Kształcenie dzieci upośledzonych
advertisement
Dziecko psychicznie i fizycznie niepełnosprawne winno mieć zapewnione pełne i normalne życie, w warunkach zabezpieczających jego godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Konwencja Praw Dziecka - Artykuł 23 pkt.1. Według Deklaracji Praw Osób Niepełnosprawnych pojęcie „osoba niepełnosprawna” określa człowieka, który nie może samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia indywidualnego lub społecznego na skutek wrodzonego, bądź nabytego upośledzenia sprawności fizycznych, czy psychicznych. Inaczej mówiąc, niepełnosprawność oznacza taki stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, który powoduje trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie, bądź uniemożliwienie samodzielnej egzystencji. Dzieci niepełnosprawne stanowią duży odsetek naszego społeczeństwa. Ze względu na rodzaj naruszonej sprawności psychofizycznej do uczniów niepełnosprawnych zaliczamy dzieci i młodzież: z obniżoną sprawnością sensoryczną spowodowaną brakiem, uszkodzeniem lub zaburzeniem funkcji analizatorów zmysłowych (dzieci niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, oraz z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej), z obniżoną sprawnością intelektualną (dzieci upośledzone umysłowo oraz z inteligencją niższą od przeciętnej), z obniżoną sprawnością komunikowania się (dzieci z zaburzeniami mowy, dzieci autystyczne), z obniżoną sprawnością funkcjonowania społecznego (dzieci z trudnościami wychowawczymi, niedostosowane społecznie, niezrównoważone nerwowo i emocjonalnie, uzależnione od środków narkotycznych), z obniżoną sprawnością ruchową (dzieci z dysfunkcją narządu ruchu oraz z zaburzeniami kinestycznymi), z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną spowodowaną chorobami somatycznymi oraz na tle anomalii wagi i wzrostu, z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną spowodowaną zaniedbaniami opiekuńczo-wychowawczymi. Dzieci z obniżoną sprawnością komunikowania się Dzieci z tego typu zaburzeniami bardziej niż inne narażone są na występowanie trudności w nauce. Często niskim wynikom towarzyszy w nauce bardzo niska motywacja do nauki. Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter obustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy przyczyniają się do trudności w nauce, z drugiej zaś przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują u uczniów zaburzenia mowy, np. jąkanie. Wpływ takich zaburzeń na trudności w nauce przejawia się we wszystkich przedmiotach wymagających od dziecka poprawności pisania, czytania, wypowiadania się. Ale najwięcej trudności sprawia dziecku nauka pisania i czytania. Język polski charakteryzuje się dużym stopniem fonetyczności. Dziecko rozpoczynając naukę szkolną "pisze tak, jak mówi". Jeżeli więc nieprawidłowo wymawia jakieś głoski, to niewłaściwie je zapisuje. Błędy pisma na skutek wadliwej wymowy dotyczą najczęściej głosek, które ulegają substytucji, czyli zamianie głosek. Jeżeli zatem dziecko mówi np. "l" zamiast "r" lub "s" zamiast "sz„ ,to będzie także zapisywało w tych wyrazach gdzie występuje "sz" i "r" głoski, które wymawia, czyli "l" i "s"(np. rak- lak; szafa- safa). Poza tym uczniowie opuszczają, dodają, podwajają i przestawiają kolejność liter zniekształcając pisownię całych wyrazów i zdań, mylą litery odpowiadające głoskom podobnym dźwiękowo. Dzieci z zaburzeniami mowy mają trudności w porozumiewaniu się z rówieśnikami. Zakłócenia w kontaktach z kolegami przyczyniają się do zajmowania niekorzystnej pozycji wśród rówieśników. Dzieci z zaburzeniami mowy świadome swej „inności” oraz z bagażem przykrych przeżyć, wyrabiają sobie poczucie mniejszej wartości, stają się nieśmiałe, niepewne, małomówne. Bywają także wśród nich dzieci złośliwe, agresywne, ale i takie, które unikają kontaktów z otoczeniem. Nieprzychylne nastawienie i reakcje otocznia, zwłaszcza u progu kariery szkolnej, spowodować mogą u dziecka z zaburzeniami mowy rozpacz, obojętność, jak również rezygnację z pragnień i dążeń. Bardzo ważne jest, aby dziecko czuło się akceptowane przez najbliższe środowisko, rodziców, rówieśników, gdyż w ten sposób będzie mu łatwiej zaakceptować swoją „inność”. Przyczyni się to również do wzrostu jego pozytywnej samooceny i odpowiedniego poziomu aspiracji. Dziecko autystyczne Chorobę tę cechuje ogromna różnorodność objawów i stopnia ich nasilenia. Istnieją trzy podstawowe sfery zaburzeń funkcjonowania mózgu: Upośledzenie interakcji społecznych Problemy w kontaktach społecznych polegają na prawie całkowitym braku zainteresowania innymi osobami, niezdolności do włączania innych do zabawy lub rozmowy, na niemożności utrzymania odpowiedniego dystansu interpersonalnego oraz braku empatii. Upośledzenie komunikacji Niezdolność komunikowania się polega głównie na niemożności opanowania mowy i ograniczeniu rozumienia mowy. Nasilenie zaburzeń jest bardzo różnorodne. W skrajnych przypadkach występuje całkowity braku rozumienia mowy oraz niezdolność mówienia utrzymująca się do wieku dorosłego. Częsta jest echolalia, prozodia (melodia mowy) oraz wysoki i śpiewny głos. Wiele dzieci autystycznych lepiej opanowuje