geografia wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne

GEOGRAFIA WYMAGANIA EDUKACYJNE NA
POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE
klasa PIERWSZA
(opracowanie na podstawie programu nauczania „Świat bez tajemnic” Wydawnictwa Szkolnego
PWN)
Ocena: dopuszczający.
UCZEŃ:
Zna pojęcia (i rozumie je): legenda mapy, poziomica, linia brzegowa.
Wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej; posługuje się legendą mapy,
wskazuje elementy siatki kartograficznej; wskazuje na mapie kierunki główne i pośrednie; potrafi
odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy.
Zna nazwy kontynentów i oceanów oraz umie wskazać i nazwać je na mapie; zna nazwy wybranych
obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach; lokalizuje na
mapach wybrane elementy linii brzegowej Europy.
Zna pojęcia (i rozumie je): Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi,
ruch obiegowy Ziemi, czas urzędowy.
Odróżnia gwiazdę od planety; wie, że Ziemia ma kształt zbliżony do kuli; podaje czas jednego
obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu; wie, że następstwo dnia i nocy jest
następstwem ruchu obrotowego Ziemi; zna konsekwencje ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi;
wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki, w tym równik; podaje czas jednego pełnego
obiegu Ziemi dookoła słońca (rok); wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem
ruchu obiegowego Ziemi; podaje daty początku astronomicznych pór roku (równonocy i przesileń).
Wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik) oraz kierunki główne i
pośrednie oraz półkule (N, S, E i W). Odczytuje na globusie współrzędne geograficzne punktów
leżących na przecięciu wykreślonych południków i równoleżników. Wie, że ruch obrotowy i obiegowy
Ziemi odbywają się równocześnie.
Zna: składniki pogody i klimatu oraz pojęcia – pogoda i klimat.
Wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady; umie odczytać wartość
temperatury powietrza z termometru, wymienia najważniejsze cechy głównych stref klimatycznych
świata. Przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i
wykorzystuje je do opisu pogody. Odczytuje dane z diagramów klimatycznych. Wskazuje na mapie
obszary występowania monsunów; wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i
wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania.
Zna pojęcia: rzeka główna, dopływ.
Zna nazwy głównych formacji roślinnych; rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu
oraz fotografii; zna nazwy i wskazuje na mapach najdłuższe rzeki i największe jeziora na
poszczególnych kontynentach. Podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych
formacjach roślinnych; lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map
krajobrazowych.
Zna pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi.
Wie jakie mogą być skutki wybuchu wulkanu i trzęsienia ziemi; zna uproszczony podział skał; wie
dlaczego skały rozpadają się na okruchy; na podstawie opisu i ilustracji umie rozpoznać wybrane
formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy. Opisuje cechy skał na
podstawie ich wyglądu. Rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę
terenu.
Prowadzi zeszyt przedmiotowy, wykonuje wskazane przez nauczyciela zadania domowe oraz
przynosi na lekcje właściwy podręcznik i atlas oraz potrzebne do pracy przybory.
Ocena: dostateczny.
UCZEŃ spełnia wymagania edukacyjne na ocenę dopuszczającą oraz:
Zna pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość bezwzględna i względna.
Zna różne źródła wiedzy geograficznej; znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych
źródłach wiedzy; wymienia główne elementy mapy i rodzaje skali; podaną skalę umie zapisać w
http://www.gimnazjum48.pl/
innych postaciach; korzystając ze skali mapy umie obliczać odległość rzeczywistą między
wskazanymi punktami; określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów na podstawie siatki
kartograficznej; potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną
wskazanych punktów; potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną; rozpoznaje
formy terenu na mapie hipsometrycznej; wyszukuje informacje z mapy; orientuje w terenie plan i
mapę; identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie.
Projektuje trasy podróży na podstawie map oraz określa położenie geograficzne obiektów i
obszarów względem siebie na podstawie mapy.
Zna pojęcia: depresja, nizina, wyżyna, obszar górski (góry). Lokalizuje na mapach (również
konturowych) wybrane elementy linii brzegowej oraz główne formy ukształtowania powierzchni
lądów. Opisuje środowisko przyrodnicze na podstawie map tematycznych.
Zna pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas
słoneczny i czas strefowy.
Opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi (obwód równika i średni promień),
przedstawia główne założenia teorii heliocentrycznej Kopernika; podaje wartość prędkości kątowej
Ziemi w ruchu obrotowym; demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi. Wymienia
cechy południków i równoleżników; oblicza godzinę czasu słonecznego i godzinę czasu strefowego;
wskazuje na mapie stref czasowych linię zmiany daty; podaje nazwy równoleżników nad którymi
Słońce góruje w zenicie podczas równonocy i przesileń. Wymienia następstwa ruchu obrotowego i
ruchu obiegowego Ziemi; na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu
obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka;
uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym; przedstawia, korzystając z własnych
obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach
geograficznych w ciągu roku; przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi.
Zna pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, strefa klimatyczna.
Wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu; oblicza średnią temperaturę powietrza, sumę
opadów, amplitudę temperatury powietrza oraz temperaturę powietrza na danej wysokości; na
podstawie danych liczbowych sporządza diagram klimatyczny; wykazuje związek między warunkami
klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka.
Umie odczytać mapy klimatyczne. Wie, że temperatura powietrza maleje wraz ze zbliżaniem się do
biegunów oraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Podaje cechy klimatu górskiego i
wiatru halnego. Porównuje, na podstawie wykresów klimatycznych i danych liczbowych, wybrane
typy klimatu. Podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych.
Zna pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i
okresowa.
Rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia charakterystyczne gatunki
roślin i zwierząt dla danych obszarów Ziemi. Wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności
na Ziemi. Opisuje piętrowy układ roślinności w górach. Wymienia charakterystyczne typy gleb w
poszczególnych strefach klimatycznych. Lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne i jeziora.
Określa na podstawie mapy do jakich zlewisk należą wskazane rzeki. Wyznacza na mapie
konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami i dorzeczami.
Zna pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość.
Podaje główne cechy płytowej budowy litosfery. Rozpoznaje ułożenie skał: płytowe, fałd, uskok.
Wymienia elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi. Lokalizuje, na podstawie
mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanów. Rozpoznaje okazy wybranych skał.
Zna genezę powstania: węgla kamiennego, soli kamiennej, wapieni i bazaltów.
Zna pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborze,
erozja (i rodzaje erozji), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina
U-kształtna, granica wiecznego śniegu, morena.
Wymienia rodzaje wietrzenia; podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, morza, lodowców
górskich i wiatru. Rozpoznaje i opisuje, na podstawie rycin i fotografii, wybrane formy terenu
powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich i wiatru.
Rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w okolicach szkoły.
Zna podstawowe informacje przekazane przez nauczyciela podczas obowiązkowych zajęć
terenowych. Prawidłowo wykonuje zadania domowe oraz wykonuje polecenia nauczyciela dotyczące
procesu nauczania.
Ocena: dobry.
UCZEŃ spełnia wymagania edukacyjne na stopnie niższe oraz:
Zna pojęcie: mapa hipsometryczna.
http://www.gimnazjum48.pl/
Podaje źródła wiedzy, z których można skorzystać szukając informacji na zadany temat; potrafi
uporządkować podane skale według wskazanej wielkości; określa współrzędne geograficzne
wskazanych obiektów z wymaganą dokładnością; na podstawie współrzędnych geograficznych
odszukuje na mapach obiekty geograficzne; oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w
stopniach; rozpoznaje na mapach poziomicowych wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje stok
stromy i łagodny; opisuje i identyfikuje obiekty geograficzne na podstawie mapy i ich opisu.
Zna pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny.
Charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów; lokalizuje na mapach wybrane
obiekty geograficzne. Podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych
kontynentów.
Zna pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, przesilenie letnie i zimowe,
równonoc.
Wymienia planety Układu Słonecznego (w kolejności począwszy od tej która jest najbliżej Słońca),
wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi. Określa, korzystając z rysunków, miejsce
Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym. Wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego
Ziemi oraz ich następstwa. Oblicza miejscowy czas (słoneczny), określa datę po przekroczeniu linii
zmiany daty; podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe; przedstawia zmiany w oświetleniu
Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku; podaje
cechy stref oświetlenia Ziemi; korzystając z rysunków przedstawia oświetlenie Ziemi w dniach
przesileń i równonocy. Na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady
konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka.
Zna pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy.
Wyjaśnia różnicę między pogodą a klimatem; oblicza na podstawie diagramu klimatycznego średnią
temperaturę powietrza, sumę opadów atmosferycznych, amplitudę temperatur powietrza; na
podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości
geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi; odczytuje na podstawie map i
diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego;
podaje przynajmniej dwa przykłady skutków nasilania się efektu cieplarnianego; wyjaśnia związek
zmian klimatycznych z wycinaniem lasów równikowych; wymienia czynniki klimatotwórcze, oblicza
temperaturę powietrza na danej wysokości nad poziomem morza; wymienia nazwy wybranych
prądów morskich; podaje przyczyny zmian klimatycznych i wpływ ludzi na klimat.; przedstawia
mechanizm powstawania wiatru halnego (na podstawie rysunku); porównuje warunki klimatyczne
wskazanych stref klimatycznych; wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy
map klimatycznych.
Zna pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy.
Charakteryzuje poziomy glebowe; wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie
map tematycznych; przedstawia na przykładach związki sieci rzecznej z klimatem; przedstawia na
podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczyny ich występowania;
przedstawia genezę wybranych jezior.
Zna pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał.
Opisuje, na podstawie schematów, powstawanie grzbietów oceanicznych; wykazuje związek między
płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi; opisuje budowę
wulkanu; ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko oraz na życie i
działalność człowieka; przedstawia genezę marmuru i gnejsu; interpretuje prosty profil geologiczny.
