plan rozwoju lokalnego gminy błażowa
advertisement
GMINA BŁAŻOWA PLAN ROZWOJU LOKALNEGO Czerwiec 2004 Spis treści Wprowadzenie...........................................................................................................................4 I. Obszar i czas realizacji planu rozwoju lokalnego............................................................6 II. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza Gminy Błażowa...........................................6 II.1. Położenie, powierzchnia, ludność....................................................................................6 II.2. Środowisko przyrodnicze.................................................................................................8 Położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna Warunki wodne Warunki klimatyczne Higiena atmosfery Flora i fauna II.3. Turystyka........................................................................................................................13 Ruch turystyczny II.4. Zagospodarowanie przestrzenne...................................................................................14 Ochrona środowiska przyrodniczego Warunki środowiska, stwarzające ograniczenia w zagospodarowaniu przestrzennym II.4.1. Infrastruktura techniczna................................................................................................18 System komunikacji Elektroenergetyka Wyposażenie inżynieryjne Obiekty dziedzictwa kulturowego II.5. Gospodarka....................................................................................................................25 Podmioty gospodarcze Rolnictwo II.6. Sfera społeczna..............................................................................................................29 Sytuacja demograficzna Wykształcenie ludności, aktywność zawodowa Zatrudnienie i bezrobocie II.6.1. Warunki i jakość życia mieszkańców.............................................................................33 Gospodarstwa domowe i mieszkania Szkolnictwo Służba zdrowia i opieka społeczna Kultura, sport i rekreacja Administracja III. Zidentyfikowane obszary rozwojowe........................................................................36 IV. IV.1 V. Zadania polegające na poprawie sytuacji w danym obszarze........................................................................................................................38 Działania przewidziane do realizacji w Gminie Błażowa.............................................38 Finansowanie planowanych zadań w okresie 2004-2006 oraz prognoza na lata następne...........................................................................................................40 2 V.1. Lista zadań do realizacji według hierarchii ważności...................................................44 VI. Powiązanie projektu z innymi działaniami realizowanymi na terenie gminy, powiatu, województwa................................................................................................46 VII. Oczekiwane wskaźniki osiągnięć PRL w gminie......................................................47 VIII. System wdrażania........................................................................................................51 IX. System monitorowania, oceny oraz promocji Planu Rozwoju Lokalnego.............53 X. Zestawienie skrótów....................................................................................................56 3 WPROWADZENIE Wymóg opracowania niniejszego Planu Rozwoju Lokalnego wynika z obowiązku przyjętej procedury tworzenia dokumentów w kontekście wdrażania procesu absorbcji funduszy strukturalnych. Plan Rozwoju Lokalnego realizowany będzie w ramach jednego z działań Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego współfinansowanego z dwóch funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Opracowany Plan ma odzwierciedlenie w poszczególnych dokumentach: Narodowym Planie Rozwoju NPR (określającym strategie społeczno – gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej. Celem NPR-u jest „rozwijanie konkurencyjnej gospodarki, opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poprawę spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym”); Podstawach Wsparcia Wspólnoty – PWW (dokument przyjęty przez Komisję Europejską w uzgodnieniu z rządem Polski zawierającym strategię i priorytety działań. PWW wdrażane są przez programy operacyjne; Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego – ZPORR (program ten rozwija cele NPR, określając priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa. Program ten przygotowany został przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w ścisłej współpracy z samorządami wszystkich województw); Uzupełnieniu ZPORR (dokument wdrażający strategie i priorytety programu, zawierający informacje na temat działań realizowanych w ramach tego programu). Według wytycznych MGPiPS realizacja Planu Rozwoju Lokalnego oparta powinna być na działaniu 3 (Rozwój Lokalny) i ukierunkowana na „wspomaganie procesu restrukturyzacyjnego rozwoju lokalnego poprzez wsparcie lokalnych projektów z zakresu infrastruktury technicznej, infrastruktury turystycznej, kulturalnej i społecznej, a także infrastruktury służącej rozwojowi działalności gospodarczej rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich i poprzemysłowych, jak również rewitalizacji obiektów i obszarów powojskowych”. 4 Informacje podane w planie prezentują aktualną sytuację społeczno – gospodarczą Gminy Błażowa oraz ukazują kierunki jej rozwoju w kontekście absorbcji środków z funduszy unijnych w ramach ZPORR-u. Przyjęte wskaźniki osiągnięć PRL-u odnoszą się do działań realizowanych w ramach przyjętych i przyszłych zadań wynikających z programu operacyjnego. Natomiast przyjęte systemy wdrażania i monitorowania mają na celu właściwe wdrażanie niniejszego dokumentu. 5 I. OBSZAR I CZAS REALIZACJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO. Obszar realizacji Planu Rozwoju Lokalnego obejmuje swoim zasięgiem teren Gminy Błażowa a czas realizacji zostaje uzależniony od okresów programowania. W związku z tym działania zaplanowane na lata 2004 - 2006 realizowane będą obligatoryjnie a działania od 2007 r. fakultatywnie. Plan niniejszy został stworzony na podstawie studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego i planu strategicznego Gminy Błażowa. AKTUALNA SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY BŁAŻOWA. II. II. 1. POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA, LUDNOŚĆ Gmina Błażowa położona jest w centralnej części Województwa Podkarpackiego i jednocześnie południowej części Powiatu Rzeszowskiego, w odległości około 25 km na południe od stolicy województwa i siedziby powiatu - Rzeszowa. Odległość od stolicy kraju wynosi około 385 km. Najbliższe przejścia graniczne znajdują się w odległości: 75 km przejście graniczne na Ukrainę w Medyce i około 70 km - przejście graniczne na Słowację w Barwinku. Przed 1999 r. tj. przed reformą administracyjną kraju, gmina należała do Województwa Rzeszowskiego, leżąc przy jego południowej granicy z Województwami: Przemyskim i Krośnieńskim. Pod względem podziału kraju na jednostki administracyjne samorządu terytorialnego, Gmina Błażowa jest gminą miejsko-wiejską, w skład której wchodzą: Błażowa - miasto, oraz wsie: Białka (w tym integralne części-Książe Budy, Miasto, Michałówka), Błażowa Dolna (w tym integralne części - Liwośka, Mokłuczka, Staniki, Walentówka, Wola Błażowska, Zagrody), Błażowa Górna (w tym integralne części - Dziurówka, Stępica, Wilczak), Futoma (w tym integralne części - Czudówka, Doły, Jaworznik, Łanowiec, Łaziki, Łęg, Matulnik, Mitów, Mojka, Obszar, Psiuki, Rola, Widacz), Kąkolówka (w tym integralne części – Baranówka, Dół, Dział, Folwark, Głębokie, Nawsie, Nowiny, Środek, Ujazdy, Wola Kąkolowska), Lecka (w tym integralne części – Berdecha, Betlejem, Domaczka, Dół, Góra, Łączki, Wenecja, Zagumiak), 6 Nowy Borek (w tym integralne części – Babiak, Czerwonki, Dębczak, Dół, Dział, Góra, Jaworznik, Koziniec, Nowa Droga, Poręby, Postronie, Przy Granicy, Przylasek Mały, Przylasek Wielki, Siwcowa, Wola, Stawiska), Piątkowa (w tym integralne części – Buczniki, Dół, Dział, Folwark, Góry, Kaprale, Łan, Łęg, Połać, Potok, Przygórze, Tokarnia, Wola, Wyskielówka, Za górą, Zagroda). POWIERZCHNIA I LUDNOŚĆ GMINY BŁAŻOWA Powierzchnia w km2 (31 XII 2002) Ludność ogółem na 1 km2 gm. m-w. Błażowa m. Błażowa w. Błażowa 112 10723 95 4 2123 502 108 8600 79 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Obszar gminy Błażowa obejmuje powierzchnię ponad 112,6 km2, z tego na miasto Błażowa przypada 4,24 km2, a reszta to tereny 8 wsi, którymi są: Białka (8,04 km2), Błażowa Dolna (13,4 km2), Błażowa Górna (7,23 km2), Futoma (16,01 km2), Kąkolówka (23,76 km2), Lecka (13,85 km2), Nowy Borek (15,74 km2) i Piątkowa (10,33 km2). Udział poszczególnych miejscowości w ogólnej powierzchni gminy 9% 14% 4% Błażowa miasto Białka 7% 12% 6% 12% 22% 14% Błażowa Dolna Błażowa Górna Futoma Kąkolówka Lecka Nowy Borek Piątkowa 7 II.2 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna Gmina wraz z miastem Błażowa położona jest pomiędzy 22002` i 22010` długości geograficznej wschodniej oraz pomiędzy 490 50` i 490 56` szerokości geograficznej północnej. Pod względem morfologicznym obszar gminy leży w obrębie mezoregionu Pogórze Dynowskie, w regionie Pogórza Środkowobeskidzkiego, w podprowincji geograficznej Karpaty Zachodnie. Powierzchnia obszaru jest wyniesiona od 230 do 460 m nad poziomem morza, jest pofałdowana w sposób zróżnicowany zarówno pod względem kierunków przebiegu jak i wysokości grzbietów wyżynnych, stopnia nachylenia stoków, głębokości wcięć i różnorodności występujących form terenowych takich jak: zrównania wierzchowniowe, stoki, osuwiska, złaziska, skarpy, dolina główna oraz doliny boczne, nieckowate i wciosowe. Obszar budują utwory fliszowe z okresu kredy i trzeciorzędu, których warstwy stropowe są silnie zwietrzałe. Wietrzeliny skał fliszowych pokrywają osady czwartorzędowe, wykształcone w postaci plejstoceńskich osadów zboczowych, utworów koluwialnych (w obrębie występowania ruchów masowych) oraz holoceńskich madów i żwirów rzecznych. Z budową geologiczną związane jest występowanie surowców mineralnych, z których rozpoznane są i udokumentowane złoża łupków menilitowych „Futoma” oraz złoża diatomitów w Futomie i Nowym Borku. W obrębie gminy występują także zdatne