MOSTEK WHEATSTONE`A - PB Wydział Elektryczny
advertisement
Białostocka Politechnika Wydział Elektryczny Katedra Elektrotechniki Teoretycznej i Metrologii Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu METROLOGIA Kod przedmiotu: ES1D 200 012 Ćwiczenie pt. MOSTEK WHEATSTONE’A Numer ćwiczenia M 08 Opracowanie: dr inż. Ryszard Piotrowski dr inż. Paweł Myszkowski Białystok 2015 2 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 1. Wprowadzenie ostek Wheatstone’a (rys. 1) jest elektrycznym układem pomiarowym przeznaczonym do pomiaru z wysoką dokładnością rezystancji z przedziału od ok. 1 do ok. 10 M. Układ ten pozwala na wyznaczenie wartości rezystancji Rx przy pomocy trzech „wewnętrznych” rezystancji mostka: R1, R2, Rp o dokładnie znanych wartościach, to znaczy pozwala na określenie funkcji: M Rx f ( R1 , R2 , R p ) (1) A Ux Ix U1 Rx I R1 G G Ip Rp R2 Up U2 B UZ Rys.1. Schemat ideowy mostka Wheatstone’a Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 3 Schemat ideowy mostka Wheatstone’a przedstawiono na rys.1. Występuje w nim rezystor mierzony Rx oraz trzy rezystory “wewnętrzne” mostka: R1, R2, Rp o regulowanych wartościach. W przekątnej pionowej A, B mostka znajduje się detektor zera w postaci galwanometru magnetoelektrycznego G. Jego zadaniem jest wskazywanie stanu równowagi mostka, to znaczy stanu, w którym różnica potencjałów między punktami A, B staje się równa zeru, co pociąga za sobą zanik prądu IG. Stan taki osiąga się w wyniku regulacji rezystancji R1, R2, Rp, zaś sam proces regulacji nazywany jest równoważeniem mostka. Galwanometr magnetoelektryczny – elektryczny miernik wskazówkowy, składający się tylko z ustroju, co oznacza, że jest on pozbawiony układu (charakterystycznego dla znakomitej większości mierników wskazówkowych bloku funkcjonalnego). Mierzona wielkość elektryczna jest tu bez jakiegokolwiek przetworzenia doprowadzana bezpośrednio do ustroju pomiarowego. Stąd galwanometry mają niewielkie zakresy pomiarowe napięcia i prądu. Ważnym ich zastosowaniem, oprócz pomiaru niewielkich wartości prądu i napięcia, jest rola detektorów zera (wskaźników równowagi) w układach pomiarowych, takich jak mostki czy kompensatory napięcia stałego. Fot.1. Galwanometr magnetoelektryczny używany w laboratorium Metrologii 4 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . Wykażemy niżej, że w stanie równowagi mostka mierzona rezystancja Rx jest określona następującą zależnością: Rx R1 R p R2 (2) Istotnie, gdy między punktami A, B zanika różnica potencjałów (UAB = 0), prawdziwe są następujące równości przeciwnie do siebie skierowanych napięć (patrz rys. 1): Ux U p U1 U 2 (3) Zauważmy, że są one spadkami napięć na całych ramionach mostka, co zostało wyraźnie zaznaczone na rysunku 1. Każde z czterech napięć równe jest sumie spadków napięć na odpowiedniej rezystancji mostka i dwóch odcinkach przewodów łączących, które „otaczają” tę rezystancję. Ze względów praktycznych, te niewielkie spadki napięć na krótkich odcinkach przewodów pomija się, pisząc: U x Rx I x U 1 R1 I x U p Rp I p (4) U 2 R2 I p Wypada zauważyć w tym miejscu, że w stanie równowagi, gdy IG = 0, przez rezystancje Rx, R1 płynie ten sam prąd Ix, zaś przez rezystancje Rp, R2 prąd Ip. Podstawiając powyższe wyrażenia do równań (3) i dzieląc je stronami, dostaje się szczegółową postać analityczną (5) zasygnalizowanej na początku funkcji (1). Rx R1 R p R2 (5) Zależność (5) nazywa się niekiedy niezbyt ściśle warunkiem równowagi mostka Wheatstone’a. W rzeczywistości jest ono równaniem pomiaru rezystancji R1 tym mostkiem. Warunkiem równowagi mostka jest równość: UAB = 0. Zależność (5) nie jest zupełnie ścisła, bowiem przy jej wyprowadzaniu nie uwzględniono spadków napięć na ośmiu odcinkach przewodów łączących poszczególne rezystancje w układ mostkowy. Ćwiczący sami wskażą te przewody na schemacie z rysunku 1. 