Zastosowanie art. 15 kodeksu spółek handlowych

Zastosowanie art. 15 kodeksu spółek handlowych – komentarz do wyroku
Sądu Najwyższego III CZP 69/10
Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks Spółek Handlowych, (dalej: „KSH”), zawiera
rozwiązania, których celem jest ochrona interesów spółki i wspólników przed nadużyciami ze
strony tzw. funkcjonariuszy spółki – członków zarządu, prokurentów czy też osób
zasiadających w radzie nadzorczej. Jedną z konstrukcji stosowanych w tym celu przez KSH
jest art. 15, zgodnie z którym „Zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki,
poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji
rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób wymaga
zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi
inaczej”. Celem niniejszego artykułu jest krótka analiza ww. uregulowania, w szczególności w
świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 roku o sygn. III CZP 69/10,
który zdaje się wywracać do góry nogami interpretację ww. przepisu wynikającą z jego
literalnego brzmienia.
Art. 15 KSH – interpretacja literalna
Jak już wskazano wyżej celem przepisu art. 15 KSH jest ochrona interesów spółki kapitałowej
(z o.o. oraz akcyjnej) przed nadużyciami ze strony osób sprawujących w niej określone
funkcje, które mogłyby wykorzystać swoją pozycję do uzyskania korzyści kosztem spółki. Dla
realizacji tego celu kodeks wprowadza zatem obowiązek uzyskania zgody zgromadzenia
wspólników w spółce z o.o. i walnego zgromadzenia akcjonariuszy spółki akcyjnej na
zawarcie określonych rodzajów umów z określonymi osobami.
Po pierwsze, wymogiem uzyskania zgody objęte jest zawarcie umów z następującymi
osobami: członkiem zarządu, członkiem rady nadzorczej, członkiem komisji rewizyjnej,
prokurentem oraz likwidatorem, przy czym status tych osób powinien być określany na
chwilę zawarcia umowy. Wymogiem zgody objęte są nie tylko umowy zawierane
bezpośrednio z ww. osobami ale również zawierane na ich rzecz, czyli takie, w których osoby
te nie są bezpośrednio ich stronami ale odnoszą z nich korzyści (są ich beneficjentami).
Jeżeli chodzi o rodzaje umów to przepis art. 15 KSH wymienia, iż uchwała
wspólników/akcjonariuszy jest wymagana do zawarcia umowy kredytu, pożyczki, poręczenia
oraz „innej podobnej umowy”. Umowy pożyczki i poręczenia uregulowane są w Kodeksie
cywilnym, natomiast umowa kredytu znalazła swoją regulację w Ustawie Prawo bankowe.
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Jako umowy „podobne” do których ww. przepis również znajduje zastosowanie wymieniane
są natomiast np. poręczenie wekslowe, gwarancja bankowa, czy też przewłaszczenie na
zabezpieczenie – generalnie rzecz biorąc są to różnego rodzaju umowy zabezpieczające,
które pozwalają na dokonanie łatwego przysporzenia kosztem spółki.
Sankcja za zawarcie ww. umów bez zgody stosownych organów spółki jest określona w art.
17 KSH i jest nią bezwzględna nieważność, przy czym stosownie do art. 17 § 2 KSH, wspólnicy
i akcjonariusze mogą podjąć stosowną uchwałę nie tylko przed ale również po zawarciu
umowy w terminie do 2 miesięcy. Dopiero po upływie tego czasu umowa, która do tej pory
była bezskutecznie zawieszona staje się bezwzględnie nieważna.
Wyrok SN III CZP 69/10
Przedstawione powyżej rozumienie „umów podobnych” zawarte w art. 15 KSH zostało
zakwestionowane przez Sąd Najwyższy w wyroku o sygn. III CZP 69/10 z dnia 22 października
2010 roku. Stan faktyczny dotyczył sytuacji, w której spółka z o.o. zawarła ze swoim
prokurentem umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego wraz z własnością budynku
przy czym cena sprzedaży była znacznie zaniżona w stosunku do wartości rynkowej. Co
prawda, zgromadzenie wspólników podjęło uchwałę o wyrażeniu zgody na zawarcie
przedmiotowej umowy jednakże nie precyzowała ona warunków jej zawarcia oraz osoby, z
którą ma zostać zawarta.