dla potrzeb ceramiki budowlanej gliny zboczowe, eksploatowane dla potrzeb lokalnych cegielni w Przylasku. Warunki wodne Prawie cały obszar gminy położony jest w dorzeczu Wisłoka, w zlewni jego dopływu, zwanego na odcinku przepływającym przez gminę rzeką Ryjak. Wody powierzchniowe tylko z niewielkiego fragmentu wschodniej części gminy odprowadzane są poprzez rzekę Ulenkę do Sanu. Na obszarze gminy biorą początek wszystkie cieki dopływające do Ryjaka. Są one przeważnie krótkie , o dużych spadkach koryt. Sama rzeka na najdłuższym odcinku płynie w kierunku południowym (na północ), a podłużny przekrój jej koryt charakteryzuje się znacznymi spadkami, co nadaje jej typowy charakter rzeki podgórskiej. Źródła Ryjaka leżą na wysokości 420 m n.p.m., a granicę gminy rzeka przekracza na wysokości 219,2 m n.p.m. Płynąc przez obszar gminy korytem wciętym w dno doliny na głębokość od 2 do 12 m, pokonuje na swoim spadku wysokość 200 m. Przy tym największe spadki występują 8 w górnym odcinku jej biegu. Dużymi spadkami charakteryzują się też dopływy Ryjaka. Np. potok Piątkówka zaczyna swój bieg na wysokości około 400 m n.p.m., pokonując na długości około 6 km wysokość 160 m. Potok Kąkolówka wypływa ze źródła na wysokości około 400 m n.p.m., a wpada do Ryjka po pokonaniu 148 m (na długości około 8 km). Jeszcze większy spadek ma potok przepływający przez Futomę, pokonując na około 4 km wysokość 150 m. Charakter rzeki i dopływających do niej potoków sprawia, że występujące nagłe i jednoczesne wezbrania wód, spowodowane ulewnymi deszczami lub roztopami wiosennymi, są przyczyną wystąpień wody z koryt i zalewania dolin. Zalewy te są wprawdzie krótkotrwałe, niemniej jednak ich zasięg przestrzenny i poziom wpływa destrukcyjnie na istniejące zagospodarowania dolin. Łączna długość cieków wodnych, należących do urządzeń melioracji podstawowych, wynosi 33,8 km (łącznie z odcinkiem Tatyny, biegnącym 2 km wzdłuż granicy gminy), w tym uregulowane jest 1210 m. Ryjak jest uregulowany na długości 640 m, Kąkolówka i Piątkówka na długości 570 m. We wsiach Nowy Borek i Błażowa Dolna wykonana jest melioracja szczegółowa, do której należą rowy otwarte o łącznej długości ponad 7,5 km, z tego ponad 2,5 km w Nowym Borku i ponad 5 km w Błażowej Dolnej. Dla cieków wodnych gminy, brak jest opracowań dotyczących zasięgu wód powodziowych. Poza wodami powierzchniowymi występującymi w ciekach wodnych, w dolinach Ryjaka i Mójki występują stawy rybne o niewielkich, kilkunastu arowych powierzchniach lustra wody. Są to właściwie jedyne na terenie gminy, miniaturowe zbiorniki zatrzymujące wodę. Stan zanieczyszczenia wód płynących przekracza normy w zakresie oceny bakteriologicznej. Pod względem fizyko-chemicznego stanu jakości, wody Ryjaka (poniżej oczyszczalni ścieków) klasyfikują się do II klasy czystości i jakości, ta ulega stopniowej poprawie. Zanieczyszczenie wód spowodowane jest przedostawaniem się do nich zanieczyszczeń bytowych, z nieszczelnych szamb i gnojowników, z niekontrolowanego wysypywania śmieci, a także środków służących do nawożenia i ochrony upraw. Wody podziemne występują w dwóch odmiennych obszarach: jednym, związanym z dolinami rzek, zasilanym przez ich wody oraz przez infiltrację wód poopadowych, drugim, związanym ze szczelinami skał piaskowcowych. 9 Zarówno w jednym jak i w drugim obszarze wydajność wód jest niewielka, chociaż lokalnie, w obrębie uskoków tektonicznych, mogą wystąpić większe wydajności. Lokalnie występują także sączenia wód śródglinowych na różnych głębokościach i o różnej wydajności. Na tle województwa podkarpackiego obszar gminy pod względem zasobów wodnych jest określany jako „mało zasobny w wodę, o sezonowej zmienności wydajności ujęć”. Wody podziemne są wykorzystywane na zaopatrzenie głównie miast i częściowo wsi, poprzez ujęcia w studniach głębinowych i sieć wodociągową. 2 studnie głębinowe, z których eksploatowana jest woda do zasilania wodociągów miejskich, objęte są pozwoleniami wodnoprawnymi i posiadają ustalone strefy ochronne pośrednie i bezpośrednie. Niektóre zakłady wykorzystują wodę ze studni wierconych. Część gospodarstw we wsi korzysta z indywidualnych lub grupowych ujęć źródeł, skąd woda doprowadzana jest do odbiorców systemem grawitacyjnym. Woda podziemna ze studni wierconych i źródeł ma dobrą jakość. Dla potrzeb bytowych i gospodarczych wydobywana jest także poprzez studnie kopane woda gruntowa, pochodząca często z pierwszego, napotkanego poziomu sączeń śródglinowych. Woda w tych studniach narażona jest na skażenia ze względu na bliskie sąsiedztwo źródeł skażeń (gnojowników, nieszczelnych szamb, dzikich wysypisk śmieci). Warunki klimatyczne Warunki klimatyczne obszaru są charakterystyczne dla klimatu Pogórza Dynowskiego i według uzupełnień pomiarów meteorologicznych, dokonywanych na stacji w pobliskim Dynowie, cechują się następującymi pomiarami (wartości średnio roczne): - średnie temperatury powietrza 7,5 0 C - średnie temperatury powietrza najcieplejszego miejsca 11,9 0 C - średnie temperatury powietrza najzimniejszego miejsca –3,5 0 C - okres trwania zimy 90 dni, - okres trwania lata 99 dni, - liczba dni pogodnych 63, - liczba dni pochmurnych 115, - roczna suma opadów 780 mm, - liczba dni z pokrywą śnieżną 85, - liczba dni z przymrozkiem 115,5, - liczba dni z mgłą 32,3. 10 Najsilniejsze wiatry wieją w zimie i najczęściej z kierunku południowo-zachodniego a najsłabsze wiosną i najrzadziej z kierunku południowo-wschodniego. Wymienione wyżej parametry charakteryzujące elementy klimatyczne, które są wartościami lokalnie modyfikowanymi przez warunki wynikające z rzeźby terenu, hydrogeologii, stopnia pokrycia terenu szatą roślinną i sposobu zagospodarowania. W jednym czasie niejednokrotnie występuje wyraźna różnica temperatur, wilgotności powietrza lub nasilenia wiatrów pomiędzy najwyżej wzniesionymi terenami i głębokimi dolinami. W dolinach, gdzie nad terenami o płytko występujących wodach gruntowych większa jest wilgotność powietrza oraz duże stężenie zanieczyszczeń, często tworzą się mgły. Zaleganie mgieł utrudnia parowanie, osłabia nasłonecznienie. Spływające grawitacyjnie wzdłuż istniejących dolin masy wychłodzonego powietrza napotykają na przegrody, którymi są nasypy drogowe i zabudowa (zwłaszcza w Kąkolówce, Błażowej i Błażowej Dolnej), co sprawia tworzenie się chłodnych zastoisk i powoduje częste występowanie przymrozków. Na obszarze gminy występują się typy topoklimatu, które są związane ze strefami morfologicznymi, a mianowicie: - typ stref wierzchowinowych, o szczególnie silnym nawietrzaniu i przeciętnym nasłonecznieniu, - typ stref stoków, o warunkach bardzo zróżnicowanych, uzależnionych głównie od nachylenia i ekspozycji stoków, gdzie różnice napromieniowania słonecznego – szczególnie w okresie jesienno-zimowym dochodzą do 30%, duże są różnice okresu zalegania pokrywy śnieżnej, szronu, rosy, temperatury i wilgoci, - typ stref dolin rzecznych, gdzie często występują zjawiska inwersyjne, często zalegają mgły, spływają masy chłodnego powietrza z terenów wyżej położonych. Warunki klimatyczne obszaru gminy są nieco modyfikowane także w obrębie lasów, głównie poprzez ich korzystny wpływ na zmniejszenie dobowych amplitud temperatur i wilgotności. Higiena atmosfery Powietrze atmosferyczne w rejonie gminy cechuje się stosunkowo wysoką czystością. Średnioroczne stężenia najczęstszych zanieczyszczeń takich jak dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, chrom, ołów, kadm oraz pył zawieszony, nie przekraczają dopuszczalnych norm środowiska. Zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza dwutlenkiem węgla oraz pyłami 11 jest jednak odczuwalne w okresie grzewczym i wiąże się z emisją powstającą ze spalania węgla w paleniskach domowych i lokalnych kotłowniach. Są to właściwie najbardziej istotne źródła zanieczyszczenia powietrza, ze względu na powszechność ich występowania. Nie ma natomiast w mieście, we wsiach oraz w otoczeniu gminy dużych źródeł zanieczyszczenia lub skażenia powietrza. W sąsiedztwie dróg o największym natężeniu ruchu występują komunikacyjne zanieczyszczenia powietrza i powierzchni ziemi oraz hałas. Fauna i flora Na obszarze gminy przeważają nieleśne zbiorowiska roślinne, głównie antropogeniczne, a także półnaturalne, wykorzystywane jako łąki i pastwiska. Najbardziej rozpowszechnionym zbiorowiskiem roślinnym łąk jest trawa rajgrasowa z różnymi mieszankami. Znaczącą część obszaru, bo prawie ¼ zajmują lasy. W lasach głównym gatunkiem jest jodła i buk, stanowiąc powyżej 72 % drzewostanu, następnie sosna (prawie 19%), z niewielką domieszką dębów, modrzewi, brzóz, jaworów, świerków, olszy i grabów. Typowym siedliskiem lasów jest las wyżynny (97 % siedlisk leśnych). W dolinach potoków występują fragmenty leśne składające się z drzew olszy i jesionu. Na niektórych stokach występują fragmentaryczne zespoły lasu grądowego, przekształcone przez wprowadzenie sosny. Wśród kompleksów leśnych dominuje żyzna buczyna karpacka w formie podgórskiej. W runie leśnym występuje wiele gatunków rzadko spotykanych roślin górskich, takich jak skrzyp olbrzym, paprotka zwyczajna, bluszcz pospolity, marzanka wonna, a także żywiec gruczołowaty, tojeść gajowa, wilczomlecz migdałolistny. Wielogatunkowe lasy, z bogatym podszyciem cechują się dużą odpornością biologiczną. W granicach gminy występuje wiele wartościowych, starych i dobrze utrzymanych drzew takich jak: dęby szypułkowe, wierzby białe, lipy drobnolistne, klon zwyczajny. Występują one pojedynczo i w grupach. Jednak tylko kilka z tych drzew objętych jest ochroną prawną. Świat zwierząt na obszarze gminy to przedstawiciele fauny pochodzenia zachodnioeuropejskiego (jeleń europejski, dzik, zając szarak, jeż i kret), borealno-alpejskiej (dzięcioł trójpalczasty, drozd obrożny, puszczyk uralski, kuna leśna, kwiczoł, jarząbek) 12 oraz gatunki pontyjskie (muchołówka białoszyjka, kobczyk, żołna). Występuje bogactwo kręgowców, gdyż aż 223 gatunki (spośród 434 gatunków występujących w Polsce). Północną granicę gromadnego występowania osiąga tu wiele gatunków górskich, takich jak kumak, traszka, pliszka, salamandra plamista. W dolinie potoków Mójka i Piątkówka mają swoje żeremia bobry, zasiedlone tutaj przez ludzi w roku 1988 i dobrze zaaklimatyzowane. II.3 TURYSTYKA Instytut Turystyki w Krakowie w opracowanej w 1996r. „Strategii rozwoju województwa rzeszowskiego przez turystykę” wydzielił subregion „Dolinę Strugu” (w skład którego wchodzi interesująca nas gmina), który uznał za obszar