Strategia Ekorozwoju Społeczno- Gospodarczego
advertisement
Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 1 Strategia Ekorozwoju SpołecznoGospodarczego Gminy Sztabin na lata 2004-2020. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 2 1. WSTĘP Strategia rozwoju gminy określa misję jej rozwoju, wytycza cele i porządkuje priorytety. Realizacja strategii powinna przede wszystkim trwale zapewnić wysoką jakość życia społeczności lokalnej przy zachowaniu unikalnych walorów środowiska przyrodniczego. Do określenia misji rozwoju i celów strategicznych niezbędna była diagnoza stanu istniejącego, czyli ocena najważniejszych warunków rozwoju gminy oraz jej potrzeb. Opisanie stanu dokonano między innymi metodą SWOT (ang. – mocne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia). Przy opracowaniu strategii uwzględniono sugestie i zapisy: 1) Strategii rozwoju województwa podlaskiego: – I Diagnoza stanu istniejącego z 1999 roku, – II Warianty i scenariusze rozwoju z 2000 roku, – III Zadania z 2000 roku, – IV Kierunki rozwoju do 2010 roku z 2003 roku, 2) Strategii rozwoju zrównoważonego miast i gmin dorzecza Biebrzy z 2002 roku, 3) Strategii marketingowej dla doliny Biebrzy z 2000 roku, 4) Planu zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego z 2003 roku, 5) Projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sztabin – w opracowaniu 2004 rok. Do ustalenia diagnozy stanu istniejącego wykorzystano: 1) Dane statystyczne Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku, 2) Dane statystyczne Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku, 3) Informacje i materiały planistyczne Urzędu Gminy Sztabin, 4) Wnioski i postulaty i propozycje zgłoszone do strategii w trakcie jej opracowania. 2. DIAGNOZA STANU GMINY SZTABIN 2.1. Środowisko przyrodnicze Środowisko przyrodnicze gminy wykazuje mały stopień odkształcenia poszczególnych jego komponentów wywołany działalnością ludzi. Największy stopień naturalności wykazuje rzeźba terenu i budowa geologiczna. Niszcząca działalność człowieka sprowadza się do niewielkiej eksploatacji surowców naturalnych na potrzeby lokalne. Istniejące i pozostawione odkrywki są niewielkie i nie powodują degradacji krajobrazu. Ze względu na ubogą sieć osadniczą wpływ zabudowy na degradację środowiska jest znikomy podobnie jest z gospodarką rolną. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 3 Sieć rzeczna została przekształcona poprzez przyłączenie sieci kanałów melioracyjnych, co przyczyniło się do wydłużenia cieków. Zmianom uległy również zasięgi zlewni, ponieważ przekopanie kanałów spowodowało przeciągnięcie wód cieków sąsiednich, wiele koryt cieków naturalnych zostało wyprostowanych a więc uległo skróceniu, co przyczyniło się do przyspieszenia odpływu ze zlewni, gdzie jednak lasy i większe torfowiska sprzyjają retencji. Wody powierzchniowe wykazują dobry stan czystości – małe zanieczyszczenia typu chemicznego tym bardziej. Stan wód gruntowych jest różny i zależy od głębokości oraz izolacji od powierzchni. Wody mało zanieczyszczone występują na obszarach o gruntach spoistych i mało przepuszczalnych. Zanieczyszczenia wzrastają na obszarach o gruntach przepuszczalnych ze swobodnym zwierciadłem wody. W celu uchronienia naturalnej roślinności i przeciwdziałania degradacji środowiska powołano park narodowy. Czystość powietrza na obszarze gminy nie budzi zastrzeżeń z powodu braku lokalnych emitorów. 2.1.1. Rzeźba terenu Obszar Gminy Sztabin pod względem hipsometrycznym zaliczony został do zatorfionego obniżenia mezoregionu Kotliny Biebrzańskiej wchodzącej w skład mezoregionu Niziny Północnopodlaskiej. Układ form rzeźby terenu wyższego rzędu jak: wysoczyzna (stare i młodoglacjalne), sandry, taras pradoliny i taras zalewowy występujące w Pradolinie Biebrzy pozwalają na wyróżnienie w jej obrębie występujących obszarów: – basenu Biebrzy Górnej wraz z południową częścią sandru augustowskiego – basenu Biebrzy Środkowej – basenu Biebrzy Dolnej. Obszar Gminy Sztabin w swojej dominującej części położony jest w obrębie basenu Biebrzy Górnej. Jedynie nieznaczna, zachodnia część doliny Biebrzy oraz cała dolina rzeki Netty wchodzą już w skład basenu Biebrzy Środkowej. Zróżnicowanie rzeźby powierzchni terenu Gminy Sztabin wiąże się ściśle z występowaniem w jej obrębie takich jednostek (elementów) morfologicznych jak wysoczyzna morenowa (dyluwialna) o charakterystycznym położeniu wyspowym w obrębie terenów bagienno-torfowych basenu Górnej Biebrzy, równiny sandrowej niższego poziomu z licznymi wydmami oraz rozległych równin torfowobagiennych w dolinie rz. Biebrzy, Wołkuszanki, Lebiedzianki, Netty i innych. Obszar wysp wysoczyznowych w obrębie gminy (Sztabińska Jastrzębska) charakteryzuje się stosunkowo łagodnym podnoszeniem się zboczy i w miarę spokojną pagórkowato falistą rzeźbą terenu opadającą w różnych kierunkach z zachowaniem jednak ogólnego nachylenia terenu w kierunku południowo-zachodnim. Są to formy akumulacji lodowcowej o wysokościach względnych kształtujących Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 4 się w granicach od kilku do kilkunastu metrów. Wysoczyzna wzniesiona jest średnio od 125 – 140 m npm o spadkach do 5% lokalnie spadki sięgają powyżej 5%. Równina sandrowa obejmuje obszary gminy położone głównie po północnej stronie wysp morenowo-wysoczyznowych. Powierzchnia sandrowa jest płaska i łagodnie opada w kierunku południowo-wschodnim. Płaską powierzchnię sandrową urozmaicają płytkie zatorfione lub zabagnione dolinki rzeczne (Wołkuszanki, Jastrzębianki, Lebiedzianki) biegnące zgodnie z jej nachyleniem oraz szereg zatorfionych zagłębień. Na powierzchni sandrowej występują także liczne wydmy o kształcie parabolicznym i wałowym. Przyczyniły się one znacznie do zmiany konfiguracji sandru i warunków odpływu wód zagłębinowych, co niewątpliwie wywarło istotny wpływ na zachodzące później procesy zatorfiania terenu. Średnie wzniesienie terenów sandrowych n.p.m. waha się w granicach 120-130 m, lokalnie 140 m i wyżej. Tereny sandrowe a szczególnie rozlokowane na nich wydmy pokryte są lasami. Następnym elementem rzeźby terenu obejmującym zarazem największe powierzchnie obszaru gminy Sztabin są równiny torfowo-bagienne lokalizacyjnie związane głównie z doliną rzeki Biebrzy i jej dopływami oraz doliną rzeki Wołkuszanki. Stanowią bardzo rozległe powierzchniowo, zabagnione obniżenia, wypełnione przeważnie pokładami torfu, nieraz o znacznych miąższościach. Ponadto są to powierzchnie płaskie, niedostrzegalnie opadające w kierunku południowozachodnim ku rzece Biebrzy oraz północno-wschodnim ku rzece Wołkuszanka (dział wodny I rzędu). Są to tereny położone głównie na wysokości 110-120m npm. Najwyższe wzniesienie w obrębie gminy osiąga wartość 152,8 m n.p.m. i położone jest na tzw. wyspie Sztabińskiej na południe od miejscowości Podcisówek na terenach zalesionych (rejon lokalizacji telewizyjnej stacji przekaźnikowej). Natomiast najniżej położony obszar osiąga wartość ca 109 m n.p.m. I znajduje się w dolnym odcinku doliny rzeki Biebrzy w okolicy wsi Jasionowo a zatem deniwelacja na obszarze całej gminy wynosi 43,8 m. Na obszarze Gminy Sztabin występują trzy typy rzeźby terenu, ich procentowy udział przedstawia się następująco: – płaskorówninna – 86% – niskofalista i niskopagórkowata -12% – falista i pagórkowata - 2% A więc dominującym typem jest rzeźba płaskorówninna. Procentowy udział powierzchni terenu w przedziałach bonitacji rzeźby z punktu widzenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej przedstawia się następująco: – tereny bardzo korzystne – 86% – tereny korzystne – 14% Średni wskaźnik bonitacji rzeźby ( w skali 10pkt.) w Gminie Sztabin wynosi 9,6 pkt. Rzeźba terenu na obszarze niezalesionym Gminy Sztabin stwarza korzystne warunki rozwoju rolnictwa. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 5 2.1.2. Budowa geologiczna Obszar Gminy Sztabin zbudowany jest z utworów czwartorzędowych pochodzenia plejstoceńskiego i holoceńskiego. Podłoże czwartorzędu budują utwory górnej kredy reprezentowane przez niesfałdowane margle i wapienie senońskie. Średnia miąższość utworów czwartorzędowych jest znaczna i wynosi około 130 m. Seria utworów plejstoceńskich reprezentowana jest głownie przez piaski i żwiry oraz częściowe gliny zwałowe. Utwory plejstoceńskie (za wyjątkiem obszarów wydmowych) należą do gruntów o korzystnych właściwościach techniczno-budowlanych i nie stwarzają ograniczeń do projektowania urbanistycznego. Utwory holoceńskie występują w dolinach rzek, zagłębieniach i obniżeniach terenowych. Reprezentowane są głównie przez torfy, namuły i piaski aluwialne. Na obszarach sandrowych znajdujące się doliny rzek Lebiedzianki, Jastrzębianki (dopływy Biebrzy) i Wołkuszanki (dopływ Czarnej Hańczy), wypełnione są utworami organogenicznymi o miąższościach przeważnie w granicach 1-2 m lokalnie tylko dochodzących do 3 m. Dominującym rodzajem utworów na tych terenach jest torf olesowy, którego występowanie jest skorelowane z płytkimi obniżeniami terenowymi. Obszar tarasu zalewowego doliny Biebrzy na całej swej długości zbudowany jest głównie z torfów. W rozszerzonej wschodniej części doliny dominują słabo i średnio rozłożone torfy mechowiskowe, zaś w zwężonym korytarzowym odcinku średnio i silnie rozłożone torfy turzycowiskowe. 2.1.3. Zasoby surowcowe Surowce mineralne – gmina jest uboga w surowce mineralne mimo znacznej miąższości utworów czwartorzędowych. Do złóż udokumentowanych należą złoża kruszywa naturalnego dla potrzeb budownictwa i drogownictwa w miejscowościach: Tabela Nr 1. Udokumentowane złoża kruszywa. Nazwa miejscowości Lebiedzin Kamień Kamień II Cisów Jagłowo Krasnoborki Cisów II Jasionowo Powierzchnia złoża (ha) Zasoby (tys. ton) 1,04 3,87 1,72 0,51 15,32 0,62 4,20 1,85 104,00 585,00 9938,00 47,28 771,00 53,48 702,50 307,50 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 6 Ponadto na terenie gminy występują bogate złoża torfowe. Zajmują one znaczne powierzchnie we wszystkich dolinach rzecznych i obniżeniach terenowych. Występują tu: – torfy szuwarowe – na obszarach przyrzecznych Biebrzy Środkowej, – torfy turzycowe – w strefie cieków wodnych (Biebrza i jej dopływy), – torfy olesowe leśne – w brzeżnych partiach doliny na wyspach mineralnych, – torfy olesowe zaroślowe – na przejściu od przyrzecznej strefy torfów szuwarowych i turzycowiskowych do przygruntowej strefy torfowisk olszowych, – torfy brzezinowe – kilka większych kompleksów na obszarze sandru Augustowskiego, – torfy mszarne wysokie – na terenie sandru Augustowskiego w rozproszeniu. 2.1.4. Hydrografia Obszar Gminy Sztabin za wyjątkiem jego północno-wschodniego skrawka terenu leży w dorzeczu Wisły – Narwi. W północno – wschodniej części obszaru gminy przebiega dział wodny pierwszego rzędu. Skrawek obszaru tej części gminy należy do zlewni rzeki Wołkuszanki leżącej w dorzeczu Niemna i nie ma istotnego znaczenia w układzie sieci hydrograficznej Gminy Sztabin. Powierzchniowy system hydrograficzny obszaru gminy składa się z Biebrzy i jej dopływów. Głównym odbiornikiem wód z obszaru Gminy Sztabin jest rzeka Biebrza płynąca z północnego-wschodu na południowy-zachód. Trasa rzeki jest bardzo rozwinięta z licznymi meandrami, i starorzeczami zaś lustro wody w rzece układa się blisko powierzchni terenu. W północno-wschodniej części opracowania płynie Biebrza rozszerzeniem basenu górnego i jest najbardziej zbliżona do głównej strefy Wisły i Niemna. Spadki koryta są bardzo małe, najniższe w całej dolinie Biebrzy i wynoszą około 0,06%. Następnie rz. Biebrza wpływa w wąski odcinek basenu górnego gdzie przyjmuje z obszaru gminy rzekę Lebiedziankę, która ze swoim lewobrzeżnym dopływem Jastrzębianką odwadnia obszary wchodzące w skład Puszczy Augustowskiej. Koryto rzeki wcięte w torfie jest wyraźnie głębsze i waha się w granicach 1,5 – 4,0 m. Spadek rzeki u wylotu doliny w szeroki basen Biebrzy środkowej wzrasta i wynosi około 0,45%. Meandrująca rzeka tworzy w rejonie Jagłowa i Dębowa duże ramiona a dorzecze jej wybitnie się zwiększa. Z prawej strony dopływa rzeka Netta, będąca jednocześnie zachodnią granicą gminy. Rzeka Biebrza na całym odcinku graniczącym z obszarem Gminy Sztabin jest nieuregulowana, jej zlewnia w przekroju Dębowo wynosi ca 2320 km 2, a średni roczny przepływ wynosi 12,4 m3/sek. Rzeka charakteryzuje się umiarkowanym ustrojem rzecznym i wezbraniem wiosennym oraz gruntowo – opadowym zasilaniem. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 7 Obszary gminy w jej południowej części wzdłuż dolin rzek (Biebrzy i jej dopływów) stanowią tereny zalewowe. Zalewy związane są z porami roku i intensywnością opadów i roztopów. Czas trwania zalewów w basenie Biebrzy Górnej i Środkowej zazwyczaj kończy się w kwietniu i w okolicy Sztabina trwa średnio rocznie około 20 dni. Rzeka Netta wypływa z jeziora Necko doprowadzając wodę do Biebrzy z dużej części Pojezierza Zachodnio-Suwalskiego. Między Augustowem i Dębowem jest ona częściowo skanalizowana jako fragment Kanału Augustowskiego z końcową śluzą Dębowo. Szerokość dna kanału waha się w granicach 8,5 – 11,0 m, głębokość nie przekracza 1,5 m. Gwarantowana głębokość 80 cm przez 215 dni około 120 cm przez 135 dni w roku. Zlewnia rzeki Netty w przekroju Dębowo wynosi około 1336 km2, a średni roczny przepływ (QSW) wynosi 6,61 m3 /sek. Tabela nr 2. Kilometraż rzeki Biebrzy na terenie Gminy Sztabin Klasa czystości Długość rzeki Powierzchnia dorzecza Nazwa rzeki (2001r.) w km w km2 III Biebrza 170,6 7057,4 II źródła – ujście rzeki Nurki 11,6 54,5 (6,1 za granicami kraju) II Ujście Nurki–Sztabin 50,7 (108,3)xx) 846,0 III Sztabin-Dębowo 23,7 (84,6) 2322,4 III Dębowo-Osowiec 33,3 (51,3) 4365,1 III Osowiec-Burzyn 43,3 (8,0) 6900,4 III Burzyn-Ujście 8,0 II Sidra 32,8 298,6 III Netta 102,4 1336,1 III Brzozówka 55,8 696,8 III Jegrznia 110,6 1011,1 III Ełk 113,6 1524,5 III Wissa 49,0 517,3 x) wg: Podziału hydrograficznego Polski – IMGW 1975r, Misiewicz 1974 /kilometraż Biebrzy/ xx) kilometry usytuowania wodowskazów Poważną rolę w obrębie obszaru gminy odgrywają tereny podmokłe i cieki sztuczne. Największe zwarte tereny podmokłe występują w dolinach w/w rzek oraz w części północno-wschodniej na obszarach sandrowych Puszczy Augustowskiej. Na terenie gminy brak jest takiego elementu hydrograficznego, jakim są jeziora. Stan sanitarny wód istniejących na terenie gminy jest zadowalający, nie obserwuje się zjawiska zanieczyszczeń wód powierzchniowych ściekami przemysłowymi i komunalnymi. Problem zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy może sprowadzać się do zanieczyszczeń lokalnych spowodowanych intensywnym rozwojem rolnictwa. Stan czystości wód odpowiada ustalonym normatywom – klasom. Zjawisko powodzi związane jest z wezbraniami wody, podczas których woda po przekroczeniu stanu brzegowego rzek zalewa doliny rzeczne, a przez to powoduje szkody oraz straty finansowe i pozaekonomiczne. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 8 Wezbrania wody w ciekach (i na terenach podmokłych łąk) mogą być spowodowane zwiększonym zasilaniem, na przykład przez opad, tajanie śniegu lub zahamowaniem odpływu w wyniku zatoru. 2.1.5. Zasoby wodne Na terenie gminy można wyróżnić trzy rodzaje poziomów zalegania I – go użytkowanego poziomu wodonośnego wód podziemnych różnie izolowanych w zależności od obszarów występowania. W dolinach rzek i obniżeń podmokłych występują wody podziemne bez izolacji gdzie strop warstwy wodonośnej występuje do głębokości 10 m p.p.t. w utworach piaszczystych lub pod nadkładem utworów trudno przepuszczalnych o miąższości do 2m lub średnio przepuszczalnych do 5 m. Zachodnia niewielka część obszaru gminy tworzy poziom wodonośny średnio izolowany ze stropem warstwy wodonośnej pod nadkładem utworów trudno przepuszczalnych o miąższości 2 – 10 m. Lub średnio przepuszczalnych o miąższości 5 – 20 m w utworach piaszczystych (bez izolacji) zwierciadło wody występuje na głębokości 10 – 20 m. Środkowa część gminy stanowi poziom wodonośny dobrze izolowany ze stropem warstwy wodonośnej pod nadkładem utworów trudno przepuszczalnych o miąższości powyżej 10 m lub średnio przepuszczalnych powyżej 20 m w utworach piaszczystych (bez izolacji), zwierciadło wody występuje na głębokości ponad 20 m p.p.t. Głębokość wód uzależniona jest również od wielkości i intensywności zasilania głównie opadowego. Południowo – zachodni kraniec gminy w dolinie Biebrzy znajduje się na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) jest to Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), Pradolina rzeki Biebrzy, gdzie wody podziemne znajdują się w I klasie czystości – nieznacznie odbiegające od normy, łatwe do uzdatniania. Zbiornik musi podlegać ochronie w planach zagospodarowania przestrzennego. Jest to fragment zbiornika Pradoliny rzeki Biebrzy o powierzchni 1295 ha ze średnią głębokością ujęć 45 m a szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 200,00 tys.m3/d. Zbiornik charakteryzuje się znaczną miąższością utworów wodonośnych (najczęściej 20 – 30 m, lokalnie do 40 – 50 m, wyjątkowo do 100 m), oraz wysoką zasobnością wynikającą z dużej odnawialności zasobów i drenującego charakteru w stosunku do otaczających obszarów wyższych. Są zwykle odkryte, dostępne dla zanieczyszczeń. Słaba, nieciągła izolacja utworami słabo przepuszczalnymi występuje jedynie lokalnie w strefach tarasów zalewowych. Zbiorniki dolinne, mimo że są pozbawione izolacji są zanieczyszczone w naturalnym systemie krążenia tylko w partiach stropowych w strefie zasięgu wód infiltrujących w wyższych partiach tarasów. W głębszych partiach występują czyste wody pochodzące z dalekiego zasilania. Przenikanie wód zanieczyszczonych do głębszych partii następuje tylko w warunkach intensywnej i ciągłej eksploatacji. Zanieczyszczenia wprowadzane są ciekami powierzchniowymi. Obserwowane zanieczyszczenia antropogeniczne maja charakter lokalny związany ze strefami koncentracji ognisk zanieczyszczeń. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 9 Gmina posiada wystarczające zasoby wodne podziemne dla potrzeb zaopatrzenia mieszkańców. Suma zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych wynosi – 187 m3/h=4.488 m3/d=1.638 tys. m3/rok a suma poborów rzeczywistych wynosi 553 m3/d=202 tys. m3/rok. Ich wielkość i jakość nie budzi zastrzeżeń. Na terenie gminy występują znaczne obszary zaliczane do potencjalnych terenów powodziowych, występują one głównie wzdłuż cieków jak i na terenach podmokłych łąk często zatorfionych. 2.1.6. Warunki klimatyczne Warunki klimatyczne Kotliny Biebrzańskiej znacznie odbiegają od warunków panujących w Polsce środkowej i zachodniej. Mieszczą się one w ogólnej charakterystyce Niziny Północnopodlaskiej. W podziale na regiony klimatyczne woj. białostockiego (w dawnych granicach administracyjnych) wg St. Pietkiewicza obszar Gminy Sztabin zaliczony został do drugiego regionu obejmującego południowo-wschodnią część pojezierzy, północno-wschodni koniec bruzdy centralnej i wzniesienia wschodnie. Region ten charakteryzują następujące dane: średnie roczne temperatury wynoszą około 6,5 º C, natomiast lipca od 17ºC do 18ºC, okres wegetacyjny trwa tu średnio około 200 dni, a pokrywa śnieżna około 90 dni. Roczna wielkość opadów atmosferycznych wynosi około 600 mm. Warunki klimatyczne obszaru gminy Sztabin na podstawie opracowania dot. klimatu rejonu Rolniczego Zakładu Badawczego „Biebrza” (basen środkowy) wykonanego przez Krzywonosa (1965r.) przedstawiają się następująco: średnia temperatura roczna waha się w granicach 6,5 - 7º C (niższa o 1-2º C od Polski środkowej). Średnia temperatura stycznia – 4, -4,5º C (niższa o 1,5 - 3º C od Polski środkowej). Podobnie różnice dotyczą średnich temperatur wiosennych. Zima trwa średnio 3,5 – 4 miesięcy (dłuższa o 0,5 – 1 od Polski środkowej). Lato trwa 2-3 miesiące (krótsze o około 1 miesiąc od pozostałych części Polski). okres wegetacyjny trwa średnio 187-206 dni (krótszy o 15-20 dni od Polski środkowej i zachodniej). Liczba dni przymrozkowych waha się od około 35-83 dni. Roczna suma opadów wynosi 550-600 mm. Liczba dni z opadem śnieżnym wynosi około 70 w roku. Pokrywa śnieżna zalega średnio 75-104 dni w okresie od końca listopada do początków kwietnia. Jak wynika z powyższego, obszar ten charakteryzuje się w skali kraju stosunkowo surowymi warunkami klimatycznymi określonymi dość ostrą zimą, opóźnioną wiosną i przyspieszoną jesienią, cieplejszą od wiosny. Warto także podkreślić, że stosunkowo długotrwały okres zimy ma swoje również zalety, ponieważ skraca najmniej korzystne pory roku tj. przedwiośnie i przedzimie. 2.1.7. Warunki glebowe Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 10 Gmina Sztabin położona jest w Kotlinie Augustowskiej. Skałami macierzystymi gleb tego obszaru są piaski luźne, piaski słabo gliniaste i gliniaste, gliny oraz torfy. Na obszarze Gminy Sztabin dominują gleby bagienne i pobagienne typu torfowych i murszowych nad glebami mineralnymi. Gleby organiczne występujące na obszarze tej gminy charakteryzują się dużym zróżnicowaniem. W dolinie Biebrzy przeważają torfy o słabym lub średnim stopniu rozkładu. Natomiast na terenach sandrowych występują głównie torfy średnio głębokie i płytkie silnie rozłożone, podatne na przesuszanie. Ponadto na obszarach sandrowych występują bardzo płytkie gleby organiczno-mineralne, które na stanowiskach odwodnionych ulegają przesuszeniu. Na gruntach ornych, głównie w środkowej części gminy występują gleby brunatne kwaśne i wyługowane oraz czarne ziemie zdegradowane. Natomiast w południowo-zachodniej części gminy występują czarne ziemie właściwe, brunatne właściwe, bielicowe i pseudobielicowe. O potencjalnych możliwościach produkcyjnych gleb tego obszaru decyduje duży udział kompleksu żytniego słabego i żytniego bardzo słabego przydatności rolniczej w powierzchni gruntów ornych: Natomiast udział poszczególnych klas bonitacji gruntów ornych przedstawia się następująco: - klasa IIIb - 1,1% - klasa IVa - 8,5% - klasa IVb - 21,2% - klasa V - 35,8% - klasa VI - 31,7% - klasa VIRz - 1,7% Gleby o najwyższej wartości produkcyjnej obszaru gminy zajmują niewielkie powierzchnie koncentrując się głównie w południowo-zachodniej części gminy głównie we wsiach Jaziewo, Jaminy, Mogilnice, Lipowo, Czarniewo, Czarny Las, w południowej części głownie we wsi Krasnoborki, Jasionowo, Krasnybór oraz we wschodniej części gminy na gruntach wsi, Jastrzębna I, Jastrzębna II i Ostrowie. Gleby klas trzecich i czwartych stanowią około 31% powierzchni gruntów ornych. Gleby o niskiej wartości produkcyjnej zaliczane do V, VI i VIRz klasy bonitacyjnej stanowią około 69% i rozciągają się na obszarach sandrowych głównie w środkowej części na tzw. Wyspie Sztabińskiej oraz w części północnej i północno-wschodniej gminy. Największy udział gleb klasy V (ponad 50% powierzchni gruntów ornych) występuje w obrębie Ewy, Jagłowo, Kunicha, Polkowo, Sztabin. Natomiast udział gleb VI klasy bonitacyjnej waha się od 1,2% w obrębie Kopytkowo i Hruskie do ponad 83% w obrębie Podcisówek, Sosnowo, Balinka a w obrębie Motułka wynosi 96,6%. Gleby klasy VIRz stanowią 1,7% powierzchni gruntów ornych gminy, a rozmieszczenie w poszczególnych obrębach jest nierównomierne. W obrębie Balinka, Budziski, Czarniewo, Czarny Las, Jaminy, Komaszówka, Kopytkowo gleby tej klasy nie występują. Natomiast największy ich udział występuje w obrębie Fiedorowizna – 6,8%, Sosnowo – 5,6% i Wolne 5,1%. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 11 Gleby organiczne na terenie Gminy Sztabin przedstawiają średnią i niską wartość produkcyjną, a udział poszczególnych klas bonitacyjnych jest następujący: Tabela Nr 3. Gleby organiczne w Gminie Sztabin Wyszczególnienie łąki Udział procentowy: Klasa pastwiska III IV V VI III IV V VI VIRz 0,1% 40,1% 38,6% 21,2% 0,4% 17,0% 46,7% 34,5% 1,4% Największe kompleksy łąk i pastwisk o średniej wartości produkcyjnej zaliczane do IV klasy bonitacyjnej występują w rejonie zmeliorowanych i zagospodarowanych użytków zielonych, głównie w północnej i północno-wschodniej części gminy. Natomiast obszary łąk i pastwisk o niskiej wartości produkcyjnej zaliczane do V i VI klasy bonitacyjnej występują głównie w dolinie rzeki Biebrzy i Netty. Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej gleb Gminy Sztabin wynosi 31,6 pkt. i w skali Powiatu Augustów tylko Gmina Płaska charakteryzuje się niższym wskaźnikiem bonitacji gleb. Warunki agroklimatyczne w gminach Powiatu Augustów są zróżnicowane i w skali punktowej wahają się od 6,4 pkt. w Gminie Płaska do 7,2 pkt. w Gminie Bargłów Kościelny i Sztabin. Obszar Powiatu Augustów, w skład, którego wchodzi Gmina Sztabin charakteryzuje dość korzystna bonitacja rzeźby terenu, a dla Gminy Sztabin wynosi 4 pkt. Bonitacja warunków wodnych w obrębie Powiatu Augustów wykazuje zróżnicowanie od 1,6 pkt. w Gminie Płaska do 3,8 pkt. w Gminie Augustów, a w Gminie Sztabin wynosi 2,9 pkt. Całościowa ocena przyrodniczych warunków produkcji rolnej Gminy Sztabin wyrażona wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 45,7 pkt., a w tym rejonie tylko Gmina Płaska charakteryzuje się niższym wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. 2.1.8. Szata roślinna Obszar Gminy Sztabin przynależy do Krainy Biebrzańskiej Działu Północnego. Zaś w regionalizacji geobotanicznej do mazursko – podlaskiego regionu Niżu Wschodnoeuropejskiego. Jest to obszar objęty północnym zasięgiem świerka i wyróżnia się skupianiem kontynentalno – borelnych elementów roślinności. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 12 Charakterystyczne są tu niżowe bory świerkowe, szczególnie postaci borów mieszanych świerkowo – sosnowo – dębowych z dużym udziałem osiki, leśne i bezleśne torfowiska wysokie, zespoły wrzosowisk mączniowych, torfowisk niskich i przejściowych, łąk i pól uprawnych. W dolinach rzek dominuje roślinność emersyjnych torfowisk niskich i przejściowych. Są to głównie zbiorowiska mszysto – turzynowe w mozaice ze zmienno – wilgotnymi łąkami. Doliny małych rzek Olszanki i Lebiedzianki są w większości odlesione i zmeliorowane. Ponad 40% powierzchni gminy zajmują lasy. Głównie są to południowe obszary Puszczy Augustowskiej. Dominującym drzewostanem jest sosna. Lasy prywatne stanowiące 25% powierzchni lasów w gminie budowane są przez młode wiekowo drzewostany. Dominują bory sosnowe i mieszane, bory świerkowe i grądy świeże, lokalnie występują łęgi i olsy. Wiele obszarów leśnych objęto ochroną i określono zasady w nich gospodarowania. 2.1.9. Świat zwierzęcy Na terenie gminy obok obszarów o formie zubożonej wskutek intensywnych form gospodarowania rolniczego i leśnego znajdują się tereny o charakterze zbliżonym do naturalnego lub mało przekształcone. Najistotniejszą rolę w kształtowaniu zasobów floristycznych obszaru pełnią tu duże i zwarte kompleksy leśne (Puszcza Augustowska) oraz tereny mokradłowe związane z dużymi dolinami rzecznymi. Wśród dużych ssaków najliczniej reprezentowane są: łoś, jeleń, sarna, dzik , które znajdują tu optymalne warunki do bytowania. Ssaki drapieżne to: wilk, ryś, jenot, borsuk, kuna, tchórz, łasica. Rozległe tereny leśne, wodne i bagienne stwarzają optymalne warunki do bytowania wielu gatunków ptaków. Do najcenniejszych należy zaliczyć następujące gatunki: bąk, bocian czarny, liczne kaczkowate, orliki, bieliki, błotniaki, cietrzew, derkacz, brodźce, sowy, zimorodki, dudki, dzięcioły, myszołowy, skowronki, pliszki, słowiki, sikory, sroki, kruki, kawki, wrona. Gromada płazów to wiele odmian żab, a z gromady gadów występują jaszczurki, padalec, zaskrońce, żmije zygzowate. Obszary znajdujące się pod silną presją człowieka – grunty użytkowane rolniczo i rozdrobnione tereny leśne zamieszkiwane są przez gatunki pospolite: sarnę, lisa, dzika, zająca szaraka, a z grupy małych ssaków: jeża, nornicę, mysz i szczura. 2.1.10. Walory krajobrazowe Na obszarze gminy wydzielono według kryterium roślinności potencjalnej kilka poniższych typów krajobrazu: – krajobraz nadrzecznych łęgów wierzbowo – topolowych w strefie zalewów periodycznych, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 13 – krajobraz łęgów olszowych i jesionowo – olszowych siedlisk wodno – gruntowych, – krajobraz środkowoeuropejskich olsów i mechowisk w szerokich dolinach rzecznych, – krajobraz kontynentalnych borów mieszanych, – krajobraz kontynentalnych śródlądowych borów sosnowych w kompleksie boru świeżego, suchego i wilgotnego. Według kryterium roślinności rzeczywistej uwzględniającej oddziaływanie człowieka na szatę roślinną i siedlisko, wyróżniono krajobrazy leśne przynależące do dużych zwartych kompleksów Puszczy Augustowskiej. Na większości terenów przeważają powierzchniowe krajobrazy autropogeniczne łąk i pól uprawnych. W dolinach rzeki Biebrzy i Netty torfowiska niskie. Istotnym elementem struktury krajobrazu są cieki wodne i brak jezior. 2.1.11 Źródła zagrożeń środowiska przyrodniczego Środowisko przyrodnicze na obszarze Gminy Sztabin należy do najmniej zanieczyszczonych w Polsce. Jednak stan czystości głównej rzeki Biebrzy nie jest zadawalający głownie ze względu na zanieczyszczenia w jej głównym biegu. Aktualnie są w III klasie czystości i na wodowskazie w Sztabinie występuje wskaźnik BZT5, a na Nettcie w Dębowie miano Coli. Na obszarze gminy nie ma oczyszczalni ścieków komunalnych, a istniejąca w Sztabinie nie jest w pełni skuteczna. Pogarszają sytuację zanieczyszczenia powierzchniowe spływające z gruntów i gospodarstw rolnych oraz - szczególnie niebezpieczne - z dróg. Gromadzone w gospodarstwach rolnych w nieszczelnych zbiornikach ścieki przedostają się do gruntu, stwarzając zagrożenie dla czystości wód podziemnych. Niewielka gęstość zaludnienia i rozproszenie zabudowy oraz niemal brak istotnych punktowych źródeł emisji sprawia, że zagrożenie zanieczyszczeń powietrza praktycznie tu nie występuje. Emisja gazów ogółem oraz oddzielnie CO2 i pyłów ze źródeł stacjonarnych w μg/ha w Gminie Sztabin należy do najmniejszych wśród gmin dorzecza Biebrzy i odbiega prawie dziesięciokrotnie od średnich wielkości dla całego kraju. Na obszarze gęstej zabudowy – wieś Sztabin w bezpośredniej bliskości dróg o znacznym natężeniu ruchu następuje większa koncentracja zanieczyszczeń komunikacyjnych i natężenia hałasu, które mogą przekraczać odpowiednie wartości dopuszczalne. Głównym źródłem wielokierunkowej presji na środowisko przyrodnicze jest osadnictwo oraz sieć dróg. Drogi stanowią barierę powodującą fragmentację ekosystemów i zmniejszającą różnorodność biologiczną, utrudniającą naturalne przemieszczanie się i migrację gatunków. Zagrożeniem jest naturalny proces sukcesji roślinności krzewiastej, wynikający z ekstensywnej gospodarki rolnej nieleśnymi ekosystemami bagiennymi. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 14 Zanik zbiorowisk i rzadkich gatunków flory i fauny prowadzi do zubożenia różnorodności biologicznej i zmniejszenia atrakcyjności turystycznej terenu. 2.1.12. Ochrona przyrody i środowiska Ochrona przyrody i środowiska jest częścią polityki ekologicznej państwa, jest obowiązkiem każdego obywatela, organów państwowych oraz samorządu terytorialnego, a także jednostek organizacyjnych oraz osób prawnych i fizycznych prowadzących działalność wpływającą na przyrodę. Popularyzowanie ochrony przyrody i środowiska jest obowiązkiem wyżej wymienionych jednostek. Ochrona przyrody zajmuje się podstawami ochrony tworów przyrody i jej zasobów, są to wszelkie działania społeczne zmierzające do zachowania, restytuowania i zapewnienia trwałości użytkowania tworów i zasobów przyrody. Ochrona środowiska dotyczy konkretnego środowiska, środowiska człowieka, które obejmuje zarówno obiekty naturalne, jak i twory ludzkie. I w wielu działaniach niełatwo jest wyznaczyć wyraźną granicę między ochroną przyrody i środowiska. Naczelnym celem obu działań jest zrównoważony rozwój naturalnych obiektów przyrodniczych i wytworów cywilizacji ludzkiej. W myśl ochrony przyrody na terenie gminy występują następujące formy jej ochrony: Biebrzański Park Narodowy, powołany na podstawie Rozporządzenia Rady Ministra z dnia 9 września 1993 r., obejmuje obszar chroniony, wyróżniający się szczególnymi walorami i wartościami naukowymi, przyrodniczymi, w którym ochronie podlega całość przyrody. Park wraz z otuliną obejmuje prawie całą dolinę Biebrzy. Ogółem powierzchnia parku wynosi 59 223 ha, jego otuliny 66 824 ha – dane na dzień 31 grudnia 2002 roku. Obecnie jest to największy i najbardziej naturalny w Europie Środkowej i Zachodniej kompleks torfowisk niskich z niewielkim udziałem przejściowych i wysokich, które zajmują około 90 tys. ha. BPN chroni ostatnie w Centralnej i Zachodniej Europie, tak rozległe i prawie niezmienione dolinowe torfowiska z unikalną różnorodnością gatunków roślin i zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Dolina Biebrzy jest bardzo ważnym miejscem gniazdowania, żerowania i odpoczynku dla ptactwa wodno - błotnego, toteż w 1995 roku wpisana została na listę siedlisk objętych konwencją Ramsar, tj. obszarów mokradłowych o międzynarodowym znaczeniu, zwłaszcza jako środowiska życia ptactwa wodno – błotnego. Celem strategicznym Parku jest: zachowanie ekosystemów bagiennych, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 zachowanie krajobrazu kulturowego doliny rzeki nizinnej, ochrona naturalnych procesów w ekosystemach wodnych i leśnych. 15 W Gminie Sztabin Biebrzański Park Narodowy zajmuje powierzchnię 5559,00 ha. Tabela Nr 4. Powierzchnia BPN na terenie Gminy Sztabin pod względem użytkowania terenów – dane w przybliżeniu Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Wyszczególnienie użytki rolne lasy wody tereny różne nieużytki grunty prywatne 2181,61 428,99 196,10 1516,68 Powierzchnia w ha mienie komunalne 114,61 0,05 83,67 7,12 Tabela Nr 5. Grunty będące własnością Skarbu Państwa w zarządzie BPN w granicach Gminy Sztabin: Lp. 1. 2. 3. 4. 