Kalendarium kryzysu finansowego 27 stycznia 2007 r. Pierwsze sygnały nadciągającego kryzysu pochodzą z amerykańskiego rynku nieruchomości: Freddie Mac, firma zajmująca się refinansowaniem banków udzielających kredytów hipotecznych, zapowiada, że nie będzie odtąd skupować najbardziej ryzykownych papierów powiązanych z rynkiem hipotecznym. Kilka miesięcy później bankrutuje New Century Financial Corp., jeden z wiodących pożyczkodawców na rynku ryzykownych kredytów hipotecznych, a agencje ratingowe obniżają oceny wiarygodności kredytowej dla papierów powiązanych z takimi kredytami. 27 lipca 2007 r. Niemiecki IKB Bank staje się pierwszą europejską ofiarą kryzysu wskutek spadku wycen instrumentów powiązanych z amerykańskimi kredytami sub-prime i niemożnością refinansowania długu. 14 września 2007 r. Bank Anglii udziela wsparcia Northern Rock, czwartemu co do wielkości graczowi na rynku kredytów hipotecznych w Wlk. Brytanii. W lutym 2008 r. Nortern Rock został znacjonalizowany. 15 września 2008 r. Upadek Lehman Brothers. Seria dużych przejęć instytucji w kłopotach finansowych w USA: Bank of America przejmuje Countrywide Financial, a później bank inwestycyjny Merrill Lynch, JP Morgan Chase kupuje Bear Sterns, Wachovia trafia pod skrzydła Wells Fargo. Wkrótce konieczne jest zaangażowanie państwa: jako pierwsza pomocy wymaga grupa ubezpieczeniowa AIG. Później uruchomione zostają państwowe gwarancje portfeli kredytów hipotecznych, a także program dokapitalizowania banków, z którego skorzystało ponad 700 instytucji. 28 września 2008 r. Holandia, Belgia i Luksemburg nacjonalizują grupę bankową Fortis, dokapitalizowując ją kwotą przeszło 11 mld euro. Niemcy ratują Hypo Real Estate, otwierając mu linię kredytową o wartości 35 mld euro. 7 października 2008 r. Ministrowie finansów państw Unii Europejskiej zapowiadają zwiększenie gwarancji dla depozytów bankowych. Kwota gwarantowana ma wzrosnąć z równowartości 20 tys. euro do 100 tys. euro (w okresie przejściowym ma to być 50 tys. euro). 8 października 2008 r. Rząd Islandii zamyka największe banki. Instytucje finansowe nie są w stanie funkcjonować, bo dotychczas były uzależnione od finansowania zagranicznego, które po upadku Lehman Brothers gwałtownie się załamało. Problemom banków towarzyszy załamanie kursu korony islandzkiej. 9 października 2008 r. Holandia, zaangażowana wcześniej w restrukturyzację Fortis, deklaruje wsparcie dla sektora finansowego na kwotę nawet 200 mld euro. Niewiele ponad tydzień później o pomoc zwraca się grupa ING, która uzyskuje 10 mld euro, a pod koniec października kwotą 3 mld euro została dokapitalizowana grupa ubezpieczeniowa Aegon. 22 października 2008 r. Węgry proszą o pożyczkę Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Tydzień później uzyskują obietnicę 20 mld euro od MFW, BŚ i Unii Europejskiej. Źródłem problemów Węgier było zadłużenie w walutach obcych, które zwiększało obciążenie kredytobiorców w miarę osłabienia forinta. Dla banków kłopotem było pozyskiwanie koniecznego finansowania z zagranicy. Unijna część pomocy dla Węgier pochodzi z utworzonego jeszcze w 1988 r. mechanizmu pożyczkowego, którego limit w momencie przyznawania pomocy dla Budapesztu wynosił 12 mld euro; w grudniu 2008 r. został zwiększony do 25 mld euro, a do 50 mld euro urósł wiosną 2009 r. 25 listopada 2008 r. Zapowiedź pierwszego programu ilościowego luzowania polityki pieniężnej w USA, w ramach którego Fed miał skupić papiery powiązane z rynkiem hipotecznym o wartości 600 mld dol. (po kilku miesiącach program zwiększono niemal trzykrotnie). Program trwał od grudnia 2008 r. do marca 2010 r. 26 listopada 2008 r. Komisja Europejska przedstawia propozycję pakietu pomocowego, którego celem są zwiększenie poczucia zaufania wśród firm i gospodarstw domowych, ponowne otwarcie rynku kredytowego i wsparcie dla inwestycji i tworzenia miejsc pracy. Pakiet skoordynowanych działań stymulacyjnych ze strony unijnych rządów miał wartość 200 mld euro (1,5 proc. unijnego PKB). Na szczycie 11–12 grudnia pakiet został przyjęty przez Radę Europejską. 