Psychosomatyka i somatopsychologia
advertisement
Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ „ Fakt, że duch rządzi ciałem, choć lekceważony przez biologię i medycynę, jest najbardziej fundamentalnym faktem o procesie życia, jaki znamy.” Franz Alexander A Fakty B Myśli C Uczucia D Zachowania Nauka interdyscyplinarna, której przedmiot stanowi zbadanie i praktyczne wykorzystanie wzajemnych zależności między funkcjonowaniem ośrodkowego układu nerwowego, układu hormonalnego i odpornościowego. Układ nerwowy Układ odpornościowy Układ hormonalny Żałoba-mniejsza produkcję limfocytów; Stres akademicki-mniejsza aktywność NK, limfocytów T, wzrost wrażliwości na wirusa opryszczki, wzrost immunoglobulin A; Samotność-spadek aktywność NK; Depresja-mniej NK, limfocytów T; Lęk-spadek aktywności NK i limfocytów T; Wsparcie społeczne-wzrost liczby limfocytów, aktywności NK; Ujawnianie traumatycznych zdarzeń-wzrost aktywności limfocytów; Śmiech-wzrost liczby i aktywności limfocytów; Relaksacja-wzrost aktywności limfocytów T, komórek NK, mniej hormonów stresu, wirusa herpes we krwi; Aerobik-więcej białych krwinek, endorfin, NK. Wzrost wydzielania dopaminy-większe poczucie szczęścia; Wzrost oksytocyny-pozytywne kontakty z innymi; Pozytywne zmiany w układzie krążenia, hormonalnym, nerwowym i odpornościowym; Pozytywne zmiany w zakresie biologicznej odporności na stres; Łagodzenie fizjologicznych obciążeń związanych z emocjami negatywnymi. Ciało Psychika Psychosomatyka Somatopsychologia termin wprowadził do medycyny w 1818 roku J.Ch. Heinroth; zajmuje się rozpatrywaniem zależności psychosomatycznych, czyli dotyczących wpływu czynników psychicznych na organizm człowieka; czynniki takie to: ◦ osobowość ◦ środowisko i czynniki sytuacyjne ◦ stres Współczesny system opieki medycznej uwzględnia (Fava, Sonino, 2000; za Schier 2005): wpływ czynników psychicznych i społecznych na indywidualną podatność jednostki na zachorowanie na różnego rodzaju choroby; połączenie czynników biologicznych, psychicznych i społecznych w powstawaniu i przebiegu choroby; zastosowanie terapii psychologicznych w zapobieganiu, leczeniu i rehabilitacji chorób psychosomatycznych. Choroby, w których bodziec psychiczny występuje jako wyłączny czynnik etiologiczny (np. anoreksja, nawykowe wymioty, napięciowe bóle głowy) Choroby, w których czynnik psychiczny jest podstawowym, istotnym, ale nie wyłącznym uwarunkowaniem zaburzenia (np. choroba wieńcowa serca, astma oskrzelowa, alergie, samoistne nadciśnienie tętnicze) Choroby, w których czynnik psychiczny zaostrza objawy i powoduje dekompensację w procesie chorobowym (np. cukrzyca, nadczynność tarczycy, wybrane choroby skóry) Choroby organiczne ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ ◦ nadciśnienie tętnicze owrzodzenie żołądka owrzodzenie dwunastnicy wrzodziejące zapalenie jelita grubego choroba niedokrwienna serca przewlekły gościec stawowy ◦ ◦ ◦ ◦ przewlekłe zaparcia moczenie mimowolne zaburzenia seksualne tiki nerwowe ◦ ◦ ◦ ◦ otyłość uzależnienia samouszkodzenia samobójstwa Zaburzenia funkcjonalne Pośrednie zaburzenia psychosomatyczne F45.0 Zaburzenie somatyzacyjne (z somatyzacją) F45.1Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane F45.2 Zaburzenie hipochondryczne F45.3 Zaburzenia wegetatywne występujące pod postacią somatyczną F45.4 Uporczywe bóle psychogenne F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną F45.