pisanie niż język mówiony. U dzieci autystycznych stwierdza się również zaburzenia komunikacji bezsłownej. Małe dzieci z tym zaburzeniem nie są w stanie potrząsnąć głowa na „tak” lub „nie”. Powtarzane i stereotypowe wzorce zachowania U dzieci z autyzmem stwierdza się wąski zakres zainteresowań i aktywności oraz niedostateczną zdolność zabawy, sztywność i opór wobec zmian. Często trwają godzinami w bezużytecznych czynnościach, godzinami mogą bawić się sznurkiem lub kręcić kółka samochodu, wolą ustawiać lub rozstawiać zabawki niż się nimi bawić. U dzieci z autyzmem często występują zaburzenia ruchowe: chodzenie na palcach, hipotonia, stereotypie i apraksja (niemożność powtarzania gestykulacji i niedostateczna zręczność w wykonywaniu złożonych zadań ruchowych). Stereotypie mogą przypominać tiki. Występują w postaci trzepotania rąk przy podnieceniu, ściskania lub lizania dłoni, przebieraniu palcami, skręcaniu włosów, wykręcaniu palców. Mogą występować również samouszkodzenia, uderzania głową, brak reakcji na dźwięki lub nietolerancja pewnych dźwięków; wycofywanie się z kontaktów dotykowych, czy pociąganie nosem. Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną: 1. osoby niesłyszące i słabosłyszące 2. osoby niewidome i słabowidzące 3. osoby głuchoniewidome 1. - W zakresie sprawności motorycznej – dzieci z dysfunkcją słuchu przejawiają wybiórcze zaburzenia pewnych sfer ruchowych, głównie w zakresie statyki i szybkości wykonywania ruchów. - Spostrzeganie świata poprzez dzieci z głębokimi defektami słuchu opiera się przede wszystkim na doznaniach wzrokowych, a także dotykowych, wibracyjnych i smakowych. - Podobne cechy dostrzegamy także w zakresie pamięci. Dziecko głuche zapamięta często więcej szczegółów, niż słyszące, ale na ogół uchwyci i zapamięta mniej związków między cechami, czy przedmiotami. - Uszkodzenia słuchu najbardziej niekorzystnie wpływają na rozwój mowy dziecka. Przyswojenie mowy jest dla dziecka zadaniem bardzo trudnym, musi ono opanować dwie złożone umiejętności, jakimi jest odczytywanie mowy z ust osób zwracających się do niego oraz artykułowanie (bez możliwości słuchowej kontroli własnej wymowy). Na skutek nie słyszenia mowy, dziecko głuche nie ma możliwości kontrolowania własnej wymowy. Jego głos jest mnie dźwięczny, często bezbarwny, pozbawiony rytmu, nieprawidłowo modelowany. Mowa głosowa jest dla dziecka głuchego mową trudną, więc łatwo i chętnie posługuje się innymi formami porozumiewanie: mimiką, gestami, migami, mową palcową. 2. Dziecko niewidome, podobnie jak niedowidzące, szczątkowo widzące i ociemniałe jest normalne pod względem umysłowym (z wyjątkiem sytuacji, gdy występuje upośledzenie złożone). Pozbawienie jednak możliwości odbioru bodźców wzrokowych ma daleko idące konsekwencje poznawcze, emocjonalnomotywacyjne i osobowościowe. Dysfunkcje narządów wzroku mogą również stanowić barierę w rozwoju osobowości zwłaszcza w kształtowaniu się potrzeb i obrazu własnej osoby. Defekty wzroku same w sobie nie są czynnikiem hamującym powstawanie potrzeb psychicznych, mogą one natomiast utrudniać i ograniczać ich zaspakajanie. Brak wzroku w największym stopniu blokuje zaspakajanie potrzeb poznawczych i estetycznych, niezależności i samo urzeczywistnienia oraz potrzeb społecznych: akceptacji, uznania i szacunku. Niezaspokojenie tych ostatnich wywołuje uczucie niższości, słabości i niezaradności, kształtuje zachowania neurotyczne. 3. Dzieci głuchoniewidome - to ,,dzieci, które z powodu równoczesnego uszkodzenia wzroku i słuchu mają specjalne potrzeby w zakresie porozumiewania się , rozwoju i nauki, potrzeby, które nie mogą być zaspokojone w sposób właściwy poprzez specjalne programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży z uszkodzonym tylko słuchem, z uszkodzonym tylko wzrokiem lub dla innych dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością, bez dodatkowej pomocy stosowanej do tej sprzężonej i równoczesnej niepełnosprawności” Dziecko głuchoniewidome, to dziecko, które ma trudności w rozumieniu mowy ustnej bez użycia aparatu słuchowego, a uszkodzenie wzroku jest na tyle duże, że uniemożliwia mu lub znacznie utrudnia posługiwanie się zwykłym drukiem . Ograniczenia te zmniejszają możliwości dziecka w zakresie uczenia się, wykonywania czynności życia codziennego, samodzielnego poruszania się oraz porozumiewania się z otoczeniem DZIECI Z DYSFUNKCJAMI NARZĄDU RUCHU Upośledzenie związane z uszkodzeniem narządu ruchu to ograniczenie lub zmniejszenie sprawności fizycznej na skutek zmian wrodzonych lub nabytych układu kostno – stawowego i mięśniowo – nerwowego. Dziecko z dysfunkcją narządu ruchu jest odchylone od normy w zakresie sprawności motorycznej i często także w zakresie budowy ciała. Dysfunkcja narządu ruchu powoduje także ograniczenia doświadczeń poznawczych dziecka. Dziecko, które nie może swobodnie przemieszczać się, manipulować przedmiotami, wykonywać różnych czynności wymagających koordynacji i precyzji ruchów, czy większego wysiłku, ma mniej okazji do bezpośredniego poznania rzeczy i zjawisk. Zubożony jest więc u niego proces poznania świata drogą sensoryczno-motoryczną stanowiącą podstawę skomplikowanych