5 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . Nieścisłość ta nie powoduje znaczących błędów tak długo, jak długo rezystancje rezystorów mostka znacznie przewyższają rezystancje przewodów łączących. Na przykład rezystancja miedzianego przewodu łączącego o długości 0,5 m i polu przekroju poprzecznego 1,5 mm2 ma rezystancję ok. 6 mΩ. Rezystancja ta stanowi 0,006 % rezystancji rezystora 100 omowego. Układ mostka Wheatstone’a jest rezultatem poszukiwania takiej metody pomiaru rezystancji, która nie wymagałaby pomiaru napięcia i prądu, a więc obywałaby się bez elektrycznych przyrządów pomiarowych, które w przeszłości, a i obecnie w wielu przypadkach, stanowią zasadniczą przeszkodę w osiąganiu wysokiej dokładności pomiaru. Wobec powyższego stwierdzenia kontrowersje wywołuje obecność w układzie mostka galwanometru magnetoelektrycznego, który jest przecież przyrządem wskazówkowym. Pełni on tu jednak tylko rolę detektora zera, a jego wskazania nie występują w równaniu pomiaru (5). Zadaniem galwanometru jest jedynie wykrycie stanu równowagi, po uzyskaniu którego może on być nawet usunięty z układu. Eliminacja z pomiaru elektrycznych przyrządów zarówno wskazówkowych jak i cyfrowych jest charakterystyczną cechą metod zerowych pomiaru, do których należy także omawiana metoda mostkowa. Całkowity błąd pomiaru rezystancji mostkiem Całkowity błąd pomiaru rezystancji mostkiem Wheatstone’a wyrażony jest wzorem pm R n x (6) gdzie: R – błąd podstawowy pomiaru rezystancji, x n – błąd nieczułości mostka. Na podstawie wykonanych pomiarów studenci mogą sami rozważyć, która składowa ma znaczący wpływ na błąd pomiaru. Błąd podstawowy pomiaru rezystancji mostkiem Producent mostka określa graniczny błąd pomiaru w specyfikacji przyrządu. Parametr ten jest wystarczający do określenia niedokładności konkretnego pomiaru. W ogólnym przypadku można wykazać (patrz Dodatek), że względny błąd graniczny, z jakim mierzona jest rezystancja w układzie mostka Wheatstone’a dany 6 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . jest zależnością (7): R R R R x gdzie: R , R , R 1 p 2 - oznaczają 1 p 2 (7) względne błędy graniczne, z jakimi określone zostały rezystancje R1, Rp, R2. Mierząc rezystancję w laboratoryjnym układzie mostka Wheatstone’a, którego rezystancje R1, Rp, R2 są rezystorami sześciodekadowymi o klasie 0,05%, zgodnie ze wzorem (7) otrzymamy błąd R = 0,15%. Warto zauważyć, że w układzie laboratoryjnym mostka Wheatstone’a, zestawianym przez studentów w czasie ćwiczenia, zamiast osobnych rezystorów R1 i R2 występuje rezystor stosunkowy, czy to w postaci osobnego przyrządu (w tym przypadku rezystory oznaczone są jako R2 i R4), czy też jako element mostka Thomsona-Wheatstone’a typu MWH 91. Pożądany stosunek rezystancji uzyskuje się poprzez umiejscowienie kołeczków w odpowiednich otworach. Fot.2. Rezystor stosunkowy stosowany w układzie laboratoryjnego mostka Wheatstone’a Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 7 Fot.3. Mostek laboratoryjny Thomsona-Wheatstone’a typu MWH 91 W przypadku rezystora stosunkowego mamy do czynienia z błędem określenia stosunku rezystancji R1 R . Błąd ten wyznacza się przyjmując sumę wartości, 2 przypisanych poszczególnym rezystorom R1 i R2, wykorzystywanym w danym stosunku. Zestawienie