Sławomir Łodziński - Instytut Socjologii UW

Globalizacja i „późna nowoczesność”
(społeczeństwo ponowoczesne)
(WDS 2012/2013 nr 14)
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
1. Przykład: przemiany ideologii pracy (1):
 „de-naturalizacja” pracy - praca jako „zawód” w społeczeństwie
nowoczesnym (rynkowym, kapitalistycznym):
 praca nie jest nie związana z naturalnym (ekologicznym) rytmem
życia i natury, lecz ze zmianami na rynku;
 wymaga nauki zawodu (szkolenia i specjalistycznej wiedzy),
dyscypliny (czas pracy) i pracy (zaangażowania);
 podział na „pracujących” i „nie pracujących” zostaje oparty na
zatrudnieniu i kwalifikacjach (kryteria ekonomiczne);
 „miejskość” (urbanizacja) pracy i rola wymiany dóbr/usług;
 społeczne znaczenie „miejsca pracy”: pewność zatrudnienia,
przeświadczenie o „długim trwaniu” zawodu i wykonywanej pracy w
biografii jednostkowej;
 praca a biurokratyzacja życia społecznego – społeczeństwo „kontraktu”
(rutyna pracy).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
2. Przykład (cdn.): przemiany ideologii pracy (2):
 „de-materializacja” pracy - praca jako „dobro rzadkie” w społeczeństwie
postnowoczesnym;
 praca skoncentrowana na operowaniu „abstraktami”, informacjami oraz
ideami (usługami) niż na produkcji (wytwarzaniu);
 zmiany społecznego charakteru pracy - płynne granice między „czasem
pracy „a „czasem nie-pracy”, koncentracja na produkcji rynkowej (na
rzecz konsumpcji).
 „elastyczny” system zatrudnienia (praca w „projektach”):
 ludzie „rdzenia” i stałe zatrudnienie (specjaliści, ważni dla firmy);
 ludzie „peryferii” (praca czasowa, niskopłatna, odtwórcza i
zamykająca drogi awansu): „różowe kołnierzyki”, praca tymczasowa „Mcpraca”, prace śmieciowe” (ang. junk jobs), „pracujący biedni”.
 „de-materializacja” pracy przyczynia się do indywidualizacji jednostki i
jej „wyzwolenia” z uwarunkowań klasowych i zawodowych.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
3. Nowoczesność i ponowoczesność:
 nowoczesność jako przyspieszenie, skupienie się na teraźniejszości
(jako czegoś odmiennego od przeszłości), znaczenie wiedzy (nauki) i
Europy;
 ponowoczesność („późna nowoczesność”):
 zerwanie jednoliniowości oraz „finalności” rozwojowej - docenienie innych
punktów widzenia na rozwój niż „zachodni”;
 brak wielkich „meta-narracji” kulturowych i ideologicznych (typu: marksizm,
liberalizm);
 podkreślenie roli wielu źródeł wiedzy oraz szczególnie wpływu władzy
/”władza rozproszona”:
 rozstrzyga ona, że ten kto produkuje wiedzę, ustala też „prawdę”.
 dominacja przekonania o warunkowości wszystkiego, decydującej roli
sytuacji i lokalności, wzrost wymiaru psychologicznego, np. emocji.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
4. Ponowoczesność („późna nowoczesność”, „druga nowoczesność”):
 społeczeństwo postindustrialne (Daniel Bell, Alain Touraine, John Naisbitt):
 gospodarka:
 przejście od przemysłu do usług (trzeci sektor), społeczeństwo klasy
usługowej (R. Dahrendorf);
 wzrost „technologii intelektu” (high–tech; przetwarzanie bardziej
informacji niż surowców i energii);
 zdobywanie kwalifikacji staje się centralnym elementem systemem
wartości jednostki oraz jej życia codziennego.
 nacisk na ochronę środowiska naturalnego (ruch ekologiczny);
 koncepcje mówiące o nowym porządku społecznym - „posthistoria” i
„postcywilizacja”;
 zaufanie, ryzyko („społeczeństwo ryzyka”), poczucie ciągłych zmian (Z.
Bauman, „płynna nowoczesność”), nowe technologie informatyczne
(„społeczeństwo sieci’).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
5. Cechy kulturowe charakterystyczne społeczeństwa ponowoczesnego:
 pluralizm wartości i norm (społeczeństwo pluralistyczne) - z jednej strony
osłabienie tradycyjnych więzi i przymusów społecznych, a z drugiej strony
wzrost przestrzeni osobistej (indywidualizacja):
 przesunięcie na skali wartości
 od
autorytatywności (obowiązek, odpowiedzialność, ofiarność,
uległość) do wartości zindywidualizowanych (osobiste spełnienie,
intensywność doznań, sukces, wolność, samorealizacja);
 kult różnorodności i kreowanie inności (życie jako stany „teraz”);
 dominacja przynależności z wyboru i „na określony czas”;
 słabnięcie wartości uniwersalnych:
 Peter Berger – dominuje „kultura miękka” – tworzymy własną
tożsamość moralną „na własna rękę”, indywidualna tożsamość
moralna jest tylko „naszą” tożsamością;
 akcentowanie dobra i interesu jednostki a nie dobra (interesu) ogółu
(społeczeństwo indywidualistyczne).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
6. Anthony Giddens - koncepcja „późnej nowoczesności”:
 „żyjemy w fazie radykalizacji nowoczesności”, a jej cechy to: zaufanie,
ryzyko, „nieprzejrzystość” i globalizacja;
 1) zaufanie – do „abstrakcyjnych systemów” wiedzy, które nie są
zrozumiałe dla wszystkich (skomplikowane), a są konieczne do życia;
 2) ryzyko- pojawienie się w odczuciach potocznych poczucia „ryzyka”:
 jest
ono nowe jakościowo (niepewność co do skutków
podejmowanych działań);
 jego cechy to uniwersalizacja (może dotknąć każdego), globalizacja
(dotyka wielkie segmenty populacji), instytucjonalizacja (pewne
organizacje są z natury bardziej „ryzykowne”, np. rynki finansowe)
oraz zwrotny charakter (efekt bumerangowy);
 w wymiarze subiektywnym - zmiany świadomości ryzyka (wrażliwość
i poczucie niedostatków wiedzy).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
7. Anthony Giddens – koncepcja „późnej nowoczesności” (cdn.):
 3) „nie przejrzystość” nowoczesności (jej niepewny i płynny charakter) źródła niepewności to najczęściej:
 błędy „konstrukcyjne” i „operatorów”;
 nieuchronność nieplanowanych i żywiołowych skutków;
 refleksyjność wiedzy społecznej – społeczne skutki ciągłego
„namysłu” nad życiem społecznym;
 zwiększona rola indywidualnych „wyborów” tam, gdzie były one
regulowane dotychczas „tradycją”.
 4) globalizacja - rozszerzenie sieci relacji społecznych i gospodarczych w
skali globu:
 rozchodzenie się czasu i przestrzeni (globalizacja daje możliwości
budowy nowych form lokalności);
 łączenie „intymności i bezosobowości” (dzięki nowym technologiom
można utrzymywać intymne kontakty w układzie globalnym).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
8. Ulrich Beck - globalizacja a ryzyko („społeczeństwo ryzyka”):
 ryzyko a „druga nowoczesność”:
 oznacza ona globalizację instytucji nowoczesnych oraz wyzwolenie się z
tradycji i obyczaju;
 tam, gdzie post-moderniści widzą „chaos’” tam jest przede wszystkim
„ryzyko” i „niepewność”.
 rozumienie „ryzyka” - brak przestrzennych, czasowych i społecznych granic
zagrożenia:
 ryzyko jest tworzone przez człowieka (przy pomocy wiedzy i techniki):
 ryzyko związane ze środowiskiem naturalnym;
 ryzyko zdrowotne.