czynności umysłowych, takich jak tworzenie wyobrażeń, porównywanie, klasyfikowanie, uogólnianie. Dzieci z obniżoną sprawnością intelektualną ( upośledzone umysłowo) Upośledzenie umysłowe jest to stan niepełnosprawności trwający przez całe życie jednostki. Powstaje ono na skutek wielu różnych czynników i procesów zaburzających rozwój ośrodkowego układu nerwowego we wczesnym okresie życia człowieka. Upośledzenie umysłowe nie jest więc chorobą, którą można leczyć w sposób tradycyjny, lecz jest trwałym kalectwem, którego skutki daje się w znacznym stopniu niwelować lub redukować w wyniku racjonalnie prowadzonej rewalidacji. Upośledzenie umysłowe, jako zaburzenie rozwojowe posiada następujące cechy: Poziom inteligencji ogólnej jednostki wynosi znacznie poniżej przeciętnej Jednostka wykazuje znacznie obniżoną zdolność efektywnego przystosowania się co najmniej w dwóch dziedzinach: komunikowania się, samoobsługi, czynności domowych, umiejętności interpersonalnych, umiejętności w zakresie uczenia się, troski o zdrowie i własne bezpieczeństwo Wystąpienie zaburzenia datuje się przed 18 rokiem życia Stopnie upośledzenia umysłowego (Podstawowym kryterium jest poziom ilorazu inteligencji) - lekki stopień – od 50-55 do 70 punktów - umiarkowany – od 35-40 do 50-55 punktów - znaczny – od 20-25 do 35-40 punktów - głęboki - iloraz inteligencji poniżej 20-25 punktów Charakterystyka dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim - słaba orientacja w przestrzeni, słaba sprawność grafomotoryczna, zaburzony rozwój motoryczny, wady wymowy, zaburzona koncentracja uwagi, mylenie liter podczas czytania, słabe rozumienie tekstu, słabe rozumienie definicji, reguł, - zaburzona wyobraźnia przestrzenna, - trudności w posługiwaniu się pojęciami czasowymi i przestrzennymi, - brak krytycyzmu, - impulsywność, - agresja, - nadpobudliwość psychoruchowa, - mała samodzielność podczas wykonywania jakiejkolwiek pracy. Charakterystyka dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym Dzieci te mają trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych, rozróżniają niektóre kształty, kolory, wielkości, co potrafią zużytkować podczas pracy. Występuje u nich myślenie konkretno - obrazkowe oraz brak zdolności dokonywania operacji logicznych. Posługują się ubogim słownictwem, a mowa ich często jest niezrozumiała. Spostrzeganie ich jest spowolnione i nieadekwatne, co wiąże się ze słabo rozwiniętą funkcją analizy i syntezy. Nie dostrzegają wyróżniających się rzeczy, a wszystko analizują chaotycznie. Występuje u nich słaba koncentracja uwagi mimowolnej oraz wąski jej zakres. Osoby te na ogół są samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace domowe i zarobkowe. Rozumieją proste sytuacje społeczne, na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi. Procesy emocjonalno - motywacyjne charakteryzują się widocznymi potrzebami psychicznymi, występują intuicyjnie uczucia moralne oraz słaba kontrola nad popędami. Możliwy do osiągnięcia poziom rozwoju intelektualnego to poziom 7-8 letniego dziecka o rozwoju. Charakterystyka dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym Spostrzegają niedokładnie i bardzo wolno. Występuje uwaga mimowolna skupiona jedynie na silnych bodźcach, która charakteryzuje się słabą trwałością. Pamięć ich jest krótkotrwała i bardzo ograniczona. Słownik ogranicza się do kilku słów, czasem potrafią utworzyć proste zdanie. Inteligencja ma charakter sensoryczno - motoryczny. Osoby te wykazują widoczne potrzeby psychiczne i oznaki przywiązywania się do osób i rzeczy. Występują częste zaburzenia zachowania i intuicyjne uczucia moralne. Potrzeby fizjologiczne załatwiają często samodzielnie i potrafią wykonywać szereg czynności z zakresu samoobsługi. Potrafią porozumiewać się w prostych sprawach i rozumieć proste sytuacje. Umieją także samodzielnie się poruszać w bliskiej okolicy. W specjalnych warunkach przyuczeni do prostych prac wykonują ją zupełnie dobrze i osiągają niewielkie zarobki. Możliwy do dosięgnięcia dla nich poziom rozwoju intelektualnego to poziom dziecka 5 - 6 letniego o rozwoju prawidłowym. Charakterystyka dzieci upośledzonych w stopniu głębokim Występuje u nich duże zróżnicowanie od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci do częstego ich występowania. Mowa u tych dzieci ogranicza się do wydawania nieartykułowanych dźwięków, dzieci te na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy. Czasem spotyka się u nich znajomość kilku pojedynczych prostych wyrazów, rozumienie prostych słów i prostych poleceń. Rozwój społeczny charakteryzuje się całkowitym brakiem czynności regulacyjnych. Osoby takie żyją tylko chwilą bieżącą. Nie potrafią nauczyć się wykonywania najprostszej ręcznej pracy. Wymagają stałej troski o zabezpieczenie swoich podstawowych potrzeb. Nie potrafią samodzielnie dbać o swoje bezpieczeństwo i z tego względu wymagają opieki. Często nabywają takie nawyki, jak: jednostajne uderzanie w stół. Wykazują widoczne potrzeby psychiczne i oznaki przywiązania się do osób i rzeczy. Możliwy do osiągnięcia poziom rozwoju intelektualnego to poziom 3 letniego dziecka rozwijającego się prawidłowo. Kształcenie