o znaczącym potencjale rozwoju turystyki. Pod względem turystycznym gminę Błażowa określić należy jako gminę o charakterze krajoznawczo - wypoczynkowym z dominującą funkcją krajoznawczą. Funkcja krajoznawcza gminy opiera się o walory środowiska geograficznego, umożliwiając rozwój turystyki krajoznawczej kwalifikowanej oraz w oparciu o walory antropogeniczne. Krajoznawczą rangę gminy należy określić jako lokalną – dążyć należy by stała się ona regionalną, a więc taką, która zainteresuje turystów z regionu oraz turystów z dalszych części kraju oraz zagranicy, którzy już w naszym regionie przebywają. Funkcja wypoczynkowa obecnie rozwija się w niewielkim zakresie ze względu na brak wód nadających się do wykorzystania rekreacyjnego i niedorozwój zagospodarowania turystycznego. Gmina stanowi poniekąd (lecz w niewielkim stopniu) zaplecze rekreacyjno – turystyczne dla Rzeszowa. Niezbędna jest intensyfikacja tej funkcji. W perspektywie założyć należy zmianę funkcji turystycznej gminy na wypoczynkowo – krajoznawczą. Może to nastąpić dopiero po wybudowaniu dwóch małych zbiorników wodnych oraz na skutek powstania budownictwa tzw. „drugich domów”, rozwoju agroturystyki oraz rozwoju pozostałych form zagospodarowania turystycznego. Ruch turystyczny Ze względu na brak bazy noclegowej, w tym campingu (pomijając gospodarstwa agroturystyczne), a w związku z tym brak rejestracji osób nocujących, liczba gości odwiedzających gminę jest trudna do oszacowania. Również struktura ruchu turystycznego jest trudna do scharakteryzowania bez przeprowadzenia obszernych i wnikliwych badań ankietowych wśród turystów i ludności miejscowej. 13 W gminie rozwija się turystyka krajoznawcza kwalifikowana oraz pobytowo – wypoczynkowa. Stwierdzić w tym miejscu należy, że ruch turystyczny jest niewielki. Ze względu na niedorozwój bazy noclegowej, turyści przyjeżdżają do gminy przeważnie na jeden dzień. Turystyka krajoznawcza rozwija się w oparciu o walory rezerwatów przyrody „Wilcze” i „Mójka” oraz zabytki architektury Błażowej i sołectw. Przeważnie są to przyjazdy turystów zmotoryzowanych, którzy zwiedzają wybrany obiekt. Założyć można, iż część tych przyjazdów to przejazdy tranzytem przez gminę, lecz przejazdy te wymagają celowego zjechania z drogi nr 878 do gminy, której zdecydowana część leży poza zasięgiem tej drogi lub też zjazdu z drogi nr 884 przebiegającej poza granicą gminy. Domniemywać można w związku z tym, że liczba tych przejazdów jest mała. Natomiast przejazdy tranzytowe samą drogą nr 878 biegnącej skrajem sołectwa Borek Nowy, umykają możliwości ich obsługi przez gminę Błażowa. Turystyka krajoznawcza kwalifikowana, która ma miejsce w gminie (albo przez gminę) to rajdy grup zorganizowanych, grup niezorganizowanych lud wędrówki turystów indywidualnych – w dużej części żółtym szlakiem w południowej części gminy, turystyka rowerowa, w tym rowerowa górska oraz turystyka narciarska biegowa. Mimo istnienia ku temu warunków, ze względu na brak wyciągu narciarskiego i konkurencyjność sąsiedniej Dylągówki, nie odbywa się tu narciarstwo zjazdowe. Turystyka wypoczynkowa w gminie ma charakter pobytowy i rozwija się w oparciu o przyjazdy z poza gminy do własnych rodzin, bazę istniejących gospodarstw agroturystycznych oraz o adaptowane stare wiejskie domy, które pełnić zaczynają funkcje letniskowe. Dotychczas turystyka wypoczynkowa (jest również kwalifikowana) związana z wodą. Chcąc rozwijać turystykę w gminie, należy zacząć od działań mających na celu zmianę struktury ruchu turystycznego z jednodniowego na weekendowy. Należy poczynić starania (konieczna budowa bazy noclegowej), aby odwiedzających zatrzymać w gminie przynajmniej na jeden nocleg. II.4 ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE Ochrona środowiska przyrodniczego Obecnie działa oczyszczalnia ścieków, która w 2003 r. została rozbudowana do 300 m3/d. Ogólna długość sieci kanalizacyjnej w chwili obecnej wynosi 18,1 km. 14 Został zmieniony system oczyszczania – zbiórka śmieci odbywa się poprzez dystrybucję worków na śmieci (w tym do segregacji) na terenie całej gminy. W 1999 r. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej został przekształcony w sp. z o.o. ze 100 % udziałem Gminy w: „Gospodarkę Komunalną w Błażowej” sp. z o.o. Środowisko przyrodnicze, w obrębie którego znajduje się gmina Błażowa, cechują wysokie naturalne, w znacznej części o unikatowym charakterze. Dlatego też ochronie prawnej podlega prawie 50% obszaru gminy. Potrzeba ochrony przyrodniczej i ustanowione w tym celu przepisy prawne, ustalające Hyżnieńsko – Gwoźnicki Obszar Chronionego Krajobrazu, oraz położone w ich obrębie Rezerwaty Przyrody „Mójka” i „Wilcze” narzucają określone rygory, dotyczące sposobu wykorzystania i zagospodarowania. Położenie tak dużej części gminy w obszarze przyrodniczym objętym ochroną prawną, pomaga z jednej strony w zachowaniu przyrodniczej atrakcyjności gminy, a z drugiej strony wymusza podjęcie wielu działań wspierających tą ochronę. W Obszarze Chronionego Krajobrazu nie powinny mieć miejsca inwestycje uciążliwe, wielkotowarowa produkcja rolna, nadmierny rozwój turystyki, osadnictwa, komunikacji i zagęszczanie ciągów infrastruktury technicznej. Niezbędne jest tu także dążenie do: zachowanie naturalnych spływów i naturalnych koryt istniejących cieków wodnych oraz ich biologicznego obudowania, zachowania istniejących oraz wprowadzenie nowych zadrzewień, zakrzewień i zadarnień śródpolnych, zachowanie istniejących form rzeźby terenu (skrzyp, stoków, zrównań i dolin), niedopuszczanie lokalizacji: - obiektów produkcji zwierzęcej, niedostosowanych pod względem ilości i koncentracji inwentarza do możliwości zagospodarowania obornika bez zagrożeń dla środowiska, - obiektów szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, - innych obiektów uciążliwych – bez uprzedniej oceny ich wpływu na środowisko przyrodnicze, dużych obiektów szklarniowych, stanowiących dysonans w krajobrazie, nie wprowadzanie dużych upraw monokulturowych, 15 ograniczania rozpraszania zabudowy i niedopuszczania do realizacji obiektów o dużych kubaturach (agresywnych krajobrazowo), koncentrowania obiektów o funkcjach rekreacyjno-wypoczynkowych i turystycznych na wyznaczonych terenach, niedopuszczania do zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych oraz powierzchni ziemi. W obrębie rezerwatów przyrody, ograniczenia dotyczą nie tylko wyżej wymienionych sposobów zagospodarowania, ale także zachowań ludzi. Obowiązują tam również ustalenia służące realizacji celów, dla niektórych rezerwaty zostały ustanowione i ustalenia związane z prowadzeniem gospodarstwa leśnego. Wszystkie lasy są lasami ochronnymi, co sprawia, że podlegają szczególnym rygorom dotyczącym gospodarki leśnej oraz ograniczeniom dotyczącym przeznaczania ich na cele nieleśne. Ich przeznaczenie na cele leśne może wystąpić tylko w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach za zgodą właściwego organu administracji rządowej. W gminie tylko kilka drzew podlega prawnej ochronie jako pomniki przyrody żywej. Jednak występuje tutaj dużo więcej starych, dobrze utrzymanych i pięknych drzew pojedynczych i w grupach, które także należy chronić. Fragment wschodniej części wsi Błażowa Dolna, położony w strefie klimatycznej od obszaru uzdrowiskowego w Nieborowie (gmina Hyżne), winien być również poddany reżimowi ochronnemu, takiemu jak w obszarze chronionego krajobrazu. Występujące w gminie gleby o przewadze wysokich klas bonitacyjnych, stosownie do obowiązujących przepisów, również podlegają ochronie. Przy ustaleniu kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a szczególnie wsi, niezbędne jest wskazywanie pod zainwestowanie nierolnicze w pierwszej kolejności gruntów o niższej wartości dla produkcji rolnej. Natomiast kompleksy najlepszych gleb, winny być wskazane wyłącznie na cele upraw rolnych, bez możliwości zabudowy. W sytuacji, gdy na obszarze gminy gleby najniższej jakości występują na terenach przeważnie najmniej korzystnych do zabudowy, niezbędne będzie określenie odpowiednich standardów, zapewniających oszczędne gospodarowanie zasobami bardzo dobrych i dobrych gleb. Przeznaczanie gruntów rolnych a także leśnych na cele nierolnicze lub nieleśne, może następować wyłącznie poprzez sporządzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Należy to uwzględnić przy wskazaniu (stosownie do art. 6 ust. 5 pkt 7 ustawy z dnia 7 lipca 1998r. o zagospodarowaniu przestrzennym) obszarów, dla których sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego jest obowiązkowe. Ochrona gruntów 16 rolnych i leśnych ma także aspekt ekonomiczny, bowiem wyłączanie tych gruntów z produkcji rolnej lub leśnej na cele nierolnicze lub nieleśne, obciąża inwestorów wysokimi opłatami jednorazowymi i corocznymi. Obszar gminy jest częścią otwartego układu przyrodniczego, mogącego funkcjonować na zasadzie wzajemnych powiązań. W gminie Błażowa powiązania takie tworzą Korytarze ekologiczne, towarzyszące głównym ciekom wodnym. Zachowanie „drożności” przyrodniczej tych korytarzy, wymaga powściągliwości w przegradzaniu i zabudowie dolin cieków wodnych, a tym samym określenia odpowiednich zasad zagospodarowania. Obszar gminy jest prawie w całości obszarem źródliskowym cieków wodnych, odprowadzających wodę do rzeki Wisłok. Od stanu gospodarki wodno-ściekowej w gminie zależy czystość wód w tych ciekach. Dlatego też należy dążyć do tego, aby zlikwidować przekraczające normy zanieczyszczenia wód, aby wyeliminowane zostało odprowadzanie nieoczyszczanych ścieków do wód i gruntów, wyrzucanie śmieci na „dzikie” składowiska, aby ograniczone zostało stosowanie chemicznych środków nawożenia i ochrony roślin w dolinach cieków wodnych. Respektowane muszą być zasady ochrony istniejących ujęć wód podziemnych dla miasta, dla których obowiązują strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej, ustalone prawomocnymi decyzjami. Warunki środowiska, stwarzające ograniczenia w zagospodarowaniu przestrzennym Do głównych utrudnień ze strony środowiska przyrodniczego znaczących dla funkcjonowania obszaru gminy i ograniczających możliwości jego zagospodarowania, należy zaliczyć: 1) licznie występujące osuwiska czynne i uśpione (okresowo nieczynne), 2) duże deniwelacje terenów, 3) zalewy powodziowe dolin głównych cieków wodnych, 4) małe zasoby wód, 5) erozja gleb. Istniejące osuwiska czynne i tereny podatne na występowanie ruchów masowych, są zagrożeniami wobec stanu zainwestowania występującego w ich obrębie. Zarówno dla obiektów budowlanych jak też dla gruntów użytkowanych rolniczo. W sytuacji, gdy trudno przewidzieć czas i zasięg wystąpienia ruchów warstw osuwiskowych, należy liczyć się z zagrożeniami dla stabilności istniejących tam obiektów budowlanych i dewastacją gruntów. Dalsze zagęszczenie zabudowy na tych terenach, spowoduje pogłębianie skali zagrożenia. 