5 Wyszczególnienie powierzchnia ogólna użytki rolne lasy wody tereny różne nieużytki Powierzchnia w ha Skarb Państwa w innym użytkowaniu 754,66 275,5 126,08 215,41 52,6 22,27 127,49 24,50 20,95 13,32 427,54 - Stan na 31 grudnia 2002 roku Siedliska przyrodnicze podlegające ochronie na terenie Parku zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. to m. in.: starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, zalewane muliste brzegi rzek, pionierskie murawy napiaskowe, murawy bliźniczkowe, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, wilgotne łąki użytkowane ekstensywnie, niżowe łąki użytkowane ekstensywnie, torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, torfowiska alkaliczne, szuwary wielkoturzycowe, grąd subkontynentalny, brzezina bagienna, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 16 las brzozowo – sosnowy, sosnowy bór bagienny, borealna świerczyna na torfie, łęg wiązowo – jesionowy, olsy i łozowiska. Na terenie Parku stwierdzono występowanie 960 gatunków roślin naczyniowych, z czego 61 gatunki pod ochroną całkowitą, 18 gatunków pod ochroną częściową, 29 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi w Polsce, 45 gatunków z Listy Roślin Zagrożonych w Polsce. W Parku występuje 377 gatunków zwierząt kręgowych. Z czego pod ochroną całkowitą występuje 22 gatunki ssaków, 255 gatunków ptaków, 5 gatunków gadów, 13 gatunków płazów, 1 gatunek kręgoustych i 4 gatunki ryb. W Parku występują obiekty kultury materialnej, miejsca Pamięci i stanowiska archeologiczne. Projekt planu ochrony Parku zawiera ustalenia do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie: gospodarki wodno – ściekowej, poprawy bilansu wodnego, eliminacji i ograniczenia źródeł zagrożeń, prowadzenia racjonalnej gospodarki rolnej i leśnej, zabudowy przestrzennej. Projekt planu wymienia sposoby udostępniania obszarów Parku dla celów turystycznych, naukowych i edukacyjnych Obszar Parku ma rekomendacje do uznania za Obiekt Dziedzictwa Światowego wydane przez Komisję Parków Narodowych i Obszarów Chronionych IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych) oraz Federację Parków Narodowych i Parków Natury Europy. Dolina Biebrzy na terenie Parku również została zakwalifikowana do „Europejskiej Sieci ekologicznej NATURA 2000” i została wpisana pod kodem: PLB 200002 Dolina Biebrzy ok. 128 842 ha, oraz proponuje się stworzenie dodatkowych obszarów OSO (obszary Specjalnej Ochrony) na terenie parku pod kodem: PL B 200001 Dolina Biebrzy ok. 106873 ha. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 17 Rezerwaty przyrody Tabela Nr 6. Wykaz rezerwatów przyrody na terenie Gminy Sztabin Nazwa Lp rezerw atu 1. 2. 3. Opis rezerwatu Kuriańs Florystyczno-faunistyczny. kie Obszar o unikalnej geomorfolgii, Bagno naturalnych rzadko spotykanych zbiorowisk leśnych oraz stanowisk wielu rzadkich i chronionych roślin i zwierząt. Glinki Florystyczny. Ochrona stanowiska pioropusznika strusiego w ilości ok. 1500. Kozi Florystyczny. Rynek Występują łęgi jesionno-olszowe i olesy. Naturalny kompleks dla Puszczy Augustowskiej. Miejscowość, Powierzch Rok nadleśnictwo, nia utworze obręb [ha] nia Krasne Augustów Płaska Balinka Płaska Balinka Augustów Balinka Balinka Augustów Balinka 1713,62 1985 1,65 1971 146,63 1959 Obszar chronionego krajobrazu czyli teren wyróżniający się krajobrazowo o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych systemów powinno zapewnić stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Tereny te ustanawiane są rozporządzeniem Wojewody nr 82/98 z dnia 15 czerwca 1998r. w sprawie zasad gospodarki przestrzennej na obszarach chronionego krajobrazu województwa suwalskiego. Rozporządzenie to reguluje również tworzenie stref ochronnych wokół jezior. Gmina objęta jest obszarem chronionego krajobrazu: – Nr 17 – Dolina Biebrzy – Nr 16 – Puszcza i Jeziora Augustowskie. Obszary te tworzą krajowy system obszarów chronionych. System ten stanowi układ przestrzenny wzajemnie uzupełniających się form ochrony przyrody. Pomniki przyrody, uznawane rozporządzeniem wojewody pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej (gł. drzewa, skały, głazy i in.). Na terenie gminy głównie drzewa uznane są za pomniki. Sztabin, 2004 rok 18 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 Tabela Nr 7. Wykaz pomników przyrody na terenie Gminy Sztabin Opis Lp. przedmiotu ochrony (wysokość, obwód, wiek) Dąb szypułkowy 1. (30m, 4,2m, ok. 300 lat) Dąb szypułkowy 2. (27,5m, 4,30m) Brzoza brodawkowata 3. (31m, 2,5m) Jesion wyniosły 4. (31m, 2,5m) Jesion wyniosły 5. (31m, 2,23m) Jesion wyniosły 6. (32m, 2,34m) Jesion wyniosły 7. 31m, 2,58m) Jesion wyniosły 8. (31m, 2,63m) Jesion wyniosły 9. (30m, 2,24m) 10. Dąb szypułkowy (29m, 2,29m) 11. Dąb szypułkowy (27m, 3,53m) 12. Olcha czarna (27m, 2,6m) 13. Brzoza brodawkowata (29m, 2,5m, ok.100 lat) 14. Sosna pospolita (26m, 2,89m) 15. Sosna pospolita (30m, 2,20m) Rok powołania Lokalizacja drzewo rośnie między drogami Augustów -Lipsk i Balinka, L-ctwo Jastrzębna na linii oddziałowej N-ctwo Sokoli Las 1952 przy drodze prowadzącej do miejscowości Sosnowo Lctwo Sosnowo drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167, L-ctwo Sokoli Las. drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167, L-ctwo Sokloi Las. drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167, L-ctwo Sokoli Las. drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167, L-ctwo Sokoli Las). drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167, L-ctwo Sokoli Las. drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167 L-ctwo Sokoli Las. drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167 L-ctwo Sokoli Las. drzewa rosną na powierzchni 0,5 ha granicząc z oddz.167 L-ctwo Sokoli Las wieś Kopiec, przy drodze lokalnej przy drodze do śluzy Sosnowo L-ctwo Klonowo przy drodze wsi Kopiec L-ctwo Klonowo L-ctwo Brzozowe Grądy 1985 1985 1986 1986 1986 1986 1986 1986 1986 1986 1993 1993 1993 1986 2.2. Walory kulturowe 2.2.1. Krajobraz kulturowy Krajobraz kulturowy Gminy Sztabin kształtował się w stosunkowo krótkim czasie. Przekształcenia krajobrazu w wyniku presji antropogenicznej można liczyć od XVI wieku. Teren stanowiący obecnie Gminę Sztabin znajdował się w obrębie jednego obszaru historycznego i kulturowego od zalążków osadnictwa do chwili obecnej. Późne osadnictwo połączone z peryferyjnym położeniem oraz następstwa kolejnych niszczących wojen miały zasadniczy wpływ na stan i zachowanie zabytków architektury i budownictwa. Zabytkowa zabudowa jest zgrupowana w kilku wsiach (Jagłowo, Jastrzębna, Mogilnice). Pomimo skromnych form wystroju architektonicznego oraz przeważnie złego stanu technicznego, obiekty te zachowały swój charakter zabytkowy typowy dla obszaru zaliczanego do północnego Podlasia. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 19 Niewątpliwie najcenniejszym obiektem tej grupy jest kościół sanktuarium w Krasnymborze. Obok niego na uwagę zasługuje drewniany kościół w Jaminach. Zwracającą uwagę dominantą przestrzenną jest bryła neogotyckiego kościoła w Sztabinie. Z grupy architektury dworskiej i zabudowy folwarcznej zachowały się fragmenty założenia w Cisowie oraz ruiny w Jastrzębnej. Osobną grupę stanowią zabytki budownictwa wiejskiego (budynki mieszkalne i gospodarcze). Do połowy lat 70. XX wieku grupa ta była na terenie Gminy Sztabin licznie reprezentowana. Sztabińska wieś zaczęła się szybko przekształcać. Od połowy lat 70. stara zabudowa drewniana w środkowej części gminy została zastąpiona przez utylitarną w formach zabudowę współczesną. Tym niemniej ciągle istnieje pokaźna liczba budynków drewnianych, które będą zapewne wpisane w krajobraz gminy przez najbliższe 10-15 lat. 2.2.2. Dziedzictwo historyczno-kulturowe Obraz osadnictwa pradziejowego, średniowiecznego i nowożytnego w świetle źródeł archeologicznych prezentuje się bardzo ubogo. Radykalna poprawa tej sytuacji nastąpi w najbliższych miesiącach ( o ile znajdą się na ten cel odpowiednie środki finansowe), po opracowaniu wyników badań, przeprowadzonych w ramach rządowego Archeologicznego Zdjęcia Polski wiosną tego roku. W ich efekcie w obrębie omawianej gminy odkryto blisko 200 stanowisk archeologicznych. Niestety, w chwili obecnej ich wykorzystanie jest niemożliwe, dlatego listę zasobu obiektów archeologicznych sporządzono w oparciu o wyniki dawniejszych badań i materiały źródłowe. Z tej przyczyny uwzględniono jedynie 13 stanowisk archeologicznych. Po upadku Jaćwieży tereny stanowiące obecnie gminę Sztabin były poddane presji osadniczej z różnych stron. Obszar gminy znalazł się na pograniczu trzech państw roszczących sobie prawa do terytorium pojaćwieskiego. Zasięg pretensji mazowieckich wyznaczała rzeka Netta, gdzie przebiegała granica między 1515, a 1382 rokiem. Zakon Krzyżacki parł w kierunku wschodnim. W roku 1392 osiągnął szczyt ekspansji na tym kierunku, kiedy zbudowano warownie Neugarden naprzeciw zamku w Grodnie, a na szlaku nad rzeką Nettą – zbudowano Metenburg. Dokładna lokalizacja tej drugiej warowni nie jest ustalona. W roku 1422 doszło do ustalenia granicy biegnącej od kamiennego Brodu (na rzece Ełk) – Jezioro Rajgrodzkie – Prawdziski – Mieruniszki. Tym samym obszar obecnej Gminy Sztabin znalazł się w obrębie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wzdłuż linii obecnego Kanału Augustowskiego, a wówczas wzdłuż rzeki Netty, jeziorami augustowskimi i dolną Czarną Hańczą zapewne biegła droga handlowa wodno-lądowa, a zdaniem profesora J. Wisniewskiego w XIV wieku wytyczony został trakt z Grodna na Prusy przez Prawdziski, którego odcinki zachowały się pod nazwą Stary Gościniec. W początkach XIV w. w rejonie Rajgrodu pojawiła się wyspa osadnicza, która jednak nie rozszerzyła się. Ówcześni władcy wykorzystywali puszczę głównie do polowań, a mieszkańcy wsi podgrodzieńskich otrzymali wchody – zezwolenia na zakładanie i eksploatowanie barci oraz sianożęcie, a także na połów ryb. Pierwsze osady w puszczy, tzw. Dudy zakładali osocznicy (strażnicy leśni). Skupieni we wsiach położonych Sztabin, 2004 rok 20 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 na jej skraju. Osocznicy mieli kontrolować i zwalczać nielegalne wyręby, kłusownictwo czy nieprawne korzystanie z wchodów. Puszcza wyrosła na terenach pojaćwieskich została podzielona na kilka puszcz zarządzanych przez leśniczych; nazwa puszcz była przejmowana od dworów - siedzib leśniczych. Rejon dzisiejszego Kanału Augustowskiego wchodził głównie w skład potężnej Puszczy Grodzieńskiej, niewielki obszar na południu do Nowodworskiej. Z końcem wieku XV rozpoczął się napływ ludności z trzech kierunków: od północy Litwini, od wschodu Rusini (być może byli wśród nich potomkowie ocalonych Jaćwięgów), od południa Mazowszanie. Królowie Aleksander i Zygmunt I Stary rozdali pasy puszczy możnowładcom litewskim, aby przyspieszyć proces zasiedlania. W lasach Puszczy Jaminy i Krasnybór (dzisiejsza Gmina Sztabin) powstawały pierwsze dobra Litaworów – Chreptowiczów. Ważną rolę nad rzeką Nettą w procesach osadniczych, odegrali Radziwiłłowie. Prawdopodobnie w zachodniej części omawianego terenu najwcześniej pojawiła się radziwiłłowska Netta, podległa z czasem pod parafię bargłowską (około roku 1532). Gdy proces osadniczy zaczął się rozwijać, tereny pogranicza litewsko- mazowieckiego należące do Radziwiłłów stały się przedmiotem sporu. Królowa Bona miała własne plany w stosunku do tych ziem. Jan Radziwiłł – dzierżawca omawianych terenów, umierając bezpotomnie, przekazał je w 1537 r. królowi Zygmuntowi Augustowi. Za czasów tego władcy przeprowadzono ogromną reformę, przygotowaną jeszcze przez królową Bonę; reforma nosi nazwę pomiary włócznej. W ramach pomiary włócznej zlikwidowano zagrody jednodworcze, które zastąpiono wsiami – ulicówkami z trzema polami. W 1559 roku nastąpiła też reforma lasów – wielka Puszcza Grodzieńska podzielona została na mniejsze pasy: Puszczę Perstuńską i Przełomską, co ułatwiło jej administrowanie. Powstałe w 1520 roku województwo podlaskie w1569 roku odłączono od Litwy i wcielono do Korony. Odtąd rzeka Kamionka, zwana też Kamiennym Brodem, Netta i jezioro Necko rozdzieliły dwa organizmy państwowe, tworzące Rzeczpospolitą. Granica ta przetrwała do 1795 roku, a do niedawna rozdzielała odrębności kulturowe i językowe. Pierwszym ośrodkiem osadniczym na terenie Gminy Sztabin stał się Krasnybór. Krasnymborem nazywano szmat puszczy Grodzieńskiej, który po1492 roku jako „ziemię podłaźną” (z