specjalne, to zorganizowany proces edukacji dostosowany do potrzeb i możliwości ucznia niepełnosprawnego, w stosunku do którego konieczne jest zastosowanie specjalnej organizacji nauki i metod pracy ukierunkowanych na wszechstronny rozwój ucznia i uwzględniających jego specjalne potrzeby. Dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym do niedawna, były poza systemem oświaty. Dopiero w 1997 roku, po raz pierwszy w Polsce, uregulowano prawo do nauki tych osób, zgodnej z jej potrzebami i możliwościami. Minister Edukacji Narodowej wydał w dniu 30 stycznia 1997 r. rozporządzenie w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. Nr 14). -Ustawa ta daje prawo osobom od trzeciego do dwudziestego piątego roku życia udziału w indywidualnych i grupowych zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych. Drugim dokumentem nadającym to prawo jest Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. Oba dokumenty kończą okres odraczania i zwalniania osób głęboko upośledzonych z realizacji obowiązku szkolnego, kończąc okres bierności i izolacji tych osób. Ministerstwo Edukacji Narodowej reguluje zagadnienie kształcenia specjalnego w czterech aktach wykonawczych: 1. Zarządzenie nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25.05.1993 w sprawie zasad udzielania pomocy psychologicznej i pedagogicznej (Dz.Urz.MEN z 1993 Nr 6, poz 19). 2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11.06.1993 w sprawie organizacji i zasad działania publicznych poradni psychologicznopedagogicznych oraz innych publicznych poradni specjalistycznych (Dz.U.z 1993 Nr 67, poz.322). 3. Zarządzenie nr29 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4.10.1993 w sprawie zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi, ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz organizacjach kształcenia specjalnego (Dz.Urz.MEN Nr 9, poz 36). 4. Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 21.02.1994 w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo wychowawczych (Dz.U.1994r Nr 41, poz 156). Niewątpliwie największe znaczenie ma Zarządzenie Nr 29. Wymieniono w nim następujące formy kształcenia: Publiczne specjalne: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły przysposabiające do pracy zawodowej, szkoły zasadnicze, szkoły średnie, szkoły policealne, ośrodki szkolno-wychowawcze Klasy w szkołach i placówkach ogólnodostępnych: -integracyjne -specjalne -terapeutyczne Kształcenie indywidualne Odpowiednią formę kształcenia, organizuje się na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego nie jest skierowaniem do szkoły specjalnej, jest wyłącznie wskazaniem najkorzystniejszych form kształcenia specjalnego w przedszkolu ogólnodostępnym, w tym z oddziałami integracyjnymi, integracyjnym albo specjalnym, szkole ogólnodostępnej, szkole integracyjnej lub oddziale integracyjnym, szkole specjalnej lub oddziale specjalnym, ośrodku rewalidacyjno-wychowawczym albo w szkole zorganizowanej w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, młodzieżowym ośrodku socjoterapii lub specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym. Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w szkołach specjalnych i oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych jest prowadzone nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia: 1) 18 roku życia - w przypadku szkoły podstawowej; 2) 21 roku życia - w przypadku gimnazjum; 3) 24 roku życia - w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej. Do publicznych szkół specjalnych należą szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły zasadnicze, szkoły przysposabiające do pracy zawodowej, technika, licea i szkoły policealne. Szkoły specjalne tworzone są w szczególności dla: 1. upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, 2. upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, 3. niesłyszących, 4. słabosłyszących, 5. słabowidzących, 6. niewidomych, 7. przewlekle chorych (tylko w zakładach opieki społecznejszpitalach lub sanatoriach) 8. niepełnosprawnych ruchowo, 9. niedostosowanych społecznie, zagrożonych uzależnieniem, z zaburzeniami zachowania Nauczanie indywidualne (i indywidualne zajęcia rewalidacyjno– wychowawcze) Dzieciom i młodzieży, których stan zdrowia uniemożliwia lub znacznie utrudnia uczęszczanie do przedszkola, oddziału przedszkolnego zorganizowanego w szkole podstawowej, czy do szkoły- organizuje się nauczanie indywidualne. Dziecko objęte indywidualnym nauczaniem pozostaje nadal wychowankiem przedszkola, uczniem danej szkoły. Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub zajęcia indywidualnego nauczania prowadzi się w miejscu pobytu ucznia, w domu rodzinnym, specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym lub placówce opiekuńczowychowawczej. Placówki dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim Publiczne szkoły specjalne podstawowe i gimnazja z internatami lub bez internatów Klasy specjalne przy szkołach powszechnych masowych Szkoły specjalne zawodowe z internatami lub bez internatów Klasy i szkoły integracyjne Indywidualne nauczanie w środowisku rodzinnym Główne cele nauczania i wychowania dzieci upośledzonych w stopniu lekkim usprawnienie, korygowanie i kompensowanie zaburzeń funkcji dziecka oraz wspomaganie rozwoju jego zdolności i zainteresowań, kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak: słuchanie, mówienie, pisanie, czytanie, rachowanie, obserwowanie, odtwarzanie i tworzenie, kształcenie prawidłowej postawy społeczno- etycznej i umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne, uwrażliwienie na piękno środowiska przyrodniczego i kulturowego, uświadomienie dbania o zdrowie, higienę i bezpieczeństwo. Cele szczegółowe zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, akceptacji. życzliwości i przynależności do wspólnoty, wytwarzanie pozytywnych relacji opartych na szacunku, trosce, zaufaniu i wsparciu, budzenie wiary we własne możliwości, zachowanie zasady stopniowania trudności i indywidualizacji w procesie kształcenia, kształcenie równowagi emocjonalnej i pozytywnej motywacji do podejmowania zadań, wspieranie twórczego zaangażowanie uczniów w życie szkoły, uwrażliwienie uczniów na uważne słuchanie wypowiedzi innych osób, uczenie poprawnej wymowy i precyzyjnego wyrażania myśli w formie zdania, rozwijanie percepcji słuchowej, słuchowo- wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo- ruchowej, kształtowanie umiejętności wnikliwej obserwacji i logicznego myślenia, Cele szczegółowe c.d kształtowanie właściwych zachowań wobec ludzi, rozwijanie poczucia przynależności do społeczności klasowej, szkolnej, lokalnej, regionalnej i ojczyzny, uwrażliwienie na poszanowanie języka ojczystego, symboli i tradycji narodowej, rozwijanie potrzeby komunikowania się i współpracy, kształtowanie właściwego stosunku do świata roślin i zwierząt, uświadomienie konieczności dbania o środowisko naturalne uwrażliwienie na piękno kultury i sztuki regionu, uświadomienie zmian związanych z rozwojem techniki, wdrażanie do obsługi podstawowych urządzeń technicznych, Cele szczegółowe c.d rozwijanie aktywności muzycznej wyrażającej się śpiewem, działaniem muzyczno- ruchowymi słuchaniem, poznanie świata sztuki, wprowadzenie podstawowych pojęć, wdrażanie do troski o zdrowie fizyczne i psychiczne poprzez właściwe gospodarowanie czasem i aktywny wypoczynek, rozwijanie sprawności fizycznej poprzez działalność ruchową i korekcyjno- kompensacyjną, wyrabianie właściwych nawyków higienicznych i żywieniowych, poszerzenie wiadomości na temat własnego ciała, jego możliwości i ograniczeń, uwrażliwienie na bezpieczeństwo i kształtowanie umiejętności unikania zagrożeń, Placówki kształcenia dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim szkoły podstawowe gimnazja Placówki te zwane są „szkołami życia” Szkoły życia funkcjonują w oparciu o Ramowy Statut Publicznej Szkoły Podstawowej i Ramowy Statut Publicznego Gimnazjum (załączniki nr 2 i 3 do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r.,Dz.U. Nr 61/2001) Zadania i cele „szkoły życia” (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego – Dz. U. nr 51/2002) Najważniejszym zadaniem, które powinna realizować „szkoła życia” jest wszechstronne stymulowanie rozwoju uczniów upośledzonych umysłowo, aby jak najlepiej, na miarę swoich możliwości, funkcjonowali w społeczeństwie Cele główne -rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, wdrażanie go do funkcjonowania społecznego, -pomoc w rozumieniu i uznawaniu norm społecznych, -a w szczególności wyposażenie go – stosownie do jego możliwości – w takie umiejętności i wiadomości, które pozwolą mu na postrzeganie siebie jako niezależnej osoby tak, aby: -mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie, Cele główne c.d -zdobył maksymalną samodzielność w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, - był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności, oraz miał poczucie decydowania o sobie, -mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjętych norm współżycia, zachowując prawo do swojej inności. Cele szczegółowe wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia; rozbudzanie motywacji i rozwijanie zdolności dostrzegania związków funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych oraz ich praktycznego wykorzystania; kształtowanie zainteresowań i ujawnianie zdolności, w szczególności zdolności muzycznych, plastycznych i sportowych; rozwijanie w uczniach postawy ciekawości, otwartości i poszanowania innych; utrwalanie wiadomości i umiejętności zdobytych przez uczniów na wcześniejszych etapach edukacyjnych; Cele szczegółowe c.d przyswajanie prostego języka matematyki, dostrzeganie oraz formułowanie różnic pomiędzy zjawiskami, czynnościami i liczbami, rozwijanie wyobraźni przestrzennej; poznawanie różnorodności świata przyrody, poznawanie i rozumienie podstawowych procesów życiowych organizmów, kształtowanie zachowań ukierunkowanych na ochronę środowiska; rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związku z kulturą Polski; umożliwianie kontaktu ze środowiskiem lokalnym i zrozumienia przynależności człowieka do tego środowiska; osiągnięcie maksymalnej zaradności i niezależności na miarę indywidualnych możliwości uczniów; Cele szczegółowe c.d kształtowanie prawidłowej postawy uczniów