12 grudnia 2008 r. Rząd Łotwy przyjmuje program stabilizacji gospodarczej i przywrócenia wzrostu. Jeszcze w listopadzie 2008 r. rząd łotewski nacjonalizuje największy prywatny bank w kraju – Parex. Łotwa, podobnie jak Węgry, ma problemy z pozyskaniem komercyjnego finansowania z zagranicy. W pomoc dla nadbałtyckiej republiki w ramach wsparcia rządowego programu angażują się Unia Europejska, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kraje nordyckie, a także Czechy i Polska. Na początku 2009 r. Łotwa uzyskuje łącznie 7,5 mld euro na dwa lata, udział Polski wynosi 400 mln euro. 23 stycznia 2009 r. Pierwsze spotkanie w ramach Inicjatywy Wiedeńskiej – skupiającej kraje Europy Środkowo-Wschodniej, kraje zachodnie, z których pochodzą banki aktywne w naszym regionie oraz międzynarodowe instytucje, jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju czy Bank Światowy. 25 lutego 2009 r. Publikacja raportu grupy de Larosiere’a, która na zlecenie Komisji Europejskiej opracowała rekomendacje dotyczące wzmocnienia unijnego nadzoru finansowego. „Grupę mędrców”, w skład której wszedł Leszek Balcerowicz, były prezes Narodowego Banku Polskiego, powołał w listopadzie 2008 r. szef Komisji Europejskiej Jos e Barroso. W raporcie znalazło się zalecenie powołania przez UE ponadnarodowych organów nadzoru rynków finansowych: koordynującego prace krajowych instytucji regulacyjnych oraz monitorującego stabilność systemu finansowego. 25 marca 2009 r. 20 mld euro pomocy dla Rumunii: w tym 13 mld z MFW i 5 mld od Unii Europejskiej. Rumunia, podobnie jak wcześniej Łotwa i Węgry, cierpi z powodu ograniczenia dostępu do zagranicznego kapitału. Pomoc finansowa ma służyć również wzmocnieniu kapitałowemu sektora bankowego, nadzoru i gwarancji depozytów bankowych. 2 kwietnia 2009 r. Przywódcy państw G20, którzy spotkali się w Londynie, by rozmawiać o rynkach finansowych i gospodarce światowej, postanawiają utworzyć Radę Stabilności Finansowej. Rada we współpracy z MFW będzie wydawać wczesne ostrzeżenia dotyczące ryzyka makroekonomicznego i finansowego oraz proponować działania zaradcze. Dwa dni później ministrowie finansów i szefowie banków centralnych państw UE decydują o powołaniu Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego (jednego z dwóch organów zaproponowanych przez grupę de Larosi e re’a). We wrześniu Komisja Europejska przedstawia projekt przepisów dotyczących powołania rady (European Systemic Risk Board – ESRB) oraz Europejskiego Systemu Nadzorców Finansowych (European System of Financial Supervisors – ESFS). Równocześnie mają powstać trzy europejskie organy nadzorcze, które będą nadzorować banki (European Banking Authority – EBA), ubezpieczenia i fundusze emerytalne (European Insurance and Occupational Pensions Authority – EIOPA) oraz rynki kapitałowe (European Securities and Markets Authority – ESMA). 