błędów granicznych, przypisanych poszczególnym rezystorom, zawiera Tablica 1. Tablica 1. Zestawienie względnych błędów granicznych rezystorów w rezystorze stosunkowym R R 10 100 1 000 10 000 100 000 0.05 0.02 0.02 0.02 0.02 8 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . Przykładowo, jeśli ustawimy dzielnik R1 R 10100 błąd określenia rezystancji 2 R1 R2 przyjmie wartość 0.05% + 0.02% = 0.07%. Różnice wynikają z faktu, że w procesie przemysłowym znacznie trudniej jest skonstruować rezystory o małej rezystancji z dużą dokładnością. W tym przypadku równanie (7) redukuje się do postaci (8) R R R x p 1 R2 (8) Błąd nieczułości mostka Oprócz błędu podstawowego określonego zależnością (7), pomiar rezystancji mostkiem Wheatstone’a obarczony jest jeszcze błędem nieczułości. Bezwzględnym błędem nieczułości n nazywa się największy przyrost rezystancji mierzonej Rx, przy którym wskazanie galwanometru jest jeszcze równe zeru. Określenie to ma znaczenie jedynie teoretyczne, bowiem niemożliwe jest wyznaczenie przyrostu Rx bez drobnej choćby zmiany wskazania galwanometru, dlatego w praktyce stosowane jest inne określenie tego błędu. Bezwzględnym błędem nieczułości n nazywa się przyrost rezystancji mierzonej Rx, wywołujący najmniejsze dostrzegalne przemieszczenie wskazówki galwanometru a. Umownie przyjmuje się a = 0,1 mm. Tak więc: n Rx , gdy a = 0,1 mm (9) Względnym błędem nieczułości n nazywamy iloraz: n n Rx (10) gdzie Rx oznacza wartość zmierzoną rezystancji. Jak wynika z definicji (9), (10) dla doświadczalnego wyznaczenia błędu nieczułości wymagana jest realizacja przyrostów rezystancji mierzonej Rx, która najczęściej jest elementem nieregulowanym. Dlatego w praktyce wyznacza się zastępczy błąd nieczułości, stosując definicje (9), (10) do rezystancji Rp, którą w układzie mostka laboratoryjnego stanowi rezystor sześciodekadowy, umożliwiający realizację bardzo małych przyrostów rezystancji (R = 0,1 ). Z kolei w mostku Thomsona-Wheatstone’a typu MWH 91 występuje rezystor czterodekadowy, oznaczony jako Rp (fot. 3). Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 9 2. Przebieg pomiarów Pomiar rezystancji technicznym mostkiem Wheatstone’a Pomiar rezystancji mostkiem technicznym jest koniecznym wstępem do sprawnej i bezawaryjnej obsługi mostka laboratoryjnego. Pozwala nastawić prawidłowe parametry tego mostka i doprowadzić go szybko do stanu równowagi. Mierzący unika w ten sposób żmudnych poszukiwań, które grożą w dodatku uszkodzeniem czułego galwanometru laboratoryjnego. Fot.4. Mostek techniczny Wheatstone’a typu MW-4 Przebieg procesu pomiarowego Przed pomiarem należy zapoznać się ze schematami i tablicami podanymi na tylnej ściance mostka. Mostek należy zasilić z zasilacza stabilizowanego napięciem 4V i w miarę potrzeby (uwzględniając wyznaczony doświadczalnie zakres rezystancji) skorygować napięcie zasilające zgodnie z opisem mostka. 1. Podłączyć badaną rezystancję Rx do zacisków wejściowych mostka (na górze). 2. Podłączyć zasilanie mostka do gniazd znajdujących się na lewym boku, oznaczonych „+” i „-”. Ustawić początkową wartość napięcia jako 4V. 10 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 3. Ustawić zakres czułości (pokrętło na górze z lewej strony) na „0,1Z” (czułość zgrubna). 4. Ustawić mnożnik rezystancji (pokrętło na górze z prawej strony) na największy. 5. Wcisnąć i przytrzymać przycisk aktywacji galwanometru „G”. 6. Regulując pokrętłem równoważenia (na dole, pod podziałką) spróbować zrównoważyć mostek (wskazówka powinna znaleźć się na pozycji „0”). 