wobec pracy, w aspekcie motywacji, kompetencji i wykonania; przygotowanie do wykonywania, indywidualnie i zespołowo, różnych prac, mających na celu zaspokojenie potrzeb własnych i otoczenia; kształtowanie umiejętności posługiwania się narzędziami, maszynami i urządzeniami oraz opanowanie prostych umiejętności i czynności pracy; kształtowanie umiejętności związanych z poszukiwaniem pracy, w tym korzystania z różnych źródeł informacji; Cele szczegółowe c.d przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, pełnienia ról społecznych oraz przygotowanie do załatwiania różnych spraw osobistych w urzędach i innych instytucjach; kształtowanie poczucia odpowiedzialności za samodzielnie dokonywane wybory i podejmowane decyzje; kształtowanie umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i czasu wolnego; rozwijanie kreatywności uczniów oraz ich uzdolnień i zainteresowań; doskonalenie sprawności i wydolności fizycznej uczniów oraz działania prozdrowotne Jednostki organizacyjne funkcjonujące w ramach „szkoły życia” nazywane są zespołami edukacyjnoterapeutycznymi. Liczebność uczniów w zespołach: - 6-8 osób w przypadku uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym (jeżeli u co najmniej 1 ucznia występują niepełnosprawności sprzężone, liczebność zespołu może być obniżona o 2 osoby) - 2-4 osoby w przypadku uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym, z niepełnosprawnościami sprzężonymi i autyzmem Etapy edukacji szkolnej uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym Szkoła podstawowa: - I etap edukacyjny – klasy I-III – 3-4 lata nauki - II etap edukacyjny –klasy IV-VI – 3-4 lata nauki Gimnazjum: - III etap edukacyjny –klasy I-III – 3-4 lata nauki Ramowy plan nauczania dla szkoły podstawowej specjalnej (załącznik nr 3 do Rozporządzenia MEN i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r., Dz.U. Nr 15/2002) I etap edukacyjny (kl.I-III) Kształcenie w tym okresie ma charakter całościowy, zintegrowany i opiera się na wielozmysłowym poznawaniu świata. Zajęcia wychowawczo-dydaktyczne prowadzone są przez jednego nauczyciela i dostosowane do możliwości psychofizycznych uczniów. II etap edukacyjny (klasy IV-VI) - wprowadza się obowiązkowe zajęcia edukacyjne Obowiązkowe zajęcia edukacyjne na II etapie kształcenia 1. Funkcjonowanie w środowisku -w ramach tego obszaru edukacyjnego powinny być realizowane zajęcia dotyczące samoobsługi, uspołecznienia, komunikowania się i orientacji w elementarnych pojęciach matematycznych 2. Muzyka z rytmiką -głównym celem zajęć muzycznych i rytmicznych jest: doskonalenie koordynacji słuchowo-wzrokowo-ruchowej ćwiczenie słuchu fonematycznego, aparatu oddechowego, fonacyjnego, artykulacyjnego, mowy biernej i czynnej rozwijanie aktywności muzyczno-ruchowej rozwijanie uzdolnień muzycznych jako przygotowanie do organizacji czasu wolnego 3. Plastyka 4. Technika Celem zajęć plastycznych i technicznych jest: -usprawnienie manualne -kształtowanie umiejętności rozróżniania i nazywania kształtów, kolorów, wielkości przedmiotów -poznanie technik, materiałów, narzędzi używanych do pracy -rozwój koordynacji wzrokowo-słuchowej -współdziałanie w grupie -rozwój wrażliwości estetycznej -zaspokojenie potrzeby działania, tworzenia, poznawania 5. Wychowanie fizyczne -głównym celem zajęć ruchowych jest podniesienie ogólnej sprawności fizycznej dziecka, ponadto kształtują one i rozwijają pozytywne cechy charakteru: dyscyplinę, podporządkowanie się regułom, umiejętność współdziałania w grupie Przy prowadzeniu tych zajęć stosuje się zasadę korelacji zarówno w obrębie treści, jak i sposobów ich realizacji. Każdy nauczyciel niezależnie od rodzaju prowadzonych zajęć, powinien znać cały program, nawiązywać do treści i umiejętności nabywanych, doskonalonych w innych obszarach edukacyjnych Integracyjne formy kształcenia „Integracyjne kształcenie tam, gdzie to możliwe, specjalne tam, gdzie to konieczne” Do integracyjnych form nauczania i wychowania przyjmowani są uczniowie niepełnosprawni, na wniosek lub za zgodą rodziców dziecka oraz na podstawie orzeczenia kwalifikującego do kształcenia specjalnego. W klasach integracyjnych liczba wszystkich uczniów wynosi od 15 do 20. W tej liczbie powinno być od 3 do 5 uczniów z niepełnosprawnością. W klasach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych liczba uczniów powinna odpowiadać liczbie uczniów w oddziałach odpowiedniej szkoły specjalnej. W przedszkolach i szkołach prowadzących oddziały integracyjne zatrudnia się nauczycieli ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym (DZU Nr 2 z 2000 r. poz. 20). Nauka w oddziałach specjalnych w szkołach ogólnodostępnych odbywa się według planów i programów nauczania odpowiedniego typu szkół specjalnych lub ogólnodostępnych , z uwzględnieniem odpowiednich zajęć rewalidacji indywidualnej. W klasie integracyjnej wszystkich uczniów obowiązuje jeden program nauczania. Dla dzieci o specjalnych potrzebach, plan nauczania należy zmodyfikować w zakresie treści, podręczników, zdobytych wiadomości i umiejętności, uwzględniając specyficzne potrzeby i możliwości niepełnosprawnych uczniów. Bardzo ważne a jednocześnie bardzo trudne