7 maja 2009 r. Europejski Bank Centralny obniża główną stopę procentową o 25 pkt baz., do 1 proc., a także postanawia prowadzić dłuższe operacje refinansujące z rocznym terminem zapadalności, co oznacza, że banki będą mogły uzyskiwać nieograniczone środki na okres jednego roku. Niecały miesiąc później EBC zapowiada skup zabezpieczonych obligacji. Ma to zachęcić banki do utrzymania, a nawet zwiększenia akcji kredytowej, poprawić sytuację płynnościową w ważnych segmentach rynku prywatnych dłużnych papierów wartościowych oraz złagodzić warunki finansowania banków i przedsiębiorstw. 7 maja 2009 r. Po wyborach w Grecji nowy rząd informuje, że poprzednicy fałszowali statystyki dotyczące sytuacji gospodarczej kraju. Eurostat ogłasza, że tak naprawdę kraj od dawna jest w recesji. Deficyt sektora publicznego Grecji zamiast podawanych wcześniej 6 proc. PKB wynosi 13 proc. PKB. W pierwszych tygodniach 2010 r. Unia Europejska opowiada się za samodzielnym rozwiązaniem problemów budżetowych przez Grecję, podkreślając, że rząd w Atenach nie występował o pomoc finansową. Pod koniec marca przywódcy państw strefy euro zgłaszają gotowość wsparcia Grecji dwustronnymi pożyczkami. 11 kwietnia wartość pomocy dla Grecji ustalają na 30 mld euro. W programie ma uczestniczyć również Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Na początku maja wartość programu pomocowego rośnie do 110 mld euro. 26 lutego 2010 r. Rozpoczynają się prace nad unijną dyrektywą dotyczącą wymogów kapitałowych wobec banków. Dyrektywa wprowadza do unijnych norm Bazyleę III – zbiór standardów ustalonych przez Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego. Maj 2010 r. Problemy Hiszpanii: recesja doprowadziła do wzrostu bezrobocia do 20 proc.; deficyt budżetowy przekroczył 10 proc. PKB. Rząd proponuje oszczędności rzędu 15 mld euro, przewidujące m.in. 5-proc. obniżkę płac w sektorze budżetowym. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju proponuje podniesienie kapitałów z 20 mld euro do 30 mld euro. 8 maja 2010 r. Ministrowie finansów krajów UE uzgadniają pakiet środków na rzecz ochrony stabilności finansowej w Europie, obejmujący Europejski Mechanizm Stabilizacji Finansowej (EFSM) i Europejski Instrument Stabilności Finansowej (EFSF); maksymalna wartość pakietu wynosi 500 mld euro. MFW zobowiązuje się udostępnić 250 mld euro, co oznacza, że łączna pula środków wyniesie 750 mld euro. EFSF powstaje na mocy postanowienia traktatu ustanawiającego UE przewidującego, że „w przypadku trudności spowodowanych katastrofami naturalnymi albo wyjątkowymi okolicznościami poza kontrolą państwa członkowskiego Rada Europejska może przyznać, pod pewnymi warunkami, pomoc finansową”. 8 maja 2010 r. Europejski Bank Centralny decyduje się na nadzwyczajne rozwiązania związane z poważnymi napięciami w pewnych segmentach rynku: interwencję na rynku długu, zwiększenie płynności sektora bankowego i ponowne otwarcie linii swapowych z Rezerwą Federalną. 26 maja 2010 r. Komisja Europejska proponuje stworzenie w krajach unijnych specjalnych funduszy zajmujących się uporządkowaną likwidacją banków (z ang. resolution funds). Podmioty te miałyby być finansowane z podatku bankowego. O pomyśle podatku bankowego mówiono już jesienią 2009 r. podczas szczytu G20. W kwietniu 2010 r. propozycje dotyczące podatku od instytucji finansowych przedstawił MFW. 7 czerwca 2010 r. Powstaje EFSF – European Financial Stability Facility, dla którego uzgodniono gwarancje wynoszące 440 mld euro. Działalność operacyjną rozpoczyna na początku sierpnia. 27 czerwca 2010 r. Szczyt G20. Szefowie najpotężniejszych krajów świata uzgodnili, że przez trzy najbliższe lata będą ciąć deficyty budżetowe. 12 lipca 2010 r. Komisja Europejska proponuje projekt przepisów podnoszących gwarancje bankowe do 100 tys. euro i przyśpieszenie wypłaty pieniędzy w razie bankructwa banku. 