 globalizacja przyczynia się do tworzenia „społeczeństwa ryzyka” i z tym są
związane wyzwania dotyczące pojawienia się:
 „glokalnych” państw „drugiej nowoczesności”;
 „nowych” ruchów społecznych.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
9. Koncepcja „społeczeństwa ryzyka”:
 społeczeństwo ryzyka jako nowa forma organizacji
przeciwstawiane społeczeństwu klasowemu);
społeczeństwa (jest
 „stare” społeczeństwo klasowe: zasada organizacji to „kolektywizacja” plus
rodzina, główne forma nierówności to pozycje klasowe, a spory dotyczą rzadkich
zasobów (bogactwa), projekty utopijne są skierowane na „eliminację
niedoborów”;
 „nowe”
społeczeństwo
ryzyka:
zasadą
społecznej
organizacji
jest
indywidualizacja jednostki plus refleksyjność, główną formą nierówności stają
się „pozycje ryzyka”, spór dotyczy potencjalnych zagrożeń i „niechcianych szkód”,
a projekty utopijne są nakierowane na „eliminację ryzyka”;
 społeczeństwo ryzyka rodzi obecnie:
 konieczność
globalnej - politycznej kontroli nad poziomami ryzyka
ekologicznego (emisji zanieczyszczeń przemysłowych);
 wyłanianie się wspólnot łączących ludzi o podobnych położeniach wobec
ryzyka (często ponad granicami państwowymi).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
10. Postmodernistyczne wyzwania dla socjologii – Zygmunt Bauman (1925):
 krytyka „nowoczesności”, a jej przedmiotem krytyki jest :
 zdominowanie
życia
społecznego
przez
racjonalistyczny
funkcjonalizm i uniwersalizm, wiedzę naukową , optymizm
poznawczy i wiarę w postęp, „metanarracje („wielkie powieści”)
przynoszące wewnętrzny porządek, linearne pojmowanie historii
(ma ona swój „sens” i „logikę”).
 społeczeństwo ponowoczesne – punkty główne:
 konsumpcja, obieg informacji, brak społecznego przywiązania
(ludzie jako „koczownicy”), wzrost potęgi mediów, zmiana natury
władzy (ona nie rządzi, lecz „uwodzi” obywateli przy pomocy
mediów), zanik metanarracji i jednolitego kanonu kultury, kryzys
społecznych tożsamości, społeczeństwo przestaje być widziane jako
„całość”.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
11. Zygmunt Bauman – koncepcja „płynnej nowoczesności” („późnej
nowoczesności”):
 „płynna
nowoczesność”
jest
kontynuacją
i
jednocześnie
przeciwstawieniem się nowoczesności (społeczeństwo jako proces);
 konsumpcja jako „nowe społeczne powołanie” – zamiast etyki pracy to
imperatywem stało się indywidualne poszukiwanie przyjemnych
wrażeń;
 nacisk na życie „tu i teraz” (niechęć do planów i odłożonej gratyfikacji);
 nowoczesne Ja (tożsamość jednostki) jest mniej stabilne i zakotwiczone,
bez długotrwałych zobowiązań (poczucie fragmentaryczności i
epizodyczności);
 brak zaufania do „wielkich projektów” rozwojowych;
 niebezpieczeństwa
po-nowoczesności:
autonomizacja
seksu,
kryminalizacja biedy, re-stratyfikacja społeczna.
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
12. Termin „globalizacja” (globalność, globalizm):
 stopniowe rozszerzanie w skali globu podziału pracy, wymiany
rynkowej i powiązań między wszystkimi społecznościami ludzkimi;
 zwiększanie tempa przepływu techniki, dóbr, usług, kapitału, siły
roboczej, środków komunikacji, informacji w skali światowej;
 globalizacja rodzi „kurczenie się świata”, jak i jednocześnie narastanie
„całościowej” jego wizji (globalizacja jako „przestrzeń globalna”).
 główne konteksty ujmowania (definiowania) globalizacji (procesów):
 gospodarczy („umiędzynarodowienie” procesów gospodarczych);
 polityczny („wspólne problemy” - „wspólna odpowiedź”);
 społeczno-kulturowy (od strony społeczeństwa):
 „glokalizacja” – adaptacja globalnych idei i działań do lokalnych
warunków (nacisk w kierunku autonomii lokalnej i regionalnej
tożsamości kulturowej).
Nowoczesność i „późna nowoczesność”
(WDS 2012/2013 nr 14)
13. Główne punkty sporne o rozumienie „globalizacji”:
 jak „stara” („tradycyjna”) jest globalizacja?:
 globalizacja a historyczne tworzenie „systemu światowego” (daty –
symbole 1492, 1648, 1815, 1892, 1919, 1945, 1989);
 postawy wobec globalizacji (spór o globalizację „idealną” i „realną”);
 czy globalizacja jest rzeczywiście tak „globalna” (powszechna)?:
 globalizacja jako projekt i „stan rzeczy”;
 nierówności a podziały globalne.
 „nie/bezpieczeństwo” globalizacji ze względu na wzrost roli technologii
informatycznych:
 zbyt dużo zbieranych informacji oraz zbyt łatwy do nich dostęp dla
instytucji państwowych i komercyjnych w celu politycznego i
gospodarczego wykorzystania (słabnie ochrona prywatności).