7. W przypadku braku możliwości zrównoważenia zmniejszyć mnożnik rezystancji i powtórzyć punkt 6. 8. Po wstępnym zrównoważeniu mostka zmienić zakres czułości na „Z” (pełna czułość) i zrównoważyć mostek ostatecznie. 9. Skorygować (w miarę możliwości) wartość napięcia zasilającego zgodnie z tabelką umieszczoną na spodzie mostka. Zrównoważyć mostek po zmianie poziomu napięcia i dokonać odczytu rezystancji mierzonej, 10.Wynikiem pomiaru jest iloczyn wartości odczytanej z dolnej podziałki oraz mnożnika rezystancji. 11.Zanotować do tabeli wynik pomiaru, zakres rezystancji oraz błąd podstawowy pomiaru dla danego zakresu. Wynik zapisać razem z błędem, a dodatkowo zmierzyć także badaną rezystancję przy użyciu omomierza cyfrowego (np. multimetr typu V560 w funkcji omomierza). Uwaga: możliwe jest także podłączenie zewnętrznego galwanometru do mostka technicznego poprzez gniazdo oznaczone jako „G”, umieszczone między zaciskami wejściowymi. Należy zmierzyć trzy rezystancje wskazane przez prowadzącego przy pomocy technicznego mostka Wheatstone’a. Wyniki zapisać w Tablicy 2 Tablica 2. Wyniki pomiarów rezystancji mostkiem technicznym Wheatstone’a Numer badanej rezystancji Zakres pomiarowy Błąd podstawowy pomiaru Wynik pomiaru Rx razem z błędem Napięcie zasilające Pomiar dodatkowy omomierzem cyfrowym – % V 1 2 3 11 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . Wyznaczanie błędu nieczułości technicznego mostka Wheatstone’a Podłącz do mostka technicznego rezystor sześciodekadowy i ustaw na nim rezystancję równą co do wartości rezystancji pierwszego badanego rezystora. Zastanów się, w jaki sposób – w oparciu o definicję – można wyznaczyć błąd nieczułości mostka technicznego. Przeprowadź doświadczenie dla trzech badanych rezystancji. Wyniki zapisz w Tablicy 3 oraz w Tablicy 4. Tablica 3. Badanie błędu nieczułości technicznego mostka Wheatstone’a Numer badanej rezystancji Rx Rx* (Ig = 0) (Ig = 5mm) – Rx Rx R * x R x n 50 n n 100% Rx % 1 2 3 Tablica 4. Zestawienie błędów pomiaru technicznym mostkiem Wheatstone’a Błąd podstawowy Numer badanej rezystancji pomiaru R – % 1 2 3 x Błąd nieczułości Całkowity błąd n pomiaru % % pm Zapis wyniku z błędem Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 12 Pomiar rezystancji laboratoryjnym mostkiem Wheatstone’a Aby sprawnie i bezawaryjnie posłużyć się mostkiem laboratoryjnym, konieczne jest przeprowadzenie wstępnego pomiaru badanej rezystancji za pomocą mostka technicznego lub multimetru cyfrowego (omomierza). Pozwala to nastawić prawidłowe parametry tego mostka i doprowadzić go szybko do stanu równowagi. Mierzący unika w ten sposób żmudnych poszukiwań, które grożą w dodatku uszkodzeniem czułego galwanometru laboratoryjnego. Zmierzone w poprzednim punkcie rezystancje studenci mierzą teraz przy użyciu mostka laboratoryjnego MWH 91 (fot. 3), do którego należy dołączyć zasilanie, galwanometr oraz rezystancję mierzoną. Przebieg procesu pomiarowego 1. Podłącz zasilacz stabilizowany do zacisków B w lewym górnym rogu mostka. Zwróć uwagę na polaryzację. 2. Podłącz rezystancję mierzoną do zacisków RX. 3. Podłącz galwanometr do zacisków G. Równolegle z galwanometrem podłącz zwieracz Z. Zabezpiecz galwanometr zamknięciem zwieracza Z. 4. Ponieważ znany jest rząd wielkości mierzonej rezystancji, dobierz napięcie zasilające oraz stosunek R1/R2 zgodnie z Tablicą 5. Tablica 5. Parametry mostka laboratoryjnego MWH 91 w zależności od zakresu rezystancji mierzonej Rezystancja mierzona X1 Stosunek R1/R2 Napięcie zasilające V 1 – 10 0.001 10 – 100 0.01 100 – 1 000 0.1 2 – 4.5 1 000 – 10 000 1 10 000 – 100 000 10 100 000 – 1 000 000 100 4.5 – 12 1 000 000 – 10 000 000 1 000 12 – 25 5. Otwórz zwieracz Z i wyzeruj galwanometr, regulując pokrętłem na prawej ściance. Po wyzerowaniu galwanometr nie powinien być przestawiany na inne miejsce. Jeśli przesunięcie okaże się konieczne, zerowanie należy przeprowadzić Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 13 ponownie. 