23 lipca 2010 r. Komitet Europejskich Organów Nadzoru Bankowego publikuje wyniki przeprowadzonych w bankach stress testów. Nie zdaje siedem z 91 badanych banków (wymagania dotyczące współczynnika wypłacalności w stress testach są ostrzejsze od wymogów formalnych). Łączne straty, na jakie narażone byłyby banki przy zrealizowaniu się negatywnego scenariusza, oszacowano na ponad pół biliona euro. Nie są to pierwsze stress testy – poprzednie miały miejsce rok wcześniej, objęły 26 banków. 11 sierpnia 2010 r. Parlament Słowacji głosuje przeciwko udziałowi tego kraju w pomocy dla Grecji. 29 września 2010 r. Komisja Europejska proponuje sześciopak – projekt zmian legislacyjnych, które mają doprowadzić do zwiększenia stabilności w krajach UE. Chodzi m.in. o zmiany w unijnym Pakcie Stabilności i Wzrostu, a także o wprowadzenie kary dla członka strefy euro, który nie stosowałby się do rekomendacji w ramach procedury nadmiernej nierównowagi. Kara miałaby wynosić 0,1 proc. rocznego PKB. Propozycje akceptują przywódcy Unii Europejskiej na szczycie 28 października. 3 listopada 2010 r. Drugi program ilościowego luzowania polityki pieniężnej w USA. Wartość: 600 mld dol. 21 listopada 2010 r. Rząd irlandzki zwraca się do państw Unii Europejskiej o pomoc finansową. Wartość całego pakietu finansowego to 85 mld euro. Ta kwota obejmuje pieniądze od UE, Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz bezpośrednio od rządów (np. brytyjskiego), ale też gotówkę w posiadaniu rządu w Dublinie oraz rezerwy państwowego funduszu emerytalnego. Irlandia zobowiązuje się do ograniczenia deficytu finansów publicznych do 3 proc. w 2014 r. 28 listopada 2010 r. Ministrowie finansów państw strefy euro osiągają porozumienie w sprawie przyszłego Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM), który od połowy 2013 r. zastąpi obecny Europejski Instrument Stabilności Finansowej (EFSF). ESM będzie zapewniał pomoc państwom strefy euro mającym problemy finansowe. 16 grudnia 2010 r. Europejski Bank Centralny zwiększa swój kapitał z 5,8 do 10,8 mld euro. Dla Polski oznacza to wpłatę dodatkowych kilkunastu tysięcy euro (opłacony kapitał rośnie do 19,8 mln euro). 1 stycznia 2011 r. Początek funkcjonowania trzech nowych unijnych instytucji nadzorczych, o których powołaniu zdecydowano w kwietniu 2009 r.: European Banking Authority (EBA), European Securities and Markets Authority (ESMA), European Insurance and Occupational Pensions Authority (EIOPA). 1 stycznia 2011 r. Pierwsza emisja obligacji Unii Europejskiej w ramach ESFM – o wartości 5 mld euro na sfinansowanie pożyczki dla Irlandii. Termin zapadalności określono na 5 lat. W 2011 r. w ramach ESFM Unia zrobiła jeszcze pierwszą emisję papierów 10-letnich (na pożyczki dla Irlandii i Portugalii); na początku 2012 r. zostanie przeprowadzona emisja rekordowo długich papierów – 30-letnich. 18 marca 2011 r. EBA zapowiada kolejną rundę stress testów. Mają objąć banki odpowiadające za 60 proc.aktywów sektora w Unii Europejskiej. Pierwsze posiedzenie Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego (ESRB) – poświęcone kwestii wprowadzenia wobec europejskich banków tzw. bufora antycyklicznego (dodatkowego wymogu kapitałowego, który byłby zwiększany w okresie rozwoju dla ograniczenia ryzyka). 