Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
advertisement
Marek Białkowski* Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Wstęp Szczególna popularność spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (zwanej dalej sp. z o.o.) w Polsce wynika z kilku okoliczności, które są istotne zwłaszcza z punktu widzenia wykonywania działalności gospodarczej. Po pierwsze powstanie takiego podmiotu wiąże się z ograniczeniem odpowiedzialności udziałowców za zobowiązania spółki i to już od momentu jej rejestracji. Po wtóre, dość prosta strona formalna powołania jej do życia, a w konsekwencji i funkcjonowania. Ponadto, niezwykle ważne zagadnienie, z jakim będziemy mieli w tym przypadku do czynienia, to właśnie działania, jakie muszą wypełnić wspólnicy w celu powołania jej do życia. Szczególnego jednak znaczenia przy tworzeniu spółek kapitałowych nabiera ochrona kapitału zakładowego. Zatem celem opracowania, jakiemu ma sprzyjać ochrona kapitału spółki jest przede wszystkim wykazanie, jak istotną cechą jest ochrona bytu tego rodzaju podmiotu gospodarczego, poprzez przyczynienie się do jego zachowania na odpowiednim poziomie, a w konsekwencji i rozwoju. Działania tego typu gwarantują zabezpieczenie praw potencjalnych wierzycieli, ale również zmierzają do zapewnienia udziałowcom uzyskiwania dochodów z tytułu posiadanych wkładów. Założenia te zostały poddane analizie poprzez przeprowadzenie studiów literatury, jak również aktów normatywnych, które z tego punktu widzenia tematyki opracowania zostały uznane za szczególnie ważne. Z punktu widzenia poruszanego zagadnienia szczególnego znaczenia nabiera art. 151 ustawy Kodeks spółek handlowych (zwanej dalej Ksh), z którego wynika, że sp. z o.o. jest podmiotem o charakterze kapitałowym, który może być utworzony przez jedną lub wiele osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym [Dz. U. z 2000 r., nr 94, poz. 1037 z późn. zm., art. 151]. Przy czym szczególnego znaczenia nabiera fakt, iż spółka tego rodzaju zawiera w swojej strukturze pewne elementy spółki Dr, Katedra Prawa Gospodarczego i Ubezpieczeń, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług, Uniwersytet Szczeciński, [email protected], 71-004 Szczecin, ul. Cukrowa 8 * 26 Marek Białkowski osobowej, gdyż uczestniczą w niej pojedyncze osoby w postaci oznaczonych wspólników, którzy w celu wykonywania swoich uprawnień właścicielskich dysponują udziałami o określonej wartości nominalnej. Sytuację tę można przedstawić w ten sposób, że poszczególne udziały związane są z określeniem ich wartości precyzyjnie opisanym w umowie spółki. Taki sposób ich opisania i funkcjonowania musi korelować z pozostałą do objęcia udziałów w kapitale zakładowym. Instytucja ta nie może (jak to ma miejsce w spółce akcyjnej) przeistoczyć się w nośnik materialny z nim związany, mogący jednocześnie stanowić samodzielny instrument finansowy. Stanowi to istotną różnicę pomiędzy tymi dwoma formami kodeksowych spółek kapitałowych [Koch, 2011, s. 254-256]. Dla samego funkcjonowania sp. z o.o., najważniejszym czynnikiem jest jednak jej kapitał zakładowy, którego wniesienie (oprócz podpisania aktu założycielskiego) do spółki jest warunkiem jej powstania. Sam fakt sporządzenia umowy i jej podpisania przez przyszłych wspólników, stwarza jedynie sytuację, w której będziemy mieli do czynienia z tzw. spółką w organizacji. Sytuacja ta powoduje również konieczność pokrycia przez wspólników całości wkładów. Jeżeli udziałowcy ustalili ponad tę konieczność, obowiązek zaopatrzenia spółki w nadwyżkę bilansową, również i ona musi zostać wniesiona, jako tzw. agio. Obowiązki tego typu stanowią jednocześnie odzwierciedlenie w kapitale zakładowym spółki, który musi być co najmniej równy wartości nominalnej kapitału nowo tworzonego podmiotu. W tym miejscu należy szczególnie podkreślić, że wspólnik w myśl art. 158 § 1 Ksh, wnoszący wkłady niepieniężne (aporty) nie otrzymuje udziałów w spółce. W tym przypadku przysługuje jemu w zamian, uprawnienie do otrzymania udziałów o wartości nominalnej przewidzianej w umowie spółki. Natomiast środki finansowe mogą być przekazane zarządowi w formie gotówki lub wpłacone w formie gotówkowej na rzecz