WSPÓLNA POLITYKA ROLNA UE

WSPÓLNA POLITYKA
ROLNA UE
dr Michał Polak
Rynek rolny Unii Europejskiej
• Rynek rolny Unii Europejskiej - pierwszym
wspólnym rynkiem branżowym (rolnym i
żywności) w skali całej Unii Europejskiej
• oraz największym rynkiem rolnym i żywności na
świecie
• Z punktu widzenia europejskich rolników – WPR
odniosła sukces
SŁABE STRONY WPR
• Wiele poważnych problemów dla Wspólnoty:
• pochłaniała wielką część budżetu – zahamowanie
rozwoju innych polityk
• subsydiowany eksport szeregu produktów
(których Wspólnota miała znaczne nadwyżki) zachwiał handlem światowym. Wspólnota
Europejska w konflikcie:
• ze Stanami Zjednoczonymi i innymi tradycyjnymi
eksporterami produktów żywnościowych
• z krajami rozwijającymi się - których
zorientowane na rolnictwo gospodarki ucierpiały
od eksportu wspólnotowego
Cele Wspólnej Polityki Rolnej
• 1957 - Traktat o EWG – ogłoszono w nim pierwsze
zasady polityki rolnej EWG
• Cele wspólnej polityki rolnej, wyszczególnione w
art. 39 Traktatu Rzymskiego:
• Zwiększenie wydajności produkcji rolnej poprzez
wprowadzanie postępu technicznego
• Zapewnienie odpowiedniego poziomu życia
ludności wiejskiej
• Stabilizacja rynków
• Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw
• Zapewnienie rozsądnych cen w dostawach dla
konsumentów
EFEKT?
• Zwiększenie poziomu życia rolników – także dzięki
zmniejszeniu się od roku 1958 o dwie trzecie liczby
ludności żyjącej z uprawy ziemi
• Sukces WPR w celach 1-4… kosztem celu 5.
• Dotowane ceny produktów rolnych Wspólnoty znacznie wyższe niż ceny światowe
• Konsumenci WE - płacili za sukces sektora rolnego:
• płacąc wyższe ceny
• płacąc wyższe podatki - które wpływały do
budżetu Unii - w dużej mierze przeznaczonego
na dotację do rolnictwa
EWOLUCJA WPR
Obecnie:
• Unia Europejska - jednym z
największych eksporterów żywności
• jej rolnictwo osiąga najwyższe plony
i wskaźniki wydajności
Trzy główne elementy WPR:
• Jednolity rynek dla towarów rolnych
(swobodny przepływ produktów rolnych w
obrębie Wspólnoty, wspólne ceny na
produkty rolne)
• Uprzywilejowanie towarów produkowanych
w Unii (wspólne bariery celne wymierzone
przeciwko importowi spoza UE).
• Wspólna odpowiedzialność finansowa
(wszelkie wydatki są pokrywane ze wspólnego
funduszu, który tworzą wszystkie państwa
członkowskie Unii Europejskiej).
Do końca lat 80-tych - podstawowym
środkiem realizacji celów WPR było:
• wsparcie cen artykułów rolnych za pomocą
systemu instrumentów handlowych (głównie
ceł importowych i dotacji eksportowych)
• wsparcie za pomocą systemu bezpośredniej
interwencji rynkowej
EFEKT?