jest ocenianie uczniów w tej klasie. Wymagania stawiane dzieciom muszą być dostosowane do ich możliwości, a ocena musi być zrozumiała dla dziecka, rodziców i innych uczniów w klasie. Przebieg każdej lekcji należy tak przemyśleć w szczegółach, aby uchwycić w niej moment, w którym dzieci niepełnosprawne będą mogły wykazać się swoją wiedzą, umiejętnościami, posiadanym doświadczeniem. Metody należy dobierać tak, aby rozbudzić aktywność uczniów i kształtować u nich postawę poszukującą. W przypadku, kiedy zajęcia prowadzi dwóch nauczycieli, zadania te są podzielone. Najogólniej podział ten wygląda tak: nauczyciel ogólny realizuje ramowe treści, a pedagog specjalny dostosowuje ich zakres do możliwości każdego dziecka. Istotą systemu integracyjnego jest indywidualne podejście do każdego dziecka i zapewnienie mu warunków , aby mogło ono w pełni realizować program szkolny Zasady organizowania kształcenia uczniów niepełnosprawnych w integracyjnych publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach zostały określone w zarządzeniu MEN z dnia 4 października 1993 r (DzUrz. MEN Nr 9 poz.36) oraz w rozporządzeniu MEN z dnia 10 grudnia 1999 zmieniającym rozporządzenie w sprawie ramowych statutów....(DzU Nr 2 z 2000 r. poz. 20). Nauczanie integracyjne stało się aktualnie koniecznością. Nie należy izolować dzieci trochę „innych”. Zdrowe dzieci powinny wiedzieć, że są różni ludzie na świecie i różnie się zachowują. Samo przebywanie dzieci z sobą, bez rozpoznania potrzeb edukacyjnych i wychowawczych i bez ich zaspokajania nie jest integracją. Nauczanie integracyjne w szkołach masowych jest alternatywą wobec nauczania w szkołach specjalnych. Zmusza tradycyjne systemy nauczania i wychowania do istotnych modyfikacji. Zalety i wady systemu integracji: Zalety: klasy są mniej liczne rodzice maja większy wpływ na to, co będzie działo się w szkole lepsze przygotowanie i przystosowanie do życia większa aktywność dzieci zwracanie uwagi na osoby z odchyleniami od normy poszerzenie wiedzy na temat ludzi upośledzonych nauka tolerancji, akceptacji, empatii uczenie się współdziałania zniesienie barier architektonicznych stawia nowe wyzwania dla nauczyciela, poznanie innych metod najlepiej się sprawdza w przedszkolu Wady: nieprzystosowanie programów szkolnych do potrzeb dziecka brak odpowiednich programów wychowania fizycznego i rekreacji dzieci upośledzone zajmują gorsze miejsca w klasie mniejsze oczekiwania wobec uczniów upośledzonych niedostateczne zaopatrzenie w pomoce naukowe np. książki zbyt liczne klasy – dziecko się gubi rozpiętość wieku ograniczone kontakty społeczne i socjalne, mimo iż zwolennicy twierdzą inaczej Do najważniejszych zadań i problemów nauczania integracyjnego należą: korelacja między programem szkoły masowej i szkoły specjalnej (co jest konieczne w przypadku dzieci poniżej normy intelektualnej), wychodzenie naprzeciw specyficznym potrzebom dzieci z odchyleniami od normy, uwzględnianie w realizacji procesu edukacyjnego indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka; należy mieć na uwadze to, co dane dziecko może osiągnąć, a nie wymagać realizacji przez dziecko określonego programu nauczania, konieczność przystosowania niektórych partii programów do potrzeb indywidualnych dziecka, troska o pełny kontakt dziecka z jego rówieśnikami, umieszczenie dziecka w niezbyt licznej klasie, zapewnienie dziecku dodatkowych pomocy naukowych, np. książek pisanych brajlem dziecku niewidomemu, wyposażenie szkoły w najbardziej niezbędne środki dydaktyczne i narzędzia stosowane w pracy reedukacyjnej, wyrównawczej i korekcyjnej, organizowanie różnych form dodatkowej pomocy dla dzieci z parcjalnymi zaburzeniami rozwojowymi i fizycznymi przejawami odchyleń od normy, zatrudnienie w szkołach masowych nauczycieli specjalistów z zakresu pedagogiki specjalnej, przezwyciężanie tzw. bariery architektonicznej, życzliwość i przychylny klimat w środowisku, stosowanie innowacyjnych metod nauczania i na każdym etapie edukacji – zasady indywidualizacji nauczania. NAUCZYCIEL-WYCHOWAWCA W KSZTAŁCENIU INTEGRACYJNYM Łączenie w jednej klasie integracyjnej uczniów o różnych potrzebach edukacyjnych wymaga wprowadzenia nowych zasad funkcjonowania klasy, nowych form procesu dydaktycznowychowawczego, a przede wszystkim obecności dwóch nauczycieli: pedagoga specjalnego i nauczyciela kształcenia zintegrowanego, a w starszych klasach nauczyciela przedmiotowego. Zadania nauczyciela wiodącego czyli nauczyciela kształcenia zintegrowanego w kl.I-III oraz nauczyciela „przedmiotowca” w kl.IV-VI: zapoznanie z pełną dokumentacją ucznia niepełnosprawnego (diagnozą i zaleceniami specjalistów), charakterystyką i diagnozą „roboczą” sporządzoną przez nauczyciela wspierającego, dokonanie wyboru konkretnych programów nauczania dla całej klasy oraz podręczników do konkretnych przedmiotów szkolnych, przekazanie nauczycielowi wspierającemu pisemnych rozkładów materiałów na bieżący rok szkolny, realizacja programu nauczania (wg indywidualnych potrzeb), współpraca z nauczycielem wspierającym przy układaniu indywidualnego programu dla poszczególnych uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ustalenie