszerza zakres finansowania się najtańszym z moŜliwych kredytów, kredytem kupieckim i posiada zdolność w miarę terminowych spłat zobowiązań tego rodzaju, na pewno rozwija się szybciej i dynamiczniej niŜ w sytuacji gdy ograniczone zasoby kapitałów własnych hamują jej rozwój. Dlatego ogólnie przyjmuje się elastyczną, poŜądaną wielkość ogólnego zadłuŜenia na poziomie 50 do 70 %. Ostatecznie jednak poziom długu w kapitałach firmy zaleŜy od : a) subiektywnej oceny zarządu co do bezpiecznej struktury finansowej, czyli wyboru między stopą zysku, a ponoszonym przy niej ryzyku, b) pienięŜnej wystarczalności wypracowywanej nadwyŜki finansowej słuŜącej między innymi na obsługę kapitałów obcych. 2) Druga z przesłanek długoterminowej płynności wiąŜe się z poziomem kapitału obrotowego. Ujemny kapitał obrotowy który występuje, gdy relacja kapitałów stałych do majątku trwałego jest mniejsza od jedności jest o tyle niebezpieczny dla firmy, Ŝe w wypadku konieczności spłat całości zobowiązań bieŜących firma byłaby zmuszona do upłynnienia swojego majątku trwałego. Zjawisko to zwane popularnie „przejadaniem majątku” przy długotrwałym powtarzaniu się i braku zdecydowanych decyzji naprawczych prowadzi do bankructwa. Dodatni kapitał obrotowy jest natomiast czynnikiem sprzyjającym utrzymaniu strukturalnej, długoterminowej płynności finansowej, a gdy występuje spełniona jest złota reguła finansowania. 19 Dyspozycyjny kapitał obrotowy naleŜy poprawnie wyliczyć w sposób następujący : etap I - wyliczenie rzeczywistego kapitału własnego oraz stałego : Wyszczególnienie październik 97 Kapitał własny sprawozdawczy Rezerwy łącznie (na podatek dochodowy, naleŜności itp.) Rozliczenia międzyokresowe bierne i przychody przyszłych okresów Rzeczywisty kapitał własny (suma ) 3.000,00 500,00 1.000,00 4.500,00 Zobowiązania długoterminowe Kapitał stały 2.000,00 6.500,00 etap II - wyliczenie dyspozycyjnego kapitału obrotowego : Wyszczególnienie Kapitał stały Majątek trwały Rezerwa na naleŜności długoterminowe Nieskorygowany kapitał obrotowy Rata kredytu długoterminowego do zapłaty w ciągu 12 - stu miesięcy Skorygowany kapitał obrotowy październik 97 6.500,00 3.000,00 0,00 3.500,00 500,00 3.000,00 PrzybliŜone wyliczenie kapitału obrotowego moŜe opierać się o formułę : kapitał obrotowy = majątek obrotowy - (zobowiązania bieŜące + fundusze specjalne). Posługując się tą formułą naleŜy jednak odpowiednio zakwalifikować czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów, co nastręczać moŜe pewnych problemów ze względu na wiele moŜliwości dokonywanych na tym koncie księgowań. Przykładowo rozliczanie kosztów remontów polegać moŜe na : a) zuŜyciu pewnych składników majątku obrotowego, jak na przykład materiały, b) poniesieniu innych kosztów, jak zuŜycie energii elektrycznej, płace zatrudnionych pracowników itp. Zatem rozliczając w czasie koszty remontów jednostka uszczupla własny majątek obrotowy, wykazywany czasowo w kwocie czynnych rozliczeń międzyokresowych. Jednocześnie powstają zobowiązania wobec pracowników z tytułu wynagrodzeń, a zuŜyte materiały i energia finansowane są zobowiązaniami wobec dostawców. Wydane materiały nie zalicza się wtedy do majątku obrotowego poniewaŜ zostały zuŜyte na remont. Źródłem finansowania poniesionych kosztów były więc zobowiązania, ale jednocześnie te zobowiązania nie znajdują pokrycia w majątku obrotowym. W rezultacie wyliczając kapitał obrotowy naleŜałoby w tym przypadku : a) zaliczyć czynne rozliczenia międzyokresowe kosztów do majątku obrotowego jeŜeli koniecznym jest uzupełnienie zuŜytego na remont majątku obrotowego celem prowadzenia dalszej działalności, lub b) nie zaliczać czynnych rozliczeń międzyokresowych kosztów do majątku obrotowego oraz wyeliminować z źródeł finansowania zobowiązania powstałe na skutek remontu, w przypadku braku potrzeby odnowienia zuŜytego majątku obrotowego. Ostatecznie wymaga się więc od analityka odpowiedniego zrozumienia kategorii księgowych, które jednostka rozlicza w czasie. 20 3) Pokrycie natomiast majątku trwałego rzeczywistym kapitałem własnym bliskie jedności (sytuacja taka nazywana jest złotą regułą bankową) ogranicza ryzyko utraty płynności związanej z brakiem dostępu do określonej linii kredytowej i jest trzecią z wymienionych przesłanek zachowania długoterminowej płynności finansowej. Stałe źródła finansowania zasilają wówczas majątek trwały, a krótkoterminowe źródła finansowania majątek obrotowy. Okres zapadalności aktywów i wymagalności pasywów jest wtedy dokładnie zsynchronizowany. Kapitały są zatem dostosowane do charakteru aktywów. rzeczywisty kapitał własny -----------------------------------majątek trwały Wskaźnik zdolności do obsługi długu - winien być większy od 1,5. zysk netto + odsetki od kredytu zaliczone w koszty finansowe ------------------------------------------------------------------------------------------------raty kapitałowe spłat kredytu + odsetki od kredytu zaliczone w koszty finansowe 21 2.2.c KAPITAŁ OBROTOWY, ŹRÓDŁA JEGO FINANSOWANIA I CYKL KONWERSJI GOTÓWKI Zarządzanie kapitałem obrotowym, mające na celu utrzymanie krótkoterminowej płynności (równowagi) finansowej obejmuje kształtowanie relacji między wielkością obrotowych składników majątku, a krótkoterminowymi zobowiązaniami przedsiębiorstwa. Miernik working capital (kapitał obrotowy) opisujący tę relację informuje w jakim stopniu zobowiązania bieŜące znajdują pokrycie w majątku obrotowym firmy 6. W procesie zarządzania krótkoterminową płynnością miernik working capital wspomagany jest przez wskaźniki krótkoterminowej płynności finansowej, które umoŜliwiają obserwację zmian zachodzących w strukturze majątku obrotowego przedsiębiorstwa. W skład kapitału obrotowego wchodzą wszystkie pozycje majątku obrotowego, które nieustannie rotują w przedsiębiorstwie w określonym cyklu zwanym cyklem konwersji gotówki : sprzedaŜ kredytowa naleŜności zapasy zakup na kredyt i spłata zobowiązań wobec dostawców inkaso naleŜności środki pienięŜne Rys. 6 Cykl konwersji gotówki - opracowanie własne. Punktem wyjścia w ocenie poziomu kapitału obrotowego jest płynność finansowa, od której zaleŜą wszelkie decyzje co do optymalnej wielkości tego kapitału. Decydujący zatem wpływ na poziom kapitału obrotowego ma wielkość zobowiązań bieŜących, które są źródłem finansowania majątku obrotowego oraz wielkość i struktura tego majątku odzwierciedlająca zamroŜenie kapitału w zapasach i naleŜnościach. ZaleŜność między płynnością finansową, a kapitałem obrotowym moŜna ująć w ten sposób, Ŝe im mniejszy klasyczny wskaźnik bieŜącej płynności, tym mniejszy jest własny, nieskorygowany kapitał obrotowy. Wysoki poziom kapitału obrotowego wiąŜe się zatem z większą płynnością finansową i odwrotnie. Wyliczając zapotrzebowanie na kapitał obrotowy celem sterowania majątkiem obrotowym i źródłami jego finansowania w sposób minimalizujący całość zapotrzebowania kapitałowego, co równoznaczne jest z maksymalizacją osiąganej nadwyŜki na finansowaniu majątku obrotowego naleŜy dokonać podziału wszelkich pozycji bilansowych - aktywów na trwałe i obrotowe, pasywów na stałe i krótkoterminowe. 