• Skuteczna ochrona rynku wewnętrznego
przed międzynarodową konkurencją,
• wspieranie dochodów rolniczych
• rozwój infrastruktury wiejskiej
• promocja i wspieranie eksportu
W KOLEJNYCH LATACH:
• stopniowy wzrost możliwości produkcyjnych
• poprawa samowystarczalności żywnościowej
WE
ale:
• wzrost nadwyżek produkcji - przewaga
eksportu nad importem
• wzrost wydatków na subsydia eksportowe
i spadek przychodów z ceł
• Rosnące koszty budżetowe - głównym
problemem WPR i istotną
PRZYCZYNĄ JEJ REFORM
PODSTAWOWYM CELEM REFORM
• wzrost konkurencyjności rolnictwa
UE na rynku światowym, przy
zachowaniu poziomu dochodów
mieszkańców wsi i bezpieczeństwa
środowiska naturalnego
Próby reform:
• 18 grudnia 1968 r. - plan przemian
strukturalnych rolnictwa - ogłoszony w
memorandum Komisji EWG. Opracowany pod
kierunkiem Sicco Mansholta, holenderskiego
polityka, który w latach 1958-1973 pełnił
funkcję komisarza ds. rolnictwa EWG
• Plan Mansholta - zawierał projekt zmian
wspólnej polityki rolnej, tak aby przystosować
ją do nowej sytuacji ekonomicznej:
• szybko rosnących kosztów stosowania WPR
• zaostrzających się konfliktów z krajami
trzecimi
Plan Mansholta
• Główne założenia:
• niezbędne jest prowadzenie w skali EWG
jednolitej i konsekwentnej polityki
strukturalnej
• częściowe zastępowanie mechanizmów
rynkowych prowadzących do wzrostu produkcji
polityką strukturalną
• zmiany w dotychczas prowadzonej polityce
rynkowej:
• poprawa informacji rynkowej
• przywrócenie równowagi podaży i popytu na
rynkach niektórych surowców rolnych
(mleko, cukier, warzywa i owoce)
• doprowadzenie do powstania większych
gospodarstw rolnych
Plan Mansholta
• Szczegółowe rozwiązania strukturalne:
• ograniczenie zatrudnienia w rolnictwie
• koncentracja przestrzenna gospodarstw
• pomoc gospodarstwom dysponującym
odpowiednim potencjałem produkcyjnym
• ograniczenie powierzchni użytków rolnych
• Założeń Planu Mansholta nie udało się
zrealizować - brak zgody członków EWG na
zaproponowane działania
• Dlaczego? - zbyt radykalny i śmiały jak na tak
wczesny okres istnienia Wspólnej Polityki Rolnej
• Inicjatywa ta zapoczątkowała proces
przejmowania polityki strukturalnej w rolnictwie
przez instytucje EWG
Punkt zwrotny w ewolucji WPR
• zamrożenie poziomu wsparcia cen produktów
rolnych na przełomie lat 1984/85
• W roku 1984 wprowadzono kwoty mleczne w
celu zahamowania wzrostu produkcji
• Kolejny ważny krok - zastosowanie w 1988r.
tzw. stabilizatorów - prowadzących do
obniżek cen lub dotacji, jeśli całkowita
produkcja danego towaru na terytorium UE
przekraczała poziom maksymalnych
gwarantowanych ilości
ZACHĘTY DO OGRANICZANIA PRODUKCJI
Ważnymi elementami systemu:
• dobrowolne odłogowanie (set-aside) w
zamian za finansową rekompensatę
• pomoc przy rozszerzaniu niektórych
rodzajów produkcji
• zachęty do wycofywania się z działalności
rolniczej
Reforma MacSharry’ego
• 1992 r. - Reforma MacSharry’ego (Komisarza ds.
Rolnictwa Ray'a MacSharry'ego zapresentowana w
styczniu 1991 r.) – jednym z zasadniczych etapów
zmian WPR
• Reforma dotyczyła m.in. rynków zbóż, roślin
oleistych i wysokobiałkowych, mleka, wołowiny
• wprowadzała szereg działań strukturalnych,
realizowanych przez kraje członkowskie w ramach
programów wieloletnich
Reforma MacSharry’ego
• zaczęto odchodzić od polityki podtrzymywania cen do
polityki utrzymywania poziomu dochodów (płatności
bezpośrednie)
• zmodyfikowano fundusze strukturalne
• wprowadzono ograniczenia w poziomie produkcji (system
kwot produkcyjnych)
• wprowadzono instrumenty towarzyszące środkom WPR
(programy rolnośrodowiskowe, zalesienia gruntów
rolnych, renty strukturalne)
• ugruntowano warunki trwałego i zrównoważonego rozwoju
obszarów wiejskich
• włączono planowanie działań na rzecz ochrony środowiska
do praktyki gospodarczej
• wprowadzono obowiązkowy system odłogowania gruntów
Regulacje w Traktacie z Maastricht
• rolnictwo ma za zadanie dostarczać
żywność i świadczyć usługi środowiskowe
• rolnictwo ma wspierać formy
gospodarowania przyjazne dla środowiska
naturalnego, należy propagować rolnictwo
ekologiczne
• rolnictwo ma wspierać ochronę zasobów
naturalnych, różnorodności biologicznej i
krajobrazowej
• należy redukować szkody środowiskowe
spowodowane działalnością rolniczą
Pierwsze efekty reform
• W wyniku przeprowadzonych zmian WPR:
• rynki rolne stały się bardziej zrównoważone
• wielkość zapasów publicznych uległa znacznej
redukcji - szczególnie w przypadku zbóż
• Ceny produktów rolnych zbliżyły się do cen
światowych dzięki:
• obniżeniu cen interwencyjnych
• korzystnej koniunkturze i znacznemu
wzrostowi cen światowych
• Umożliwiło to zmniejszenie środków na
subsydia eksportowe – co odciążyło budżet
unijny
Pierwsze efekty reform
• Zwiększył się średni dochód z rolnictwa,
sytuacja różniła się jednak w zależności od
kraju członkowskiego i rodzaju produkcji.
• Nie zanotowano natomiast większych zmian na
rynku wołowiny (BSE i decyzje GATT/WTO
limitujące możliwości dotowania eksportu).
• Ograniczenie wsparcia cenowego oraz
wprowadzenie płatności bezpośrednich:
• większa przejrzystość pomocy dla rolników
• lepsza kontrola wydatków na WPR
• Wada reform - brak spójności programów
realizowanych w zakresie rozwoju obszarów
wiejskich
AGENDA 2000
• Niekorzystne prognozy rozwoju sytuacji
na rynkach rolnych UE w nadchodzących
latach.
• Problem nadprodukcji towarów rolnych,
których nie mogła wyeksportować ze
względu na zobowiązania wobec
GATT/WTO.
• Potrzeba poprawy konkurencyjności
rolnictwa unijnego - zarówno na rynkach
wewnętrznych, jak światowych.
• Planowane rozszerzenie UE - wymagało
reformy budżetu unijnego i zasad
finansowania WPR
AGENDA 2000
• 1999 r. - porozumienie osiągnięte przez Radę
Europejską w Berlinie w 1999 r. – przyjęcie
zaproponowanego przez Niemcy stanowiska
kompromisowego
• Głównym założeniem – stabilizacja budżetu
unijnego.
• Wydatki na rolnictwo (łącznie z rozwojem
obszarów wiejskich) - określone na poziomie
średnio 40,5 mld EURO na rok.
• Nowe uregulowania prawne na wybranych
rynkach rolnych: zbóż, roślin oleistych i
wysokobiałkowych, skrobi ziemniaczanej,
wołowiny, mleka oraz oliwy z oliwek, tytoniu i
wina
AGENDA 2000
• zredukowała wsparcie cenowe, w wyniku czego
nastąpił dalszy postęp liberalizacji zasad handlu
• wprowadziła zmiany w programowaniu funduszy
strukturalnych, które zapoczątkowały budowanie
tzw. II filaru WPR
• położyła nacisk na wielofunkcyjny rozwój
obszarów wiejskich
• stworzyła lepsze warunki do gospodarowania
zasobami naturalnymi na obszarach wiejskich
• rozpropagowała modele środowiskowe w
gospodarowaniu rolnym
• nowe regulacje dotyczące rozwoju obszarów
wiejskich oraz zwiększenia bezpieczeństwa i
jakości żywności
• Jakie obszary obejmuje WPR?
• Produkcja i handel artykułami rolnymi
• Hodowla i rybołówstwo
• Ochrona środowiska, ochrona
dochodowości, problemy bytowe ludności
wiejskiej
• Ważnymi elementami WPR:
• stabilizacja rynku artykułów rolnych,
• zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w
produkty rolne,
• umożliwienie konsumentom kupna produktów
rolnych po rozsądnych cenach.
Nowe cele WPR to m.in.:
• ROLNICTWO ZRÓWNOWAŻONE
• Rolnictwo zorientowane nie tylko na wydajność, ale i
na środowisko wsi oraz na krajobraz,
• zapewniające żywność społeczności wiejskiej i
zwiększające jej zatrudnienie,
• metody produkcji rolnej - sprzyjające środowisku
i zapewniające produkty o wysokiej jakości
zdrowotnej - zgodnie z zapotrzebowaniem
społecznym
• polityka rolna gwarantująca optymalne
wykorzystanie środków – zgodnie z oczekiwaniami
społeczeństwa (ochrona i kształtowanie środowiska)
ZASADY WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ
• Zasada utrzymania wspólnego rynku rolnego,
w którego granicach istnieje swobodny
przepływ artykułów rolnych i wprowadzane są
wspólne ceny
• Zasada preferencji Wspólnoty –
pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty mają
artykuły wyprodukowane na jej obszarze.
Istnieje rozbudowany system ochrony przed
importem
• Zasada solidarności finansowej: wspólne
ponoszenie kosztów WPR przez wszystkie
państwa członkowskie, bez względu na
terytorialny i rzeczowy aspekt wykorzystania
środków
Narzędzia, za pomocą których realizuje się
wyżej wymienione zasady:
• Ustalanie przez Wspólnotę co roku jednakowych
cen zbytu dla większości artykułów rolnych poziom tych cen jest zawsze wyższy od cen
światowych
• Interwencyjny zakup nadwyżek (po cenach
gwarancyjnych) – wprowadzony po to, aby utrzymać
wysoki poziom cen oraz zredukować nadwyżki,
• Stosowanie instrumentów polityki handlowej (cła,
kontyngenty itd.),
• Subsydiowanie eksportu rolnego poza Wspólnotę
(eksporterzy uzyskują rekompensatę równą różnicy
między wysoką ceną Wspólnoty a niższą ceną na
rynku światowym, po której sprzedawane są
nadwyżki rolne).
Podział organizacji rynku rolnego ze względu
na specyfikę poszczególnych sektorów:
• Rynek z interwencją i ochroną zewnętrzną –
• minimalna cena gwarantowana,
• opłaty celne,
• interwencyjny skup nadwyżek,
• subsydia do eksportu rolnego do krajów trzecich.
• Rynek z ochroną zewnętrzną - pomoc w formie
ryczałtu (odnośnie specyficznych upraw np. chmiel,
konopie, len)
FINANSOWANIE WPR
• WPR była do 2006 r. finansowana z
EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU ORIENTACJI I
GWARANCJI ROLNEJ (Fonds Europeen
d’Orientation et de Garantie Agricole).
• Wydatki na realizację WPR stanowiły ponad 40%
budżetu UE (ponad 40 mld Euro rocznie).
• Fundusz FEOGA powstał w 1962 roku.
• Dwa lata później został podzielony na dwie
sekcje.
SEKCJA GWARANCJI
• wspiera działania interwencyjne na rynkach
rolnych,
• prowadzi skup interwencyjny produktów
rolnych,
• dotuje prywatne magazynowanie,
• dopłaca do eksportu, jeżeli towary w Unii
Europejskiej są droższe niż na rynkach
światowych.
• współfinansuje zalesianie, ochronę środowiska i
zachowanie naturalnego tradycyjnego
środowiska wiejskiego.
SEKCJA ORIENTACJI
• odpowiada za modernizację rolnictwa
UE. Finansuje:
• Rozbudowę infrastruktury na wsi,
• unowocześnianie gospodarstw
wiejskich,
• tworzenie nowych miejsc pracy na
obszarach wiejskich poza rolnictwem,
• rozwój transportu lokalnego.
I i II filar WPR
• Działalność reformatorska spowodowała
przyjęcie w Unii Europejskiej dwóch
nurtów działań zmierzających do
zachowania i poprawy środowiska
naturalnego na obszarach wiejskich. Są
to tzw. I i II filar WPR.
Jakie akty normatywne uregulowały
reformę WPR?
• Rozporządzenie Rady (WE) 1259/1999
ustanawiające wspólne zasady dotyczące
płatności bezpośrednich w ramach WPR, zwane
rozporządzeniem horyzontalnym - było
zapowiedzią kierunku przyszłych reform tzw.
I filaru WPR
• Rozporządzenie Rady (WE) 1257/1999 o rozwoju
obszarów wiejskich, które zintegrowało dziewięć
niezależnie funkcjonujących regulacji prawnych,
związanych z rozwojem obszarów wiejskich
w jeden program, który stanowi tzw. II filar WPR
O czym stanowi I i II filar WPR?
• I FILAR - określa politykę rynkowo-cenową
(finansowanie interwencjonalizmu na rynku rolnym
i jego ochrona zewnętrzna, dopłaty bezpośrednie
dla producentów) mającą na celu:
• stabilizację rynku,
• podnoszenie produktywności
• utrzymanie odpowiedniego poziomu dochodów.
• Obejmuje aktualnie 90% budżetu Funduszu
EAGGF.
• II FILAR - określa politykę strukturalną, mającą
na celu wyrównywanie warunków rozwoju i
zapewnienie odpowiedniego poziomu życia
mieszkańcom wsi. Obejmuje aktualnie 10%
budżetu Funduszu EAGGF, z czego 4-5%
przeznaczane jest na przedsięwzięcia
rolnośrodowiskowe.