17 Dlatego też działania gospodarcze, prawne i administracyjne winny zmierzać do zaniechania, albo maksymalnego ograniczenia rozwoju budownictwa na tych terenach. Nie należy także przeznaczać terenów osuwiskowych na takie zainwestowanie, które wiązałoby się z prowadzeniem głębokich wykopów, podcinaniem skarp, likwidacją zadrzewień, zakrzaczeń lub zalesień śródpolnych. Wskazane byłoby natomiast przeznaczanie tych terenów pod zalesienie. Urozmaicona rzeźba terenu charakteryzująca się m.in. występowaniem stoków o dużych spadkach oraz licznych dolin o różnym rodzaju, powoduje ograniczenia zarówno dla zabudowy jak i dla użytkowania rolniczego. Wskazane jest wyłączenie spod możliwości zabudowy stoków o spadkach przekraczających 20% oraz dolin, stanowiących rynny spływu chłodnych mas powietrza. Reżimy hydrologiczne istniejących cieków wodnych, charakteryzują się dwukrotnymi wezbraniami w ciągu roku, związanymi z roztopami w marcu i kwietniu oraz z opadami w okresie letnim. Systematyczne zwiększanie się wielkości spływu powierzchniowego w związku z zabudową coraz większych obszarów oraz zmniejszania się retencyjności obszaru zasilania cieków wodnych w związku z dokonującymi się zmianami zagospodarowania gruntów (zmniejszenie powierzchni lasów, pozostawianie odłogów i pastwisk), a także brak sztucznej retencji, przyczynia się do częstego występowania zalewów powodziowych. Dlatego też przy określeniu kierunków zagospodarowania przestrzennego należy uwzględnić potrzebę zwiększenia retencji wód, a także zabezpieczenia przed powodziami obiektów istniejących w zalewanych dolinach potoków. Małe zasoby wód podziemnych powodują konieczność wnikliwego przeanalizowania możliwości zaopatrzenia gminy w wodę. Ze względu na istniejące ukształtowanie powierzchni terenów, przeważająca część gruntów rolniczych narażona jest na erozje gleb. Dlatego też niezbędne jest określenie takich sposobów wykorzystania tych terenów, które mogłyby spełniać rolę gleboochronną. II.4.1. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA System komunikacji Na obszarze gminy Błażowa sieć drogową stanowią: droga wojewódzka nr 878 relacji Rzeszów – Dylągówka, przebiegająca odcinkiem o długości 2,04 km przez pólnocnowschodnią część gminy, 8 dróg powiatowych oraz 35 ulic i dróg gminnych. Żadna droga 18 przebiegająca przez gminę ani też przez najbliższe sąsiedztwo, nie jest zaliczona do kategorii dróg krajowych. gruntowa ulepszona nieulepszona Ogółem Nazwa drogi Długość odcinka drogi o nawierzchni twardej w km km Lp. Długość drogi w Nr drogi ISTNIEJĄCE DROGI PONADLOKALNE Droga wojewódzka 1. 878 Rzeszów - Dylągówka 2,041 2,041 - - 2,041 Drogi powiatowe 1. 599 Babica – Lubenia - Błażowa 8,663 8,663 8,663 2. 602 Tyczyn - Nowy Borek-Błażowa 3,482 1,710 1,710 1,772 Stary Borek-Błażowa 5,996 5,996 5,996 (Ujazdy) 4,717 4,717 4,717 2,971 2,971 3,400 3,400 3,400 6,267 6,267 6,267 5,297 5,297 5,297 3. 612 4. 609 Błażowa – Dylągówka 5. 610 6. 613 Brzezówka – Makłuczka Błażowa Dolna Błażowa Górna - Kąkolówka (Barycz) 7. 614 Piątkowa - Futoma (Łubno) 2,971 8. 615 Błażowa-Piątkowa (Harta) Razem - 5,149 47,983 46,211 2,971 43,240 1,772 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Błażowa (1999r) W ciągach dróg powiatowych mieszczą się także niektóre ulice w mieście. Do dróg gminnych zalicza się drogi relacji: Błażowa – Wola Kąkolówka – Wola Kąkolowska Białka – Gwoźnica Kąkolówka – Folwark – Futoma Kozieniec – Makłuczka – Hyżne 19 Hyżne – Piątkowa Białka – Podlas Błażowa – Wilczak - Nowy Borek Lecka – Wilczak Błażowa Dolna – Kąkolówka Błażowa Dolna (za rzeką) Nowy Borek – Czerwonki Nowy Borek – Wola – Poręby Nowy Borek – Dół Nowy Borek – Przylasek Duży Błażowa Dolna – Wola Borkowska Futoma – Obszar Futoma – Przycinek Lecka – Wenecja Kąkolówka – Nowiny (koło cmentarza) Kąkolówka – Nowiny (przez las) Kąkolówka – Folwark Białka – Wilczak Piątkowa – Wola Piątkowa – Wygon Piątkowa – Przykopy oraz ulice w mieście Błażowa, które nie znajdują się w ciągach dróg powiatowych: Pułaskiego, Rzeźnicza, Mickiewicza, Księdza Pilipca, Rolnicza, Kapitana Lutaka, Jagiellońska, Parkowa, Chopina, Kwiatkowskiego. Oprócz wyżej wymienionych dróg w gminie istnieje także sieć dróg i ulic wewnętrznych, nie zaliczanych do dróg publicznych tj. drogi dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych, do rozproszonej zabudowy, do obiektów użytkowanych przez podmioty gospodarcze. Parametry istniejących dróg publicznych nie odpowiadają wymaganym parametrom technicznym. Drogi ponadlokalne mają przeważnie nawierzchnię twardą ulepszoną, ale na prawie 6% swojej długości – nieulepszoną, a na 4% nawierzchnię gruntową. W ciągach dróg jest kilka mostów o niewielkiej nośności i kilkadziesiąt przepustów, których stan również nie jest dobry. Na niektórych nastąpiła utrata nośności i utrata profilu. 20 Drogi gminne również w zdecydowanej większości nie posiadają wymaganych parametrów, a ich stan techniczny także nie jest dostatecznie zadowalający. Nie wszystkie drogi pełnią faktycznie przypisaną im dotychczas funkcję, a niektóre z nich, nie pełnią tych funkcji na całej swojej długości. Obudowanie zabudową mieszkaniową i zagrodową wielu odcinków dróg i występowanie w związku z tym wielu zjazdów na drogi, ogranicza bezpieczeństwo ruchu i mieszkańców. Elektroenergetyka Sieci elektroenergetyczne Zaopatrzenie w energie elektryczną na terenie miasta i gminy Błażowa realizuje Rzeszowski Zakład Energetyczny S.A. – Rejon Energetyczny Rzeszów – Teren, przy pomocy Posterunku Energetycznego w Tyczynie. Przewiduje się w przyszłości budowę posterunku energetycznego w Błażowej. Energia dostarczana jest do Błażowej z dwóch punktów zintegrowanego ogólnokrajowego systemu energetycznego: ze stacji węzłowej 220/110/15 kV w Boguchwale i stacji 110/15 kV w Dynowie, liniami napowietrznymi średniego napięcia 15 kV. Głównym obiektem energetycznym na terenie miasta Błażowa jest rozdzielnia sieciowa wnętrzowa RS 15 kV „BŁAŻOWA” przy ulicy Ks. Bronisława Markiewicza 2. Rozdzielnia zasilania jest trzema liniami napowietrznymi 15 kV: BOGUCHWAŁA przez Tyczyn, DYNÓW i DYNÓW II. Z kolei rozdzielnia RS zasila linie 15 kV napowietrzne i kablowe. Sieć napowietrzna 15 kV tworzy układy magistralno-odgałęźne z połączeniami poprzez odgałęzienia. Stacje w centrum miasta, zasilane liniami kablowymi, mają dwustronne zasilanie. Przez terem gminy Błażowa przebiega, stykając się z granicą administracyjną miasta od strony wschodniej, linia napowietrzna 110 kV Boguchwała – Dynów. Stacje transformatorowe 15/04 kV, występujące na terenie miasta i gminy, wykonane są jako słupowe i parterowe wnętrzowe. Starsze stacje słupowe wykonane są jako czterożerdziowe, nowsze stacje zbudowano na dwóch żerdziach wirowanych. Stacje parterowe wolnostojące występują na terenie miasta. Są to stacje prefabrykowane kioskowe typu MST w-20/630, MSTw-2x630 i STL-4. Sieć rozdzielcza nn: dominują linie napowietrzne z przewodami gołymi na słupach żelbetonowych. W centrum miasta występują linie na wspornikach ściennych. Pojawiły 21 się pierwsze linie z przewodami izolowanymi na słupach okrągłych wirowanych lub na słupach ŻN. Zużycie energii elektrycznej Miasto Błażowa zajmuje pierwsze miejsce wśród miast województwa rzeszowskiego pod względem wielkości zużycia energii elektrycznej na jednego mieszkańca, co wynika z braku gazu sieciowego. Oświetlenie ulic Trasa przelotowa w Błażowej jest oprawami rtęciowymi 125 i 250W na słupach linii energetycznej. Na niektórych terenach publicznych występuje wydzielona sieć oświetleniowa kablowa ze słupami ulicznymi i parkowymi, stalowymi i z blachy ocynkowanej, typu Rzeszów. Zasięg sieci oświetleniowej jest niewystarczający, co niekorzystnie wpływa na stan bezpieczeństwa w ruchu drogowym i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców. Koszt konserwacji i remontów sieci oświetleniowej stanowi około 25% kosztu energii elektrycznej zużywanej do celów oświetleniowych. Ogólnie można stwierdzić, że oświetlenie uliczne jest niedostateczne, niedoinwestowane, przestarzałe i energochłonne. Obciążenie budżetu gminy kosztami funkcjonowania oświetlenia ulicznego z jednej strony oraz gwałtowny rozwój rozwiązań konstrukcyjnych opraw oświetleniowych i źródeł światła z drugiej tworzy warunki pozwalające, poprzez modernizację i rozbudowę, na znaczną poprawę stanu oświetlenia ulic przy jednoczesnym ograniczeniu zużycia energii elektrycznej. Wyposażenie inżynieryjne Gmina Błażowa należy do wyjątkowo słabo wyposażonych w urządzenia inżynieryjne w postaci wodociągów, kanalizacji, zaopatrzenia w ciepło i gazownictwa. Wyjątek stanowi miasto Błażowa, w której w ostatnich latach rozbudowuje się wodociąg oraz kanalizację sanitarną i deszczową. Zaopatrzenie w wodę Miasto Błażowa zaopatrywana jest w wodę w przeważającej części obszaru a wodociągu komunalnego opartego na ujęciu wody wgłębnej. 22 Ujęcie znajduje się w rejonie ul. Ks. Markiewicza i składa się z 2 studni głębinowych o wydajności 22,0 m3 /godz. I 7,0 m3 /godz. (łącznie 29,0 m3/godz. = 696,0 m3 /d). Długoletnią wydajność eksploatacyjną należy przyjąć na poziomie Q = 0,90 x 696,0 = 626,0 m3 /d. Ta ilość wody pozwala zaopatrzyć około 4150 mieszkańców, przy dobowym zużyciu wody q = 150 dcm3 / MK. Ujęcie zapewnia perspektywiczne zapotrzebowanie wody przez miasto Błażowa i okolicznych miejscowości. Długość zrealizowanej sieci wodociągowej, w większości o średnicy 110 mm, wynosi około 9,0 km. Z wodociągu korzysta około 63,5 % mieszkańców. Pozostała część gminy (około 9000 Mk) zaopatruje się w wodę do celów bytowogospodarczych ze studni kopanych lub pojedynczych lokalnych sieci wodociągowych zasilanych ze źródeł samowypływowych lub wyżej położonych studni kopanych. Urządzenia te nie mają charakteru zorganizowanego zaopatrzenia w wodę, ani technicznych cech wodociągu. Odprowadzenie ścieków i wód opadowych Błażowa posiada realizowaną w roku 1997 kanalizację sanitarną z mechanicznobiologiczną oczyszczalnią ścieków typu Flygt o przepustowości 300,0 m 3 /d (I etap). Sieć kanalizacyjna poprowadzona w większości ulic poza pasami jezdni pracuje w systemie grawitacyjno-tłocznym. Oddziaływanie kanalizacji nieznacznie wykracza poza granice administracyjne miasta. Długość sieci kanalizacji sanitarnej o przekrojach od 0,20 m do 0,40 m wynosi około 15 km. Oczyszczalnia zlokalizowana jest na prawym brzegu rzeki Ryjak (wysoka terasa) w północnym rejonie miasta. Do roku 2006 kanalizacja sanitarna obejmie całe miasto Błażowa, wieś Błażowa Górna i część wsi Błażowa Dolna. W przyszłości kanalizacja ta ma objąć tereny Błażowej Dolnej i Nowego Borku. Żadna z miejscowości poza Błażową nie posiada kanalizacji sanitarnej. Bogata sieć hydrograficzna stwarza dogodne warunki w gminie do odbioru oczyszczonych ścieków bytowo-gospodarczych. Wody opadowe z głównych ciągów ulicznych są odprowadzane odcinkową kanalizacją deszczową do rzeki Ryjak (bez podczyszczania). Zaopatrzenie w ciepło W gminie nie występuje zorganizowane grzejnictwo zdalaczynne. W mieście Błażowa istnieje jeszcze 22 kotłownie lokalne ogrzewające obiekty użyteczności publicznej i zabudowy wielorodzinnej. Ogółem ogrzewane jest 4300 m2 pow. użytkowej. 