6 Błoch H., op. cit., s.22. 22 Zasoby stałe, inaczej kapitał stały jest to kwota rzeczywistego kapitału własnego powiększona o zobowiązania długoterminowe. Jak wskazuje sama nazwa jest to kapitał trwale finansujący majątek firmy i nie podlegający spłacie w okresie krótszym od jednego roku kalendarzowego. Kapitał stały wylicza się biorąc pod uwagę rezerwy, w związku z tym dla potrzeb wyliczenia zapotrzebowania kapitałowego w celu zachowania współmierności sumy aktywów do źródeł ich finansowania rezerwy ulegają podziałowi, w kwocie rezerw utworzonych na naleŜności długoterminowe, powiększając majątek trwały, a w kwocie rezerw utworzonych na naleŜności krótkoterminowe powiększając majątek obrotowy. Kapitał stały ma swoje fizyczne odzwierciedlenie w majątku trwałym, a jego nadwyŜka finansująca majątek obrotowy stanowi nieskorygowany kapitał obrotowy, który naleŜy zmniejszyć o tą część zobowiązań długoterminowych (raty kredytu długoterminowego płatne w roku bilansowym), która ma charakter zobowiązań krótkoterminowych lecz rachunkowo wykazywana jest w pozycji bilansowej zobowiązania długoterminowe. Kapitał obrotowy pomniejszony o raty kredytu długoterminowego nazwano umownie skorygowanym kapitałem obrotowym lub po prostu środkami własnymi w obrocie. Kapitał obrotowy moŜe być dodatni, finansuje on wówczas majątek obrotowy (rys. 8), zerowy, nie finansuje on majątku obrotowego oraz ujemny (rys. 7) co oznacza, Ŝe majątek trwały jest w części finansowany przez zobowiązania bieŜące. Pierwsza z wymienionych sytuacji jest najbardziej korzystna dla firmy i znana jest pod nazwą złotej reguły finansowania, a gdy kapitał własny w stosunku do majątku trwałego jest równy, bądź bliski jedności pod nazwą złotej reguły bilansowej lub złotej reguły bankowej. Dodatnia wartość miernika working capital informuje o dostosowaniu źródeł zasileń kapitałowych do struktury majątku przedsiębiorstwa. Dostosowanie to nazywane jest takŜe dobrocią dopasowania kapitałów do majątku firmy. Wysoki poziom dodatniego kapitału obrotowego oznacza dla firmy większą niezaleŜność oraz płynność finansową. Ma on swoje fizyczne odzwierciedlenie w odpowiadającej mu wartościowo części zapasów i naleŜności. Druga z wymienionych sytuacji występuje, gdy majątek trwały finansowany jest wyłącznie przez kapitał stały, a majątek obrotowy przez zobowiązania bieŜące. Ostatnia, jest najmniej korzystna i moŜe być niebezpieczna dla dalszego funkcjonowania firmy. Majątek trwały Kapitał stały Ujemny kapitał obrotowy Majątek obrotowy Majątek trwały Kapitał stały Dodatni kapitał obrotowy Zobowiązania bieŜące Majątek obrotowy Rys . 7 Poziom kapitału obrotowego - opracowanie własne. Zobowiązania bieŜące Rys . 8 23 MoŜliwości rozwoju firmy znacznie rosną w przypadku ciągłego zasilania kapitałowego. W przypadku gdy osiągana nadwyŜka finansowa nie rozwiązuje wszelkich problemów przedsiębiorstwa, zwłaszcza w zakresie inwestycji konieczne jest dokapitalizowanie środkami obcymi. Często najwygodniejszym rozwiązaniem jest zaciągnięcie kredytu bankowego wykorzystanego na najbardziej efektywne przedsięwzięcia inwestycyjne, bezpośrednio związane z zwiększeniem produkcji i sprzedaŜy. Niskie zadłuŜenie firmy przy duŜej róŜnorodności istniejących na rynku form kapitału obcego, zaniŜa jej potencjalne moŜliwości rozwoju, a w sytuacji braku kapitału najwaŜniejszym elementem bezpośrednio wpływającym na moŜliwości wzrostu firmy jest efektywne zarządzanie kapitałem obrotowym (zapasy, naleŜności), a takŜe źródłami jego finansowania (zobowiązania krótkoterminowe, fundusze specjalne, gotówka, własny kapitał obrotowy). Czasowe zamroŜenie kapitałów reprezentowane jest przez kapitał nieustannie rotujący w przedsiębiorstwie i wymagający ciągłego zasilania celem sfinansowania egzystencji, czy wzrostu tego kapitału, chodzi tu o zapasy i naleŜności nazywane kapitałem obrotowym. Nauka finansów wypracowała matematyczne metody prezentacji wielkości ekonomicznych podlegających dynamicznym zmianom w czasie przez wykazanie ich uśrednionych stanów w dniach obrotu. SłuŜą do tego mierniki zwane cyklami. Cykle stanowią formułę, która przyrównuje średni poziom danego zasobu (aktywów, czy pasywów) do strumienia rodzącego ten zasób (przychodu lub określonego kosztu). Ten sposób prezentacji zapasów i naleŜności pozwala wyciągnąć pewne makroekonomiczne wnioski co do kierunków polityki kapitału obrotowego stosowanej w danej firmie oraz umoŜliwia bieŜące korygowanie prowadzonej strategii. Cykl eksploatacyjny i źródła jego finansowania Cykl transakcyjny brutto nazywany takŜe cyklem eksploatacyjnym będący sumą cyklu zapasów i cyklu naleŜności krótkoterminowych (w kwocie brutto) jest miernikiem zamroŜenia kapitałów w majątku obrotowym. cykl zapasów + cykl naleŜności bieŜących Reprezentuje on czas jaki średnio upływa w firmie od momentu zakupu surowca do wyprodukowania wyrobu gotowego (cykl zapasów) plus czas od momentu zawarcia transakcji sprzedaŜy do momentu wpływu środków pienięŜnych do firmy (cykl naleŜności). Za najwaŜniejszą zasadę zarządzania cyklem eksploatacyjnym uwaŜa się działania na rzecz jego skracania, czyli minimalizacji zamroŜenia kapitałów w zapasach i naleŜnościach. Działania takie mają na celu przyspieszenie wpływu środków pienięŜnych do firmy, które angaŜowane są ponownie w cykl eksploatacyjny. Firma dzięki temu w krótszym czasie realizuje obrót pienięŜny, rośnie jej rentowność na skutek minimalizacji zimnego kapitału oraz płynność finansowa ze względu na mniejsze potrzeby finansowania tych aktywów i szybsze odzyskiwanie zaangaŜowanych środków pienięŜnych. Ponadto wzrost firmy - jej dochodowość są wprost proporcjonalne do iloczynu rentowności sprzedaŜy netto i ilości obrotów (rotacji) kapitału obrotowego. Przyspieszając zatem rotację tego kapitału firma w szybszym tempie generuje nadwyŜki środków pienięŜnych na działalności operacyjnej. W praktyce więc rentowność sprzedaŜy 24 netto i ilość obrotów kapitału obrotowego w ciągu roku decydują o tempie przyrostu kapitałów firmy, czyli jego majątku - księgowej sumy bilansowej. Zasady wyliczeń cykli zapasów i naleŜności podano w dalszej części ksiąŜki. Cykl eksploatacyjny pomniejszony o źródła finansowania tego majątku, cykl zobowiązań bieŜących oraz cykl gotówki tworzy cykl transakcyjny netto, zwany cyklem konwersji gotówki. cykl transakcyjny brutto - cykl zobowiązań bieŜących - cykl gotówki Źródła finansowania cyklu eksploatacyjnego wyraŜone w cyklach naleŜy natomiast zwiększać przez : 1) powiększanie stałych zasobów kapitałowych ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych jak na przykład : • róŜnorodne formy dopłat do kapitałów własnych, z których najwaŜniejszą pozycję stanowi zysk zatrzymany, • stosowanie strategii sprzedaŜy naleŜności faktorowi, przyjmowanie przedwpłat faktora na poczet przyszłej sprzedaŜy, • posiłkowanie się długoterminowym kapitałem obcym, przez emisję papierów wartościowych lub zaciągnięcie długoterminowych kredytów bankowych itp. 2) stosowanie przemyślanej strategii krótkoterminowych, obcych źródeł zasilania kapitałowego, która polega na wydłuŜaniu płatności w czasie lub pozyskaniu obcego kapitału, przykładowo : • negocjowanie długich terminów płatności zobowiązań z tytułu dostaw, • celowe opóźnianie płatności, zwłaszcza wobec kontrahentów (niektóre przedsiębiorstwa opóźniają płatności wobec budŜetów), • doraźne zaciąganie dodatkowych kredytów obrotowych, • zachęcanie kontrahentów do dokonywania przedpłat na poczet przyszłych dostaw w zamian za korzystne dla nich warunki sprzedaŜy itp. Niedobór kapitału obrotowego winien więc zostać pokryty kapitałowo lub zmniejszony przez celowe zarządzanie majątkiem obrotowym i bieŜącymi płatnościami. Pierwsza z wymienionych strategii polega na sfinansowaniu majątku obrotowego ze źródeł obcych (kredyt krótkoterminowy, poŜyczka, emisja akcji, obligacji) lub ze źródeł własnych (dopłat do kapitału, faktoring naleŜności) powodujących realny dopływ pieniądza do jednostki gospodarczej. Druga strategia stosowana częściej przez menedŜerów, zwłaszcza przy trudnościach wynikających z niskiej płynności finansowej opiera się na skracaniu cyklu eksploatacyjnego, a więc zamroŜenia kapitałowego i wydłuŜaniu krótkoterminowych źródeł finansowania. W przypadku, gdy braki kapitałowe są duŜe, a firmie zaleŜy na utrzymaniu dotychczasowej wielkości sprzedaŜy, gdy istnieje krótkookresowe zagroŜenie wypłacalności wskazane jest realizowanie obu tych strategii jednocześnie. 25 Cykl transakcyjny netto pomniejszony o cykl kapitału obrotowego wykazuje realne zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w dniach. cykl transakcyjny netto - cykl skorygowanego kapitału obrotowego Iloczyn natomiast dziennej sprzedaŜy netto lub (dziennych kosztów operacyjny) i zapotrzebowania na kapitał obrotowy w dniach stanowi o wielkości tego zapotrzebowania w ujęciu wartościowym. dzienna sprzedaŜ netto x zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w dniach Dzienna sprzedaŜ netto sprzedaŜ netto ------------------------liczba dni w okresie Działania zmierzające do wyrównania cyklu zapadalności aktywów bieŜących i wymagalności zobowiązań tego rodzaju są kluczem do sukcesu kaŜdej firmy. Dlatego uznaje się za najwaŜniejsze dla prawidłowego rozwoju przedsiębiorstwa sterowanie cyklem konwersji gotówki w celu powiększania moŜliwości generowania zysków, wartości własnych kapitałów - aktywów netto i pełnego wykorzystania potencjalnych moŜliwości finansowych. PoniŜej zaprezentowano formuły finansowe pomocne dla zarządzania kapitałem obrotowym oraz zamieszczono praktyczne uwagi odnośnie wyboru polityk kapitału obrotowego. Wskaźniki kapitału obrotowego Środki własne w obrocie skorygowany kapitał obrotowy ---------------------------------------zapasy + naleŜności bieŜące brutto PoŜądany jest dodatni poziom środków własnych w obrocie, nie powinien on być jednak nadmierny, większy niŜ 50%. Biorąc pod uwagę, Ŝe własny kapitał obrotowy to część zapasów i naleŜności najlepiej w jego cyklu odnieść go do kosztów operacyjnych lub sprzedaŜy netto. Cykl skorygowanego kapitału obrotowego średni stan skorygowanego kapitału obrotowego x liczba dni w okresie ------------------------------------------------------------------------------------sprzedaŜ netto 26 Gotówka Cykl gotówki Gotówkę najlepiej odnosić we wskaźniku jej cyklu do kosztów operacyjnych ogółem, pomniejszonych o amortyzację jako koszt nie stanowiący wydatku. O prawidłowości takiego wyliczenia świadczy fakt, Ŝe gotówka najczęściej wydatkowana jest w postaci ponoszonych kosztów operacyjnych. średni stan gotówki x liczba dni w okresie --------------------------------------------------koszty operacyjne - amortyzacja Zobowiązania Cykl zobowiązań średni stan (zobowiązań bieŜących - przeterminowane) x liczba dni w okresie -------------------------------------------------------------------------------------------planowane dzienne wydatki pienięŜne Z licznika formuły naleŜy wyeliminować zobowiązania przeterminowane, gdyŜ te wymagają uregulowania w najbliŜszym czasie i dlatego nie mogą być zaliczone do źródeł finansowania majątku. Planowane dzienne wydatki pienięŜne koszty własne - amortyzacja + obowiązkowe obciąŜenia wyniku finansowego + nakłady inwestycyjne i inne wydatki -------------------------------------------------------------------------------------------------------liczba dni w okresie Zapasy Zarządzanie zapasami ma na celu minimalizację tego zasobu do granic jego ekonomicznej wystarczalności jak i bieŜące sterowanie ich przepływem w procesie transformacji surowca w wyrób gotowy. Pierwsze z wymienionych działań polega zatem na pomniejszaniu kosztów utrzymania zapasów do których w pierwszej kolejności zaliczyć naleŜy : a) koszt zamroŜenia gotówki, tzw. koszt utraconych moŜliwości, czyli stopa zysku jaką moŜnaby osiągnąć angaŜując wolne środki pienięŜne w alternatywne projekty inwestycyjne (na przykład : na zakup nowoczesnego majątku produkcyjnego charakteryzującego się określoną efektywnością, wysoko oprocentowanych papierów wartościowych, lokatę bankową), b) koszty magazynowe, a więc płace wraz z narzutami pracowników zatrudnionych w magazynach, koszty remontów pomieszczeń magazynowych, koszty zuŜycia energii elektrycznej na magazyny, starzenia się zapasów, bądź utraty ich przydatności, c) koszty ubezpieczenia zapasów, 27 oraz kosztów realizacji zamówień, biorąc pod uwagę ich ilość. Chodzi o koszty pustych przebiegów, usług łączności telekomunikacyjnych, płac personelu zatrudnionego przy przyjmowaniu i realizacji zleceń wysyłki, a takŜe inne koszty ukryte wymagające od analityka w miarę dokładnego ich oszacowania. Drugie z wymienionych działań na rzecz minimalizacji zapasów powiązane jest bezpośrednio ze sprawnością organizacyjną procesu wytwórczego, zwłaszcza w odniesieniu do długości cyklu produkcyjnego i wielkości zapasów międzywydziałowych. W teorii i praktyce