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone Alergie Artretyzm Astma Bezsenność Ból pleców Ból głowy Cukrzycowy poziom cukru we krwi Nadciśnienie Nadużywanie leków Powikłania ciążowe Problemy menstruacyjne Przeziębienia i inne infekcje Rak Wieńcowa choroba serca Wrzody żołądka Zaburzenia odżywiania Zaburzenia seksualne Zespół podrażnionego jelita Freud – objawy somatyczne jako przejawy nieświadomych konfliktów wewnętrznych Procesy konwersji (przekształcenie energii libidalnej w objaw) uruchamiane w celu eliminacji lęku – stanowią „zawór bezpieczeństwa” dla dalszego prawidłowego funkcjonowania, mają znaczenie symboliczne i informacyjne (oczekiwania osoby wobec otoczenia w tzw. języku ciała) Nerwica aktualna – nierozładowane napięcie przekształca się w lęk, stan napięcia między nierozładowanym popędem a obroną powoduje stale podwyższoną „gotowość lękową” i ujawnia się w postaci symptomu somatycznego. podwyższone napięcie somatyczne + trudności z regulacją tego napięcia objaw swoista, wewnętrzna, właściwa dla danej osoby konfiguracja psychodynamiczna i strategie obronne ukształtowane w dzieciństwie; sytuacja życiowa – wydarzenie, mające duże znaczenie emocjonalne, które uaktywnia wcześniejszy nierozwiązany i nieuświadomiony konflikt oraz prowadzi do załamania dotychczasowych struktur obronnych; specyficzna konstytucjonalna podatność danego narządu. Nieświadomość jako rzeczywiste źródło wszelkich zaburzeń - pominięcie mechanizmów psychofizjologicznych Choroby są odpowiedzią organizmu na niekorzystne dla niego warunki zewnętrzne; Napięcie psychiczne wynika z tego, że trudność sytuacji przekracza możliwości adaptacyjne organizmu; Przyczyny zaburzeń tkwią w warunkach zewnętrznych: przyrodniczych, relacjach międzyludzkich, uwarunkowaniach społeczno-kulturowych. nieuwzględnienie determinant podmiotowych – indywidualnej, subiektywnej oceny wydarzenia (behawioryzm) choroba jest uwarunkowana nie tyle samą specyficzną strukturą cech osobowości, ani też konsekwencją działania na człowieka sytuacji uznawanych przez niego za trudne, ale wypadkową tych dwóch klas zmiennych; podkreśla się znaczenie zasobów człowieka, radzenia sobie; Akcentuje się trzy klasy czynników: ◦ rzeczywistych zdarzeń środowiskowych ◦ zespołu cech osobowości ◦ preferowanych ocen i wartości Aleksytymia – niezdolność do odczytywania, nazywania, a także rozróżniania własnych emocji (a – brak, lexis – słowo, thymia – emocje); trudności w uzyskaniu dostępu do własnych procesów emocjonalnych Cechy charakterystyczne aleksytymii: trudności w rozpoznawaniu emocji i odróżnianiu ich od cielesnych wrażeń związanych z pobudzeniem emocjonalnym trudności w opisaniu swoich emocji innym brak wyobraźni i nieumiejętność tworzenia fantazji operacyjny, nastawiony na działanie styl myślenia (pragmatyczna, konkretna, pozbawiona emocji relacja z samym sobą i innymi ludźmi) W zakresie zachowania: konformizm społeczny tendencja do rozładowywania napięcia w zachowaniu lub tendencja unikania konfliktów niepamiętanie snów sztywna postawa ciała ograniczona mimika twarzy Desomatyzacja – proces różnicowania się struktur somatycznych i psychicznych w toku normalnego rozwoju; oddzielenie sfery psychicznej i somatycznej (niemowlę reaguje na zaburzenie homeostazy poprzez reakcję fizjologiczną, ponieważ brak jest u niego zróżnicowania struktur psychicznych i somatycznych). Desomatyzacja umożliwia: świadomą psychiczną reakcję na niebezpieczeństwo i przeżywanie lęku; uniezależnienie się od procesów zautomatyzowanych; fizjologicznych mechanizmów odpowiedzialnych za homeostazę; regulację emocji i popędów. Zaburzenie procesu desomatyzacji powoduje reagowanie na zagrażające bodźce poprzez reakcję ciała, zamiast w sposób psychiczny. W toku rozwoju może dochodzić do odnowienia somatyzacji na skutek słabych mechanizmów ego – jest to tzw. resomatyzacja. Objawy somatyczne powstają na skutek specyficznej regresji prowadzącej do resomatyczacji.