23 Zaopatrzenie w gaz Na terenie gminy jedynie wieś Piątkowa, Futoma i część wsi Nowy Borek posiada sieć gazową średnioprężną o przekrojach od 80 mm do 32 mm. Zasilanie następuje z przedłużenia sieci 50 mm i 65 mm w Harcie (gm. DYNÓW). Obiekty dziedzictwa kulturowego W mieście i gminie Błażowa występują obiekty, zespoły obiektów i elementy krajobrazu, świadczące o historycznej przeszłości tego obszaru i jego mieszkańców. Są to: - układ urbanistyczny miasta Błażowa, - pozostałości pierwotnego układu planistycznego wsi Błażowa (po zachodniej stronie Ryjaka), - zabytkowe zespoły kościelne w Błażowej i Futomie, - zabytkowy zespół dworsko – parkowy w Błażowej, - zabudowa miejska, - cmentarze, kaplice, kapliczki, figury, pomniki, - układy ruralistyczne wsi, - krajobraz kulturowy (w tym charakter zabudowy) i krajobraz naturalny, - stanowiska archeologiczne (w tym dawne kościelisko w Błażowej), - miejsca obserwacji archeologicznej, - drzewostan. Gmina Błażowa posiada bardzo atrakcyjne walory krajobrazu przyrodniczo - kulturowego. Najwięcej zabytków kulturowych znajduje się w mieście Błażowa, ale występują one również w poszczególnych wsiach. Są świadectwem przeszłości pokoleń, których praca złożyła się m.in. na dzisiejszy „obraz” gminy, są źródłem korzeni obecnego pokolenia i jego tożsamości. Dlatego też ich zachowanie i pielęgnowanie winno być objęte szczególnym pietyzmem, w tym szczególnego potraktowania przy określeniu kierunków zagospodarowania przestrzennego i polityki przestrzennej. 24 II.5 GOSPODARKA Podmioty gospodarcze Na koniec roku 2002 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w Gminie Błażowa było ogółem 558, w tym 96% podmiotów należało do sektora prywatnego. Prawie 68% podmiotów gospodarczych znajduje się na wsi. PODMIOTY GOSPODARKI NARODOWEJ WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI W POWIECIE RZESZOWSKIM I GMINIE BŁAŻOWA Sektor publiczny Wyszczególnienie Ogółem Ogółem Sektor prywatny W tym własność samorządu terytorialnego Ogółem W tym zakłady osób fizycznych Gmina Błażowa 558 22 22 536 478 miasto 181 12 12 169 136 wieś 377 10 10 367 342 Powiat rzeszowski 9833 334 323 9471 8338 Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Podkarpackiego (Urząd Statystyczny, dane na 31.12.2003r.) Podmioty gospodarki narodowej Gminy Błażowa na tle powiatu i województwa 3%1% 3%3% 14% 13% 3%5% 19% 13% 15% 10% 13% Przemysł 15% Budownictwo 12% 20% 15% 9% 43% Handel i naprawy Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm Edukacja 37% 34% Ochrona zdrowia i opieka społeczna 25 Struktura branż na terenie Gminy Błażowa przedstawia się następująco: Przemysł – 72 podmioty Budownictwo – 97 podmiotów Handel i naprawy – 168 podmiotów Transport, gosp. magazynowa i łączność – 66 podmiotów Obsługa nieruchomości i firm – 70 podmiotów Edukacja – 14 podmiotów Ochrona zdrowia i opieka społ. – 6 podmiotów Rolnictwo Gospodarka rolna w gminie oparta jest na lokalnych zasobach i prowadzona jest głównie w indywidualnych gospodarstwach rolnych, których łącznie znajdowało się w gminie 2672. Z tego 309 w mieście i 2363 we wsiach. Najmniejsze o powierzchni do 1 ha w liczbie 713, od 1 do 5 ha - 1734, 5 ha i więcej - 225. Powierzchnia użytkowania gruntów w Gminie wynosi 7172 ha, w tym najwięcej – 6208 stanowią użytki rolne, co przedstawia poniższy wykres: Struktura gruntów w Gminie 7,7% 5,7% 86,6% użytki rolne lasy pozostałe grunty Powierzchnia użytków rolnych stanowi ponad 86% ogólnej powierzchni w Gminie. Obejmują one: grunty orne, sady, łąki i pastwiska. 26 Struktura użytków rolnych 12,2% 16,7% 1,6% 69,5% grunty orne sady łąki pastwiska UŻYTKOWANIE GRUNTÓW W GOSPODARSTWACH ROLNYCH Ogółem Wyszczególnienie Miasto w w ha odsetkach Wsie w w ha odsetkach w ha w odsetkach Razem 7172 100,0 493 100,0 6679 100,0 Użytki rolne 6208 86,6 418 84,8 5790 86,7 Grunty orne 4313 60,1 298 60,4 4015 60,1 w tym : Odłogi 1368 19,1 118 23,9 1250 18,7 Ugory 489 6,8 44 8,9 445 6,7 Sady 97 1,4 20 4,0 78 1,2 Łąki 1040 14,5 70 14,2 970 14,5 Pastwiska 758 10,6 31 6,2 727 10,9 Lasy i grunty leśne 553 7,7 41 8,3 512 7,7 Pozostałe grunty 411 5,7 34 7,0 377 5,6 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002. 27 GOSPODARSTWA ROLNE WEDŁUG PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Powierzchnia w ha Liczba gospodarstw Wyszczególnienie W tym użytków rolnych ogólna Ogółem gospodarstwa 2672 7172 6208 Prowadzące wyłącznie działalność rolniczą 1794 5238 4540 48 69 59 284 952 809 546 913 800 Prowadzące wyłącznie działalność pozarolniczą Prowadzące działalność rolniczą i pozarolniczą Nieprowadzące działalności rolniczej i pozarolniczej Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Ponad 67% wszystkich gospodarstw rolnych prowadzi wyłącznie działalność rolniczą i zaledwie 1,7% gospodarstw prowadzi tylko działalność pozarolniczą. Wśród gospodarstw zajmujących się działalnością rolniczą jest aż 61% ogólnej liczby wszystkich gospodarstw, które zajmują się uprawą zboża i ponad 70% uprawą ziemniaków. GOSPODARSTWA ROLNE ZAJMUJĄCE SIĘ UPRAWĄ GŁÓWNYCH ZIEMIOPŁODÓW Wyszczególnienie W % ogólnej liczby Liczba gospodarstw gospodarstw Zbożaa 1629 61,0 Ziemniaki 1888 70,7 Buraki cukrowe 16 0,6 Rzepak i rzepik 14 0,5 Warzywa 857 32,1 Pastewneb 713 26,7 a Zboża podstawowe, owies z jęczmieniem i inne zbożowe mieszanki, kukurydza na ziarno, gryka, proso i inne zbożowe. b Na gruntach ornych. Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. 28 Bariery i problemy: Nieopłacalność rolnictwa Brak nowoczesnych technologii w rolnictwie Ograniczenie rynku zbytu Rozdrobnienie gospodarstw rolnych Niski poziom inwestowania Niska aktywność społeczna i przedsiębiorczość Brak wiary we własne siły Brak tradycji systematycznego i aktywnego działania Nieznajomość form, metod i procedur pomocy zewnętrznej Zadania polegające na poprawie sytuacji w Gminie: Rozwój agroturystyki Ukierunkowanie rolnictwa na produkcję zdrowej żywności Modernizacja i unowocześnienie istniejących gospodarstw rolnych Zwiększenie areałów indywidualnych gospodarstw rolnych Rozwój usług, obsługi rolnictwa przetwórstwa rolno – spożywczego opartego o lokalną bazę surowcową Szukanie nowych rynków zbytu Rozwój doradztwa rolniczego Tworzenie warunków do podnoszenia kwalifikacji dla osób zatrudnionych w rolnictwie II.6 SFERA SPOŁECZNA Sytuacja demograficzna Gmina Błażowa liczyła na koniec maja 2002 r. 10723 mieszkańców, z tego w mieście zamieszkiwało 2123 osób a we wsiach – 8600. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła ogółem 95 osób na 1 km2, miasta - 502 osoby na 1 km2 a wsi 79 osób na 1 km2. W strukturze wiekowej ludności całej gminy, ponad 56% stanowiły osoby w wieku produkcyjnym, ponad 25% dzieci i młodzieży w wieku 0-17 lat i 18% było w wieku poprodukcyjnym. 29 STRUKTURA WIEKU MIESZKAŃCÓW Grupa wieku przedprodukcyjnym (w wieku 0-17) produkcyjnym (mężczyźni w wieku 18-64, kobiety w wieku 18-59 lat) poprodukcyjnym (mężczyźni w wieku 65 lat i więcej, kobiety w wieku 60 lat i więcej) razem mobilnym (w wieku 18-44) niemobilnym (mężczyźni w wieku 45-64, kobiety w wieku 45-59 lat) Miasto liczba % osób Wsie liczba % osób Razem liczba % osób 548 25,8 2176 25,3 2724 25,4 1290 60,8 4775 55,5 6065 56,6 285 13,4 1649 19,2 1934 18,0 2123 100 8600 100 10723 100 880 41,5 3215 37,4 4095 38,2 410 19,3 1560 18,1 1970 18,4 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Struktura wieku mieszkańców miasta i wsi kształtowała się na różnym poziomie. W mieście znacznie mniej niż we wsiach było dzieci i młodzieży do lat 17 - 548 i znacznie mniej osób w wieku poprodukcyjnym - 285. Udział ludności w wieku produkcyjnym w mieście i we wsiach był stosunkowo podobny. Wykształcenie ludności, aktywność zawodowa Tylko około 54% ludności gminy w wieku powyżej 13 lat posiadało wykształcenie ponadpodstawowe. W stosunku do ogólnej liczby mieszkańców w wieku powyżej 13 lat wykształcenie wyższe posiadało 4,9% osób, a średnie 19% i był to odsetek niższy od średniej województwa. 30 % podstawowe % bez wykształcenia Liczba osób % zasadnicze zawodowe Liczba osób średnie Liczba osób Liczba osób ogółem wyższe Liczba osób LUDNOŚĆ W WIEKU POWYŻEJ 13 LAT WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA % % miasto 1774 171 9,6 473 26,6 446 25,1 540 30,4 52 2,9 wsie 7033 268 3,8 1205 17,1 1918 27,3 2997 42,6 460 6,5 Raze 8807 439 4,9 1678 19,0 2364 26,8 3537 40,2 512 5,8 m Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Materiały ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego (2002 r) wykazują, że 58,7% mieszkańców gminy Błażowa stanowi osoby czynne zawodowo. AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI W WIEKU 15 I WIĘCEJ Aktywni zawodowo Współ. Współ. aktywności zatrudnienia zawodowej w% w% 753 54,9 46,1 Bierni zawodowo miasto 918 wsie 3940 2671 59,6 52,9 ogółem 4858 3424 58,7 51,5 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Zatrudnienie i bezrobocie Stopa bezrobocia wg stanu na dzień 20 maja 2002 roku: W województwie podkarpackim21,4% W powiecie rzeszowskim 16,3% W Gminie Błażowa 12,2% (w tym 16,1% w mieście i 11,3% we wsi) 31 BEZROBOTNI W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG OKRESU POSZUKIWANIA PRACY Według okresu poszukiwania pracy OGÓŁEM Do 3 miesięcy włącznie 4-12 13 miesięcy i więcej nieustalony MIASTO Razem 148 11 61 76 - Mężczyźni 85 9 34 42 - Kobiety 63 # 27 34 - WIEŚ Razem 446 42 189 205 10 Mężczyźni 264 27 107 125 5 Kobiety 182 15 82 80 5 OGÓŁEM Ogółem 594 53 250 281 10 Mężczyźni 349 36 141 167 5 Kobiety 245 17 109 114 5 # - oznacza, że dane nie mogą być publikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej. Zródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Najwięcej bezrobotnych jest w grupie osób poszukujących pracy ponad rok, w tym większość z nich to mężczyźni. Ponad trzy razy więcej osób bez pracy mieszka we wsiach. 