25 marca 2011 r. Przywódcy strefy euro uzgadniają Pakt Euro Plus. Akces do niego, oprócz państw należących do strefy euro, zgłasza też większość pozostałych państw UE, w tym Polska. Pakt ma służyć zwiększaniu konkurencyjności, zatrudnienia, stabilności finansów publicznych poszczególnych krajów i stabilności sektora finansowego. Wśród szczegółowych celów są np. eliminowanie indeksacji płac, dostosowanie systemów emerytalnych do sytuacji demograficznej i ograniczanie wcześniejszych emerytur. Pakt zakłada również koordynację systemów podatkowych w krajach UE. 3 maja 2011 r. Portugalia uzgadnia z MFW, EBC i Komisją Europejską trzyletni program pomocowy o wartości 78 mld euro. Pomoc jest potrzebna ze względu na wzrost kosztów obsługi długu publicznego – rentowność obligacji gwałtownie wzrosła w poprzednich tygodniach po dymisji rządu. 3 maja 2011 r. Na następcę Jeana-Claude’a Tricheta, którego kadencja jako prezesa Europejskiego Banku Centralnego kończy się w październiku, został wybrany Mario Draghi. 3 maja 2011 r. Ministrowie finansów państw strefy euro i Unii Europejskiej postanawiają podnieść faktyczny potencjał finansowy funduszu EFSF, zwiększyć jego prerogatywy oraz sfinalizować postanowienia dotyczące Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM). 24 czerwca 2011 r. Rząd Grecji zobowiązuje się wobec MFW, EBC i Komisji Europejskiej do cięć budżetowych i podwyżki podatków, które są warunkiem uruchomienia dalszej pomocy finansowej. W kraju trwają masowe protesty i strajki. 29 czerwca na cięcia wydatków i podwyżki podatków zgadza się grecki parlament. Niespełna miesiąc później kraje strefy euro uzgadniają nowy pakiet pomocowy dla Grecji o wartości 109 mld euro. Uwzględnia on zamianę obligacji posiadanych przez prywatnych inwestorów na nowe o niższej rentowności i wydłużonym terminie zapadalności. Udział sektora prywatnego jest szacowany na 37 mld euro. 11 lipca 2011 r. Podpisanie traktatu powołującego do życia ESM – Europejski Mechanizm Stabilności. 11 lipca 2011 r. EBA publikuje wyniki stress testów europejskich banków. Spośród 90 wziętych pod uwagę banków osiem nie spełnia kryteriów narzuconych przez EBA. Łączny niedobór kapitału oszacowano na 2,5 mld euro. Spośród polskich banków w badaniu uwzględniono PKO BP, z wynikiem pozytywnym. 20 września 2011 r. Na posiedzeniu Rady Europejskiej we Wrocławiu ministrowie finansów krajów UE zgadzają się na sześciopak zaproponowany rok wcześniej przez KE. Kilka dni później nad zestawem zmian legislacyjnych głosuje Parlament Europejski. Sześciopak wchodzi w życie 13 grudnia 2011 r. 22 grudnia 2011 r. EBC wydłuża długoterminowe operacje refinansujące z jednego roku do trzech lat. 16 stycznia 2012 r. Start Inicjatywy Wiedeńskiej 2.0. Przewodniczącym zostaje Marek Belka, prezes NBP. 1 marca 2012 r. 25 krajów UE podpisuje pakt fiskalny. Przewiduje on, że strukturalny deficyt (nieuwzględniający kosztów obsługi długu publicznego) nie powinien przekraczać 0,5 proc. PKB. Uczestnicy paktu powinni wpisać tę regułę do ustawodawstwa krajowego, najlepiej do konstytucji. Nieprzestrzeganie jej grozi karą w wysokości 0,1 proc. PKB. Pakt fiskalny obowiązuje tylko kraje należące do strefy euro. Marzec 2012 r. Zaostrza się sytuacja w dotkniętej kryzysem Hiszpanii. Gospodarka znajduje się w recesji, nowy rząd Mariano Rajoya stara się ograniczyć deficyt budżetowy poprzez drastyczne cięcia wydatków oraz podwyżki podatków. Spotyka się to jednak z protestami – dochodzi do strajku generalnego. 13 marca 2012 r. Agencja Moody’s obniża rating Cypru do poziomu „śmieciowego” w związku ze stratami, jakie cypryjskie banki ponoszą w związku z zaangażowaniem w greckie obligacje skarbowe. W czerwcu, po kolejnej obniżce ratingu, EBC przestaje przyjmować obligacje Cypru jako zabezpieczenie pożyczek udzielanych bankom i cypryjski rząd prosi Unię o pomoc finansową. Rozmowy na temat pomocy z Komisją Europejską, EBC i MFW trwają przez kilka kolejnych miesięcy. 