6. Biorąc wynik pomiaru rezystancji RX dokonanego mostkiem technicznym, nastaw Rp tak, aby spełniony został warunek R R 1 Rp x R2 (11) gdzie RX jest mierzoną rezystancją, a stosunek R1/R2 należy odczytać z Tablicy 3. Np. jeżeli RX = 230 , należy nastawić Rp = 2300 , gdyż stosunek R1/R2 dla tego zakresu mierzonej rezystancji wynosi 0.1. Nastawiając według tych zasad wartość Rp, umożliwiamy realizację najmniejszych możliwych względnych zmian rezystancji: Rp/Rp, a co za tym idzie, dokładne zrównoważenie mostka. 7. Wartość stosunku R1/R2 uzyskać można przy pomocy posiadanych rezystorów stosunkowych zazwyczaj na kilka sposobów. Jak się okaże, nie są one sobie równoważne i mają wpływ na wartość błędu nieczułości. Na wstępie należy nastawić największe wartości R1, R2 dające potrzebny w ćwiczeniu stosunek R1/R2. 8. Wciśnij przycisk B, aby doprowadzić zasilanie do mostka. 9. Wciśnij przycisk G 0.1 – do obwodu zostanie włączony galwanometr, jednak czułość układu będzie ograniczona dodatkową rezystancją mostka. Zrównoważ mostek regulując rezystancją Rp. 10. Wciśnij i przytrzymaj przycisk G i zrównoważ mostek przy pełnej czułości układu. 11. Zanotuj w Tablicy 6 wartość Rp, dla której osiągnięto stan równowagi mostka. Oblicz wartość RX wg formuły zawartej w Tablicy 6. 14 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . Tablica 6. Wyniki pomiarów badanych rezystancji mostkiem laboratoryjnym Numer badanej rezystancji Rp R 1 R 2 (Ig= 0) (Ig=5mm) – Rp Rx R1 R p R p R2 Rp R R p p n 50 n n 100% R p 1 2 3 12. Znajdź przyrost Rp powodujący przemieszczenie wskazówki galwanometru o 5 mm w lewo lub prawo od zera. Oblicz bezwzględny błąd nieczułości n i względny błąd n wg formuł podanych w Tablicy 6. 15 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . Uwaga: Przemieszczenie wskazówki o definicyjną wartość 0,1 mm byłoby zadaniem praktycznie niewykonalnym, dlatego w praktyce realizuje się przemieszczenie o 5 mm i dzieli przyrost Rp przez 50. 13. Powtórz opisany wyżej proces dla pozostałych wariantów stosunku R1/R2 (maksymalnie 5 sposobów realizacji dzielnika, gdyż stosunek równy 1 na tyle sposobów można otrzymać). Uwaga: Zmiana położenia kołków przełącznika kołkowego musi odbywać się przy zasilaniu odłączonym od układu (wyciśnięty przycisk B)! 14. Wybierz wariant R1/R2, dla którego błąd nieczułości n okazał się najmniejszy. 15. Przedstaw w Tablicy 7 porównanie wyników pomiaru badanych rezystancji za pomocą mostka technicznego (wynik pomiaru oraz błąd) oraz mostka laboratoryjnego (wynik pomiaru przy najmniejszym błędzie nieczułości, błąd podstawowy, błąd nieczułości oraz całkowity błąd pomiaru). Tablica 7. Zestawienie wyników pomiaru badanych rezystancji dwoma rodzajami mostka Wheatstone’a Numer badanej rezystancji – Pomiar mostkiem technicznym MW-4 Wynik pomiaru Błąd pomiaru % Pomiar mostkiem laboratoryjnym MWH 91 Wynik pomiaru Błąd podstawowy Błąd nieczułości Błąd pomiaru R n pm R n % % x % x 1 2 3 W sprawozdaniu należy: a) ocenić, która składowa ma większy wpływ na błąd pomiaru: błąd podstawowy czy błąd nieczułości, b) wyjaśnić, z czego wynikają różnice w wartości błędu nieczułości w zależności od nastawy R1/R2 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 16 3. Pytania i zadania kontrolne 1. Do czego służy mostek Wheatstone’a? 2. Narysuj schemat ideowy mostka Wheatstone’a i wyprowadź równanie pomiaru rezystancji tym mostkiem. 