32 Stopa bezrobocia ze względu na poziom wykształcenia 20,0% 17,3% 13,4% 16,0% 12,0% 8,0% 7,3% 3,9% 4,0% 0,0% wyższe średnie i policealne zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone, nieukończone i bez wykształcenia szkolnego nieustalony II.6.1. WARUNKI I JAKOŚĆ ŻYCIA MIESZKAŃCÓW Gospodarstwa domowe i mieszkania Mieszkańcy gminy skupili się w ponad 3000 gospodarstwach domowych, z tego ponad 80% we wsiach i prawie 20% w mieście. GOSPODARSTWA DOMOWE OGÓŁEM liczba % Przeciętna liczba osób w gospod. domowym miasto 616 19,9 3,44 wsie 2474 80,1 3,46 razem 3090 100,0 3,46 Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. 33 Liczba gospodarstw w mieście % razem 5 i więcej osobowe 4-osobowe 3-osobowe 2-osobowe 1-osobowe GOSPODARSTWA DOMOWE WG LICZBY OSÓB W GOSPODARSTWIE 102 111 83 156 164 616 16,5 18,0 13,5 25,3 26,6 100,0 Liczba gospodarstw we wsiach % 500 450 386 391 747 2474 20,2 18,2 15,6 15,8 30,2 100,0 Razem 602 561 469 547 911 3090 19,5 18,1 15,2 17,7 29,5 100,0 % Źródło: Narodowy Spis Powszechny Gminy Błażowa 2002r. Stosunkowo duży udział, bo ponad 20% w ogólnej liczbie gospodarstw, miały gospodarstwa nierodzinne. Były to głównie gospodarstwa samotnych, starszych osób. Szkolnictwo Szkół podstawowych w gminie jest 9, na początek roku szkolnego 2002/2003 uczęszczało do nich 946 uczniów. Wybudowane niedawno gimnazjum publiczne w mieście Błażowa jest jedynym gimnazjum obsługującym teren całej gminy. Uczniowie dowożeni są gminnym gimbusem i wynajętym autobusem prywatnej komunikacji. Obecnie w gimnazjum jest 478 uczniów w 18 oddziałach. Służba zdrowia i opieka społeczna Mieszkańcy gminy, w zakresie opieki zdrowotnej mogą korzystać z porad w ośrodkach i przychodniach zdrowia znajdujących się we wsiach Piątkowa, Futoma i Białka oraz lecznictwa w oddziale szpitalnym i przychodni rejonowej w Błażowej. W mieście Błażowa jest również dwie apteki. W gminie nie ma żadnego żłobka. Kultura, sport i rekreacja W każdej miejscowości, z wyjątkiem Błażowej Górnej i Nowego Borku, gdzie jest tylko kaplica dojazdowa, znajdują się kościoły rzymsko-katolickie, będące ośrodkami życia 34 religijnego mieszkańców. W mieście Błażowa znajduje się także Dom Parafialny, w którym mieści się muzeum społeczne. W poszczególnych miejscowościach, z wyjątkiem Błażowej Górnej, są remizy strażackie, będące lokalnymi ośrodkami organizacji imprez społecznych i prywatnych. W Błażowej Górnej znajduje się świetlica. Jedyne w gminie kino istnieje w Błażowej. Tutaj także mieści się Gminny Ośrodek Kultury, stanowiący centrum animacji życia kulturalnego mieszkańców gminy, zarówno dorosłych, jak i dzieci i młodzieży. Gmina posiada 6 placówek bibliotecznych (w tym jedna biblioteka i 5 filii), w których w roku 2002 znajdowało się łącznie 77,6 tyś. woluminów. Z bibliotek tych w ciągu roku korzystało 2286 czytelników. Administracja Ośrodkiem administracji publicznej jest miasto Błażowa, gdzie znajduje się siedziba Urzędu Gminy, Komisariat Policji, Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Gminny Ośrodek Kultury, Urząd Stanu Cywilnego. W kilku miejscowościach znajdują się Urzędy pocztowe. III. ZIDENTYFIKOWANE OBSZARY ROZWOJOWE Plan Rozwoju Lokalnego, który jest kontynuacją opracowanej Strategii i planem operacyjnym do niej (pokazuje szczegółowe projekty, które winny być realizowane w gminie) ma za zadanie dostosować politykę rozwojową gminy Błażowa do polityki regionalnej Unii Europejskiej. Odzwierciedleniem polityki regionalnej Unii są fundusze strukturalne, finansowane między innymi z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W efekcie porównania i próby dostosowania dokumentu Strategii do programowych dokumentów Unijnych, pojawiły się tzw. Obszary Programowe, w których realizowane będą w dalszym ciągu założenia „Strategii Rozwoju Gminy”. Wśród obszarów rozwojowych gminy Błażowa wymienić należy: 1. Obszary wiejskie, w których działania koncentrowały będą się na: 35 Budowie i modernizacji dróg gminnych i powiatowych, Zagospodarowaniu terenów rekreacyjnych, Uzbrojeniu terenów pod potrzeby rozwoju przedsiębiorczości. 2. Infrastruktura ochrony środowiska, gdzie działania koncentrowały będą się na: Budowie i modernizacji sieci wodociągowych, kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, Budowie i modernizacji sieci energetycznych (ze szczególnym uwzględnieniem źródeł alternatywnych) i gazociągów, Przekształceniu istniejących systemów ogrzewania obiektów użyteczności publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie "niskiej emisji". 3. Infrastruktura społeczna, gdzie działania koncentrowały będą się na: Budowie i przebudowie obiektów dydaktycznych, Budowie i przebudowie istniejących obiektów sportowych. 4. Infrastruktura drogowa, gdzie działania koncentrowały będą się na: Modernizacji i rozbudowie regionalnego układu transportowego. 5. Kultura i turystyka , gdzie działania koncentrowały będą się na: Rozwoju i modernizacji infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form turystyki. 36 OBSZARY PROGRAMOWE Budowa i modernizacja dróg gminnych i powiatowych Budowa i przebudowa istniejących obiektów sportowych OBSZARY WIEJSKIE INFRASTR. DROGOWA INFRASTR. SPOŁECZNA Budowa i przebudowa obiektów dydaktycznych Uzbrojenie terenów pod potrzeby rozwoju przedsiębiorczości Rozbudowa gminnej oczyszczalni ścieków Budowa sieci kanalizacyjnych i wodociągowych INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I SPOŁECZNA Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu transportowego KULTURA I TURYSTYKA INFRASTR. OCHRONY ŚRODOWISKA Budowa i modernizacja sieci energetycznych i gazociągów OCHRONA ŚRODOWISKA Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów użyteczności publicznej w systemy bardziej przyjazne dla środowiska PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA OBSZARY STRATEGICZNE Rozwój i modernizacja infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form turystyki EDUKACJA KULTURA, SPORT I REKREACJA 37 IV. ZADANIA POLEGAJĄCE NA POPRAWIE SYTUACJI SPOŁECZNOGOSPODARCZEJ W GMINIE. IV.1. Działania przewidziane do realizacji w Gminie Błażowa. Dla poprawnego rozwoju gminy konieczne jest realizowanie inwestycji, które będą służyły poprawie sytuacji społeczno-gospodarczej na danym obszarze. Dlatego każda gmina, w tym także gmina Błażowa analizuje sytuację panującą na jej obszarze, aby na tej podstawie określić zadania, jakie należy wykonać w przyszłości i które przyczynią się do rozwoju gminy. Działania gminy można podzielić na kilka rodzajów według ich wpływu na poszczególne dziedziny życia społeczno-gospodarczego: a) wpływające na poprawę warunków i jakości życia mieszkańców, Jest to szeroki wachlarz działań, które mogą być realizowane przez gminę, bardzo często zadania te wiążą się bezpośrednio z działaniami wpływającymi na rozwój infrastruktury technicznej. Gmina Błażowa projektując zadania na przyszłość, stara się przede wszystkim brać pod uwagę dobro społeczności zamieszkującej ten obszar. Dlatego sukcesywnie dąży do pełnego wyposażenia gminy w infrastrukturę techniczną, która poprawiłaby warunki i jakość życia mieszkańców gminy, a z drugiej strony przyczyniłaby się do poprawy atrakcyjności tego terenu zarówno pod względem inwestycyjnym (przyciąganie nowych przedsiębiorstw, które dałyby mieszkańcom gminy nowe miejsca pracy), jak i turystycznym (możliwość rozwijania m.in. agroturystyki na obszarze gminy). b) wpływające na rozwój infrastruktury technicznej, Wszelkie działania związane z infrastrukturą techniczną są na ogół podstawowym rodzajem działań realizowanych przez gminę. Do tego typu działań należą przede wszystkim: uzbrajanie terenów gminy (sieci kanalizacyjne, wodociągowe, gazownicze), budowa /modernizacja oczyszczalni ścieków, budowa / remonty dróg itp. Gmina jak wspomniano wcześniej zmierza do stworzenia pełnej infrastruktury technicznej na swoim obszarze. Z uwagi na fakt, iż tereny te są na dzień dzisiejszy uzbrojone jedynie częściowo, przeważająca część działań Gminy Błażowa dotyczy rozbudowy infrastruktury technicznej a w szczególności budowy systemu kanalizacji, rozbudowy gminnej oczyszczalni oraz modernizacji i remontów dróg. 38 c) wpływające na poprawę środowiska przyrodniczego, Działania te mają na celu poprawienie stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, m.in. poprawę stanu wód, gleby, powietrza itp. Gmina Błażowa poprzez budowę systemu kanalizacji oraz rozbudowę gminnej oczyszczalni na swoim terenie przyczyni się z pewnością do poprawy stanu środowiska na tym terenie. Jak można zauważyć sieć kanalizacji oraz rozbudowa gminnej oczyszczalni to priorytetowe zadania gminy, które po zrealizowaniu będą miały wpływ niemalże na wszystkie dziedziny życia społeczno-gospodarczego. d) wpływające na poprawę otoczenia kulturowego, turystycznego, sportowego, To wszelkiego rodzaju działania, które pozwolą rozwinąć gminę pod względem kulturowym (m.in. poprzez organizację imprez o charakterze kulturowym), ale także przyczynić się do rozwoju turystyki na tym obszarze oraz aktywnych form wypoczynku, czy też rozwoju aktywności sportowej w gminie. Gmina Błażowa stara się rozwijać działalność kulturową i sportową na swoim terenie, dlatego wśród planowanych przedsięwzięć na najbliższe lata znalazły się m.in.: budowa hali sportowo-widowiskowej, która pozwoli pobudzać aktywność sportową nie tylko wśród uczniów pobliskich szkół, ale także wśród mieszkańców gminy, którzy będą mogli korzystać z zaplecza sportowego. Na podkreślenie zasługuje również, że hala ta będzie wykorzystywana pod różnorodne imprezy o charakterze kulturalnym, dzięki czemu większa liczba mieszkańców gminy będzie mogła brać udział w organizowanych imprezach, koncertach itp. Samorząd gminny zdaje sobie sprawę jak istotnym sektorem w gospodarce jest coraz dynamiczniej rozwijająca się turystyka. W związku z tym stara się podejmować działania mające na celu poprawianie atrakcyjności turystycznej gminy Błażowa, m.in. poprzez wytyczenie ścieżek rowerowych, modernizację basenu w Futomie, budowę wyciągu narciarskiego i zalewu Błażowa – Wilczak. Zadania przedstawione poniżej zostały wypracowane w trakcie debaty społecznej przeprowadzonej w dniu 7 czerwca 2004 r. z udziałem władz gminy Błażowa. 