Zna pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł
lodowcowy.
Opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego; przedstawia genezę gołoborzy, opisuje
rzeźbotwórczą działalność rzek w różnych odcinkach ich biegu (korzystając ze schematów i
fotografii); wyjaśnia genezę wybranych form terenu powstałych w wyniku rzeźbotwórczej
działalności rzek, morza, lodowców górskich oraz wiatru; wyjaśnia genezę form terenu
występujących w okolicy szkoły; przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu.
Ocena: bardzo dobry.
UCZEŃ: spełnia wszystkie wymagania edukacyjne na stopnie niższe.
Oblicza rozciągłość południkową w kilometrach; znajduje wiadomości na zadany temat w różnych
źródłach wiedzy, w tym w Internecie; wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych
informacji geograficznych na mapach; na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki;
identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami
w terenie; wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz
je charakteryzuje; projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i
http://www.gimnazjum48.pl/
topograficznych; lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne;
wyjaśnia zależność treści mapy od skali; odczytuje informacje przedstawione na różnych mapach
tematycznych (sporządzonych za pomocą różnych metod kartograficznych).
Zna pojęcie: galaktyka. Oblicza, który rok jest rokiem przestępnym. Oblicza wysokość słońca nad
horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach równonocy i
przesileń. Określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i we Wszechświecie; podaje przykłady
konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej
docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych; potrafi wyznaczyć
miejscowy południk; przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną;
wyjaśnia związek między cechami stref oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną.
Zna pojęcie efekt cieplarniany. Wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy
map rozkładu temperatury powietrza i opadów; wyjaśnia mechanizm powstawania cienia
opadowego; przedstawia na podstawie map i diagramów wpływ morza oraz prądów morskich na
klimat; przedstawia na schemacie monsunowe krążenie powietrza; opisuje mechanizm efektu
cieplarnianego; podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego; podaje cechy wybranych
typów klimatu; interpretuje mapy klimatyczne.
Wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi;
wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym obszarze a klimatem.
Zna pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał.
Wyjaśnia przyczyny ruchów górotwórczych i ruchów płyt litosfery; ustala na podstawie przekroju
kolejność wydarzeń geologicznych; podaje przykłady skał odpornych na wietrzenie w klimacie
umiarkowanym; ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka.
Zna pojęcie abrazja.
Ocenia znaczenie procesów wietrzenia w przyrodzie; potrafi przyporządkować wskazanej formie
terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej utworzenia.
Ocena: celujący.
UCZEŃ: spełnia wymagania edukacyjne w zakresie wszystkich niższych ocen. Ponadto:
Korzysta z różnych źródeł informacji i ustala wiarygodność tych źródeł. Wyjaśnia na czym polega
generalizacja mapy. Korzystając ze skali mapy oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów
geograficznych; na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny; projektuje,
opisuje i prezentuje trasy podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy; ocenia przydatność
map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych.
Porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów; wyjaśnia na przykładach przyczyny
przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych
kontynentach.
Podaje główne cechy budowy Wszechświata. Porównuje założenia teorii geocentrycznej i
heliocentrycznej. Potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi wzdłuż osi wirowania jest efektem ruchu
obrotowego Ziemi. Wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu
obrotowym Ziemi; oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1`) na podstawie
różnicy miejscowych czasów słonecznych; oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości
geograficznej punktów; wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca wschodu i
zachodu słońca na horyzoncie; przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości
widomej drogi słońca i wysokości słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych
szerokościach geograficznych; wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do
płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi; wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość
ich trwania w zależności od szerokości geograficznej; oblicza szerokość geograficzną miejsca na
podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w dniach równonocy i
przesileń.
Przeprowadza pomiary i obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk
klimatycznych; wykazuje na przykładach związek między wysokością słońca nad horyzontem w
czasie górowania a szerokością geograficzną; wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych
obszarów Ziemi; wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi
na podstawie różnych źródeł; przedstawia przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z
niewłaściwej działalności człowieka; charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane
obszary chronione na Ziemi; przedstawia związki między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu;
przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior.
Zna pojęcie: fale sejsmiczne.
Wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi;
przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej;
http://www.gimnazjum48.pl/
przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i
przeobrażonych; opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych..
Zna pojęcia: korazja i deflacja.
Rozpoznaje i opisuje, na podstawie fotografii i rysunków, wysokogórską rzeźbę terenu. Wykazuje
współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór; wykazuje na
przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych oraz
wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór.
Umie wymienić aktualne wydarzenia w środowisku geograficznym w ciągu ostatniego roku (np
spektakularne trzęsienia ziemi, fale tsunami, wybuchy wulkanów, huragany i tajfuny, tornada itd.) korespondujące z tematyką omówioną podczas lekcji. Bierze udział w przedsięwzięciach
edukacyjnych dodatkowo proponowanych przez nauczyciela przedmiotu.
http://www.gimnazjum48.pl/