gospodarczej wypracowano róŜne modele zapasów mające za cel ustalenie i utrzymanie optymalnego ich poziomu jak : model Baumola - optymalnej wielkości zamówienia, model dwuskładnikowy, model „ABC” - podziału i dokonywania przeglądów zapasów względem ich przydatności w procesie produkcji, czy model zapasu dokładnie na czas - „just in time”. W zasadzie wszystkie te modele mają na celu minimalizację kosztów utrzymania zapasów i realizacji zamówień. Ustalenie ekonomicznej partii zamówienia, czyli działanie na wejścia zasobu bilansowego w celu osiągnięcia równowagi statycznej tej kategorii ekonomicznej sprowadza się w pierwszej kolejności do przeprowadzenia inwentaryzacji wszystkich magazynów. Efekt takiego działania winien przynieść wymierny rezultat nie tylko co do stwierdzenia niedoborów, czy nadwyŜek ale równieŜ pozwoli określić te pozycje magazynowe, które nie wykazują ruchu, zalegając przez dłuŜszy okres czasu na magazynach. Chodzi tu o ustalenie zbędnych zapasów, o wątpliwej przydatności ekonomicznej, występujących w nadmiarze oraz trudnych do upłynnienia. Kolejnym etapem w zakresie poprawy gospodarności zapasami są próby upłynnienia stwierdzonego, zbędnego majątku obrotowego lub jego efektywnego wykorzystania. Ostatecznym działaniem jest natomiast w próba określenia optymalnego stanu zapasów, w rozbiciu na jego asortyment, bądź przypadku duŜej róŜnorodności produkcji wielkości globalnej - wartościowo lub ilościowo. Najtrudniejsze zadania dotyczące sterowania zapasem skupiają się jednak na produkcji. Polegają one nie tyle na minimalizacji zuŜycia surowca (pomniejszaniu materiałochłonności) w trakcie procesu wytwórczego, lecz na udroŜnieniu przepływów materiałowych i harmonizacji produkcji, przez likwidację wąskich gardeł przerobowych. Z punktu widzenia analizy zapasów istotne znaczenie ma takŜe sposób ich ewidencji - metoda LIFO, FIFO, WA. Wycena rozchodu zapasów metodą LIFO - ostatnie przyszło, pierwsze wyszło (last in, first out) powoduje zawyŜenie kosztów zuŜycia w rachunku zysków i strat, a zaniŜenie ich stanu bilansowego. Wycena metodą FIFO - pierwsze przyszło, pierwsze wyszło (first in, first out) odmiennie, zaniŜa zuŜycie zapasów, a zawyŜa ich stan bilansowy. Metoda pośrednia, waŜonego kosztu - WA stanowi uśrednienie wyceny zapasów (wartości ich zuŜycia i stanu magazynowego) otrzymanych z zastosowania zasady LIFO i FIFO. W bieŜącym zarządzaniu zapasami bardzo pomocne są podane poniŜej wskaźniki. Wskaźnik kontroli zapasów zapasy (stan bilansowy) ---------------------------sprzedaŜ netto Wskaźnik kontroli zapasów ukazuje ich wartość w stosunku do sprzedaŜy w momencie badania. Nadmierny wzrost wskaźnika świadczy o przyroście zamroŜenia kapitału i wymaga badania czy względna zmiana zapasów nie jest większa od względnej zmiany sprzedaŜy netto. JeŜeli przypuszczenie to okazałoby się prawdą wówczas moŜna powiedzieć, Ŝe jednostka źle 28 kontroluje przyrost swoich zapasów w stosunku do osiąganych przychodów. Przeznaczenie zbyt duŜych kwot na zakup zapasów moŜe zagraŜać wypłacalności firmy. Cykl zapasów średni stan zapasów x liczba dni w okresie --------------------------------------------------------------techniczny koszt wytworzenia produkcji sprzedanej Zapas materiałów w dniach zapas materiałów -----------------------------------------------zuŜycie materiałów / liczba dni w okresie NaleŜności Zarządzanie naleŜnościami zasadniczo polega podobnie jak w przypadku zapasów na : 1) uzyskaniu równowagi statycznej tego zasobu przez : minimalizację jego stanu bilansowego, czyli zamroŜenia kapitałów (czasu kredytowania odbiorców) - oddziaływanie na stan, a przy tym maksymalizację obrotu - oddziaływanie na wejścia zasobu oraz przyspieszanie spływu naleŜności (okres inkasa) - oddziaływanie na wyjścia zasobu, 2) badaniu wypłacalności klientów celem uniknięcia sytuacji powstania naleŜności nieściągalnych, 3) negocjowaniu korzystnych dla jednostki okresów inkasa, zwłaszcza w stosunku do terminów rozliczeniowych zobowiązań firmy, 4) egzekucji naleŜności nieściągalnych drogą sądową. Ad. 1) Sterowanie strumieniem sprzedaŜy kredytowej polega na zastosowaniu określonych instrumentów zachęcających odbiorcę do dokonywania zakupów, obniŜających cenę, które prowadzą do osiągnięcia rynkowej konkurencyjności cenowej. Wszystko to sprowadza się do zastosowania spójnego systemu preferencji kredytowych opartego o opusty cenowe udzielane klientom w zamian za wielkości obrotu, dokonywanie płatności w ściśle określonym terminie, reklamę i promocję towarów, zakup towarów po sezonie itp. WyróŜnia się cztery podstawowe rodzaje opustów cenowych : • ilościowe biorące pod uwagę wielkość dotychczasowego obrotu lub wielkość pojedynczego zamówienia, • sezonowe, związane z wyprzedaŜą po okresie zwiększonego popytu na dany wyrób, • funkcjonalne, polegające na udzielaniu opustów klientom, którzy w zamian przejmują na siebie pewne funkcje producenta, jak na przykład promocja towaru, jego dalsza dystrybucja, a stosowane najczęściej w stosunku do przedstawicieli handlowych danej firmy w określonym regionie, • opusty za przyspieszoną płatność, tzw. skonta. Istotną rolę w polityce udzielania opustów przypisuje się umiejętnościom skalkulowania ich wielkości w ten sposób aby nie generowały dodatkowych, wysokich kosztów sprzedaŜy lecz maksymalizowały obrót. Opusty określone najczęściej procentem do wartości sprzedaŜy winny ponadto przyspieszać rotację naleŜności, czyli szybkość ich inkasa. 29 Połączeniem tych dwóch bardzo istotnych funkcji jest uzaleŜnienie wysokości udzielanego opustu zarówno od wielkości obrotu jak i okresu inkasa naleŜności. PoniŜsza tabela jest przykładem zastosowania takiej polityki sprzedaŜy kredytowej. Termin płatności gotówka 7 dni 14 dni 21 dni 28 dni 35 dni 42 dni Wielkość jednorazowego zamówienia w tyś. zł < 10 (10 - 20) (20 - 30) (30 - 40) (40 - 50) 7% 8% 9% 10% 11% 6% 7% 8% 9% 10% 5% 6% 7% 8% 9% 4% 5% 6% 7% 8% 3% 4% 5% 6% 7% 2% 3% 4% 5% 6% 1% 2% 3% 4% 5% Zastosowanie systemu polityki kredytowej w zaprezentowanej formie musi opierać się na wieloletnim doświadczeniu firmy w zakresie preferencji klienta i elastyczności popytu, poniewaŜ bardzo trudno określić łączny wpływ takiego systemu kredytowego na wielkość i koszty sprzedaŜy. Pomimo tych niedoskonałości jest to metoda będąca pewnym rozwiązaniem kwestii maksymalizacji obrotu i tempa inkasa naleŜności pod warunkiem, Ŝe odbiorcy dotrzymają ustalonego względem danego opustu terminu płatności. Bardziej dokładnym instrumentem w zakresie maksymalizacji obrotu i przyspieszania okresu inkasa naleŜności jest system skont. Działania w tym zakresie sprowadzają się do określenia zdolności płatniczej