spółki, albo też w drodze przelewu na rachunek bankowy [Nita-Jagielski, 2010, s. 169-170]. Nie ma natomiast znaczenia sposób, w jaki zobowiązani udziałowcy dokonają wpłat. Najważniejsza jest jednak okoliczność, aby wpłaty i objęcie udziałów nastąpiło jeszcze przed złożeniem umowy spółki do sądu rejestrowego. Sąd ten z urzędu jest zobligowany do badania wniosku pod kątem spełniania przez niego niezbędnych warunków formalnych. Ponadto sąd bada również złożone przy rejestracji dokumenty, co do ich zgodności w zakresie formy i treści z regulacjami art. 23 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (zwaną dalej UKRS) Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 27 [Dz. U. z 2007 r., nr 168, poz. 1186 z późn. zm., art. 23]. Nieco kontrowersyjna jest zasada opisana w art. 23 ust. 2 UKRS, wedle której sąd rejestrowy nie ma obowiązku badać, czy podane przez udziałowców spółki informacje są prawdziwe [Nita-Jagielski, 2010, s. 173]. Fakt ten jest o tyle dyskusyjny, że powoduje, iż wszelkie nieprawidłowości w tym względzie narażają potencjalnych wierzycieli spółki na niemożliwość zaspokojenia ich słusznych roszczeń, posiadanych względem samej spółki. 1. Struktura kapitałowa Kapitał spółki tworzony jest w oparciu o wkłady, jakie obowiązani są wnieść do spółki jej wspólnicy, stanowiąc tym samym formę ich wzajemnego współdziałania. Jednocześnie obowiązkiem tychże wspólników jest utrzymanie go na odpowiednim poziomie, ustalonym w treści umowy spółki w trakcie jej tworzenia i funkcjonowania [Kidyba, 2008, s. 586]. Z jej treści musi jasno wynikać, jaka będzie wysokość kapitału zakładowego. Przy czym, przystępując do zdefiniowania pojęcia kapitału zakładowego nie należy zapominać, iż zgodnie z jeszcze obowiązującą w prawie cywilnym zasadą walutowości, kapitał taki musi być wyrażony w pieniądzu polskim. Do czasu przyjęcia wspólnej waluty europejskiej, środki finansowe spółki nie mogą być wyrażane w innej walucie, niż pieniądz polski. Przy tej okazji wskazać należy, iż również Ksh nie wspomina o równowartości wyrażonej w walucie europejskiej euro. Jednocześnie ustawodawca określił wysokość wkładów dla sp. z o.o. na poziomie 5 000,00 złotych, jako kwoty minimalnej. Ostatnia nowelizacji Ksh wprowadziła art. 1581, na podstawie którego sp. z o.o. może być założona nie jak dotychczas w oparciu o umowę spółki sporządzoną w formie kwalifikowanej, ale w formie gotowego formularza, który po jego wypełnieniu w formie elektronicznej (tzw. wzorzec umowny), wydrukowaniu i podpisaniu stanowi równoważną formę do tej sporządzonej w postaci papierowej. Zatem przy zakładaniu sp. z o.o. na podstawie wzorca umownego całość wkładów musi być pokryta w pieniądzu, a aporty mogą być wprowadzone do kapitału zakładowego dopiero w przypadku podwyższenia przy najbliższym podwyższeniu kapitału. Sytuacja, w której kapitał zakładowy będzie pokryty w całości wkładami niepieniężnymi musi być precyzyjnie opisana w treści samej umowy spółki i to w taki sposób, aby przeliczenie wysokości wkładu na udziały nie budziło żadnych wątpliwości. Poza 28 Marek Białkowski tym, jeśli w umowie zawarto zapis, iż wkłady będą miały charakter niepieniężny, to udziałowiec nie może się uwolnić od swego zobowiązania, poprzez zapłatę określonej kwoty pieniężnej. Co równie istotne, to okoliczność, że zapisy umowne sp. z o.o. nie muszą w takim przypadku dokładnie opisywać wartości wkładów, ale muszą wskazywać wspólnika wnoszącego aport, a także ilość i wartość nominalną obejmowanych w zamian udziałów. W tym miejscu niezwykle ważną rzeczą jest to, czy przedmiot materialny wnoszony do spółki tytułem aportu ma tzw. zdolność aportową, określaną również mianem zdolności bilansowej. Zatem przedmioty te muszą posiadać takie cechy majątkowe, które będą dawały gwarancję, że ich wniesienie do spółki, odpowiadać będzie rzeczywistej wartości majątkowej. Stąd też zgodnie z treścią art. 14 ust. 1 Ksh zdolności aportowej nie mają prawa niezbywalne i świadczenia pracy oraz świadczenie usług. Zasada ta odnosi się także do tego rodzaju usług, które wykonywane były w trakcie powstawania spółki. Zatem można przyjąć, że przedmiotem aportu mogą być jedynie, prawa zbywalne, nieruchomości, rzeczy