barciami) nadał wielki Książe litewski Aleksander Jagiellończyk leśniczemu Koledzie, a w 1506 roku Fiedce Bohdanowiczowi Chreptowiczowi o przydomku Litawor, podskarbiemu ziemskiemu litewskiemu. Nazwa przeszła na dobra, a potem na ośrodek ich zarządzania. Początkowo był tu dwór myśliwski. Podczas akcji kolonizacyjnej między 1585 a 1598 rokiem Adam Chreptowicz założył Folwark i wieś dla jego obsługi oraz dwór pod nazwą Przekop jako siedzibę zarządu dóbr. Chreptowiczowie wytyczyli trójkątny ryneczek i od XVII wieku odbywały się tu jarmarki. Z czasem główny ośrodek dóbr przeniósł się do Cisowa i Sztabina. Obecnie najważniejszy ośrodek gminny – Sztabin, powstał przed 1598 rokiem przy przeprawie przez Biebrzę, na trakcie łączącym Augustów z Knyszynem. Wieś tę założył również Adam Chreptowicz i ponad półtora wieku nosiła nazwę Osinki. Połowa XVII wieku łączy się z zahamowaniem demograficznym i zniszczeniami wywołanymi „potopem” szwedzkim. Jednak klęski te nie przyczyniły się do przemysłowego wykorzystania puszczy – działały rudnie, smolarnie, dziegciarnie. Nowe spustoszenie uczyniła wojna północna, kiedy wojska rosyjskie, szwedzkie, saskie, brandenburskie i rodzime rabowały i niszczyły okolice. Wielu ludzi wymarło na skutek Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 21 zarazy w 1710 roku. Odbudowa osadnictwa trwała potem przez cały wiek XVIII. Pojawiły się też przy drogach osady strzeleckie (strażników leśnych) oraz karczemne. W latach 70. XVIII wieku na północ od linii Netta – Czarna Hańcza powstały osiedla Rosjan – staroobrzędowców (np. w sąsiedztwie Gminy Sztabin wsie Gabowe Grądy i Bór założone po 1867 roku). W XIX wieku na teren Gminy Sztabin dotarli osiedleńcy z Prus Wschodnich i Saksonii (dobra sztabińskie hr. Karola Brzostowskiego). Ludność pochodzenia żydowskiego napływała od początku XIX wieku i zamieszkiwała przede wszystkim w Krasnymborze i Sztabinie. Ludność ta zmniejsza się w latach 30. XX wieku, a całkowitej zagładzie ulega w latach 1941-1943. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju zachodnich terenów obecnej gminy była budowa Kanału Augustowskiego w latach 1824-1839. Mimo, że kanał nie odegrał poważniejszej roli gospodarczej, to jednak stwarzał możliwości zatrudnienia miejscowej ludności ( flisactwo). Linia kolejowa powstała w północnej części gminy w końcu XIX w. Wiek XIX rozpoczął przekształcanie wsi od reformy uwłaszczeniowej Mikołaja Milutina w 1864 roku. Już na przełomie XIX i XX wieku dochodziło do komasacji gruntów i melioracji, początkowo samorzutnych, potem planowych, prowadzonych pod nadzorem przysięgłych geometrów. Dużo osiedli przyjęło postać rzędówek w miejsce uprzednich regularnych szeregówek (dotyczy to głównie starych wsi, Krasnybór, Jagłowo) często z koloniami, w wielu przypadkach z rozproszonymi osiedlami kolonijnymi. Proces ten pogłębił się po drugiej wojnie światowej, kiedy przeprowadzono reformę rolną jesienią 1944 i na początku 1945 roku, która ograniczała dużą własność ziemską. Teren gminy nie jest szczególnie bogaty w pamiątki i wydarzenia historyczne. Z najważniejszych wydarzeń należy wymienić: – lokację klasztoru Bazylianów w Krasnymborze, – przyznanie praw miejskich Sztabinowi, – spustoszenie terenów obecnej gminy w czasie „potopu” szwedzkiego, – wyludnienie w wyniku zarazy ok. 1710 roku, – utworzenie i działalność Fundacji Sztabińskiej, – budowa Kanału Augustowskiego, budowa linii kolejowej do Augustowa, – walki pierwszej wojny światowej, – lata wojny 1939-1945. Postaci związane z terenem gminy: – Fiedka Bohdanowicz Chreptowicz (zwany Litawor) podskarbi litewski, – Adam Chreptowicz, – Karol Brzostowski, – Ludwik Prądzyński. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 22 2.2.3. Dziedzictwo kultury materialnej Do grupy zabytków sakralnych zaliczają się zespoły kościelne oraz kaplice. Zespół kościoła w Krasnymborze składa się z późnorenesansowej świątyni okolonej kamiennym murem oraz z plebani z lat 30. XX wieku. W Krasnymborze na terenie cmentarza grzebalnego znajduje się kaplica (ok. 1800) pełniąca funkcję kościoła parafialnego. Zespół kościoła parafialnego w Jaminach składa się z drewnianego barokowego kościoła oraz zespołu kaplic. Kościół znajduje się na terenie rozległego cmentarza grzebalnego. Obiekt ten został przeniesiony z Augustowa w 1849 roku. Zespół kościoła parafialnego w Sztabinie składa się z neogotyckiej świątyni okolonej murem oraz plebani z lat 30. XX w. W Jagłowie znajduje się drewniana kaplica z roku 1948, której forma nawiązuje do tradycyjnego budownictwa ludowego. W południowej części gminy znajdują się liczne kapliczki przydrożne, wolnostojące. Na terenie gminy zachowały się pozostałości dwóch zespołów dworskich (Cisów , Jastrzębna). Z zespołu dworsko-ogrodowego w Cisowie zachował się przebudowany dwór, o formach klasycystycznych oraz odbudowany w latach 70. XX wieku budynek mieszkalny pozbawiony form stylowych. Park o formach krajobrazowych pochodzi z II połowy XIX w. Z dużego założenia folwarcznego w Jastrzębnej zachowały się jedynie ruiny budynków gospodarczych. W grupie zabytkowych budynków są obiekty drewniane i gospodarcze przede wszystkim w takich wsiach jak : Mogilnice, Jaminy, Jagłowo, Jastrzębna. Zabudowa w wymienionych wsiach pochodzi przede wszystkim z lat 20. XX wieku oraz w nielicznych już przypadkach z II poł. XIX wieku. Budynki mieszkalne oraz gospodarcze nie posiadają cech stylowych. Zabytki ruchome czyli dzieła sztuki , rzeźba, malarstwo i wyroby rzemiosła artystycznego stanowią wyposażenie kościołów parafialnych w Jaminach , Krasnymborze i Sztabinie. Szczególnie cennym zabytkiem jest obraz Matki Boskiej Krasnoborskiej pochodzący prawdopodobnie z końca XVI wieku. W grupie przykładów cennego malarstwa jest obraz ze Świętym Rochem przechowywany w kaplicy w Krasnymborze. Na uwagę zasługuje droga Krzyżowa z jamińskiego kościoła pochodząca z połowy XIX wieku. W wymienionych kościołach wyposażenie (ołtarze, rzeźby) pochodzą głównie z XIX wieku. W gminie są trzy cmentarze historyczne; wszystkie należą do parafii rzymsko – katolickich, to jest w: Krasnyborze, Jaminach i Sztabinie. Na cmentarzu w Krasnymborze znajduje się szereg cennych żeliwnych nagrobków pochodzących ze sztabińskiej odlewni. Na cmentarzu w Jaminach obok dawnych nagrobków jest pomnik ofiar hitlerowskiego terroru. Osadnictwo wiejskie na omawianym terenie w zdecydowanej większości charakteryzuje się zabudową skupioną – rzędową, jedno- lub dwustronną. Obecna struktura osadnicza tego terenu jest efektem długoletnich przeobrażeń społeczno-gospodarczych jakie dokonały się na obszarze Pojezierzy Suwalskiego i Równiny Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 23 Augustowskiej w XIX i XX wieku (reformy agrarno - ekonomiczne z I połowy XIX wieku, uwłaszczenie chłopów w 1864 r., komasacja po 1875 r. oraz regulacje w XX wieku). Jednak już w roku 1823 w Dobrach Sztabińskich Karol Brzostowski zniósł pańszczyznę. W I połowie XIX wieku dominujące na tym terenie wsie szeregówki z trójpolowym systemem gospodarowania zostały gruntownie przebudowane. Na ich miejscu powstały wówczas wsie o pasmowym układzie pól i rzędowej zabudowie wzdłuż drogi, czyli tzw. Rzędówki lub wsie kolonii sznurowych. Z czasem, początkowo luźna i jednorodna zabudowa rzędówek uległa zagęszczeniu, a pasmowe nadziały pól rozdrobnieniu. Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 roku nie doszło tu do kolejnej przebudowy wsi, tak jak to miało miejsce na Suwalszczyźnie (wsie o zabudowie kolonijnej). We wsiach o najbardziej zagęszczonej zabudowie jak: Jaziewo, Mogilnice, Polkowo, z konieczności powstały gospodarstwa kolonijne, które zasadniczo nie wpłynęły na zmianę struktury przestrzennej tych miejscowości. Przeciętna zagroda na tym terenie składa się z domu, jednego budynku inwentarskiego, stodoły, szopy, piwnicy oraz studni. Kształty siedlisk są prostokątne. Domy stoją frontem lub szczytem do drogi, budynki gospodarcze po bokach, stodoła na zamknięciu czworoboku. Zagrodom towarzyszą ogródki i sady ulokowane od frontu lub z tyłu. Ważny element w przestrzeni kulturowej zachodnich krańców gminy to Kanał Augustowski. Kanał jest złożony z długich odcinków sztucznych przekopów oraz zespołu stopni piętrzących (śluza Dębowo). Kanałowi towarzyszy pochodzący z czasu jego budowy układ drożny. Układ drożny na niemal całym terenie gminy powstał w XVI-XIX wieku. Część dróg obecnie istniejących pokrywa się ze starymi szlakami odnotowanymi w źródłach np. droga do Grodna z terenów Państwa Zakonnego. Połączenie kolejowe Białystok –Augustów pochodzi z końca XIX w. Krajobraz Gminy Sztabin jest stosunkowo jednorodny. Analizowany obszar należy do Kotliny Biebrzańskiej. W sąsiedztwie rzeki Biebrzy i Netty (ewentualnie Kanału Augustowskiego) przeważają łąki z kępami zadrzewień. Środkową i północną część gminy pokrywają lasy. Pozostałą część gminy zajmują rozłogi pól z zadrzewieniami śródpolnymi. Generalnie krajobraz gminy cechują: – zachowane historyczne układy pól, – zespół Kanału Augustowskiego, – zachowana sieć drożna, – zachowana skupiona (luźno - skupiona) zabudowa wsi. Wykaz obiektów zabytkowych i kulturowych na terenie Gminy Sztabin Balinka 1. Stanowisko nr 1, Osada późnośredniowieczna Cisów 2. Zespół dworski: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 24 a. dwór, mur., 1835 r, b. oficyna, mur., bud. 1835, odbud. L. 70 .XX w wieku, c. park, XIX w, nr rej 29. Czarny Las 3. Kapliczka przydrożna, drewno, ok. poł. XIX w. Hruskie 4. Stanowisko nr 1. Obozowisko z epoki kamienia. Jagłowo 5. Zagroda nr 37: a. dom, drewn., l. 30. XX w., b. budynek inwentarski, drewn., l. 30. XX w. 6. Dom nr 38, drewn., XX w. 7. Kaplica (obiekt filialny parafii rzymskokatolickiej w Suchowoli), drewn., 1948 r. Jaminy 8. Zespół kościoła parafialnego p.w. ś. Mateusza, nr rej. 36: a. kościół , drewn., 1780 (?), przeniesiony z Augustowa w 1849 r., b. kapliczka pn. na cmentarzu przykościelnym, drewn., ok. poł. XIX w, c. kapliczka pd. na cmentarzu przykościelnym, drewn., ok. poł. XIX w., d. kapliczka pn. w ogrodzeniu, mur., 2 poł. XIX w., e. kapliczka pd. w ogrodzeniu , mur., 2 poł. XIX w. f. ogrodzenie z bramami, mur., 2 poł XIX w. 9. Kapliczka przydrożna w pobliżu kościoła, drewn., 1835 r. 10 Kapliczka przydrożna w zach. części wsi drewn., ok. poł. XIX w. 11. Plebania ob. bud. mieszkalny, drewn., II poł. w. 12. Wikarówka (szpital), ob. bud. mieszkalny., drewn. II poł. XIX w. 13. Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, XIX w. ne rej. 873. Jastrzębna II 14. Dom nr 29, drewn., 1922 r. 15. Dom nr 40, drewn., ok. 1925 r. 16 Dom nr 60, drewn., 1927 r. 17. Dom nr 74a, drewn., ok. 1920 r. 18. Dom nr 78, drewn., ok. 1920 r. 19. Krzyż przydrożny, drewn. pocz. XX w.(?). Jastrzębna (Folwark) 20. Pozostałości zespołu dworskiego, ruiny zabudowań gospodarczych, mur., poł. XIX w. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 25 Jaziewo 21. Kapliczka przydrożna w części wsi określonej „Na mogiłkach”, drewn., 2 poł. XIX w. 22. Kapliczka przydrożna w części określonej „Pod Borową kapliczką”, drewn., ok. 1925 r. 23. Dom nr 6, drewn., l. 30.XX w. 24. Dom nr 17, drewn., l. 30. XX w. 25. Dom nr 21, drewn., l. 30. XX w. 26 Dom nr 35, drewn., l. 30. XX w. 27. Dom z bud. gospodarczym nr 27, drewn., l. 20.XX w. 28. Dom nr 46, drewn., l. 20. XX w. 29. Dom nr 57, drewn., l. 20. XX w. Kolonia Krasnoborki 30. Stanowisko nr 5. Osada z mezolitu-wczesnej epoki brązu. Kopiec 31. Krzyż drewniany przy szosie do Dolistowa. 