3. Dlaczego równanie to nie jest zupełnie ścisłe i dlaczego godzimy się z tym stanem rzeczy? 4. Jaką rolę w mostku pełni galwanometr? 5. Sumę jakich trzech rezystancji mierzy tak naprawdę mostek Wheatstone’a? 6. Co nazywamy stanem równowagi mostka i w jaki sposób w praktyce ten stan jest osiągany? 7. Napisz definicję bezwzględnego i względnego błędu nieczułości mostka. 8. Opisz przebieg doświadczalnego wyznaczenia błędu nieczułości. 9. Czy przy pomocy mostka Wheatstone’a można mierzyć rezystancje zależne od prądu (nieliniowe)? 4. Literatura 1. Chwaleba A. i inni. Metrologia elektryczna WNT, Warszawa 2003 2. Lebson S. Podstawy miernictwa elektrycznego WNT, Warszawa 1972 3. Piotrowski R. Ćwiczenia laboratoryjne z metrologii, Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 2008 4. Tumański S. Technika pomiarowa, WNT, Warszawa 2007 17 Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 5. Dodatek Wyprowadzenie wyrażenia określającego względny graniczny (błąd podstawowy) pomiaru rezystancji mostkiem Wheatstone’a. błąd Punktem wyjścia jest równanie pomiaru, czyli zależność, Rx R1R p R2 , Rezystancja mierzona jest funkcją trzech zmiennych: Rx f R1, R2 , Rp Względny błąd graniczny oblicza się według znanej formuły, R x Rx Rx 100% 1 Rx R x R Rx R Rx R 1 p 2 R1 Rp R2 100% R1R p R2 R p R1 100% R R R 1 p 2 2 R1R p R2 R2 R2 R p R1 R2 100% 100% 100% R1 Rp R2 R1 R p R2 Względny graniczny błąd pomiaru rezystancji w układzie mostka Wheatstone’a jest więc równy sumie względnych błędów, z jakimi określone są rezystancje wewnętrzne mostka. Ćwicz. M 08 Mostek Wheatst one’a . 18 Wymagania BHP Warunkiem przystąpienia do praktycznej realizacji ćwiczenia jest zapoznanie się z instrukcją BHP i instrukcją przeciw pożarową oraz przestrzeganie zasad w nich zawartych. Wybrane urządzenia dostępne na stanowisku laboratoryjnym mogą posiadać instrukcje stanowiskowe. Przed rozpoczęciem pracy należy zapoznać się z instrukcjami stanowiskowymi wskazanymi przez prowadzącego. W trakcie zajęć laboratoryjnych należy przestrzegać następujących zasad. Sprawdzić, czy urządzenia dostępne na stanowisku laboratoryjnym są w stanie kompletnym, nie wskazującym na fizyczne uszkodzenie. Sprawdzić prawidłowość połączeń urządzeń. Załączenie napięcia do układu pomiarowego może się odbywać po wyrażeniu zgody przez prowadzącego. Przyrządy pomiarowe należy ustawić w sposób zapewniający stałą obserwację, bez konieczności nachylania się nad innymi elementami układu znajdującymi się pod napięciem. Zabronione jest dokonywanie jakichkolwiek przełączeń oraz wymiana elementów składowych stanowiska pod napięciem. Zmiana konfiguracji stanowiska i połączeń w badanym układzie może się odbywać wyłącznie w porozumieniu z prowadzącym zajęcia. W przypadku zaniku napięcia zasilającego należy niezwłocznie wyłączyć wszystkie urządzenia. Stwierdzone wszelkie braki w wyposażeniu stanowiska oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu sprzętu należy przekazywać prowadzącemu zajęcia. Zabrania się samodzielnego włączania, manipulowania i korzystania z urządzeń nie należących do danego ćwiczenia. W przypadku wystąpienia porażenia prądem elektrycznym należy niezwłocznie wyłączyć zasilanie stanowisk laboratoryjnych za pomocą wyłącznika bezpieczeństwa, dostępnego na każdej tablicy rozdzielczej w laboratorium. Przed odłączeniem napięcia nie dotykać porażonego.