kontrahentów firmy, rozpoznania stosowanych instrumentów polityki kredytowej i obliczenia jej kosztów oraz zakwalifikowania odbiorców niegotówkowych do odpowiednich klas ryzyka kredytowego. Najprostszym i najbardziej skutecznym narzędziem dokonania takiej oceny jest zbadanie terminowości dokonywanych zapłat przez odbiorców. DuŜym ułatwieniem w tym zakresie są stosowane w firmach komputerowe systemy ewidencyjno - księgowe sporządzające róŜnorodne wydruki jak na przykład : • klasyfikacja kontrahentów względem wielkości obrotów, minimalnego, bądź maksymalnego salda udzielonego kredytu, • zestawienie transakcji ze względu na dni zwłoki i kwotę naleŜnych odsetek według obowiązującej, ustawowej stawki, • zestawienie faktur przeterminowanych według kontrahentów itp. Zestawienia te są niezwykle pomocne dla sporządzenia tabeli wypłacalności, która musi zawierać nazwę kontrahenta, wielkość obrotu, termin płatności, średnie opóźnienie płatności (oszacowane na podstawie wydruków komputerowych przez analityka), okres inkasa, (będący sumą terminu płatności i średniego opóźnienia) proponowane skonto i ewentualnie wysokość naliczonych i zapłaconych odsetek za zwłokę w płatnościach. PoniŜej zaprezentowano bardzo uproszczoną formę takiej tabeli oraz sposób liczenia skonta dla danej klasy klientów znając ich rzeczywistą wypłacalność z dotychczasowej ewidencji. 30 Klasa "C" - klienci o słabej zdolności płatniczej od 35 do 45 dni zwłoki Nazwa klienta Wielkość obrotu w zł Sklep odzieŜowy "Pamela" Przedsiębiorstwo WielobranŜowe "Zdzisław" Hurtownia odzieŜy "Alek" Domy towarowe "Świt" Średnia klasy 5.000,00 Termin płatności w dniach 14 Średnie Okres Odsetki opóźnienie inkasa naliczone w dniach w dniach w zł 41 55 100 Odsetki Proponowane zapłacone skonto w zł 0 2 / 10 net 14 25.000,00 21 44 65 500 50 2 / 10 net 21 20.000,00 21 38 59 400 100 2 / 10 net 21 10.000,00 21 44 65 200 20 2 / 10 net 21 19 42 61 2 / 10 net termin płatności Przyjęto nominalną stopę dyskontową równą 20% w skali roku, 0,054% w skali 1 dnia. 2 / 10 net termin płatności d max. (max. opust) 1 1 - ---------------------------------(1 + i ) potęga t - ts ks (roczny, nominalny koszt kredytu) d max. s = ----------------100 - d max. = max., nominalny opust 2,72% 2,80% max., efektywny opust 2,80% 1 = = 1 - -------------------------1,00054 potęga 51 2,72 ---------------- = 97,28 x 365 k = .................... t ts roczny, nominalny koszt kredytu 20% x 365 ......................... 51 7,16 roczny, efektywny koszt kredytu [(1 + s) potęga k] - 1 potencjalny zysk w skali roku roczny, efektywny koszt kredytu [(1,00280) potę. 7,16] - 1 = 2,80% - 1,21862673 -1 = 2,00% = 0,80% x 7,16 22% potencjalny zysk 5,73% Opracowanie własne. 31 Zaprezentowano 4 podstawowe wzory dotyczące właściwego kształtowania polityki kredytowej firmy : a) maksymalny, nominalny koszt kredytu d max - discount max. bazujący na dyskoncie wartości pieniądza w czasie, gdzie : i - przyjęta stopa dyskontowa, t - rzeczywisty okres inkasa naleŜności obliczony jako średnia arytmetyczna inkasa danej grupy kontrahentów, ts - liczba dni, w których aktualny jest kredyt (udzielane skonto), b) max. efektywny opust s, c) nominalny, roczny koszt kredytu „ks” (który jest równa przyjętej stopie dyskontowej), będący iloczynem max. efektywnego opustu „s” i ilości jego odnowień w ciągu roku „k”, d) efektywny, roczny koszt kredytu, który jest nieco wyŜszy od stopy nominalnej, zakłada bowiem kapitalizację odsetek, e) potencjalny zysk w skali roku, wynikający z zastosowanego skonta, będący iloczynem nadwyŜki finansowej (pomiędzy zaproponowanym, a moŜliwym do udzielenia maksymalnym, efektywnym skontem) i ilości odnawiania się kredytu w ciągu roku. Za stopę dyskontową przyjmuje się zwykle alternatywną, moŜliwą do uzyskania przez przedsiębiorstwo stopę rentowności z innego zastosowania kapitału. Teoretycy finansów proponują przyjmować stopy oprocentowania kredytów, lokat finansowych itp. Osobiście proponuję przyjmować planowaną, roczną stopę rentowności całego kapitału, obliczoną według podanego wzoru na rentowność netto aktywów ogółem. Interpretacja otrzymanego skonta 2 / 10 net termin płatności (14,21,28 dni itp.) jest następująca : Sprzedawca udziela 2% skonta odbiorcy od globalnej kwoty dokonanego zakupu zamian, gdy ten dokona płatności w ciągu 10 dni od dnia wystawienia faktury. Po 10 dniu skonto nie obowiązuje i odbiorca musi dokonać płatności w pełnej kwocie faktury do wyznaczonego terminu płatności. Znając faktyczną wypłacalność kontrahenta, w przykładzie średni okres inkasa naleŜności dla grupy „C” wyniósł 61 dni, sprzedawca udziela odbiorcy kredytu w wysokości 2% na okres t - ts, czyli 51 dni (61 - 10), gdy ten dokona płatności do 10 dni od dnia zawarcia transakcji potwierdzonej fakturą. Ad. 2) Badanie wypłacalności kontrahentów celem uniknięcia powstania naleŜności nieściągalnych i przeterminowanych bazuje w zasadzie na dwóch podstawowych metodach monitorowania ich zdolności płatniczej : a) metoda pośrednia oparta o badanie sprawozdań finansowych. Analiza sprawozdań finansowych pozwala w sposób dosyć precyzyjny określić stopień ryzyka kredytowego w handlu z określonym klientem. JednakŜe istnieje równieŜ pewne niebezpieczeństwo wynikające z trudności właściwej interpretacji otrzymanych wyników (chociaŜ wypracowano określone modele takich ocen - metoda punktowa, „five c” itp.), a przede wszystkim badania takie mocno ogranicza mała dostępność do aktualnych sprawozdań finansowych. MoŜliwa jest takŜe alternatywa skorzystania z usług róŜnych wywiadowni gospodarczych, odpłatnie udzielających kompleksowej oceny sytuacji finansowej i prawnej interesującego nas podmiotu, która uwaŜana jest za bardziej precyzyjną. 32 b) metoda bezpośrednia, oparta o własne i cudze doświadczenia w handlu z danym klientem. Metoda ta polega na bieŜącym monitorowaniu wypłacalności podmiotu na podstawie danych historycznych (korzystając z ułatwień jakie daje system ewidencyjno - księgowy stosowany w danej firmie) oraz na gromadzeniu wszelkich dostępnych informacji o kliencie uzyskanych od zaprzyjaźnionych jednostek gospodarczych. Wszelkie działania w tej niezwykle subtelnej materii mają zatem za cel uzyskanie obrazu kontrahenta pod względem jego uczciwości i etyki postępowania. Pomocnym instrumentem w globalnej ocenie stosowanej polityki naleŜności jest : Cykl naleŜności bieŜących średni stan naleŜności brutto x liczba dni w okresie -------------------------------------------------------------sprzedaŜ kredytowa + VAT naleŜny SprzedaŜ kredytowa sprzedaŜ netto - sprzedaŜ gotówkowa Dla celów analitycznych sprzedaŜ winna być uwzględniona w kwocie brutto, to znaczy sprzedaŜ kredytową powiększa się o naleŜny podatek VAT uzyskany drogą analizy kont grupy 222 (podatek VAT naleŜny). NaleŜności wykazuje się równieŜ w kwocie brutto łącznie z przypadającymi na nie rezerwami, celem zachowania zasady bilansowania aktywów z pasywami firmy dla potrzeb wyliczenia zapotrzebowania kapitałowego, które bazuje na powyŜszym wzorze. Sterowanie cyklem konwersji gotówki, polegające na zmniejszaniu całości zapotrzebowania kapitałowego, czy teŜ na uwolnieniu określonej nadwyŜki finansowej z zapasów i naleŜności celem przeznaczenia jej na inne potrzeby, moŜna monitorować za pomocą poniŜszych tabel. 