ruchome, prawa bezwzględne i względne, papiery wartościowe, trwałe nakłady inwestycyjne [Rachwał, 2012]. Podobnie sprawa przedstawia się w przypadku świadczenia usług w trakcie powstawania spółki, na co wyraźnie wskazuje art. 158 § 2 Ksh. W jego treści wskazuje się, iż wynagrodzenia za usługi świadczone przy powstaniu spółki nie można wypłacać ze środków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego, jak również zaliczać na poczet wkładu wspólnika. Wynika stąd, że bez znaczenia jest okoliczność, kto mógł i świadczył takie usługi na rzecz spółki. Równie ciekawą formą pokrycia kapitału w spółce jest pożyczka, jaką wspólnik udzielił spółce. Zgodnie bowiem z art. 14 § 3 Ksh wierzytelność wspólnika uważa się za jego wkład do spółki w przypadku ogłoszenia jej upadłości w terminie dwóch lat, od dnia zawarcia umowy pożyczki. Przy czym, aby tak się stało muszą być łącznie spełnione następujące przesłanki, odnoszące się do konieczności ogłoszenia przez spółkę upadłości, a następnie termin między udzieleniem pożyczki spółce przez wspólnika – nie może upłynąć więcej niż dwa lata [Rachwał, 2012, s. 723-727]. Stąd też można przyjąć, że udzielenie pożyczki spółce nie musi się wiązać z jej dobrym standingiem finansowym, a wręcz odwrotnie, a więc takie działanie podmiotu może doprowadzić go w sposób dość łatwy w szeregi jej udziałowców. Tak więc udzielenie pożyczki spółce jest zazwyczaj dobrze przemyślane i w zamiarze pożyczkodawcy Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 29 jest pozyskanie po korzystnej cenie udziałów w spółce. Korzyść w tym przypadku jest obopólna, bowiem spółka zyskuje dodatkowego wspólnika, który może partycypować w kosztach jej funkcjonowania. 2. Funkcje kapitału zakładowego W systemie polskiego prawa handlowego, podobnie jak to ma miejsce w innych systemach prawa europejskiego, kapitał zakładowy spółki stanowi zasadniczy trzon struktury prawnej spółek, pełniąc tym samym szereg funkcji. Składa się na nie funkcja korporacyjna, inaczej określana mianem funkcji prawnej, funkcja gospodarcza inaczej ujmowana jako funkcja ekonomiczna, bądź inwestycyjna, a także funkcja gwarancyjna rozumiana jako funkcja ochronna [Herbert, 2010, s. 194-195]. Szczególnego znaczenia nabiera ta ostatnia, bowiem jej zasadniczym zadaniem jest utrzymanie na właściwym poziomie kapitału zakładowego spółki. Funkcja korporacyjna kapitału zakładowego spółki stanowi pochodną udziałów kapitałowych jej wspólników i służy przede wszystkim do ich pozycjonowania w hierarchii wspólników w spółce. Jednakże inaczej rzecz ujmując, należy stwierdzić, że co do zasady jest warunkiem niezbędnym do stworzenia spółki [Rachwał, 2012, s. 769]. Z kolei funkcja ekonomiczna odnosi się do ustalonej w umowie spółki wysokości kapitału zakładowego i nawiązuje w swej istocie do jego minimalnego wkładu, obligując wspólników do jego pokrycia, decydując tym o możliwościach zaciągnięcia kredytów inwestycyjnych na działalność spółki, przynajmniej w początkowej fazie jej funkcjonowania. Nie mniej istotną rolę do odegrania ma funkcja gwarancyjna, która w swojej istocie prowadzi do należytego zabezpieczenia praw wierzycieli spółki. Zmierza bowiem w pewnych aspektach w stosunkach na linii wspólnicy i spółka do pokrycia w całości udziałów ustanowionych w umowie założycielskiej, a po wtóre ma za zadanie utrzymanie nienaruszalności pasywów spółki, a więc jej kapitału początkowego na poziomie gwarantującym jej wypłacalność. Nie oznacza to jednak, że spółka nie może zaciągać żadnych zobowiązań, a co za tym idzie również ponoszenia strat z powodu prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. Z drugiej strony umożliwia wypłatę wspólnikom dywidendy tylko i wyłącznie z nadwyżki bilansowej [Herbert, 2010, s. 195-197]. 30 Marek Białkowski 3. Ochrona kapitału zakładowego spółki Utrzymanie stałej wysokości kapitału zakładowego stanowi zasadniczy element funkcjonowania spółek kapitałowych. Wskazuje się przy tym na określoną sumę pieniężną, bez której funkcjonowanie podmiotów o takiej strukturze kapitałowej byłoby znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera zasada stałości i nienaruszalności kapitału zakładowego spółki. Składają się na nią dwa zagadnienia, a pierwsze z nich odnosi się do okoliczności, że spółka została wyposażona w początkowy kapitał zakładowy, który dodatkowo w późniejszym okresie może zostać zmodyfikowany, poprzez kolejne działania wspólników. Do takiej sytuacji może dojść w wyniku podjęcia przez udziałowców uchwał o podniesieniu wysokości kapitału zakładowego. Zatem można przyjąć, iż jego obniżenie nie może mieć innego kształtu, niż ten ustalony przepisami Ksh i umową spółki, a więc również może nastąpić tylko w formie zmiany umowy spółki. Wszelkie działania podjęte poza ustalonymi procedurami wewnętrznymi narażone są na sankcję nieważności ipso iure. Po wtóre powyższa zasada winna być odnoszona jako swego rodzaju warunek, co do trwałości i realności kapitału zakładowego. Wobec tego spółka zobowiązana jest utrzymywać swój kapitał na poziomie umożliwiającym jej pokrycie w pełni kapitału w całości i to w taki sposób, aby jego wartość bilansowa wyrażała się w pasywach majątkowych. Szczególnego znaczenia w tym kontekście nabiera zasada rachunkowości i konieczności sporządzania bilansu. Zasada ta sprowadza się do konieczności umieszczenia kapitału zakładowego po stronie pasywów, które muszą być pokryte aktywami spółki. W przypadku jednak braku pokrycia pasywów, przepisy Ksh nie przewidują żadnej sankcji. Jednakże nie wyklucza to możliwości wprowadzenia sankcji w samej umowie spółki. Działania takie mogą przeprowadzić sami wspólnicy i wprowadzić do zapisów umownych, jako jedną z przesłanek rozwiązania spółki [Koch, 2011, s. 277-278]. 4. Zasady utrzymania kapitału Wspomniana zasada utrzymania kapitału spółki na właściwym, ustalonym przez wspólników poziomie, nabiera szczególnego znaczenia, jeśli rozważymy jej funkcjonowanie. Stałości tego kapitału służą bezpośrednio zapisy Ksh mające przy tym charakter bezwzględnie obowiązujący. Zasada ta określając obszary i możliwości ewentualnych Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 31 przesunięć pomiędzy poszczególnymi pasywami, co w konsekwencji nie wpływa na ostateczny kształt i rozmiar aktywów. Nader istotne w tym względzie są przepisy mówiące o zakazie dokonywania zwrotu wkładów udziałowcom w trakcie trwania spółki [Herbert, 2010, s. 194195], co zostało uregulowane w art. 189 § 1 Ksh, gdzie wyraźnie wskazuje się, iż w czasie trwania spółki nie wolno zwracać wspólnikom wniesionych wkładów tak w całości, jak i w części Z przepisem tym koreluje inny przepis, a mianowicie art. 190 Ksh, w którego treści wskazany jest zakaz pobierania odsetek od kapitału wniesionego tytułem wkładu do spółki. Ta sama sytuacja dotyczy pobierania odsetek od przysługujących wspólnikowi udziałów w spółce. Podobnie w myśl § 2 art. 189 Ksh wskazuje, iż wspólnicy nie mogą otrzymywać z jakiegokolwiek tytułu wypłat z majątku spółki, potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego. Zasada ta ma sprzyjać znacznemu utrudnieniu lub wręcz uniemożliwieniu wypłat ze środków wchodzących w skład majątku spółki, a jednocześnie ma sprzyjać zapewnieniu środków niezbędnych do pokrycia całości kapitału zakładowego. Dotyczy to przede wszystkim udzielania pożyczek spółce, czy też wręcz wynagrodzeń wypłacanych za pracę na rzecz spółki. Szczególnego znaczenia nabiera kwestia wskazana w art. 198 § 1 Ksh, statuująca iż wspólnik, który wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki otrzymał wypłatę, obowiązany jest do jej zwrotu. W takim przypadku odbiorca takiej wypłaty, jak i członkowie zarządu spółki odpowiadają solidarnie za dopełnienie wskazanego obowiązku. Solidarna odpowiedzialność wspólników występuje w sytuacji, kiedy przejdzie się do rozważania kolejnego z istniejących zakazów, który został przewidziany w art. 198 § 2 Ksh. Z treści pomienionego przepisu wynika wprost, że jeżeli zwrotu wpłaty nie można uzyskać od odbiorcy, jak również od osób odpowiedzialnych za wypłatę, a więc przede wszystkim od członków zarządu, za ubytek w majątku spółki, który jest wymagany do pełnego pokrycia kapitału zakładowego, odpowiadają wspólnicy stosownie do wysokości swoich udziałów. Natomiast kwoty, których nie można ściągnąć od poszczególnych wspólników, rozdziela się między pozostałych wspólników proporcjonalnie do wielkości ich udziałów w kapitale spółki. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, w której dochodzi do tzw. nadwyżki bilansowej. W sytuacji, kiedy pojawia się taka nadwyżka, podlega 32 Marek Białkowski ona podziałowi pomiędzy wspólników, co znajduje swoje źródło w samej umowie spółki lub przepisach Ksh [Herbert, 2011, s. 207]. Prawo to jest nierozerwalnie związane z posiadanym udziałem w spółce. W myśl art. 191 § 1 Ksh wspólnik ma prawo do udziału w zysku wynikającym z rocznego sprawozdania finansowego i przeznaczonego do podziału uchwałą zgromadzenia wspólników. Stąd też wypływa wniosek, iż uprawnienia tego rodzaju można odnosić do instytucji pożytków cywilnych, wynikających z faktu posiadania własności udziału w kapitale zakładowym spółki. Sytuacja ta może także wskazywać na tzw. podział pierwotny, które to pojęcie wiązać się będzie z pokryciem strat bilansowych w spółce, bądź też na konieczności przeznaczenia posiadanych środków na kapitał rezerwowy, albo też na dokonanie wypłaty. Czynności takiej dokonuje się także w oparciu o stosownie podjętą uchwałę wspólników. Dopiero w wyniku podjęcia przez wspólników decyzji o dokonaniu wypłaty na rzecz udziałowców możemy mówić o prawie do dywidendy. Taki jednak kształt prawa do dywidendy, określany również jako wtórny podział i nie wymaga podjęcia stosownej uchwały przez zgromadzenie wspólników, a wynika jedynie z treści aktu założycielskiego spółki. Z treści umowy spółki mogą wynikać jeszcze inne zasady podziału zysku na co wskazuje art. 191 § 2 Ksh. Podobnie sprawa przedstawia się w przypadku art. 192 Ksh, z którego wynika pewnego rodzaju doprecyzowanie wskazujące, iż podział zysku dotyczy jedynie ostatniego roku obrotowego. Ponadto (co w tej sytuacji jest jeszcze ważniejsze) do puli związanej z podziałem zysku mogą zostać również doliczone zyski wypracowane w poprzednich latach obrotowych, z których nie wypłacono wspólnikom żadnych nadwyżek w formie dywidendy. Poza tym do podziału między wspólników mogą wejść także kwoty zaliczone w poprzednich okresach rozrachunkowych do kapitałów zapasowego i rezerwowego. Tak obliczoną kwotę można jednak pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne oraz kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową spółki, powinny być przekazane z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały zapasowe lub rezerwowe. Jak z tego wynika uprawnienie do dywidendy ma charakter obowiązkowy i następuje z momentem podjęcia stosownej uchwały. Przy czym akt założycielski spółki może wskazywać na inny dzień wypłaty dywidendy. Jednakże ów termin nie może być wyznaczony później, niż dwa miesiące od momentu podjęcia właściwej uchwały. Na te uprawnienia wskazuje wyraźnie treść art. 193 Ksh. Przy czym podziału sum Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 33 przeznaczonych do podziału zgodnie z art. 191 § 3 Ksh, dokonuje się w wysokościach wynikających z udziałów poszczególnych wspólników. Zasadniczo rzecz ujmując, podział zysków następuje w sposób niekontrowersyjny, a więc jak już wspominano, proporcjonalnie do posiadanych przez wspólnika udziałów. Zasada ta jednak doznaje ograniczenia w przypadku istnienia tzw. udziałów uprzywilejowanych. Udziały takie mają tę zaletę, iż w konsekwencji uprawniają do możności uzyskania wyższej dywidendy, bądź też mogą polegać na prawie do dywidendy niewypłaconej w poprzednich latach obrotowych, na co wyraźnie wskazuje art. 197 Ksh. Mówi się w nim, że jeżeli umowa spółki przyznaje prawo do dywidendy uprzywilejowanej, niewypłaconej w latach poprzednich, powinna określać najwyższą liczbę lat, za które dywidenda może być wypłacona z zysku w latach następnych. Przy czym należy zauważyć, że okres ten nie może przekraczać pięciu lat [Rachwał, 2012, s. 749-751]. W zupełnie innym tonie funkcjonuje zasada wynikająca z art. 200 § 1 Ksh, a obejmująca swym zakresem przedmiotowym zakaz obejmowania lub nabywania, jak również przyjmowania w zastaw udziałów własnych przez spółkę. Zasada ta zostaje poszerzona o zakaz obejmowania lub nabywania udziałów, bądź przyjmowania ich w zastaw przez spółkę albo spółdzielnię zależną. Zapisy te stanowią dwie spośród czterech zasad odnoszących do zakazów zabezpieczających spółkę przed nielegalnym wyprowadzeniem z niej kapitału zakładowego. Dwa pozostałe zakazy, zostały wskazane w szczególności w art. 515 § 2 i art. 541 § 5 Ksh. Wyjątkowo ustawodawca zwalnia z opisanych zakazów w przypadku nabycia w drodze egzekucji udziałów na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika. Nabycie takie może nastąpić wyłącznie w celu umorzenia udziałów w trybie tzw. dobrowolnego umorzenia udziałów wynikającego z treści art. 199 § 1 Ksh. Przy czym nabyte przez spółkę udziały muszą zostać zbyte przez spółkę w terminie jednego roku od dnia ich zakupu. W przeciwnym przypadku następuje ich obligatoryjne umorzenie, połączone z jednoczesnym obniżeniem kapitału zakładowego spółki [Kidyba, 2008, s. 801-802]. Kolejna zasada służąca ochronie kapitału zakładowego zawarta jest w art. 264 Ksh, a odnosi się ona do zgodnego z prawem obniżenia kapitału spółki i właściwego dochowania uprawnienia wierzycieli. Każdorazowo umorzenie udziałów związane jest z ich likwidacją, a tym samym 34 Marek Białkowski działanie takie niesie za sobą zmianę stosunków wewnętrznych w spółce, co z kolei narusza wzajemne relacje między wspólnikami. Z sytuacją tego rodzaju nie będziemy mieli do czynienia, jeżeli przy umorzeniu, obniżona zostanie jednocześnie wartość poszczególnych udziałów należących wspólników. O zamiarze umorzenia udziałów zarząd ma obowiązek poinformować i to niezwłocznie wszystkie potencjalnie zainteresowane podmioty, przy jednoczesnym obowiązku podania takiej informacji do opublikowania w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W tym jednak zakresie decydujące znaczenie będzie miała treść umowy spółki. Ogłoszenie o zamiarze umorzenia udziałów w spółce ma szczególne znaczenie dla wierzycieli spółki, którzy będą dysponowali prawem złożenia sprzeciwu. Na złożenie sprzeciwu wierzyciele będą zasadniczo dysponowali terminem trzy miesięcznym, licząc od dnia opublikowania ogłoszenia. Przy czym termin ten nie może być skrócony. Zasada ta w niektórych przypadkach może zostać zmieniona, a tym samym termin, o którym mowa wyżej może zostać wydłużony. Taki zabieg daje wierzycielom dodatkowe możliwości do podjęcia niezbędnych działań umniejszających ryzyko powstania po ich stronie straty. Trzeba przy tym pamiętać, że jeśli sprzeciw zostanie zgłoszony po wskazanym terminie, lub też jeśli roszczenia wierzycieli nie zostaną zgłoszone w ogóle, wówczas wierzyciele utracą wpływ na przebieg procedury umorzeniowej, a tym samym ich uprawnienia mogą zostać uszczuplone. Niezwykle istotną sprawą jest zasada wyrażona w art. 233 Ksh z punktu widzenia ochrony stabilności finansowej spółki, ale również funkcjonowania spółki jest zasada konieczności zwołania zgromadzenia wspólników w celu powzięcia uchwały, dotyczącej dalszego istnienia spółki w sytuacji, kiedy bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego [Herbert, 2011, s. 208]. Zasada ta jest konsekwencją zmiennej koniunktury na rynku wewnętrznym i zewnętrznym, na którym spółka funkcjonuje. Nie zawsze bowiem mamy w takim przypadku do czynienia z koniunkturą. W niektórych sytuacjach może dojść do tzw. dekoniunktury, która może nieść za sobą rzeczywiste straty finansowe dla spółki z tytułu chociażby podjęcia nietrafionych decyzji gospodarczych. W tej sytuacji może pojawić się strata w majątku spółki. Pod tym pojęciem kryje się przypadek, w którym w zestawieniu pasywów i aktywów spółki, te drugie wykazują tendencję wzrostową, a przynajmniej na dzień badania bilansu są wyższe, niż pasywa spółki. Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 35 Wobec czego nastąpi takie zdarzenie, w którym posiadane przez spółkę środki finansowe, będą niższe od jej zobowiązań. Zobowiązania te mogą przybrać postać zobowiązań w stosunku do swoich partnerów biznesowych, jak i urzędów skarbowych. Powstanie w związku z tym stan niepewności, który z kolei nakłada na zarząd obowiązek zwołania zgromadzenia wspólników, które za główne zadanie ma podjęcie uchwały, co do dalszego istnienia lub likwidacji spółki. Uchwała tak może zostać jedynie podjęta w trybie art. 227 § 1 Ksh, który stanowi, że uchwały podejmowane są co do zasady na zgromadzeniu wspólników. Ustawodawca nie wspomina przy tym, jakiego rodzaju zgromadzenie ma być zwołane. W związku z tym można przyjąć, że może to nastąpić zarówno na zwyczajnym, jak i nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników. Sytuacja tego rodzaju umożliwia również zarządowi podjęcie działań zmierzających do sporządzenia w sposób doraźny bilansu, bez konieczności oczekiwania na zamknięcie roku bilansowego spółki. Wobec tego najczęściej będziemy mieli do czynienia przy tej okazji z nadzwyczajnym zgromadzeniem wspólników. Zgromadzenie takie musi być zwołane tak szybko, jak to tylko jest możliwe, jednakże z zachowaniem porządku przewidzianego w zwykłym trybie. Zarząd wypełni ciążący na nim obowiązek, jeżeli na zgromadzeniu znajdą się udziałowcy reprezentujący cały kapitał zakładowy spółki i jednocześnie nikt z obecnych wspólników nie wyrazi sprzeciwu, co do zasadności jego zwołania. W tym względzie szczególnego znaczenia nabywa art. 240 Ksh, który stanowi swego rodzaju wyjątek od przyjętej reguły, a stwierdza się w nim, że uchwały można podjąć, pomimo braku formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, jeżeli cały kapitał jest reprezentowany, a nikt z obecnych nie sprzeciwił się odbyciu zgromadzenia lub wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad. Zaznaczyć przy tym wypada, iż decyzje w formie uchwał zapadają większością bezwzględną, przy czym w przepisach Ksh nie przewidziano reguł odmiennych, a więc możliwe jest wprowadzenie surowszych reguł głosowania. W rezultacie podjętych uchwał może dojść do rozwiązania spółki, bądź też do uchwalenia jej upadłości. Co jest równie ważne w przypadku podjęcia uchwały o rozwiązaniu spółki, uchwała w tym przedmiocie musi zostać sporządzona w formie kwalifikowanej, a więc w formie aktu notarialnego. Natomiast w drugim przypadku, a więc kiedy wspólnicy podejmą decyzję jedynie o złożeniu wniosku o upadłość, wówczas uchwała taka musi wskazywać zamierzenia naprawcze, jakie spółka 36 Marek Białkowski planuje podjąć w celu zabezpieczenia wykonania swoich zobowiązań względem swoich partnerów [Kidyba, 2008, s. 986-988]. Należałoby się jednak zastanowić de lege ferenda nad nieco innymi sposobami zabezpieczenia kapitału spółki w sytuacjach jego niedoboru. Zakończenie Kapitał spółki z o.o. przed jej założeniem, a więc wówczas, kiedy spółka znajduje się na etapie tzw. spółki w organizacji jest zasadniczym elementem nie tylko dla jej utworzenia, ale po przeprowadzeniu rejestracji również i funkcjonowania. W tym pierwszym przypadku, kiedy spółka nie została jeszcze zarejestrowana, ale już podpisano akt założycielski nie mamy jednak jeszcze do czynienia z kapitałem spółki, ale z jej majątkiem w organizacji, dopiero kiedy nastąpi konstytutywne wpisanie spółki do rejestru spółek majątek spółki przekształca się w jej kapitał zakładowy. Tak więc istota kapitału spółki związana jest z abstrakcyjną sumą wyrażoną w walucie krajowej, która ma być pokryta wkładami przez wspólników [Włodyka, 2012, s. 1341]. Równie istotny jest fakt, że kapitał ten przez cały czas podlega szczególnej ochronie, która funkcjonuje w oparciu o przeróżne przepisy Ksh na ogół o charakterze bezwzględnie obowiązującym, a ich głównym zadaniem jest ochrona stałości kapitału spółki. Ochrona ta przejawia się w formie zasad, realizujących założenia ustawodawcy chroniące samą spółkę przed działaniami, czy to samych wspólników, czy też przed działaniami osób sprawujących funkcje w jej organach, ale także, a może przede wszystkim, przed ryzykiem prowadzonej działalności gospodarczej, które mogłoby narazić ją samą na nadmierne straty. Skutkiem tychże strat może być przede wszystkim ogłoszenie upadłości spółki. Wspomniane zasady mają także sprzyjać ochronie praw wierzycieli przed niewypłacalnością spółki. Zatem można przyjąć, że kapitał spółki ma do spełnienia szereg funkcji w postaci funkcji ekonomicznej, gwarancyjnej i korporacyjnej, z których najważniejsza jest funkcja gwarancyjna, gdyż jest nierozerwalnie związana (z jak to określa A. Herbert) formalno – rachunkową naturą kapitału zakładowego. Literatura 1. Herbert A. (2010), Kapitał zakładowy i udziały, w: System prawa prywatnego. Prawo spółek kapitałowych, Sołtysiński S. (red.). 