39 V. FINANSOWANIE PLANOWANYCH ZADAŃ W OKRESIE 2004 – 2006 ORAZ PROGNOZA NA LATA NASTĘPNE 1) Planowane projekty do realizacji na lata 2004-2006 Lp. Nazwa działania Budowa hali sportowo-widowiskowej Harmonogra m realizacji Podmioty zaangażowane Nakłady ogółem budżet JST Źródła finansowania środki budżet ERDF prywat państwa ZPORR ne Inne 1 w Błażowej 10.200410.2006 Gmina Błażowa 8 409 555 1 535 193 808 748 - 6 065 614 - 2 Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa centrum 08.200410.2004 Gmina Błażowa 2 377 450 677 450 - - - 1 700 000 3 Budowa wodociągu w Błażowej Dolnej, Nowym Borku 05.200510.2006 Gmina Błażowa 5 612 000 841 800 561 200 - 4 209 000 - 4 Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa, Błażowa Górna 04.200510.2006 Gmina Błażowa 12 463 000 1 869 450 1 246 300 - 9 347 250 - 5 Remont drogi gminnej 05.200510.2005 Gmina Błażowa 40 000 - 300 000 - 400 000 60 000 40 2) Planowane projekty do realizacji na lata 2007-2013 Źródła finansowania Lp. Nazwa działania Harmonogram realizacji 1 Gazyfikacja miejscowości: Błażowa – miasto, Białka, Lecka, Kąkolówka. Błażowa Dolna, Nowy Borek. 2008- 2013 2 Modernizacja dróg powiatowych 2007-2009 3 4 Budowa ścieżek rowerowych w gminie Budowa zbiornika retencyjnego Budowa oczyszczalni ścieków w Futomie i kanalizacji w Piątkowej i Futomie Budowa oczyszczalni ścieków w Nowym Borku i kanalizacji w Nowym Borku i Błażowej Dolnej Zagospodarowanie terenu w Kąkolówce do segregacji odpadów Zmiana ogrzewania węglowego na gazowe : Błażowa Dolna, Kąkolówka, Lecka, Białka (szkoły), Gminny Ośrodek Kultury, budynek kina w Błażowej, budynek Urząd 5 6 7 8 2008 2010 2011-2013 Podmioty zaangażowane Nakłady budżet ogółem JST budżet państwa środki prywatne ERDF ZPOR Inne R Gmina Błażowa Zakład Gazowniczy Rzeszów Gmina Błażowa Powiat Rzeszowski Gmina Błażowa Gmina Błażowa Gmina Błażowa 2010-2013 Gmina Błażowa 2009 Gmina Błażowa 2008-2010 Gmina Błażowa 41 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Gminy Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna „Mójka”, Kompleksowe uzbrojenie osiedla „Pod Dębem” w Błażowej Kompleksowe uzbrojenie osiedla „Chałupki” w Futomie Uzbrojenie terenów pod rozwój przedsiębiorczości w Błażowej. Modernizacja sali widowiskowo-kinowej w Błażowej Remont budynku „starej szkoły” w Błażowej Modernizacja basenu w Futomie Rozbudowa gminnego centrum działalności kulturalnej, wypoczynkowej i sportowej w Błażowej Budowa boisk i sal sportowych na terenie gminy Wyciąg narciarski Błażowa – Wilczak Zalew Błażowa – Wilczak Stworzenie centrum informacji turystycznej w Błażowej Budowa sal gimnastycznych przy szkołach podstawowych: Nowy Borek i Kąkolówka Budowa boiska sportowego w Błażowej (Wielka Góra), Budowa boiska szkolnego w Nowym Borku Informatyzacja sieci bibliotek Remont dróg gminnych 2007 2008 Gmina Błażowa Gmina Błażowa 2008 Gmina Błażowa 2007 Gmina Błażowa 2007 Gmina Błażowa 2008 Gmina Błażowa Gmina Błażowa 2007 2008-2010 Gmina Błażowa 2009-2013 2009 2010-2013 Gmina Błażowa Gmina Błażowa Gmina Błażowa 2007 Gmina Błażowa 2008-2012 Gmina Błażowa 2008 Gmina Błażowa Gmina Błażowa Gmina Błażowa Gmina Błażowa 2007 2007 2007-2013 42 3) Harmonogram realizacji inwestycji 2004 Ll Nazwa działania p. I II III IV I 2005 II III IV I 2006 II III IV Budowa hali sportowo-widowiskowej 1 w Błażowej 2 Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa centrum 3 Budowa wodociągu w Błażowej Dolnej, Nowym Borku 4 Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa, Błażowa Górna 5 Remont drogi gminnej kontraktowanie wydatkowanie 43 V.1. LISTA ZADAŃ DO REALIZACJI WEDŁUG HIERARCHII WAŻNOŚCI Poniższa tabela w szczegółowy sposób prezentuje poszczególne działania, które będą realizowane przez Gminę Błażowa w najbliższych latach. Przedsięwzięcia podzielono na 4 etapy obejmujące lata: I etap: 2004 – 2006, II etap: 2007 – 2013, Dla poszczególnych działań określono również szacunkową wartość inwestycji, co stanowić będzie postawę do projektowania budżetów gminy Błażowa na kolejne lata. HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY DZIAŁAŃ DLA GMINY BŁAŻOWA Lp. Nazwa inwestycji Okres realizacji Szacunkowa wartość Budowa hali sportowo-widowiskowej 1 2 3 4 5 w Błażowej Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa centrum Budowa wodociągu w Błażowej Dolnej, Nowym Borku Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa, Błażowa Górna Remont drogi gminnej RAZEM etap I 2004 - 2006 8 409 555 2 377 450 2004 - 2006 5 612 000 12 463 000 400 000 29262005 44 HARMONOGRAM RZECZOWO-FINANSOWY DZIAŁAŃ DLA GMINY BŁAŻOWA Lp. Nazwa inwestycji 1 Modernizacja sali widowiskowo-kinowej w Błażowej 2 Modernizacja dróg powiatowych 3 Remont budynku „starej szkoły” w Błażowej 4 Budowa ścieżek rowerowych w gminie 5 Budowa studni i stacji uzdatniania wody 6 Gazyfikacja gminy w zakresie miejscowości nie posiadających sieci: Błażowa-miasto, Białka, Lecka, Kąkolówka, Błażowa Dolna, Nowy Borek. 7 Budowa zbiornika retencyjnego 8 Budowa oczyszczalni ścieków + kanalizacja w Nowych Borku, Błażowej Dolnej 9 Budowa dróg gminnych Okres realizacji Szacunkowa wartość( w tys. zł) 2007 - 2013 2007 - 2013 RAZEM etap II 2007 – 2013 Szacunkowe wartości inwestycji przewidzianych do realizacji w latach 2004 – 2006 zostały przedstawione w oparciu o sporządzone kosztorysy inwestorskie, Inwestycje zaprezentowane powyżej mają realne szanse na otrzymanie dofinansowania ze środków strukturalnych w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. 45 VI. POWIĄZANIE PROJEKTU Z INNYMI DZIAŁANIAMI REALIZOWANYMI NA TERENIE GMINY, POWIATU, WOJEWÓDZTWA. Narodowy Plan Rozwoju Strategia Województwa Strategia Rozwoju Gminy Błażowa Podstawy Wsparcia Wspólnoty Plan Rozwoju Lokalnego OBSZARY ROZWOJOWE Sektorowe Programy Operacyjne Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 1. OBSZARY WIEJSKIE 2. INFRASTRUKTURA OCHRONY ŚRODOWISKA 3.INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA 4. INFRASTRUKTURA DROGOWA 5. KULTURA I TURYSTYKA 46 VII. OCZEKIWANE WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ PRL W GMINIE Zakłada się, że metodą na zbudowanie dobrego Planu Rozwoju Lokalnego jest szczegółowe rozpisanie wcześniej uzgodnionych celów na małe działania rozłożone w czasie i konsekwentnie realizowane z jasno sprecyzowanymi celami, działaniami i rezultatami oraz realnym budżetem. Realizacja planu powinna także przynieść określone wskaźniki osiągnięć i efektów tj.: poprawę jakości dróg poprzez ich budowę i modernizację, poprawę jakości środowiska naturalnego ze względu na zmniejszenie zrzutu ścieków nie oczyszczonych, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery, rozszerzenie oferty w zakresie kultury, sportu i realizacji ze względu na modernizację i remont obiektów kultury, poprawę bazy edukacyjnej dla młodzieży w związku z remontem i modernizacją obiektów szkolnych, zwiększenie dostępności do bazy turystyczno-rekreacyjnej, poprawę zdrowia mieszkańców w związku z budową ujęć wody i sieci wodociągowej, tworzenie infrastruktury technicznej sprzyjającej rozwojowi małej i średniej przedsiębiorczości, rozwój infrastruktury niezbędnej dla rozwoju nowoczesnego rolnictwa poprzez budowę dróg, wodociągów i kanalizacji. Dlatego dla poszczególnych zadań określonych w niniejszym Planie Rozwoju Lokalnego dla Gminy Błażowa można określić oczekiwane wskaźniki, które dzielimy na: wskaźniki produktu, które określają, jaki będzie bezpośredni wynik podejmowanych działań, wskaźniki rezultatu, przedstawiające bezpośrednie i natychmiastowe efekty wdrożenia działania, wskaźniki oddziaływania, które prezentują konsekwencje realizacji przedsięwzięcia w przyszłości. Wskaźniki te mogą mieć charakter zarówno bezpośredni (bezpośrednie oddziaływanie przedsięwzięcia na sfery życia społeczno-gospodarczego w dłuższym okresie czasu) jak i pośredni (długofalowy wpływ przedsięwzięcia na dziedziny życia społeczno- gospodarczego niezwiązane bezpośrednio z realizowanym działaniem). 47 Wskaźniki osiągnięć planowanych projektów na lata 2004 – 2006. Lp. Nazwa działania Okres realizacji Wskaźniki osiągnięć Produkty Rezultaty 1 Budowa hali sportowowidowiskowej w Błażowej 08.200410.2006 Powierzchnia nowych obiektów infrastruktury sportoworekreacyjnej Oddziaływanie Liczba uczestników imprez i wydarzeń kulturalnych Liczba zorganizowanych imprez / wydarzeń kulturalnych (wystaw, spektakli, itp.) w nowych i zmodernizowanych obiektach infrastruktury kulturalnej Liczba osób korzystająca z nowej infrastruktury sportowej, kulturalnej, rekreacyjnej i związanej z aktywnymi formami wypoczynku (osoby) Liczba nowych miejsc pracy powstała w wyniku realizacji projektów turystycznych i kulturalnych, w tym ilość nowych miejsc pracy dla kobiet ( szt.) Liczba korzystających z nowych ofert programowych w zakresie kultury i turystyki Stałe miejsca pracy w obszarze kultury i turystyki Saldo migracji w gminie 48 2. Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa centrum 08.200410.2004 Długość wybudowanej kanalizacji (km) 3. Budowa wodociągu w Błażowej Dolnej Nowym Borku 05.200510.2006 Długość wybudowanego wodociągu (km) 4. Budowa kanalizacji sanitarnej Błażowa, Błażowa Górna 04.200510.2006 Długość wybudowanej kanalizacji (km) Liczba osób korzystających z kanalizacji (%) Liczba gospodarstw domowych/budynków podłączonych do sieci kanalizacji sanitarnej Długość sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Powierzchnia terenów inwestycyjnych z dostępem do sieci kanalizacji sanitarnej Długość sieci wodociągowej na terenie gminy Liczba gospodarstw/budynków podłączonych do sieci wodociągowych Powierzchnia terenów inwestycyjnych z dostępem do sieci wodociągowych Liczba osób korzystających z kanalizacji (%) Liczba gospodarstw domowych/budynków Ilość ścieków odprowadzonych zgodnie z obowiązującymi standardami prawnymi (hm3/miesiąc) Liczba wody konsumowanej (w ciągu roku) Ilość ścieków odprowadzonych zgodnie z obowiązującymi standardami prawnymi (hm3/miesiąc) 49 5. Remont dróg gminnych 2005 Długość dróg gminnych o istotnym znaczeniu dla lokalnego systemu komunikacyjnego (km) podłączonych do sieci kanalizacji sanitarnej Długość sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Powierzchnia terenów inwestycyjnych z dostępem do sieci kanalizacji sanitarnej Średni czas przejazdu między dwoma punktami sieci Nośność zmodernizowanych dróg Powierzchnia terenów inwestycyjnych, które stały się dostępne w wyniku budowy i modernizacji dróg oraz uzbrojenia terenu (ha) Liczba pojazdów korzystających z drogi ( w okresie 1 roku) Liczba wypadków (w okresie 1 roku) Natężenie hałasu na obszarze oddziaływania inwestycji (w okresie 1 roku) Natężenie ruchu (saldo) Nakłady na bieżące utrzymanie (naprawy nawierzchni) dróg gminnych (PLN) 50 VIII. SYSTEM WDRAŻANIA Plan Rozwoju Lokalnego jest dokumentem warunkującym rozwój danej jednostki terytorialnej. Nie jest on jednak „receptą” na sukces. Aby Plan ten mógł przynieść zaplanowane efekty, konieczne jest sukcesywne jego wdrażanie, czuwanie nad jego realizacją i kontrolowanie jego przebiegu, co wymaga spełnienia trzech postulatów: partnerstwa, planowania i kierowania. Partnerstwo Właściwy proces wdrażania Planu wymaga połączenia wysiłków wielu instytucji, organizacji i osób, podobnie jak miało to miejsce w procesie jego budowania. Przedkładany plan jest „własnością” społeczności lokalnej, dla niej przede wszystkim był tworzony. Udział lokalnych liderów i społeczności będzie czynnikiem wspierającym procesy implementacyjne. Zasadnicza odpowiedzialność w tej kwestii spoczywa jednak na Burmistrzu - organie powołanym, między innymi do realizacji polityki rozwojowej. Niezwykle istotne jest partnerstwo ponadlokalne, które powinno wyrażać się udziałem samorządów gmin sąsiednich oraz instytucji powiatowych i wojewódzkich przy realizacji Planu Rozwoju Lokalnego. Zadania gminy, które pomagają określić właściwego partnera, są ściśle określone ustawowo. Ze względu na zasięg oddziaływania dzielą się na dwie grupy rodzajowe: gminne, mieszczące się w kompetencji gminy, ponadgminne, wychodzące poza ustawowe kompetencje gminy, możliwe do realizacji przy współudziale gmin sąsiednich i wymagające równoczesnego zaangażowania władz regionalnych. Taki rozkład zadań sprzyja określeniu partnerów realizacyjnych. W pierwszej grupie zadań autorzy sugerują, aby odpowiedzialność spoczywała głównie na władzach gminy, na zasadach współpracy doraźnej pomiędzy określonymi służbami. Zadania gminne powinny być wdrażane przy wykorzystaniu środków budżetowych i pozyskanych środków zewnętrznych. Druga grupa wymaga pomocy gmin sąsiednich oraz zaangażowania władz regionalnych i legalizowania partnerstwa w ramach możliwych uregulowań prawnych. Mowa tu o powoływaniu związków gminnych i ponadgminnych oraz lokalnych porozumień co ułatwiałoby zarządzanie finansami określonych projektów. 51 Planowanie Struktura organizacyjna Urzędu Gminy Błażowa sprzyja realizacji zadań z wielu dziedzin życia społeczno-gospodarczego, w tym również zadań większości projektów proponowanych w Planie Rozwoju Lokalnego. Koordynacja proponowanych działań pozostanie w kompetencjach Burmistrza Gminy, do ich opiniowania konieczne wydaje się powołanie specjalnej „okolicznościowej” komisji Rady Gminy. Kluczowym referatem w realizacji Planu Rozwoju Lokalnego jest referat finansów, co w zasadniczy sposób odróżnia plan od strategii. Zadania do zrealizowania zostały zaplanowane powiem na okres najbliższych 9 lat, zostały one uzgodnione i zaakceptowane przez władze gminy i skonsultowane z przedstawicielami społeczności lokalnej. Najistotniejszą kwestią wydaje się więc bieżące monitorowanie możliwości finansowych Gminy, możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków – zdolności do zapewnienia tzw. wkładu własnego oraz jej zdolności kredytowych. Propozycja nadzorowania realizacji Planu Rozwoju Lokalnego RADA GMINY BŁAŻOWA BURMISTRZ GMINY BŁAŻOWA Skarbnik Komisja ds. LOKALNEGO PLANU ROZWOJU Sekretarz REFERAT FINANSÓW Osoba/referat odpowiedzialny za przygotowanie wniosków 52 Odpowiedzialność za merytoryczną realizację poszczególnych projektów w „nowo zaproponowanych” obszarach rozwojowych można powierzyć pracownikom poszczególnych referatów urzędu gminy. W przypadku prawidłowego planowania realizacji Planu Lokalnego konieczne jest również powołanie stanowiska lub referatu odpowiedzialnego za przygotowanie wniosków wraz z niezbędną dokumentacją pod fundusze strukturalne. Jest to istotne, ze względu na ilość projektów, które potencjalnie mogą być dofinansowywane przez Komisję Europejską. Kierowanie Większość zadań związanych z bieżącym nadzorem nad realizacją poszczególnych projektów Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Błażowa należeć będą do obowiązków Burmistrza. Ważną rolę w procesach wdrożeniowych Planu odgrywać będzie, w przypadku jej powołania Komisja ds. Lokalnego Planu Rozwoju. Główne jej zadania obejmowałyby: bieżącą analizę stanu realizacji Planu, w tym w szczególności nadawaniu priorytetów poszczególnym zadaniom realizacyjnym, obserwację uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, wpływających na realizację Planu, opiniowanie źródeł finansowania w postaci stosownego zapisu w budżecie, opiniowanie stosownych umów partnerskich. Należy podkreślić, iż Plan Rozwoju Lokalnego Gminy, który jest równocześnie programem operacyjnym do Strategii Rozwoju Gminy w pewnym sensie ją zastępuje. Jego wdrażanie musi podlegać weryfikacji i aktualizacji wspólnie ze Strategią. Zarządzanie Planem powinno opierać się na wypracowanym już w trakcie realizacji strategii partnerstwie lokalnym. Plan Rozwoju Lokalnego opracowano metodą społeczną, w taki też sposób powinien być wdrażany. IX. SYSTEM MONITOROWANIA, OCENY ORAZ PROMOCJI PLANU ROZWOJU LOKALNEGO. Monitoring to proces systematycznego zbierania i analizowania wiarygodnych informacji finansowych i statystycznych dotyczących wdrażania projektów, którego celem będzie zapewnienie zgodności realizacji projektów i programu z wcześniej zatwierdzonymi założeniami do jego realizacji. Polegał on będzie na obserwacji procesów rozwoju gminy 53 Błażowa, w celu możliwie szybkiego podejmowania działań, stanowiących reakcję na rozwój powyższych zjawisk. Wydatkowanie funduszy publicznych, w tym także pochodzących ze źródeł zagranicznych, na działania wspierające rozwój regionalny i gospodarczy, wymaga stworzenia systemu instytucji i procedur, które zapewnią, że środki te będą wydatkowane efektywnie i oszczędnie. Elementem takiego systemu muszą być instrumenty służące do monitoringu i oceny zarówno konkretnych programów czy projektów, jak i szeroko rozumianej polityki regionalnej. Dlatego też system monitoringu musi opierać się na efektywnej sprawozdawczości. Muszą tu zostać konkretnie określone rodzaje potrzebnych raportów i ich częstotliwość, w zależności od analizowanej problematyki (w okresach półrocznych lub rocznych). Powstawać też muszą sprawozdania dotyczące ocen konkretnych programów będących podstawą rozwiązania zidentyfikowanych wcześniej problemów, ocen przeprowadzonych prac przed rozpoczęciem programu, w jego trakcie i po jego zakończeniu. Samorząd Gminy Błażowa odpowiada za kreowanie i realizację polityki rozwoju na poziomie gminy. Proponuje się więc, aby w oparciu o zaproponowane wskaźniki osiągnięć celu przygotowywane były kwartalne sprawozdania dotyczące stopnia realizacji podstawowych zadań Lokalnego Planu Rozwoju. Istotnym elementem monitoringu powinny być roczne sprawozdania Burmistrza składane pod ocenę Rady, dotyczące realizacji polityki regionalnej w zakresie głównych kierunków rozwoju. Materiał ten byłby dla Samorządu Gminy podstawą do okresowej oceny i ewentualnej aktualizacji priorytetów i celów rozwoju regionalnego. Monitoring Planu Rozwoju Lokalnego jest elementem koniecznym w celu aktywnej realizacji zapisów dokumentu. Umożliwia on stwierdzenie, czy program jest prawidłowo realizowany oraz czy założenia, na których go oparto, nie uległy zmianie. Pozwala poza tym na sprawne i elastyczne reagowanie na zmiany, ograniczając przy tym podejmowanie kroków intuicyjnych, czemu z kolei sprzyja brak właściwej informacji i analiz. Efektywny monitoring musi spełniać określone wymagania i tak: musi być oparty na ustalonych kryteriach, pozwalających na obiektywną ocenę realizacji programu i efektywności zastosowanych instrumentów rozwoju, musi dostarczać podstawy do podejmowania tak strategicznych, jak i bieżących operacyjnych decyzji - musi więc odpowiednio często i „wcześnie” informować o stanie jego realizacji. 54 Monitoring bieżącej realizacji Planu umożliwi porównywanie w określonym przedziale czasu, rzeczywistych efektów z planami, co pozwala stwierdzić, czy procesy realizacji zmierzają w sposób optymalny do osiągania założonych celów. Bazą będą tutaj podstawowe informacje o każdym aktualnie realizowanym przedsięwzięciu, jak stopień zaawansowania inwestycji, ilość nowo oddanych obiektów itp. Prawidłowy monitoring wymaga również gromadzenia, dysponowania i analizowania odpowiednich kategorii informacji, związanych tak ze wskaźnikami, jak i założeniami (baza informacyjna). Są to przykładowo: trendy rozwojowe w gospodarce – w ujęciu sektorowym, współczynniki ekonomiczne - krajowe, regionalne, lokalne, struktura wydatków i inwestycji, trendy demograficzne i inne. Wdrażanie Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Błażowa będzie wspierać realizację zapisów Strategii Rozwoju Gminy, Strategii Rozwoju Województwa, Narodowego Planu Rozwoju. W całej rozpiętości odnosi się to również do wszystkich podstawowych priorytetów, a w szczególności do modernizacji infrastruktury o znaczeniu ponadlokalnym, restrukturyzacji bazy ekonomicznej gminy poprzez rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw i sektora turystycznego, rozwoju zasobów ludzkich poprzez wzmocnienie potencjału edukacyjnego szkolnictwa itp. O ile realizacja planu w okresie krótkoterminowym, lata 2004-2006 powinna już obecnie być precyzyjne zaplanowana i konsekwentnie realizowana, to realizacja planu w okresie długoterminowym (2007 – 2013) powinna być elastyczna i podkreślać jego otwarty charakter, dostosowując się do zmieniających się warunków społecznych i gospodarczych, tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Szczególnej uwagi wymagać tu będą impulsy wynikające z procesów integracyjnych z Unią Europejską. Powyższe jest ściśle związane z rozwojowym charakterem dokumentu, zakładającym jego okresowe aktualizowanie. 55 X. ZESTAWIENIE SKRÓTÓW EFRR - Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS - Europejski Fundusz Społeczny MGPiPS - Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej NPR - Narodowy Plan Rozwoju PRL – Plan Rozwoju Lokalnego PWW - Podstawy Wsparcia Wspólnoty ZPORR - Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 56