33 Wpływ zmian w cyklu eksploatacyjnym i źródłach jego finansowania na wielkość zapotrzebowania kapitałowego - ujęcie dynamiczne - opracowanie własne. Wyszczególnienie wielkość zamroŜenia (cykl eksploatacyjny) cykl zapasów przyrost bezwzględny wpływ zmian zapasów na zmianę cyklu eksploatacyjnego cykl naleŜności przyrost bezwzględny wpływ zmian naleŜności na zmianę cyklu eksploatacyjnego sierpień 97 61 32 29 27 -2 + 50% 23 -4 + 50% -4 -8 +80% +47% 54 4 55 5 +1 + 100% 64 6 +1 + 11% 42 40 -2 - 200% 46 +6 + 67% 8 10 +2 + 200% 12 +2 + 22% łączna zmiana zamroŜenia w cyklu eksploatacyjnym) łączny wpływ zmian cyklu eksploatacyjnego na zapotrzebowanie kapitałowe źródła finansowania majątku obrotowego cykl gotówki przyrost bezwzględny wpływ zmian gotówki na zmianę w źródłach finansowania cykl zobowiązań przyrost bezwzględny wpływ zmian zobowiązań na zmianę w źródłach finansowania cykl kapitału obrotowego przyrost bezwzględny wpływ zmian skorygowanego kapitału obrotowego na zmianę w źródłach finansowania łączna zmiana źródeł finansowania łączny wpływ zmian w źródłach finansowania na zapotrzebowanie kapitałowe zapotrzebowanie na kapitał obrotowy w dniach suma kontrolna wrzesień 97 październik 97 57 49 30 26 -2 -4 + 50% + 50% 7 +1 +9 +20% +53% 2 100% - 15 100% 34 Wpływ / wypływ gotówki w majątku obrotowym i wybranych źródłach jego finansowania - ujęcie statyczne - opracowanie własne. ŚRODKI OBROTOWE ZAPASY Materiały Półprodukty i produkty w toku Produkty gotowe Towary Zaliczki na poczet dostaw NALEśNOŚCI NaleŜności od odbiorców NaleŜności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych NaleŜności wewnątrz zakładowe Pozostałe naleŜności NaleŜności dochodzone na drodze sądowej KAPITAŁ OBROTOWY (zapasy + naleŜności) ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ŚRODKÓW OBROTOWYCH ZOBOWIĄZANIA PoŜyczki, obligacje i papiery wartościowe Kredyty bankowe Zaliczki otrzymane na poczet dostaw Zobowiązania z tytułu dostaw i usług Zobowiązania wekslowe Zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń Zobowiązania wewnątrz zakładowe Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe FUNDUSZE SPECJALNE KRÓTKOTERMINOWY KAPITAŁ OBCY WPŁYW / WYPŁYW GOTÓWKI wrzesień 97 październik 97 upłynnienie majątku zamroŜenie gotówki 3.500,00 +500,00 2.000,00 300,00 1500,00 200,00 0,00 2.050,00 1 800,00 150,00 1.800,00 200,00 1.200,00 300,00 0,00 2.000,00 1.600,00 200,00 +200,00 +100,00 +300,00 -100,00 0,00 +50,00 +200,00 -50,00 x 100,00 x 6.050,00 x 200,00 x 5.500,00 x -100,00 x +550,00 wrzesień 97 październik 97 zaciągnięcie - spłata zobowiązań 4.400,00 500,00 400,00 100,00 2 000,00 4.700,00 500,00 300,00 0,00 2.400,00 +300,00 0,00 -100,00 -100,00 +400,00 900,00 950,00 +50,00 300,00 350,00 +50,00 200,00 600,00 5.000,00 200,00 500,00 5.200,00 0,00 -100,00 +200,00 1.050,00 300,00 750,00 4.000,00 kapitał obrotowy - krótkoterminowy kapitał obcy Nieumiejętne zarządzanie kapitałem obrotowym niesie za sobą bardzo powaŜne konsekwencje dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Sedno kryzysów leŜy w braku środków płatniczych słuŜących do finansowania cyklu eksploatacyjnego lub rozwoju firmy w sytuacji niewielkiego zasilania wewnętrznego, czy zewnętrznego. Zbyt wysokie zapotrzebowanie na kapitał obrotowy celem sfinansowania przyrostu zapasów, czy naleŜności w stosunku do moŜliwości finansowych przedsiębiorstwa występuje w sytuacjach : a) długiego cyklu eksploatacyjnego, a więc średniego stanu zapasów i naleŜności wyraŜonego w dniach obrotu, na skutek : • zbyt duŜego obrotu w stosunku do moŜliwości finansowych firmy, • wąskich gardeł produkcyjnych, które stwarzają przesłankę do gromadzenia się produkcji w toku, • trudności ze zbyciem wyrobów gotowych, bądź ich zaleganiem na magazynach z innych powodów, np. w wyniku nadmiernych zakupów, • sezonowania materiałów np. w przemyśle drzewnym, • liberalnej polityki ściągania naleŜności lub braku działań na rzecz monitorowania wypłacalności kontrahentów, 35 b) krótkiego cyklu rozliczeniowego zobowiązań w stosunku do potrzeb kapitałowych, c) nieodpowiedniej struktury majątkowo - kapitałowej, zwłaszcza jeśli chodzi o niedobór stałych źródeł zasilania, d) podejmowania zbyt duŜych inwestycji w sytuacji ograniczonych zasobów własnych - „wpompowanie” kapitału do majątku trwałego powoduje jego brak celem bieŜącego finansowania cyklu eksploatacyjnego, e) inwestycji, które nie przyniosły wymiernego efektu gospodarczego, f) za drogiego kapitału obcego, od którego odsetki konsumują zysk firmy. W efekcie kryzysy występują więc w sytuacji braku środków celem sfinansowania rozwoju, przy rosnącym lub malejącym obrocie. Przejawem kryzysu w przedsiębiorstwie jest niska płynność finansowa, która ulega poprawie na skutek umiejętnego zarządzania kapitałem obrotowym, polegającego zwykle na powiększeniu środków własnych w obrocie. Podsumowaniem niniejszych rozwaŜań na temat kryzysów kapitału obrotowego są dwa poniŜsze rysunki. wartość obrót ZKO SNP (-) KO SNP (+) KO - kapitał obrotowy , ZKO - zapotrzebowanie na kapitał obrotowy. czas Rys. 9 Kryzys wzrostu i wywołany błędem w zarządzaniu cyklem eksploatacyjnym netto 7. 7 RyŜewska S. Bankowa analiza przedsiębiorstwa dla potrzeb oceny ryzyka kredytowego, Twigger S. A.., Warszawa 1997, s.151. 36 obrót ZKO SNP (-) SNP (+) KO Rys. 10 Kryzys wywołany błędem finansowym lub malejącą rentownością 8. 2.2.d SPRAWNOŚĆ DZIAŁANIA Sprawność działania analizuje się biorąc pod uwagę wskaźniki kosztów, rozwoju oraz produktywności majątku. Wskaźniki kosztów Wskaźnik operacyjności wykazuje wielkość kosztów własnych w wielkości sprzedaŜy sprawozdawczej. Zmiana stanu produktów oraz koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki są wielkościami kosztowymi i zawierają się w kosztach operacyjnych. Dlatego teŜ sprzedaŜ dla zachowania zasady współmierności poniesionych kosztów do osiągniętych przychodów ujęto w wielkości sprawozdawczej. koszty własne - amortyzacja ---------------------------------------------------sprzedaŜ netto w wielkości sprawozdawczej Wskaźnik pokrycia kosztów skorygowanym kapitałem obrotowym przesądza o stopniu sfinansowania środkami własnymi poniesionych kosztów. skorygowany kapitał obrotowy ---------------------------------------------koszty własne - amortyzacja 8 RyŜewska S., op. cit., s.152-153. 