2. Kidyba A. (2008), Kodeks spółek handlowych, Komentarz, Tom I, Wydawnictwo a Wolters Kluwer business, Warszawa. Ochrona kapitału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 37 3. Koch A. (2011), Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w: Prawo spółek handlowych, Koch A., Napierała J. (red.), Wydawnictwo a Wolters Kluwer Polska, Warszawa. 4. Nita-Jagielski G. (2010), Powstanie spółki z o.o., w: System prawa prywatnego, Prawo spółek kapitałowych, Sołtysiński S. (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa. 5. Rachwał A. (2012), Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, w: System prawa handlowego, Prawo spółek handlowych, Tom 2, Włodyka S. (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. 6. Ustawa z dnia 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. z 2000 r., nr 94, poz. 1037 z późn. zm. 7. Ustawa z dnia 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz. U. z 2007 r., nr 168, poz. 1186 z późn. zm. 8. Włodyka S. (2012), Kodeksowe spółki atypowe, w: System prawa handlowego, Prawo spółek handlowych, Tom 2, Włodyka S. (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Streszczenie Cechy odnoszące się do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością sprawiły, że ta forma organizacyjna spółki kapitałowej zyskała niezwykłą popularność w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Przyczyniło się do tego wiele czynników, a między innymi i to, że założenie takiej właśnie formy osoby prawnej jest stosunkowo mało skomplikowane, a fakt wyłączenia odpowiedzialności osobistej wspólników za zaciągnięte przez nich zobowiązania, stwarza wręcz korzystne warunki do tego, aby tego rodzaju jednostkę organizacyjną zakładać dla nieuczciwych celów jak chociażby dla uniknięcia odpowiedzialności finansowej przez poszczególnych przedsiębiorców, czy też w celu ograniczenia odpowiedzialności osobistej. Widząc te zagrożenia ustawodawca krajowy, ale też i europejski, wprowadził do wydawanych orzeczeń szereg reguł utrudniających lub eliminujących całkowicie możliwości nielegalnego wykorzystywania tej formy prowadzenia działalności gospodarczych. W szczególności działania te odnoszą się do zapewnienia należytej ochrony majątkowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, ale nade wszystko kapitałowi zakładowemu funkcjonującej już spółki. Takie działanie nakierowane jest przede wszystkim na utrzymanie stabilizacji finansowej wewnątrz funkcjonującego podmiotu, a z drugiej strony na ochronę uprawnień wierzycieli spółki. Działania dokonywane w sposób nielegalny mogłyby doprowadzić do sytuacji, w której odzyskanie zaangażowanych środków finansowych, przy jednoczesnym nielegalnym postępowaniu jej udziałowców, bądź osób wykonujących funkcje jej organów byłyby wręcz niemożliwie. W związku z tym w treści artykułu opisane zostały w sposób przykładowy zagadnienia, odnoszące się do 38 Marek Białkowski funkcji i zasad, czy też procedur, które mają za zadanie wyeliminowanie tego typu zagrożeń z punktu widzenia zasad uczciwości kupieckiej niepożądanych i szkodliwych dla samej spółki, jak i wspólników oraz ich kontrahentów. Słowa kluczowe spółki prawa handlowego, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Capital protection in the limited liability company (Summary) Popularity of a limited liability company combined with a relatively simple, so uncomplicated procedure and the establishment and operation, meant that it has become in recent years a very popular not only in Poland, a form of doing business. Therefore, it also beheld attractiveness to those, who would exploit its weaknesses for quite unfair. Recognizing this problem to the provisions of commercial law relating to the limited liability company introduced a number of safeguards intended to protect its financial stability, and thus protect the capital. It is not without significance in this context is the fact that the same has been provided for adequate protection of its creditors. Thus, each operating system has been created instruments that complement each other. Keywords commercial companies, limited liability company