z nauczycielem wspierającym kryteriów oceniania uczniów niepełnosprawnych, wybór metod i form pracy oraz pomocy dydaktycznych. Zadania pedagoga wspomagającego: dokonanie diagnozy „roboczej”, udzielanie pomocy uczniom niepełnosprawnym (dostosowanie wymagań do możliwości i potrzeb dziecka), pomoc w opracowaniu indywidualnych programów nauczania, opracowanie, wraz z nauczycielem wiodącym strategii lekcji tak, by nauczanie wszystkich uczniów było skuteczne i uwieńczone sukcesami. Zanim pedagog przystąpi do pracy z uczniem niepełnosprawnym powinien zdobyć podstawową wiedzę o: rodzaju niepełnosprawności i możliwości rehabilitacji; możliwościach integracyjnych jednostki i środowiska; podstawach projektowania procesów edukacyjnych i społecznych osoby niepełnosprawnej; metodach usprawniania; metodyce kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi; podstawach prawnych i organizacyjnych, regulujących kształcenie dzieci niepełnosprawnych w systemie integracyjnym i szkolnictwie otwartym. Nauczyciel zajmujący się nauczaniem dzieci z dysfunkcjami powinien zapoznać się z zasadami ortodydaktyki (dydaktyki wyrównującej, odnoszącej się do dzieci ze specjalnymi potrzebami). Zasady ortodydaktyki 1. zasada życzliwej pomocy (zadaniem nauczyciela jest pomoc dziecku w przezwyciężeniu niewiary we własne siły, lęku przed kompromitacją, negatywnymi ocenami, w poprawieniu relacji w grupie rówieśniczej), 2. zasada pozytywnej atmosfery (zapewnienie dziecku takiej atmosfery, aby chętnie uczęszczało do szkoły), 3. zasada aktywności w nauce (stworzenie możliwości uczestniczenia w procesie dydaktycznym jest warunkiem jego efektywności), 4. zasada dominacji wychowania (dydaktyka jest podporządkowana wychowaniu - terapeutyczny cel nauczania jednostek upośledzonych), 5. zasada indywidualizacji (przygotowanie zadań na trzech poziomach), 6. zasada treści kształcących (materiał konkretny, przystępny, użyteczny w życiu społecznym). W pracy z uczniami upośledzonymi zaleca się stosowanie metod aktywizujących, należy mówić prostym językiem, często powtarzać, wyszczególniać najważniejsze rzeczy. W celu usprawnienia kojarzenia zaleca się czytelne tabelki pomocnicze. Nie stosuje się zasady samodzielności. Wskazane jest odchodzenie od pracy indywidualnej na rzecz wspólnego rozwiązywania zadań szkolnych. Wdrażanie do pracy zespołowej musi być zaplanowane i systematyczne. Ważne są pomoc i wsparcie ze strony nauczyciela, którego zadaniem jest taki przydział zadań, który gwarantuje pozytywne efekty. Wymagania w stosunku do dzieci niepełnosprawnych dzielimy na podstawowe (łatwe i bardzo łatwe, niezbędne i użyteczne, poprawne, sprawdzone, wdrożone do życia) i ponadpodstawowe (trudne i bardzo trudne). Nie bójmy się pozytywnie oceniać uczniów upośledzonych za najmniejsze postępy. Pamiętajmy, że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej "W świadectwach szkolnych promocyjnych (...), wydawanych uczniom z upośledzeniem umysłowym (...) nad 'Wynikami klasyfikacji końcowej' umieszcza się adnotację" uczeń/uczennica realizował(a) program nauczania dostosowany do indywidualnych możliwości i potrzeb (...)" Współpraca szkoły z rodzicami dziecka niepełnosprawnego oraz ze środowiskiem lokalnym Partnerem w realizacji zadań stojących przed systemem edukacji mogą są stowarzyszenia i wszystkie instytucje oraz organizacje społeczne statutowo działające na rzecz i w interesie osób niepełnosprawnych, które realizują zadania rehabilitacyjne, wychowawcze, edukacyjne i prowadzą ośrodki, warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne, zajęcia sportowe, rekreacyjne, kulturalne i inne. Organizując różne formy integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, stowarzyszenia realizują zadania edukacyjne, rehabilitacyjne, rewalidacyjne i wychowawcze, ze szczególnym nastawieniem na pomoc dzieciom z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi i autyzmem. Bardzo ważnym partnerem w realizacji zadań edukacyjnych jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Podstawowe ramy tej współpracy określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 13 stycznia 1999 r. w sprawie zlecania przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych organizacjom pozarządowym oraz jednostkom samorządu terytorialnego zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej (Dz. U. Nr 7 poz. 58). Uregulowania te dotyczą w jednakowym stopniu organizacji pozarządowych, jak i jednostek samorządu terytorialnego, co umożliwia ścisłą współpracę i realizowanie wspólnych przedsięwzięć (np. programów celowych) ukierunkowanych na rozwiązanie konkretnych problemów osób niepełnosprawnych, zapewniając organizacjom pozarządowym pozycję partnera wobec Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Literatura Orkisz M., Piszczek M., Smyczek A., Szwiec J(red), Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym, Przewodnik dla nauczycieli, CPMPN, Warszawa 2000 „ Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie”’ Leszek Ploch; WS i P Warszawa; 1997r. Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 1999 Pedagogika specjalna, W.Dykcik (red.), Poznań 2005 r. Strony internetowe Prezentacja:
