Afryka*skie rolnictwo jest wa*n* ga**zi - e
advertisement
Afrykańskie rolnictwo jest ważną gałęzią gospodarki dla większości krajów tego kontynentu. Znaczenie to wynika głównie z tego, że zatrudnia często ponad połowę aktywnych zawodowo ludzi. Pomimo tego nie zawsze ma to przełożenie bezpośrednie na udział jego w krajowym produkcie brutto lub w wysokości eksportu państw. Bank Światowy podaje że rolnictwo zatrudnia 65 procent siły roboczej w Afryce i odpowiada za 32 procent produktu krajowego brutto. Rolnictwo o charakterze drobnych rodzinnych gospodarstw rolnych dominuje i stanowi prawie 80% wszystkich upraw. Przez skalę swojego zatrudnienia staje się głównym źródłem utrzymania dla bardzo wielu Afrykan. Ocenia się że w Afryce Subsaharyjskiej znajduje się ponad 50 mln gospodarstw rolnych (dane Bank Światowy i FAO). Rolnictwo tu na części terenów ma ograniczenia, trudne warunki klimatyczne (ulegające czasem zmianom) czyli wysokie temperatury i utrudniony dostęp do wody. Charakter produkcji tych gospodarstw zazwyczaj ma na celu dostarczenie żywności dla członków rodzin, część tylko z pośród nich, uzyskuje nadwyżkę produkcji którą może sprzedać. Warto zaznaczyć, że kobiety w rolnictwie afrykańskim pełnią bardzo ważną rolę. Podstawą wyżywienia ludności są zboża. Do najważniejszych należą: kukurydza, sorgo, proso i ryż. Mniejszy udział mają warzywa i owoce. Maniok jest poza zbożami podstawowym składnikiem żywienia i stał się odpowiednikiem ziemniaka w naszej kulturze żywienia. Jednak zwiększenie upraw warzyw i owoców w połączeniu z rozwojem przetwórstwa żywności jest największą możliwością rozwoju afrykańskiego rolnictwa. Dość istotną rolę w uprawach, stanowią rośliny przemysłowe takie jak kukurydza, pszenica, ryż, soja, bawełna, sorgo, palma oleista, trzcina cukrowa, kakao, kawa, herbata. Część z nich przeznaczona jest na eksport. Uprawy te tworzą często wielkoobszarowe gospodarstwa, w których stosowane są nowoczesne maszyny i środki produkcji roślin. Eksport produktów roślinnych stanowi ważne dla wielu państw źródło pozyskiwania walut obcych. Obok rolnictwa rodzinnego w części krajów afrykańskich stworzono warunki do powstania wyżej wspomnianych dużych gospodarstw rolnych o przemysłowym charakterze produkcji rolnej. Do krajów tych należą między innymi RPA, Etiopia, Uganda, Tanzania, Kenia, Nigeria, Mozambik, Madagaskar oraz Sudan. O tym że można uzyskać tu przy odpowiednich inwestycjach w uprawę rolną dobre wyniki, świadczą wyniki rolnictwa np. Egiptu, który należy do jednych z większych producentów pszenicy na świecie. Innym przykładem może być Maroko, warzywa z tego kraju często goszczą na naszych europejskich stołach. W drugiej połowie XX wieku rewolucyjne przemiany, które dotknęły rolnictwo wielu krajów rozwiniętych poprzez zwiększenie produkcyjności czynników produkcji oraz poprawę poziomu dochodowości ludności rolniczej nie objęły krajów. Możliwości rozwoju gospodarki wiejskiej zależą w dużym stopniu od inwestycji, postępu techniczno-organizacyjnego, programów naukowo-badawczych szkół i akademii rolniczych. Główne możliwości rozwoju rolnictwa i zwiększenie podaży na płody rolne są na stępujące: 1. Zwiększenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze rolniczym poprzez: racjonalne wykorzystanie wszelkiej międzynarodowej pomocy skierowanej na obszary wiejskie, efektywne wykorzystanie współpracy gospodarczej z kapitałem zagranicznym w rolnictwie i inwestowanie w kluczowe działy rolnictwa, takie jak: produkcja zbóż, bioenergii itd., wsparcie dla lokalnych inwestorów i producentów, wsparcie dla inwestorów w sektorze usługowym i przemysłowym w rolnictwie. 2. Zrzeszanie się grup producentów płodów rolnych w celu zwiększenia ich efektywności produkcyjnej. 3. Zwiększenie wydajności z hektara (ha) użytków rolnych (UR) przy użyciu ulepszonych technicznych środków produkcji, wysokiej jakości odmian roślin, zwalczania chwastów i szkodników, ulepszonej gospodarki wodnej itp., czyli rozwijanie usług agrotechnicznych. 4. Wdrażanie wyników badań naukowych, wymiana technologii i podnoszenie stanu oświaty rolniczej 5. Racjonalnie wykorzystanie użytków rolnych przez stosowanie płodozmianów, uprawy roślin wieloplonowych i międzyplonów, dobre wykorzystanie warunków przyrodniczych i klimatycznych, wykorzystanie bioenergii i energii odnawialnych. Zazwyczaj kraje Afryki Subsaharyjskiej położone są w klimacie długiego lub całorocznego sezonu upraw, co pozwala na uzyskiwanie kilku plonów w ciągu roku. 6. Pozyskiwanie nieużytków pod uprawę. Uważa się, że w dalszym ciągu istnieją znaczne obszary w Afryce, które nie są uprawiane lub uprawiane okresowo. Rozlegle tereny obecnie nieuprawiane znajdują się na sawannach oraz w lasach subtropikalnych i tropikalnych Afryki Subsaharyjskiej. Ocenia się, że potencjał ziem uprawnych w ASS wykorzystany jest zaledwie w 30%. Z drugiej jednak strony, chociaż liczby te są zbyt optymistyczne, to wykorzystanie niektórych gleb nietrwałych rolniczo mogłoby doprowadzić do powstania szkód w środowisku przyrodniczym. Ponadto zagospodarowanie tych ziem wiąże się ze znacznymi inwestycjami kapitałochłonnymi, jak melioracja gruntów na nizinach, sawannach i w lasach subtropikalnych. 7. Zapobieganie stratom powstającym w czasie produkcji. Rozwijanie usług, konfekcjonowanie i opakowanie płodów rolnych. Dotychczasowe oceny wskazują na znaczne straty powodowane przez gryzonie i ptaki oraz psucie się płodów rolnych, przechowywanych w nieodpowiednich silosach, spichlerzach i opakowaniach. Do lat sześćdziesiątych rolnictwo afrykańskie był dwutorowe, z jednej strony mieliśmy niedoinwestowane, mało wydajne gospodarstwa chłopskie produkujące na własne potrzeby, a z drugiej strony prorynkowe gospodarstwa rolne, zdominowane przez duże plantacje monokulturowe, których produkcja była przeznaczona na eksport. Trzeba stwierdzić, iż uprzywilejowany system gospodarczy w Afryce po uzyskaniu niepodległości do końca lat dziewięćdziesiątych, był rozwojem typu niekapitalistycznego czyli upaństwowieniem dużych gospodarstw rolnych, wprowadzeniem cen urzędowych i przesadnej polityki protekcjonistycznej gospodarki w kombinacji z embargiem gospodarczym narzuconym przez byłe państwa kolonialne. Doprowadziło to do zniszczeń dużych proeksportowych gospodarstw rolnych. W Afryce są miejsca gdzie w zakresie rozwoju rolnictwa odniesiono duże sukcesy. Przykładem mogą być takie kraje jak Etiopia, rolnictwo dostarcza prawie 41% produktu krajowego brutto i stanowi 80% eksportu. Główne uprawy to kawa, rośliny oleiste, zboża, ziemniaki, trzcina cukrowa i warzywa. Kenia, rolnictwo jest drugim największym źródłem produktu krajowego brutto 24% PKB, dostarcza 50% przychodów z eksportu. Główne uprawy pieniężne to herbata, produkty ogrodnicze i kawa. Uprawa kukurydzy jest bardzo zmienna w wyniku wahań związanych z pogodą, konkretnie z zmianami w ilości opadów deszczu. Innym krajem wartym przytoczenia może być Tanzania, uprawa kukurydzy jest największą uprawą w tym kraju i piątą co do wielkości na kontynencie po RPA, Nigerii, Etiopii i Egipcie. W Tanzanii, występują także duże uprawy takich roślin jak maniok, fasola, banany i ryż. O powodzeniu zmian decyduje też odpowiedni wybór rodzaju produkcji rolnej. W krajach tych był on dokonany trafnie w stosunku do zapotrzebowania rynków w połączeniu z lokalnymi możliwościami produkcji. Rolnictwo RPA jest przykładem jak przy odpowiednio wysokich inwestycjach, korzystając z stosunkowo łagodniejszego tu klimatu, można prowadzić zróżnicowaną produkcje rolną na światowym poziomie. Kraj ten jest jednym z największych na świecie producentów owoców i winorośli. O tym jak dobre wyniki można osiągnąć przy odpowiednio dużych nakładach finansowych na uprawy, może świadczyć to że niektóre kraje jak np. Arabia Saudyjska, inwestuje w rolnictwo i rozwój w Sudanie i Etiopii miliardy dolarów i podobnie jak inne państwa np. Chiny dzierżawi duże obszary ziemi w Afryce, by tu rozpocząć produkcje rolną na potrzeby swego kraju. Podobnych dzierżaw i zakupów pod uprawę dokonują także inne państwa. Atrakcyjne są ceny. Ocenia się się że obecnie w Afryce wykorzystuje się niewielki obszar gruntów zdatnych do produkcji rolnej, czyli około 6 procent. By to zmienić potrzebne są zmiany w zakresie własności gruntów jak i zapewnienie odpowiedniego nawodnienia tych terenów, które jest stosunkowo bardzo kosztowne. Cześć państw Afryki podjęło reformy by zmienić tę sytuacje. Są to zmiany, wymagające odpowiednich środków finansowych by wspomóc kredytowanie rozwoju produkcji tych gospodarstw. Tu kwestie własności ziemi w Afryce stanowią w wielu krajach problem, niejasne prawa własności rolników, utrudniają możliwości odpowiedniego kredytowania tych zmian. Oprócz inwestycji w środki produkcji rolnej państwa starają się organizować przepływ koniecznej wiedzy na temat skutecznych form upraw i organizacji rynków zbytu. Tu w zakresie szkoleń potrzeby są olbrzymie. Krajowe i międzynarodowe instytuty badawcze i środowisko akademickie wraz organizacjami włączają się w przepływ wiedzy na temat skutecznych i wydajnych sposobów uprawy. Promują wydajne odmiany roślin dostosowane do bardzo wymagających często warunków klimatycznych. Te odpowiednie odmiany roślin wyhodowane w instytutach, powodują zwiększenie wielkości produkcji rolnej w sposób znaczący. Wymagane są także zmiany w zakresie rozbudowy infrastruktury, w zakresie przechowywania i przetwórstwa żywności. Na wielu terenach wymagane jest polepszenie warunków transportu i obniżenie jego kosztów, budowa dróg. Następują duże zmiany, obecnie Afryka jako kontynent staje się powoli miejscem największych inwestycji w infrastrukturę. W wielu krajach przeznaczane na to są olbrzymie kwoty a potrzeby są jeszcze większe. Stosowanie nawozów sztucznych w produkcji jest wykorzystywane na wielu obszarach w niewystarczającym stopniu lub czasem w ogóle. Drobne gospodarstwa wymagają także pomocy w zakresie stworzenia łańcucha odbiorców lokalnych jak i nawiązania współpracy na rynkach zewnętrznych. By móc sprzedać swoją produkcję. Afrykańskie rolnictwo ma niższą wydajność w stosunku do innych kontynentów z wyżej wymienionych powodów. Dlatego dużą nadzieją dla Afryki, są doświadczenia z innych rejonów świata, w zakresie rozwoju produkcji rolnej. Tu przodują Chiny, które z powodzeniem dokonały zmian u siebie, zwiększając znacząco produktywność, swojego rozdrobnionego rolnictwa. I obecnie na gruncie afrykańskim firmy z Chin podejmują w wielu miejscach tego kontynentu, próby przeniesienia tych bardzo udanych w Azji doświadczeń, na grunt afrykański. Tu jednak istnieje jednak potrzeba dostosowania tych rozwiązań do warunków afrykańskich, co jest na etapie wdrażania w wielu miejscach, także z udziałem lokalnych instytucji badawczych odpowiedzialnych za rozwój rolnictwa. Pomysł rozwiązywania przez naukowców problemów upraw drobnych rolników sprawdził się nie tylko w Chinach i Brazylii która też tu inwestuje w rolnictwo. Naukowcy w wielu państwach udanie tworzyli rozwiązania dostosowane do produkcji małych gospodarstw rolnych. Ta współpraca świata nauki i drobnych rolników jest niezbędna by sprostać trudnym warunkom klimatycznym, dokonać zmian z użyciem jak najmniejszych kosztów, zbudować strukturę przechowywania i dystrybucji produktów. Pozytywnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa jest duża potrzeba dywersyfikacji gospodarki szczególnie w krajach, których dochody są oparte głównie na eksporcie surowców. Spadek cen ropy spowodował, że dla dwóch dużych afrykańskich eksporterów ropy Nigerii i Angoli dywersyfikacja gospodarki stała się priorytetowym celem i rolnictwo ma według przyjętych przez te kraje w ostatnim czasie planów stać się przedmiotem intensywnego rozwoju. Warto dążyć do zmian bo w Afryce w 2030 roku będzie około 1,5 - 2 mld konsumentów. Ciepły klimat w Afryce i odpowiednie nawadnianie daje możliwość w wielu rejonach do bardzo intensywnej i całorocznej produkcji rolnej. Ograniczenia w afrykańskiej produkcji rolnej są możliwe do pokonania. Perspektywy na przyszłość są korzystne. Szczególna rola przypada tu polityce socjalnej i gospodarczej. Aby wykorzystać potencjał stworzony przez użyte środki, potrzeba stabilizacji politycznej, gospodarczej i społecznej oraz zastosowania sprzyjającego prawa gospodarczego dla prywatnych inwestorów. Podjęte działania muszą wspierać producentów rolnych i dobrą politykę zagospodarowania obszarów wiejskich. Najważniejszym czynnikiem rozwoju będą jednak badania i oświata rolnicza. Istnieje pilna potrzeba podnoszenia poziomu nauk rolniczych. W dalszej przyszłości trzeba będzie rozwijać skuteczniejsze programy badawczo-dydaktyczne w krajach ASS.