Obecnie fundusz FEOGA – podzielony na
dwa fundusze:
• EUROPEJSKI FUNDUSZ GWARANCJI
DLA ROLNICTWA (EFGR)
• EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNY NA
RZECZ OBSZARÓW WIEJSKICH
(EFRROW)
EUROPEJSKI FUNDUSZ GWARANCJI
DLA ROLNICTWA (EFGR)
• podobny funkcją do Sekcji Gwarancji
• działania w zakresie interwencji, subsydiów
eksportowych i dopłat bezpośrednich, jak
również
• działania informacyjno-promocyjne.
• Dotychczasowe działania wspierające rozwój
obszarów wiejskich nie będą już przechodziły
przez EFGR. Właściwym funduszem do tego
celu będzie EFRROW.
EUROPEJSKI FUNDUSZ ROLNY NA RZECZ
ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH
(EFRROW)
• Finansowanie wszystkich działań
przyczyniających się do rozwoju
obszarów wiejskich
• Fundusz łączy środki z Sekcji Orientacji
oraz środki na rozwój obszarów wiejskich
z dotychczasowej Sekcji Gwarancji
DOPŁATY BEZPOŚREDNIE
• Są jedną z głównych metod wspierania
dochodów rolników w UE.
• System dopłat obejmuje m.in.:
• zboża, rośliny oleiste, rośliny
wysokobiałkowe, chmiel i tytoń, z
produktów zwierzęcych wołowinę i
baraninę, bydło mleczne,
• rolnictwo ekologiczne,
• dopłaty z tytułu ochrony środowiska w
rolnictwie i z tytułu niekorzystnych
warunków naturalnych do produkcji rolnej.
KIERUNKI ZMIAN WPR
• Konieczność wprowadzania kolejnych reform –
wynikiem narastającej krytyki WPR m.in. przez
Niemcy, Wielką Brytanię, Holandię).
• Krytykujący chcą znacznego zmniejszenia dopłat
bezpośrednich do produkcji rolnej.
• Obecnego systemu WPR bronią m.in. Francja,
Hiszpania, Grecja, Portugalia, Irlandia.
• WPR w wyniku reform:
• będzie w większym stopniu uwzględniać
oczekiwania konsumentów i podatników.
• pozwoli rolnikom na swobodny wybór
kierunku produkcji.
• większość dotacji będzie wypłacana
rolnikom niezależnie od wielkości
produkcji, co poprawi konkurencyjność i
zwiększy orientację rynkową producentów
rolnych, a jednocześnie zapewni rolnikom
stabilizację dochodów.
WNIOSKI
• pozytywne wyniki reform rolnictwa
europejskiego
• najważniejszym elementem reformy UPROSZCZENIE WPR - potrzebne ze względu na
coraz większy stopień skomplikowania
mechanizmów poszczególnych rynków rolnych
• silniejsze powiązanie produkcji rolnej z
potrzebami rynku - efektywniejsze
wykorzystanie zasobów produkcyjnych i poprawa
konkurencyjności rolnictwa UE na rynku
światowym
WNIOSKI
• Większe znaczenie ochrony środowiska
naturalnego, bezpieczeństwa żywności i
dobrostanu zwierząt dzięki:
• oddzieleniu płatności od decyzji
produkcyjnych,
• wprowadzeniu nowych instrumentów,
które mają pomóc rolnikom dostosować
się do nowych standardów,
• odejściu od zachęcania do nadmiernie
intensywnej produkcji.
WNIOSKI
• uzgodniona reforma WPR wspiera działania dla
rozwoju wsi kosztem ograniczenia kwot płatności
dla dużych gospodarstw.
• Nastąpi zwiększenie rangi rozwoju obszarów
wiejskich w stosunku do polityki wsparcia
produkcji rolnej poprzez przesunięcie części
środków z I filaru WPR (płatności bezpośrednie)
na działania w ramach II filaru (rozwój wsi).
CO OSIĄGNIĘTO DO TEJ PORY?