W przedmiotowej sprawie SN musiał rozstrzygnąć, czy po pierwsze zgoda blankietowa
zgromadzenia wspólników bez sprecyzowania warunków zawarcia umowy i osoby nabywcy
jest wystarczającą, a po drugie czy umowa sprzedaży jest „umową podobną” do umów
pożyczki, kredytu i poręczenia, o których mowa w art. 15 KSH.
Odnośnie pierwszej kwestii SN uznał, iż zgoda o której mowa art. 15 KSH nie może mieć
charakteru ogólnego i musi precyzować zarówno warunki na jakich ma być zawarta umowa
jak i osobę, która ma być jej stroną.
Co do drugiego problemu skład orzekający uznał natomiast, iż umowę sprzedaży
użytkowania wieczystego, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży należy uznać, za
„umowę podobną” w rozumieniu art. 15 KSH. Zdaniem SN podobieństwo, o którym mowa w
ww. przepisie nie polega na podobieństwu normatywnym – podobnej konstrukcji prawnej,
tylko na podobieństwu funkcjonalnym. Cytując uzasadnienie: „Inna umowa to więc nie tyle
umowa, której kształt normatywny zbliżony jest przynajmniej do jednej z umów
wymienionych w tym przepisie, co umowa, której zawarcie umożliwia, w równie łatwy sposób
jak w przypadku umowy pożyczki, kredytu lub poręczenia ukształtowanie przewidzianych w
niej świadczeń w taki sposób, że funkcjonariusz spółki wymieniony w tym przepisie, uzyskuje
niczym nieuzasadnioną korzyść kosztem spółki”.
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Komentarz:
SN w komentowanym orzeczeniu odszedł daleko od wykładni literalnej przepisu art. 15 KSH.
O ile z pierwszym z postulatów w mojej ocenie należy się zgodzić, gdyż istotnie zgody
blankietowe zgromadzeń wspólników mogą być łatwym środkiem omijania przepisów
mających na celu ochronę spółki, o tyle druga teza orzeczenia jest w mojej ocenie
kontrowersyjna. Sąd Najwyższy w sposób bardzo istotny rozszerzył bowiem zakres
zastosowania przepisu art. 15 KSH rozciągając go również na umowy sprzedaży, w których
nie zostaną zachowane rynkowe wartości świadczeń. Przepis art. 15 KSH jest regulacją
szczególną, dlatego też wydaje się, iż powinien być interpretowany w sposób ścisły, a
„umowy podobne” o których w nim mowa powinny być zbliżone do umów pożyczki, kredytu
lub poręczenia od strony konstrukcyjnej a nie tylko funkcjonalnej. Rozstrzygnięcie SN stwarza
wreszcie ryzyko niepewności obrotu prawnego – wszak nie każda umowa sprzedaży będzie
nieważna, a tylko taka, w której znacząco zaniżono cenę uzyskiwaną przez spółkę. Istnieje
więc ryzyko związane z niepewnością czy w danym wypadku cena sprzedaży jest rynkowa czy
też może już zaniżona, w związku z czym zgromadzenie wspólników powinno podjąć
stosowną uchwałę.
Wreszcie, interes spółki kapitałowej w opisywanej sytuacji może być chroniony nie tylko przy
wykorzystaniu przepisu art. 15 KSH. Doktryna wskazuje, że w takiej sytuacji spółka jest
chroniona zarówno ogólnymi przepisami prawa cywilnego – art. 58 Kodeksu cywilnego, który
wprowadza nieważność czynności prawnych sprzecznych z zasadami współżycia społecznego
jak i przepisami prawa karnego penalizującymi przestępstwa przeciwko obrotowi
gospodarczemu.
Nauka z komentowanego wyroku jest następująca - najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest
aby wszystkie umowy zawierane przez spółkę kapitałową z osobami wymienionymi w art. 15
KSH były poprzedzone zgodą wspólników/akcjonariuszy określającą warunki ww. umów oraz
osoby, z którymi mają być zawarte.
Autor:
Dominik Cheda, aplikant radcowski w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
(www.ghmw.pl)
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Osoby kontaktowe:
Joanna Mizińska, adwokat
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48 668 017 220
e-mail: [email protected]