37 Wskaźniki rozwoju Wskaźniki tej grupy określają wielkość nakładów inwestycyjnych oraz źródła ich finansowania, a takŜe potencjalne moŜliwości podjęcia przyszłych inwestycji. Stopień sfinansowania majątku trwałego dochodem gotówkowym netto obrazuje moŜliwości firmy co do zakresu przyszłych, potencjalnych inwestycji. Na podstawie wyników tego wskaźnika moŜna określić o ile firma moŜe powiększyć swój majątek trwały, gdyby całość dochodów przeznaczyła na inwestycje. dochód netto -----------------------------majątek trwały Szczególne znaczenie ma wskaźnik wielkości nakładów inwestycyjnych w stosunku do majątku trwałego netto, poniewaŜ określa jaka część umorzonego majątku została odnowiona przez inwestycje, nakłady inwestycyjne (roczny obrót konta 080) ------------------------------------------------------majątek trwały oraz wskaźnik wielkości inwestycji w stosunku do amortyzacji, obrazujący krotność odnowienia majątku trwałego w stosunku do jego umorzenia w danym roku. nakłady inwestycyjne -------------------------amortyzacja Wskaźniki produktywności (rotacji) majątku Produktywność majątku moŜna rozwaŜać biorąc pod uwagę trzy kryteria : a) kryterium operacyjne, maksymalizujące funkcję celu, którą jest wzrost produkcji i sprzedaŜy przy ograniczonych zasobach, b) kryterium kosztowe, polegające na minimalizacji kosztów, c) kryterium ekonomiczne zmierzające do optymalizacji rentowności. Konstrukcja mierników produktywności majątku polega na jego odnoszeniu do sprzedaŜy netto. W połączeniu ze wskaźnikami zaangaŜowania, które świadczą o stopniu wykorzystania aktywów (rosnące wyniki wskaźników - wykorzystanie ekstensywne, malejące - intensywne) są realnymi miernikami jakości i moŜliwości eksploatacji posiadanego majątku. Największe znaczenie ma wskaźnik produktywności i zaangaŜowania majątku ogółem. Produktywność majątku ogółem sprzedaŜ netto --------------------------------średni stan majątku ogółem 38 ZaangaŜowanie majątku ogółem średni stan majątku ogółem --------------------------------sprzedaŜ netto 2.2.e EFEKTYWNOŚĆ PRACY Efektywność pracy prezentowana jest najczęściej za pomocą następujących wskaźników : Wydajności pracy mierzona wielkością sprzedaŜy sprawozdawczej na jednego zatrudnionego sprzedaŜ sprawozdawcza ----------------------------------średnie zatrudnienie Koszt pracy na jednego pracownika koszty pracy (wynagrodzenia + świadczenia na rzecz pracowników) ----------------------------------------------------------------średnie zatrudnienie Wydajność pracy w stosunku do wzrostu płac % przyrost sprzedaŜy sprawozdawczej ---------------------------------------------% przyrost kosztów pracy % Przyrost sprzedaŜy sprawozdawczej sprzedaŜ sprawozdawcza w okresie t1 - sprzedaŜ sprawozdawcza w okresie t0 ------------------------------------------------------------------------------------------sprzedaŜ sprawozdawcza w okresie t0 gdzie t1 - okres bieŜący , t0 - okres poprzedni, % Przyrost kosztów pracy oblicza się analogicznie. 39 2.2.f ANALIZA SPRAWOZDAWCZYCH SEGMENTÓW PRZEPŁYWÓW PIENIĘśNYCH Odzwierciedleniem procesów realnych w funkcjonowaniu firmy są procesy finansowe, dlatego teŜ kaŜde działanie przysparza środków pienięŜnych albo je pochłania. Analiza przepływów pienięŜnych, łącznie z innymi sprawozdaniami dostarcza informacji o : • zyskowności, • płynności finansowej, zmianach w kapitale obrotowym i źródłach jego finansowania, • zdolności jednostki do generowania środków pienięŜnych oraz o sposobach ich wykorzystania w toku prowadzonej działalności. Sprawozdanie z przepływów środków pienięŜnych (popularnie nazywane cash - flow) wykazuje strumienie płatnicze i finansowe przedsiębiorstwa, które kształtują jego sytuację finansową. Przepływ środków pienięŜnych jest sumą przepływów z takich rodzajów działalności przedsiębiorstwa jak operacyjna, inwestycyjna oraz finansowa. Działalność operacyjna ma najszerszy zakres, bowiem obejmuje zakup czynników produkcji, ich transformację w procesie wytwórczym (zapasy) oraz sprzedaŜ wyrobów gotowych i usług (naleŜności). Operacyjna, podstawowa działalność przedsiębiorstwa pociąga za sobą zmiany w kapitale obrotowym (zapasy i naleŜności), jak i źródłach jego finansowania (zobowiązania, fundusze specjalne, przychody przyszłych okresów) oraz wygospodarowanej nadwyŜki finansowej. Działalność inwestycyjna, nazywana lokacyjną polega na nabywaniu oraz sprzedaŜy składników majątku trwałego, a więc środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz lokat finansowych. Przepływy pienięŜne z działalności inwestycyjnej uwidaczniają więc wielkość wydatków poniesionych na powiększenie majątku trwałego, który pozwoli w przyszłości osiągać zyski. Działalność finansowa obejmuje operacje związane ze zmianami w źródłach finansowania (w kapitałach własnych i obcych), a więc polega ona na pozyskaniu przez jednostkę kapitałów i ich obsłudze. Przepływy pienięŜne z działalności finansowej określają zatem przepływ kapitału od inwestorów i kredytodawców do jednostki oraz jego spłatę. Przepływy środków pienięŜnych są specyficznym sprawozdaniem finansowym mającym bardzo szerokie zastosowanie właściwie we wszelkich funkcjach zarządzania : a) w planowaniu przyszłych zrównowaŜonych stanów gospodarki przedsiębiorstwa, b) w organizowaniu potencjalnej stabilności i siły kapitałowej przedsiębiorstwa, c) w sterowaniu strumieniami wpływów i wydatków celem kształtowania odpowiedniej rentowności i płynności finansowej, d) w koordynowaniu działań realnych, przez ich dopasowanie do moŜliwości finansowych firmy, e) w kontrolowaniu stanów wyróŜnionych przedsiębiorstwa lub jego części. Przepływ środków pienięŜnych jest ponadto wizualnym odzwierciedleniem jakości zarządzania w firmie. Ukazuje bowiem w sposób dynamiczny wszelkie zmiany w stałych i krótkoterminowych źródłach finansowania oraz sposoby ich wykorzystania. Wnikliwa 40 obserwacja umoŜliwia uchwycenie podstawowych działań zarządu firmy, tak długookresowych (linii strategicznej) jak i krótkookresowych na rzecz poprawy kondycji finansowej. Szczególnie naleŜy zwrócić uwagę na : a) wielkość stosowanych odpisów umorzeniowo - amortyzacyjnych, odprowadzonego podatku dochodowego i dywidendy oraz zobowiązań z tych tytułów, b) wielkość utworzonych rezerw w cięŜar kosztów, c) prowadzoną strategię kapitału obrotowego - zmiany stanu zapasów, naleŜności i źródeł jego finansowania - zobowiązania bieŜące, fundusze