• Wprowadzono system jednolitych płatności –
dzięki temu, rolnicy mogli decydować o tym, co
produkować w oparciu o popyt na rynku;
• wysokość płatności jest niezależna od rodzaju
produkcji
• Uzależniono otrzymywanie dopłat od
przestrzegania norm cross-compliance w
zakresie:
• zdrowia publicznego,
• zdrowia zwierząt i roślin,
• norm środowiskowych i dobrostanu zwierząt
Kolejne etapy reformy zakładają:
• utworzenie jednolitej wspólnej organizacji rynków rolnych
i ograniczenie interwencji na rynkach, zwłaszcza na rynku
zbóż
• wspomaganie administracji państw członkowskich w
upraszczaniu krajowych regulacji
• wprowadzenie przez państwa członkowskie minimalnej
płatności w wysokości 250 EUR bądź minimalnej
powierzchni kwalifikującego się obszaru na gospodarstwo
w wielkości przynajmniej 1 hektara (dotyczy państw, w
których sektor rolniczy składa się głównie z małych
gospodarstw)
• uproszczony system dopłat – od hektara ziemi, a nie od
wielkości produkcji – wraz z ich redukcją o 8% (mechanizm
modulacji, któremu podlegają już producenci rolni z
krajów tzw. starej Unii)
• przeznaczenie środków z redukcji dopłat na rozwój
obszarów wiejskich
• zniesienie obowiązku odłogowania ziemi
• zniesienie kwot mlecznych w 2015 roku
• uproszczenie zasady cross-compliance - wycofanie
niektórych obowiązkowych wymogów ustawowych, które
nie mają znaczenia lub nie są związane z
odpowiedzialnością rolników, oraz wprowadzenie do zasad
dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska
• Poza powyższymi planami, Komisja Europejska proponuje
szczegółowe rozwiązania dotyczące nowych wyzwań:
ograniczenie emisji zanieczyszczeń, ograniczenie
zużycia wody oraz utrzymywanie różnorodności
biologicznej.
Czym ma się charakteryzować
modelowe gospodarstwo rolne w UE?
• ma się opierać na rodzinnym gospodarstwie
rolnym
• gospodarstwo ma świadczyć usługi wykraczające
poza sferę produkcji żywności i wspierać
środowisko naturalne na obszarze gospodarstwa
• rolnicy mają chronić przestrzeń ekologiczną,
walory środowiska przyrodniczego i zasoby
kultury lokalnej
• różnicowanie działalności rolnej jako źródła
dochodu i zatrudnienia ma stabilizować region
wiejski
Najważniejsze elementy przyszłej strategii
rozwoju rolnictwa polskiego w Unii Europejskiej:
• Rozwój upraw energetycznych, czyli tzw. produkcja
biomasy, pozwalająca na rolnicze wykorzystanie
powierzchni produkcyjnej na cele nieżywnościowe. Tylko
produkcja energii odnawialnej z terenów rolnych daje
szansę na wypełnienie przez Polskę norm unijnych i
przyjętych zobowiązań w zakresie udziału energii
odnawialnej w całości zużywanej energii
• Pobudzenie produkcji na terenach rolniczych surowców
do przetwórstwa i przemysłu, takich jak np. len, konopie,
wiklina, rośliny oleiste. Dałoby to możliwość rozszerzenia
listy uprawianych roślin i powrotu na europejskie rynki
tradycyjnych wyrobów, które kiedyś były Polską
specjalnością, takich jak np. tkaniny naturalne, meble
plecione i inne wyroby wikliniarskie lub wykorzystanie
nasion oleistych
• Rozwój produkcji żywności ekologicznej, wykorzystujący
rozdrobnioną strukturę polskich gospodarstw, duże
zasoby niewykorzystanej siły roboczej w gospodarstwach
chłopskich, największe w Europie zasoby nieskażonej (ze
względu na niski poziom chemizacji polskiego rolnictwa)
ziemi rolniczej.
• Działania mające na celu wykreowanie także jako polskiej
specjalności tzw. produktów regionalnych i lokalnych.
Obserwowane w Europie zainteresowanie konsumentów
żywnością tradycyjną, wytwarzaną według tradycyjnych
receptur, posiadającą specyficzny, niepowtarzalny smak,
powinno być zaspokojone przez produkty z różnych
regionów Polski.
• Wsparcie rozwoju agroturystyki i turystyki
wiejskiej, pozwalających wykorzystać naturalne
walory środowiska i krajobrazu wielu regionów
Polski dla zaspokojenia potrzeb
wypoczynkowych i rekreacyjnych
społeczeństwa.
• Wypracowanie jasnej strategii wobec GMO
(organizmów modyfikowanych genetycznie),
zakładającej niedopuszczenie tego typu
produktów do uprawy i hodowli na terenie
Polski.