9 maja 2012 r. Hiszpański rząd przejmuje 45 proc. akcji czwartego co do wielkości banku w tym kraju – Bankia. Dwa dni później zostaje ogłoszona reforma banków Hiszpanii: mają one wydzielić z bilansów aktywa związane z nieruchomościami (całkowite zaangażowanie w kredyty dla deweloperów jest szacowane na 300 mld euro; do tego dochodzi drugie tyle w kredytach hipotecznych), a także zawiązać 30 mld dodatkowych rezerw na kredyty na nieruchomości. 6 czerwca 2012 r. Propozycja unijnej dyrektywy dotyczącej restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków. 25 czerwca 2012 r. Rząd hiszpański zwraca się do krajów strefy euro o wsparcie finansowe – hiszpańskie banki potrzebują ponad 50 mld euro. 20 lipca Eurogrupa (ministrowie finansów państw strefy euro) zgadzają się na pomoc finansową dla programu wzmocnienia kapitałowego hiszpańskich banków. Ma ona wynieść do 100 mld euro (w ramach EFSF w trybie natychmiastowym ma być dostępna kwota 30 mld euro). Madryt zobowiązuje się do uruchomienia „złego banku”, do którego mają trafiać aktywa nieruchomościowe. W ramach dodatkowych stress testów przeprowadzonych przez firmę konsultingową Oliver Wyman potrzeby kapitałowe hiszpańskich banków oszacowano na prawie 60 mld euro. 29 czerwca 2012 r. Na szczycie strefy euro zapada decyzja o stworzeniu pod auspicjami EBC jednolitego nadzoru bankowego oraz – w konsekwencji – o wprowadzeniu możliwości bezpośredniego dokapitalizowania banków przez Europejski Mechanizm Stabilności. 29 czerwca 2012 r. EBC zapowiada program bezwarunkowych transakcji monetarnych (transakcji OMT) – nieograniczonego skupu obligacji skarbowych na rynkach wtórnych. Skup ten obejmie kraje, które uczestniczą w pełnym programie Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej, pełnym programie Europejskiego Mechanizmu Stabilności lub programie zapobiegawczym. 12 września 2012 r. Komisja Europejska ogłasza propozycję utworzenia jednolitego mechanizmu nadzoru, który ma objąć wszystkie banki w strefie euro. Zgodnie z projektem rozporządzenia Europejski Bank Centralny miałby pełnić funkcje nadzorcze związane ze stabilnością finansową banków ze strefy euro, a także banków z państw spoza tej strefy, które zechcą być objęte mechanizmem. 13 września 2012 r. Start trzeciego programu ilościowego luzowania polityki pieniężnej w USA. 13 grudnia 2012 r. Ministrowie finansów krajów UE uzgodnili szczegóły jednolitego mechanizmu nadzorczego dla unijnych banków. Ma on opierać się na Europejskim Banku Centralnym, którego działalność w ramach prowadzenia polityki pieniężnej ma być oddzielona od działalności nadzorczej. Przy decyzjach dotyczących tej ostatniej kraje nienależące do strefy euro, które mogą, ale nie muszą wchodzić do unii bankowej, mają dysponować takim samym prawem głosu, jak członkowie unii walutowej. 13 grudnia 2012 r. Władze Cypru uzgadniają z KE, EBC i MFW program restrukturyzacyjny, w ramach którego kraj ma otrzymać 10 mld euro wsparcia. Program zakłada m.in. nałożenie podatku od depozytów w cypryjskich bankach. Parlament Cypru nie zgadza się na uzgodniony program. Ostateczna wersja programu – uzgodniona 2 kwietnia 2013 r. – przewiduje bankructwo będącego w najtrudniejszej sytuacji banku Laiki – depozyty do 100 tys. euro miały trafić do innego dużego banku – Bank of Cyprus, w przypadku większych należności klientów miały być odzyskiwane z masy upadłościowej. 21 października 2013 r. Eurostat podsumowuje sytuację finansów publicznych w UE za 2012 r.: w krajach strefy euro dług publiczny urósł do 90,6 proc. PKB, w całej Unii Europejskiej osiągnął 85,1 proc.