specjalne, przychody przyszłych okresów, d) przychody ze sprzedaŜy zbędnych składników majątku trwałego zwłaszcza jego rzeczowych i finansowych składników (mając na uwadze przede wszystkim sprzedaŜ nieprodukcyjnego majątku, który często generuje dodatkowe koszty) e) wielkość, charakter i koszt pozyskanego lub spłacanego kapitału obcego. Za najbardziej efektywną drogę poprawy długo - i krótkookresowej sytuacji finansowej uznaje się obecnie sprawne zarządzanie kapitałem obrotowym, które gwarantuje odzyskanie płynności finansowej i zapewnia wzrost dochodowości firmy. Podstawowym zatem działaniem na rzecz poprawy kondycji finansowej jest planowanie i sterowanie strumieniami płatności (wpływami i wypływami gotówki) zapewniające osiąganie dodatniego przepływu środków pienięŜnych, co wiąŜe się bezpośrednio z efektywnym zarządzaniem kapitałem obrotowym. W analizie przepływów pienięŜnych moŜna posłuŜyć się następującymi wskaźnikami : Wskaźniki działalności operacyjnej Wskaźnik jakości pienięŜnej obrazuje procentową wielkość zysku netto w stosunku do operacyjnych przepływów pienięŜnych netto, a róŜnica między nimi jest miarą wykorzystania zysku na działalności operacyjnej. zysk netto -------------------------------------------operacyjne przepływy pienięŜne netto Wykorzystanie zysku przedstawiają : • w działalności operacyjnej przyrosty kapitału obrotowego, zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych kosztów, zmiana stanu zobowiązań bieŜących i funduszy specjalnych, przychodów przyszłych okresów, rezerw na naleŜności, zapłata podatku dochodowego od osób prawnych, • w działalności inwestycyjnej zakupy inwestycyjne, • w finansowej spłaty kredytu, wypłata dywidendy, płatności odsetek itd. 41 Udział w operacyjnej nadwyŜce pienięŜnej netto : - amortyzacji amortyzacja ----------------------------------------------operacyjne przepływy pienięŜne netto - dywidendy dywidenda płatna na rzecz właścicieli kapitału -----------------------------------------------------operacyjne przepływy pienięŜne netto Wskaźniki działalności inwestycyjnej Wskaźniki wielkości nakładów inwestycyjnych i źródeł ich sfinansowania określają ile wydatki inwestycyjne „pochłonęły” środków pienięŜnych z poszczególnych działalności przy załoŜeniu, Ŝe nie występuje zjawisko samofinansowania działalności inwestycyjnej lub przy jego istnieniu - wskaźnik samofinansowania działalności inwestycyjnej. Wielkość wydatków inwestycyjnych i źródła ich sfinansowania z : - działalności operacyjnej wydatki inwestycyjne ---------------------------------------------operacyjne przepływy pienięŜne netto - działalności finansowej wydatki inwestycyjne ------------------------------------------finansowe przepływy pienięŜne netto - działalności operacyjnej i finansowej wydatki inwestycyjne ---------------------------------------------------------operacyjne + finansowe przepływy pienięŜne netto wsk. samofinansowania działalności inwestycyjnej wpływy z działalności inwestycyjnej -----------------------------------------------------wydatki inwestycyjne 42 Wskaźniki działalności finansowej Grupa tych wskaźników określa wielkość wydatków finansowych i źródła ich sfinansowania, uwzględniając takŜe ewentualność samofinansowania się tej działalności - wskaźnik pienięŜnej samowystarczalności finansowej. Wielkość wydatków finansowych i źródła ich sfinansowania z : - działalności operacyjnej wydatki finansowe -------------------------------------------operacyjne przepływy pienięŜne netto - działalności inwestycyjnej wydatki finansowe --------------------------------------------inwestycyjne przepływy pienięŜne netto - działalności operacyjnej i inwestycyjnej wydatki finansowe --------------------------------------------------------------operacyjne + inwestycyjne przepływy pienięŜne netto Wsk. pienięŜnej samowystarczalności finansowej wpływy z działalności finansowej ----------------------------------------wydatki finansowe Wydatki inwestycyjne i finansowe w stosunku do operacyjnych przepływów pienięŜnych netto wydatki inwestycyjne i finansowe -------------------------------------------operacyjne przepływy pienięŜne netto 43 Wskaźnik zdolności do generowania środków pienięŜnych Miernik ten umoŜliwia ocenę moŜliwości pokrycia przez operacyjne przepływy pienięŜne netto najwaŜniejszych wydatków w przedsiębiorstwie, wypłatę dywidendy dla właścicieli kapitału, zakup aktywów oraz spłatę zadłuŜenia. Wskazuje zatem jaka jest zdolność działalności operacyjnej do generowania środków pienięŜnych, które następnie znajdują zastosowanie w działalności inwestycyjnej i finansowej. operacyjne przepływy pienięŜne netto -----------------------------------------------------------------------zakup aktywów + wypłata dywidendy + spłata kredytów Wskaźniki wydajności pienięŜnej Zadaniem tych wskaźników jest zobrazowanie jaka jest wydajność gotówkowa na poziomie pienięŜnej działalności operacyjnej takich wielkości ekonomicznych jak aktywa ogółem, sprzedaŜ netto oraz rzeczywisty kapitał własny. PienięŜna wydajność aktywów netto operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------aktywa ogółem (netto) PienięŜna wydajność sprzedaŜy netto operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------sprzedaŜ netto PienięŜna wydajność rzeczywistego kapitału własnego operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------rzeczywisty kapitał własny 44 Wskaźniki płynności z cash - flow Grupa tych wskaźników wykazuje realną płynność gotówkową i moŜe być porównywana jedynie z klasycznym wskaźnikiem płynności ze środków pienięŜnych. Wyniki uzyskane na podstawie wskaźników płynności z cash - flow stanowią wierny obraz gotówkowej płynności przedsiębiorstwa. PienięŜny wskaźnik pokrycia zadłuŜenia operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------zadłuŜenie ogółem PienięŜny wskaźnik pokrycia zadłuŜenia długoterminowego operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------zobowiązania długoterminowe PienięŜny wskaźnik pokrycia zadłuŜenia krótkoterminowego operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------zobowiązania krótkoterminowe PienięŜny wskaźnik obsługi długu operacyjne przepływy pienięŜne netto --------------------------------------------------------zapłacone lub pozostałe do spłaty w danym roku raty kredytu + odsetki od kredytu Andrzej Honek DORADCA GOSPODARCZY - TRENER KADR Właściciel firmy STRATEGIE BIZNESU Członek Stowarzyszenia Doradców Gospodarczych w Warszawie. Specjalizacja: doradztwo organizacyjne, doradztwo marketingowe i strategiczne, szkolenia handlowe i marketingowe. E mail: [email protected] Tel. kom. 502 12 69 41, Tel./ fax. 0/prefiks/ 18 3520649 45