32. Dom nr 36, drewn., l. 20. XX w. 33. Dom nr 39, drewn., l. 20. XX w. 34. Dom nr 46, drewn., l. 20.XX w. 35. Zagroda nr 47: a. dom , drewn., l. 30. XX w. b. budynek inwentarski, drewn., l. 30. XX w. c. stodoła, drewn., l. 30. XX w., d. studnia (żuraw), l. 30. XX w. Krasnybór 36. Kościół parafialny p.w. Zwiastowania NMP, mur., 1584-1589, nr rej. 40. 37.Kaplica cmentarna p.w. Św. Rocha, mur., XVIII/XIX w, nr rej. 663. 38. Plebania, mur., l. 30. XX w. 39. Cmentarz parafialny rzymskokatolicki, nr rej. 874. Lipowo 40. Kapliczka przydrożna na pn. wsch.., od wsi przy drodze Jaminy-Mogilnice, drew., ok. poł. XIX w. 41. Kapliczka przydrożna na pd.-zach. Od wsi przy drodze Jaminy-Mogilnice, drew., ok. poł. XIX w. Mogilnice 42. Kapliczka przydrożna na wschód od wsi, drewn., 2 poł. XIX w. 43. Kapliczka przydrożna na wschód od wsi, drewn., 2 poł. XIX w. 44. Dom nr 11, drewn., l. 30. XX w. 45. Dom z budynkiem gospodarczym nr 19 (dawna numeracja), drewn., XIX/XX w. 46. Zagroda nr 22: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 26 a. dom z budynkiem, drewn.-kam., XIX/XX w. b. budynek inwentarski, drewn., pocz. XX w. c. budynek gospodarczy, drewn., pocz. XX w. ... Zagroda nr 34 (dawna numeracja): a. dom drewniany, l. 20.XX w., b. budynek gospodarczy, glin., l. 20. XX w. 47. Dom z budynkiem gospodarczym nr 34, drewn.,-glin., XIX/XX w. 48. Dom nr 40, drewn., pocz. XX w. Ostrowie 49. Dom nr 21, dren., 1920 r. Polkowo 50. Dom z budynkiem gospodarczym nr 13, drewn. – glin., l. 20.XX w. 51. Dom nr 20, drewn., l. 30. XX w. 52. Stanowisko nr 1. Obozowisko mezolityczne, obozowisko niemeńskie z mezolitu – wczesnej epoki brązu oraz ślad osadnictwa kultury trzcinieńskiej z wczesnej epoki brązu. Sztabin 53. Układ urbanistyczny, XVIIIw. 54. Kościół par. p.w. św. Jakuba, mur., 1910 r. nr rej. 659. 55. Budynek fundacji sztabińskiej, mur., poł. XIX w. 56. Stanowisko nr 1. Ślad osadnictwa z wczesnej epoki brązu i osada nowozytna. 57. Stanowisko nr 2. Ślad osadnictwa z epoki kamienia. 58. Stanowisko nr 3. Osada kultury niemeńskiej z mezolitu-wczesnej epoki brązu i ślad osadnictwa nowożytnego. 59. Stanowisko nr 4. Osada niemeńska z mezolitu – wczesnej epoki brązu i osada nowożytna. 60. Stanowisko nr 5. Obozowisko mezolityczne. 61. Stanowisko nr 6. Obozowisko z epoki kamienia i osada nowożytna. 62. Stanowisko nr 8. Obozowisko z mezolitu – wczesnej epoki brązu. 63. Stanowisko nr 9. Obozowisko z mezolitu-wczesnej epoki brązu. Sztuki 64. Stanowisko nr 1. Ślady osadnictwa z epoki kamienia i okresu rzymskiego. Wrotki 65. Kapliczka przydrożna, drew., ok. poł. XIX w. 66. Zagroda nr 9: a. suszarnia, tytoniu, drewn., l. 30. XX w. 67. Budynek gospodarczy w zagrodzie nr 13, drewn., l. 20.XX w. 68. Dom nr 18, drewn., 1939 r. 69. Zespół Kanału Augustowskiego, nr rej. zabytków 5. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 27 2.2.4. Walory kulturowe jako inspiracja przedsiębiorczości lokalnej Rozwój przedsiębiorczości w zakresie wykorzystania walorów kulturowych powinien koncentrować się na kultywowaniu tradycji i przeciwdziałaniu zanikowi odrębności regionalnej. Walory kulturowe powinny stać się produktem sprzedaży osobom z zewnątrz w formie ruchu turystycznego. W zakresie architektury większość tradycyjnych obiektów budowlanych zabytkowych osiągnęła wiek kwalifikujący je do rozbiórki, jest rozproszona, a ich adaptacja do współczesnych funkcji bardzo ograniczona. W miarę skutecznej ochronie podlegają budowle dworskie i sakralne. Celowym byłoby adaptowanie innych zabytkowych obiektów na potrzeby obsługi ruchu turystycznego lub na obiekty letniskowe. W zakresie zwyczajów i umiejętności obsługa ruchu turystycznego wymaga zaprezentowania ciekawostek regionalnych i stworzenia możliwości uczestniczenia w pracach w gospodarstwie, pracach polowych i różnych działaniach związanych z tradycjami życia na wsi (wyrób serów, masła, tkactwo ludowe, przędzenie, barwienie w barwnikach naturalnych). Odrębną dziedzinę umiejętności są czynności związane z przygotowaniem potraw regionalnych, z miejscowych surowców i według starych technologii. W zakresie rzemiosła znaczenie gospodarcze może mieć ciesielstwo i stolarstwo wykorzystujące miejscowe materiały i posługujące się tradycyjnymi technikami. Na uwagę zasługuje również kamieniarstwo budowlane i kowalstwo. W zakresie kultywowania dziedzictwa ważne jest jego utrzymanie i kultywowanie tradycji poprzez programy edukacyjne dla dzieci, organizowanie festynów oraz pokazów obrzędów i zanikających rzemiosł, gromadzenie materiałów w postaci legend, opowieści, opisów zwyczajów wiejskich oraz programów edukacyjnych dla właścicieli gospodarstw agroturystycznych odnośnie wykorzystania tradycyjnych prac w gospodarstwie wiejskim. 2.3. Środowisko społeczne 2.3.1.Demografia 2.3.1.1. Ludność Liczba ludności Gminy Sztabin wynosiła według stanu w dniu 31.XII.2002 r. 5652 osoby (51,66 % stanowili mężczyźni). W porównaniu ze stanem w 1988 r. (wg Narodowego Spisu Powszechnego) liczba mieszkańców w gminie obniżyła się w gminie ogółem o 222 osób, tj. o 3,77%. We wsi Sztabin w 2002 roku liczba ludności wynosiła 1029 osób i stanowiła 18,20 % ludności gminy. W porównaniu ze stanem w 1988 r. liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła o 72 osoby tj. o 6,99 %. Sztabin, 2004 rok 28 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 Spośród pozostałych miejscowości, tylko jedna - Jaziewo liczyła 390 osób, kolejne trzy: Jastrzębna I, Jastrzębna II i Krasnoborki miały ponad 250 mieszkańców. Pozostałe liczyły od 13 osób Kopytkowo do 227 Mogilnice. Takie rozmieszczenie ludności stanowi niekorzystny czynnik dla rozwoju ze względu na rozproszenie rynku zbytu towarów, i usług oraz rozproszenie siły roboczej. Natomiast koncentracja liczby ludności w osadzie Sztabin może pozwolić na stopniową koncentrację rynku zbytu towarów i usług. Powinno to sprzyjać rozwojowi lokalnego rynku pracy i mieszkalnictwa, ułatwiać rozwój infrastruktury społecznej i technicznej i obniżać koszty jej realizacji i eksploatacji. W większości miejscowości liczba ludności zmniejszyła się w porównaniu ze stanem w 1988 r. Tabela Nr 8. Powierzchnia i ludność Gminy Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego w 2002 roku Wyszczególnienie Pow. ogólna [km2] województwo podlaskie - miasta - wieś powiat augustowski - miasta - wieś gmina Sztabin Miejscowo ści wiejskie Ludność Ogółem Mężczyźni Kobiety Kobiety na 100 mężczyzn Ludność na 1 km2 20180 3945 1207704 590589 617115 104 60 916 19264 1658 86 1572 362 x 3945 229 x 229 49 711300 496404 59166 32253 26913 5652 339747 250842 29046 15256 13790 2920 371553 245562 30120 16997 13123 2732 109 98 104 111 95 94 777 26 36 375 17 16 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r. W Gminie Sztabin na 100 mężczyzn przypadło 94 kobiety, w województwie podlaskim 109 i powiecie augustowskim 104. Gęstość zaludnienia wynosi 16 osób/1 km2, przy średniej wojewódzkiej 60 osób/1 km2 i powiatowej 36 osób/1 km2. Tabela Nr 9. Ludność w Gminie Sztabin w latach 1993 – 2003 Lp. Lata Liczba ludności 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1993 1994 1995 1996 1999 2000 2001 2002 23.04.2003 6178 6145 6102 6086 6010 5966 6033 5946 5885 Źródło: Urząd Gminy Sztabin Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 29 Tabela Nr 10. Ludność w Gminie Sztabin według miejscowości w latach 2000 – 2002 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. Wyszczególnienie 2000 Sztabin Balinka Budziski Cisów Czarniewo Czarny Las Długie Ewy Fiedorowizna Hruskie/Wilkownia Huta Jagłowo Jaminy/Łubianka Janówek/Janówek Żmojdak Jasionowo k. Dębowa Dębowo Jasionowo k. Krasnegoboru Jastrzębna Pierwsza Jastrzębna Druga Jaziewo Kamień Karoliny Komaszówka Kopiec Kopytkowo Krasnoborki Krasnybór Kryłatka Kunicha Lebiedzin Lipowo Mogilnice Motułka/Chomaszewo Ostrowie Podcisówek Polkowo Sosnowo Ściokła Wolne Wrotki Klonowo RAZEM 2001 1018 98 56 88 139 38 145 41 68 74 166 139 181 92 71 12 226 271 310 399 163 80 35 121 13 294 235 104 83 194 78 220 63 137 51 162 88 48 80 64 21 5964 31 XII 2002 1099 95 57 90 138 36 144 39 70 74 166 137 182 90 72 8 231 267 312 396 164 80 37 118 13 300 233 105 79 189 79 216 66 140 50 161 89 48 77 65 21 5953 1029 92 57 95 141 36 147 37 69 79 166 139 184 88 72 8 229 267 311 390 160 81 32 114 13 291 221 104 84 187 77 227 68 141 52 157 87 47 78 68 21 5946 Źródło: Urząd Gminy Sztabin – 2003 r. Na stan liczebny mieszkańców gminy wpływa szereg czynników m. in. przyrost naturalny, długość życia, saldo migracji. 2.3.1.2. Struktura ludności według wieku i płci Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 30 Gmina Sztabin charakteryzuje się relatywnie gorszą strukturą ludności według wieku i płci w porównaniu ze strukturą ogółu ludności województwa. Przejawia się to nadwyżką mężczyzn w relacji do liczby kobiet. Na 864 mężczyzn w wieku 1839 lat przypadało w 2002 r. 754 kobiet (87 kobiet na 100 mężczyzn). Potwierdza to regułę ogólnokrajową o przewadze liczby mężczyzn na terenach gmin wiejskich. Tabela Nr 11. Ludność według płci i wieku w Gminie Sztabin wiek ogółem 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85 i więcej ogółem mężczyźni kobiety w liczbach bezwzględnych 5613 2902 2711 306 179 127 422 228 194 498 261 237 420 218 202 364 192 172 323 169 154 379 217 162 383 210 173 395 225 170 327 190 137 318 171 147 202 88 114 282 122 160 299 144 155 279 141 138 205 76 129 118 35 83 93 36 57 ogółem 100,00 5,5 7,5 8,9 7,5 6,5 5,8 6,8 6,8 7,0 5,8 5,7 3,6 5,0 5,3 5,0 3,7 2,1 1,7 mężczyźni kobiety w odsetkach 100,00 100,00 6,2 4,7 7,9 7,2 9,0 8,7 7,5 7,5 6,6 6,3 5,8 5,7 7,5 6,0 7,2 6,4 7,8 6,3 6,5 5,1 5,9 5,4 3,0 4,2 4,2 5,9 5,0 5,7 4,9 5,1 2,6 4,8 1,2 3,1 1,2 2,1 kobiety na 100 mężczyzn 93 71 85 91 93 90 91 75 82 76 72 86 130 131 108 98 170 237 158 Źródło: Podstawowe dane ze spisów powszechnych-2002 r. Tabela Nr 12. Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w Gminie Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego w 2002 r. gmina Sztabin województw powiat wyszczególnienie W tym o podlaskie augustowski ogółem mężczyźni kobiety ludność ogółem 1207704 59166 5613 2902 2711 (stan w dniu 31 XII) wiek przedprodukcyjny 291640 15163 1486 810 676 wiek produkcyjny 719040 34129 2973 1660 1313 wiek poprodukcyjny 197024 9874 1154 432 722 ludność w wieku nieprodukcyjnym na 68,0 73,4 89 75 106 100 osób w wieku produkcyjnym Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r. 2.3.1.3. Niepełnosprawni Za osobę niepełnosprawną uznaje się taką osobę, która posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony – osoba niepełnosprawna prawnie lub osobę, która nie posiada takiego orzeczenia, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa) – osoba niepełnosprawna tylko biologicznie. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 31 Osoby zakwalifikowane do zbiorowości osób niepełnosprawnych prawnie posiadają: 1. aktualne orzeczenie wydane przez odpowiedni organ orzekający – dla osób w wieku 16 lat i więcej, 2. lub uprawnienia do pobierania zasiłku pielęgnacyjnego dla dzieci powyżej 16 roku życia – tj. urodzonych po 20 maja 1986 roku. Są trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki. Tabela Nr 13 Osoby niepełnosprawne wg kategorii niepełnosprawności M – mężczyźni K - kobiety Ogółem WYSZCZEGÓLNIENIE ogółem M K OGÓŁEM 654 336 318 osoby niepełnosprawne według ekonomicznych grup wieku: przedprodukcyjny 25 13 12 produkcyjny 297 187 110 poprodukcyjny 332 136 196 osoby niepełnosprawne wg poziomu wykształcenia: - wyższe 7 - policealne - średnie 49 26 23 - zasadnicze 68 45 23 - podstawowe 409 205 204 ukończone - podstawowe 106 46 60 nieukończone osoby niepełnosprawne wg aktywności ekonomicznej aktywni zawodowo 134 84 50 bierni zawodowo 513 251 262 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r. razem 503 17 265 221 Osoby niepełnosprawne prawnie tylko biologicznie M K razem M K 283 220 151 53 98 9 169 105 8 96 116 8 32 111 4 18 31 4 14 80 42 65 302 22 42 169 20 23 133 7 3 107 4 3 36 3 71 78 39 39 28 7 21 107 392 69 214 38 178 27 121 15 37 12 84 7 Na dzień 31.XII.2002 roku w Gminie Sztabin było ogółem 654 osoby niepełnosprawne, w tym: 336 mężczyzn i 318 kobiet. Niepełnosprawni stanowili 11,65 % ogółu ludności Gminy Sztabin. Wyższym wykształceniem legitymowało się 7 osób, średnim 49, zasadniczym 68. Osób niepełnosprawnych aktywnych zawodowo było 134, w tym: 84 mężczyzn i 50 kobiet. Potrzeby niepełnosprawnych powinny być uwzględnione w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego poprzez: 1) rozwiązania komunikacyjne dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, 2) likwidację barier urbanistyczno – architektonicznych i konstrukcyjnych, 3) dostępność do ciągów komunikacyjnych i obiektów użyteczności publicznej. 2.3.1.4. Ruch naturalny i wędrówkowy Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 32 W 2002 r. w województwie podlaskim zawarto 6024 związki małżeńskie, w powiecie augustowskim 326, w Gminie Sztabin 28. W roku 2003 liczba zawartych małżeństw w gminie zmniejszyła się w stosunku do 2002 roku o 5 i wynosiła 23. Wskaźnik zawartych małżeństw na 1000 mieszkańców w Gminie Sztabin w roku 2002 wynosi 4,9 i jest niższy niż w powiecie augustowskim 5,5 i województwie podlaskim 5,0. Wielkość przyrostu naturalnego zależy od liczby rodzących się dzieci. W ciągu ostatnich lat w Polsce obserwuje się proces spadku wskaźnika natężenia urodzeń. W Gminie Sztabin również obserwuje się te tendencje. W województwie urodziło się ogółem 11265 dzieci, w powiecie augustowskim 652, w gminie Sztabin 59. Wskaźnik urodzeń w gminie 10,3 jest porównywalny do wskaźnika w powiecie 10,5, ale jest wyższy od wskaźnika urodzeń w województwie wynoszącego 9,3. W województwie odnotowano 11440 zgonów, w powiecie augustowskim 614, a w Gminie Sztabin 62. Wskaźnik zgonów w gminie wynosi 10,9 i jest wyższy niż w województwie 9,4 i w powiecie 10,3. Przyrost naturalny w 2002 r. w województwie podlaskim był ujemny 175, natomiast w powiecie augustowskim był dodatni 11, a w gminie ujemny – 3.W 2002 r. zameldowano w gminie na pobyt stały 67 osób, a wymeldowano 58. Poziom salda migracji w gminie był dodatni i wyniósł 9, wobec ujemnego 1803 w województwie podlaskim i ujemnego w powiecie augustowskim 150. Wg informacji podanej przez Urząd Gminy Sztabin w roku 2003 na terenie gminy zameldowano na pobyt stały 41 osób (19 mężczyzn i 22 kobiety), natomiast 70 osób wymeldowało się (26 mężczyzn i 44 kobiety). Tabela Nr 14. Ruch naturalny ludności w Gminie Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego w 2002 r. WYSZCZEGÓLNIEN IE małżeństwa urodzenia żywe zgony w liczbach bezwzględnych województwo 6024 11265 11440 podlaskie miasta 3339 6169 5295 wieś 2685 5096 6145 powiat augustowski 326 625 614 miasta 175 292 269 wieś 151 333 345 gmina Sztabin 28 59 62 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r. przyrost naturalny małżeństw a -175 5,0 875 -1049 11 23 -12 -3 4,7 5,3 5,5 5,4 5,5 4,9 urodze nia zgony żywe na 1000 ludności 9,3 9,4 8,7 10,1 10,5 9,0 12,2 10,3 7,5 12,2 10,3 8,3 12,6 10,9 przyrost naturalny -0,1 1,2 -2,1 0,2 0,7 -0,4 -0,6 Tendencje depopulacyjne na obszarach wiejskich pociągają za sobą szereg negatywnych konsekwencji demograficznych i społecznych: 1) szybkie starzenie się ludności, wywołane masowym odpływem młodzieży do miast, 2) obniżenie przyrostu naturalnego, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 3) 33 maskulinizacja coraz większych obszarów polegająca na znacznej nadwyżce mężczyzn w stosunku do liczby kobiet w wieku produkcyjnym, 4) zaostrzenie się problemu związanego z koniecznością zapewnienia opieki zdrowotnej i pomocy społecznej starszym osobom samotnym, o niskich dochodach. 2.3.1.5. Wykształcenie ludności i deklarowana narodowość Na 4593 osób w wieku 13 lat i więcej w 2002 r. największą grupę stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym 51,31 %. Wyższym wykształceniem legitymowało się 2,67 %, średnim 15,9 %. W porównaniu z poprzednimi okresami poziom wykształcenia ludności gminy wyraźnie wzrastał. Zwraca uwagę fakt, że gdy w 1970 r. większość 54,0 % ludności w wieku 15 lat i więcej nie miała wykształcenia podstawowego, to w 2002 r. takie osoby stanowiły już tylko 6,8%. Innym syntetycznym miernikiem przeobrażeń w strukturze wykształcenia ludności są zmiany liczebności osób posiadających wykształcenie wyższe – co 34 osoba, policealne – co 51 osoba, średnie – co 6 osoba, zasadnicze – co 5 osoba i podstawowe ukończone – co 2 osoba. W przyszłości można oczekiwać dalszego systematycznego wzrostu poziomu wykształcenia mieszkańców gminy. Język wyłącznie polski używało w domu 5513 osób ( 2858 mężczyzn i 2660 kobiet), polski i niepolski 17 osób (4 mężczyzn i 13 kobiet) i nieustalony 78 0sób (40 mężczyzn i 38 kobiet). W roku 2002 narodowość polską deklarowało 5530 osób (2902 mężczyzn i 2670 kobiet), niepolską 4 osoby i nieustaloną 79 osób. Tabela Nr 15. Ludność w wieku 13 lat i więcej wg poziomu wykształcenia, grup wieku i płci w Gminie Sztabin Poziom wykształcenia średnie zasadnic podstawow Ogółem policeal razem ogólnokszt zawodowe ze wyższe e ne zawodo ałcące ukończone we OGÓŁEM 4593 123 87 732 130 602 924 2357 19 lat i mniej 626 39 20 19 39 476 20-29 687 29 32 232 54 178 238 140 30-39 762 33 17 185 21 164 309 200 40-49 722 32 20 172 13 159 217 269 50-59 520 10 11 62 10 52 83 332 60-64 282 10 4 12 5 7 17 225 65 lat i więcej 994 9 3 30 7 23 21 715 Mężczyźni 2345 51 16 344 44 300 598 1173 Kobiety 2248 72 71 388 86 302 326 1184 Źródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – 2002 r. GRUPY WIEKU PŁEĆ 2.3.1.6. Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego 316 64 7 4 5 13 12 211 134 182 Źródła utrzymania Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 34 Od 1990 roku gospodarka w Gminie Sztabin przeżywa proces transformacji. W strukturze podmiotów gospodarczych przeważa sektor prywatny, zdecydowana większość to jednostki usługowe. Dane o źródłach utrzymania dostępne są ze spisów powszechnych i spisów rolnych. Według NSP 2002 roku w Gminie Sztabin 47,33 % ludności utrzymywało się z pracy na rachunek własny lub z dochodów z najmu w tym swoim gospodarstwie rolnym. Z rent i emerytur utrzymywało się 30,03 % ludności. Co 46 mieszkaniec gminy utrzymywał się z nieustalonego źródła. Z pracy wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym (działce rolnej) utrzymywało się 1680 osób (968 mężczyzn i 712 kobiet) tj. 29,90 % ludności gminy. Na ogólna liczbę ludności w wieku 15 lat i więcej aktywni zawodowo stanowili 57,12 %, bierni zawodowo 38,43 %, pozostałe 4,45 % to osoby z nieustalonym statusem na rynku pracy. Około 4,0 % aktywnych zawodowo legitymowała się wyższym wykształceniem, 25,49 % średnim, 30,18 % zasadniczym zawodowym, pozostałe 40,18 % to osoby z wykształceniem podstawowym, niepełnym podstawowym lub bez wykształcenia. W wieku produkcyjnym było 89,82 % aktywnych zawodowo. Na podstawie wyników spisu rolniczego 2002 można stwierdzić, że zmniejsza się udział ludności, dla której głównym źródłem utrzymania jest praca w rolnictwie, powiększa się grupa utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych, z tym, że coraz większy jest udział osób posiadających głównie lub wyłącznie niezarobkowe źródło utrzymania. Tabela Nr 16. Ludność według głównego źródła utrzymania oraz płci w Gminie Sztabin WYSZCZEG ÓLNIENIE Ogółem razem Ludność utrzymująca się z pracy z pozostałych źródeł na rachunek własny lub w tym z dochodów z najmu w tym w swoim najemnej razem gospodarstwie razem z emerytur z rent rolnym (działce rolnej) OGÓŁEM 5613 3546 889 2657 Mężczyźni 2902 2006 476 1530 Kobiety 2711 1540 413 1127 w tym : 3559 1892 446 1446 osiadający własne źródło utrzymania Mężczyźni 1826 1126 249 877 Kobiety 1733 766 197 569 Źródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – 2002 r. z nieustalonego źródła 2392 1376 1016 1331 1945 843 1102 1667 1238 494 744 1165 448 230 218 364 122 53 69 - 794 537 700 967 451 714 191 173 - Tabela Nr 17. Gospodarstwa domowe według liczby osób w gospodarstwie i głównego źródła utrzymania w 2002 roku Główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego OGÓŁEM Praca Najemna Na rachunek własny W rolnictwie Poza rolnictwem Pozostałe źródła Ogółem 1496 906 231 675 605 70 578 1 246 66 36 26 4 177 156 Gospodarstwa domowe o liczbie osób 2 3 4 5 i więcej 289 228 223 510 101 129 162 448 29 44 55 67 72 85 107 381 61 76 84 358 11 9 23 23 186 96 59 60 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 w tym emerytury i renty Nieustalone 505 12 3 178 2 81 3 35 46 2 44 2 Źródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – 2002 r. Tabela Nr 18. Pracujący w wieku 15 lat i więcej wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym (działce rolnej) według powierzchni użytków rolnych w Gminie Sztabin. Stan na dzień 31.XII.2002 roku PŁEĆ OGÓŁEM Mężczyźni Kobiety Ogółem w tym: pracujący w swoim gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych 1-5 ha 104 55 49 1680 968 712 5-10 ha 246 148 98 10-15 ha 395 229 166 15 ha i więcej 932 535 397 Źródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – 2002 r. Tabela Nr 19. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej w Gminie Sztabin w 2002 r. Aktywni zawodowo WYSZCZEGÓLNIENIE Ludnoś ć ogółem Współczy Osoby z nnik nieustalon Wskaźni Bierni aktywnoś Stopa ym k ci bezroboci pracują bezrobot zawodow statusem zatrudnie razem o zawodow a cy ni na rynku nia ej na pracy rynku w% w liczbach bezwzględnych OGÓŁEM z wykształceniem wyższym średnim zasadniczym zawodowym podstawowym ukończonym, nieukończonym i bez wykształcenia szkolnego w tym w wieku produkcyjnym 4387 2506 2243 263 1686 195 59,8 53,5 10,5 123 819 924 101 639 756 95 554 653 6 85 103 19 123 124 3 57 44 84,2 83,9 85,9 79,2 72,7 74,2 5,9 13,3 13,6 2467 1007 938 69 1414 46 41,6 38,7 6,9 2973 2251 1990 261 550 172 80,4 71,0 11,6 Mężczyźni z wykształceniem wyższym średnim zasadniczym zawodowym podstawowym ukończonym, nieukończonym i bez wykształcenia szkolnego W tym w wieku produkcyjnym 2234 1428 1297 131 721 85 66,4 60,4 9,2 51 360 598 302 504 37 274 442 28 62 9 43 71 15 23 87,5 87,7 74,0 79,4 76,9 9,3 12,3 1196 580 543 37 594 22 49,4 46,3 6,4 1660 1304 1175 129 277 79 82,5 74,3 9,9 Kobiety z wykształceniem wyższym średnim zasadniczym zawodowym podstawowym ukończonym, nieukończonym i bez wykształcenia szkolnego w tym w wieku produkcyjnym 2153 1078 946 132 965 110 52,8 46,3 12,2 72 459 326 337 252 58 280 211 57 41 10 80 53 42 21 80,8 82,6 82,9 67,1 69,2 16,9 16,3 1271 427 395 32 820 24 34,2 31,7 7,5 1313 947 815 132 273 93 77,6 66,8 13,9 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 36 Źródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – 2002 r. 2.3.1.7. Bezrobotni Z ogólnej liczby bezrobotnych w roku 2002 w województwie podlaskim wynoszącej 86074 (100%), bezrobotni w Gminie Sztabin stanowili 0,51%. Z prawem do zasiłku w Gminie Sztabin było 60 osób. W wieku produkcyjnym (18 - 44 lat) było 358 osób bezrobotnych. Bez pracy powyżej 12 miesięcy pozostawało 251 osób. Na koniec grudnia 2001 roku liczba bezrobotnych w Gminie Sztabin wynosiła 481 (w tym: 224 kobiet) i do chwili obecnej zmniejszyła się o 39 osób tj. 442 (w tym: 200 kobiet). Tabela Nr 20. Bezrobotni w Gminie Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego w roku 2002 wyszczególnieni e województwo podlaskie powiat augustowski Gmina Sztabin z liczby ogółem zwolnieni z prawem w wieku z przyczyn do zasiłku 18-44 lata zakładu pracy pozostający bez pracy powyżej 12 miesięcy ogółem kobiet y absolw enci 86074 42265 4315 4112 12195 66486 44586 5720 2773 187 167 928 4413 3246 442 200 23 11 60 358 251 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2003 r. Tabela Nr 21. Bezrobotni w wieku 15 lat i więcej według okresu poszukiwania pracy płeć OGÓŁEM mężczyźni kobiety ogółem 263 131 132 do 3 miesięcy 22 10 12 poszukujący pracy w okresie 4-12 miesięcy 13 miesięcy i więcej 107 130 53 65 54 65 nieustalonym 4 3 1 Żródło: Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – 2002 r. Bezrobotni w wieku 15 lat i więcej poszukujący pracy stanowili ogółem 263 osób (w tym 132 kobiet) z tego 130 osób (65 kobiet i 65 mężczyzn) pozostawało bez pracy dłużej niż 13 miesięcy. Wysoki poziom bezrobocia stanowi zagrożenie dla rozwoju ekonomicznego gminy, sprzyja natomiast powstawaniu niedostatku społecznego. Znaczne zasoby wolnej siły roboczej mogą stanowić czynnik sprzyjający rozwojowi gminy, pod warunkiem podjęcia odpowiednich działań edukacyjnych, nakierowanych na potrzeby rozwojowych branż gospodarczych tj. handlu, turystyki i przetwórstwa spożywczego. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 37 Tabela Nr 22. Bezrobotni w Gminie Sztabin według miejscowości – stan w dniu 13.04.2004 roku Wyszczególnienie Sztabin Balinka Budziski Cisów Czarniewo Rogowo Czarny Las Długie Ewy Fiedorowizna Hruskie Wilcze Bagna Wilkownia Huta Jagłowo Jaminy Łubianka Janówek Zmijdak Jasionowo k. Krasnegoboru Kolonie Jasionowo Jasionowo Dębowo Jastrzębna Druga Jastrzębna Pierwsza Jaziewo Kamień Karoliny Komaszówka Kopiec Kopytkowo Krasnoborki Krasnybór Kryłatka Andrzejewo Kunicha Lebiedzin Lipowo Mogilnice Motułka Chomaszewo Ostrowie Podcisówek Polkowo Sosnowo Ściokła Wolne Wrotki Ogółem w tym: kobiety 115 5 2 1 6 0 5 17 9 4 2 0 1 14 15 12 5 4 0 22 0 1 1 18 17 15 18 4 6 12 0 13 19 4 0 3 14 5 8 5 1 10 3 7 3 2 10 3 63 2 2 0 4 0 1 9 5 3 1 0 0 4 5 6 3 1 0 7 0 0 1 7 7 5 8 1 2 7 0 5 5 3 0 1 8 2 4 3 0 4 1 5 1 0 3 0 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 38 Klonowo OGÓŁEM 1 442 1 200 Źródło: dane z Powiatowego Urzędu Pracy w Augustowie 2.3.2. Infrastruktura społeczna. Instytucje publiczne Szkolnictwo - w Gminie Sztabin funkcjonują następujące szkoły: 1) Zespół Szkól Samorządowych w Sztabinie (Przedszkole, Szkoła Podstawowa, Gimnazjum), 2) Zespół Szkól Samorządowych w Krasnymborze (Szkoła Podstawowa, Gimnazjum), 3) Szkoła Podstawowa w Jaziewie, 4) Szkoła Podstawowa w Jaminach (Społeczno Oświatowe Stowarzyszenie Pomocy Pokrzywdzonym i Niepełnosprawnym EDUKATOR w Łomży, Oddział w Jaminach, 5) Szkoła Podstawowa w Jastrzębnej II (Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Jastrzębna II – Ostrowie). Warunki nauczania, biorąc pod uwagę liczbę uczniów na 1 szkołę w roku szkolnym 2002/2003 są lepsze niż przeciętnie w województwie i powiecie, gdyż w województwie na jedną szkołę przypadało 177 uczniów, w powiecie 150, natomiast w Gminie Sztabin na jedną szkołę przypadało 101 uczniów. Na jednego nauczyciela pełnozatrudnionego w województwie i powiecie przypadało po 13 uczniów, a w Gminie Sztabin 12. Wychowaniem dzieci w wieku przedszkolnym zajmuje się Przedszkole w Sztabinie i oddziały przedszkolne w poszczególnych szkołach. W roku szkolnym 2002/2003 opieką objętych było 93 dzieci, a w roku szkolnym 2003/2004 75 dzieci. W przedszkolu zatrudnionych jest 5 nauczycieli. Po ukończeniu szkoły podstawowej młodzież gminy może kontynuować naukę w gimnazjum w Sztabinie i w Krasnymborze. Ogółem liczba uczniów w gimnazjum w roku szkolnym 2002/2003 wynosiła 290, a rok później 280. Tabela Nr 23. Szkolnictwo w Gminie Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego w roku 2002 Wyszczególnienie szkoły podstawowe pomieszczenia do nauczania oddziały nauczyciele pełnozatrudnieni uczniowie absolwenci z poprzedniego roku Województwo podlaskie Powiat augustowski 568 5724 36 344 4979 7459 100571 18750 289 406 5412 1016 Gmina Sztabin 2003/2004 r. 2002/2003 r. (dane U. Gm. Sztabin) 5 5 42 53 29 62 505 92 28 68 496 90 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r., dane z U. Gminy Sztabin. Upowszechnianie czytelnictwa prowadzi na terenie gminy Gminna Biblioteka Publiczna w Sztabinie. Łącznie z bibliotekami filialnymi w Hucie, Jastrzębnej Drugiej i Jaminach posiada księgozbiór Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 39 stosunkowo wysoki 34,9 tys. woluminów, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca daje 23 książek, o 3 więcej niż średnio w województwie i powiecie. Tabela Nr 24. Placówki biblioteczne w Gminie Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego 2002 roku wyszczególnienie biblioteki i filie punkty biblioteczne księgozbiór w woluminach: - w tys. - na 1000 ludności czytelnicy wypożyczenia w woluminach: - w tys. - na 1 czytelnika województwo podlaskie 261 100 powiat augustowski 22 1 Gmina Sztabin 4 - 4318,7 3576 198079 255,9 4326 11732 34,9 6181 610 3916,4 19,8 225,5 19,2 14,0 23,0 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r., W Sztabinie działają następujące obiekty kulturalne: 1) Gminny Ośrodek Kultury, 2) Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sztabińskiej, 3) Izba Regionalna im. Romana Gębicza, 4) Izba Pamięci hr. K. Brzostowskiego. Wydawany jest miesięcznik informacyjny „Nasz Sztabiński Dom” w nakładzie 320 egzemplarzy - gazeta lokalna. Placówki służby zdrowia na terenie gminy to: 1) NZOZ Przychodnia Lekarzy Rodzinnych w Sztabinie, 2) NZOZ Przychodnia Rejonowa Sp. C. w Krasnymborze, 3) Gabinet Stomatologiczny w Sztabinie, 4) Gabinet Lekarski w Krasnymborze, 5) Gabinet Stomatologiczny w Sztabinie, 6) Apteka w Sztabinie. Większość usług medycznych prowadzą dla mieszkańców gminy placówki w Augustowie, zwłaszcza takie, jak: pogotowie ratunkowe, szpital i poradnie specjalistyczne. Obsługę pocztową prowadzi na terenie gminy urząd pocztowy w Sztabinie i punkt pocztowy w Krasnymborze. Jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej zlokalizowane są w Sztabinie, Krasnymborze, Jastrzębnej Pierwszej, Mogilnicach, Jagłowie, Jaminach, Jaziewie i Polkowie. OSP w Sztabinie, Jastrzębnej I i Jaziewie są włączone do Krajowego Systemu RatowniczoGaśniczego. Administrację publiczną w gminie sprawuje Urząd Gminy Sztabin. W Sztabinie zlokalizowany jest też posterunek policji i posterunek energetyczny. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 40 Działalność duszpasterską na terenie gminy Sztabin prowadzą parafie Kościoła Rzymsko Katolickiego w Sztabinie, Jaminach i Krasnymborze . Na terenie gminy placówka bankowa - Bank Spółdzielczy w Augustowie Oddział w Sztabinie oraz Punkt Kasowy BS Augustów w Krasnymborze – świadczą usługi finansowe dla mieszkańców gminy. Usługi mieszkaniowe, zwłaszcza w zakresie budownictwa wielorodzinnego to działalność Spółdzielni Mieszkaniowej w Sztabinie. W Sztabinie znajdują się trzy Lecznice dla Zwierząt i jedna we Wrotkach. Turystyczną bazę stanowią rozmieszczone w Sztabinie, kwatery Wilkowni, agroturystyczne o 63 miejscach noclegowych, Czarniewie, Krasnoborkach, Karolinach, Kopytkowie, i Jaziewie. Do atrakcji turystycznych zaliczyć należy m. in.: 1) Biebrzański Park Narodowy, 2) Kanał Augustowski, 3) Śluzę w Dębowie, 4) Zespół Dworski z parkiem w Cisowie 5) Rezerwat Przyrody „Kozi Rynek”, 6) Rezerwat florystyczny „Glinki”, 7) Puszczę Augustowską, 8) Obszary chronionego krajobrazu, zwłaszcza tereny wsi: Jagłowo, Kopytkowo, Dębowo i Jasionowo. 2.4. Gospodarka terenami 2.4.1. Struktura użytkowania ziemi Wg danych Starostwa Powiatowego w Augustowie powierzchnia ewidencyjna Gminy Sztabin na dzień 01.01.2004r wynosi 36 257 ha, co stanowi 21,8% powiatu. Tabela Nr 25. Struktura użytkowania gruntów w Gminie Sztabin L.p. 1. 2. 2.1 2.2. 3. 3.1 3.2 4. 5. 6. 7. Wyszczególnienie Użytki rolne Grunty leśne Lasy Grunty zadrzewione i zakrzewione Grunty zabudowane i zurbanizowane Drogi i tereny kolejowe Tereny mieszkaniowe i rekreacyjne Grunty pod wodami Nieużytki Tereny różne Użytki kopalne Powierzchnia [ha] 17 806 15 773 15 220 553 734 708 26 188 1 728 4 24 % pow. gminy 49,1 43,5 2,0 0,5 4,8 0,1 Źródło: Starostwo Powiatowe w Augustowie Stan: 01.01.2004 r. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 41 Obszar Gminy Sztabin wyróżnia mały udział użytków rolnych na korzyść gruntów pod lasami. Jest to cecha charakterystyczna dla gmin położonych w kompleksie Puszczy Augustowskiej Użytki rolne stanowią tu 49,1% powierzchni ogólnej, a ich struktura przedstawia się następująco: Tabela Nr 26. Struktura użytków rolnych w gminie Sztabin Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Elementy struktury Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Grunty orne zabudowane Użytki rolne pod wodami Powierzchnia [ha] 6 278 42 7 974 2 898 306 308 % pow. UR 35,3 0,2 44,8 16,3 1,7 1,7 Rozmieszczenie użytków rolnych na obszarze gminy jest nierównomierne, a główne obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej znajdują się w południowej części gminy. Najmniejszy udział użytków rolnych występuje w obrębie Chomaszewo, Balinka, Wrotki i Fiedorowizna. W obrębach tych występuje duży udział gruntów leśnych. Natomiast w obrębach Komaszówka, Dłużański Las, Długie, Jagłowo, Lebiedzin i Czarny Las użytki rolne stanowią ponad 85% powierzchni. Cechą charakterystyczną Gminy Sztabin jest duży udział trwałych użytków zielonych. Łąki i pastwiska stanowią około 61 % powierzchni użytków rolnych. Taka struktura użytków rolnych w dużej mierze ma wpływ na kierunki produkcji gospodarstw rolnych. Rozmieszczenie użytków zielonych jest nierównomierne i waha się od 94,2% w obrębie Sosnowo, 86,9% - Hruskie do około 25% w obrębie Kamień i Kryłatka. 2.4.2. Jakość użytków rolnych Rolnicza przestrzeń produkcyjna stanowi 49,1% powierzchni gminy, a syntetyczny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 45,7 pkt. Gleby klas III – IV stanowią około 31% powierzchni gruntów rolnych gminy. Analiza warunków naturalnych pozwala stwierdzić, że obszar gminy charakteryzują mało korzystne walory rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Warunki naturalne ograniczają dobór roślin uprawnych i zmniejszają plonowanie, a w konsekwencji wpływają na wielkość dochodów uzyskiwanych z prowadzenia gospodarstw. Duży udział trwałych użytków zielonych – (61,% )stanowi bazę paszową dla rozwoju hodowli bydła. 2.4.3. Struktura własności Wg danych Starostwa Powiatowego w Augustowie stan władania gruntów w gminie Sztabin w latach 1999 i 2004 uległ nieznacznym zmianom: Tabela Nr 27. Stan władania gruntów w Gminie Sztabin w latach 1999 i 2004 Lp. 1. Własność: grunty Skarbu Państwa w tym: grunty PGL LP 1999 r 13 557 11 926 2004 r. 13 419 11 959 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 42 2. 3. 4. 5. 6. grunty Spółdzielni Produkcyjnej grunty kościołów i związków wyznaniowych grunty gminy grunty gospodarstw indywidualnych pozostałe grunty 23 28 671 21 638 340 1 27 689 21 789 332 Stan i strukturę władania na dzień 01.01.2004 r. z uwzględnieniem użytków przedstawia tabela nr 2. Sztabin, 2004 rok 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Grunty Zasobu WRSP Grunty w zarządzie PGL Inne Grunty Skarbu Państwa Grunty SP w uż. wiecz. Grunty gmin i w uż. wiecz. Grunty osób fizycznych Spółdzielnie Produkcyjne Grunty kościołów Wspólnoty gruntowe Grunty województw % UR 372 1,0% 55 17,2 - 259 81,2 11959 33,0% 50 37,8 1 0,8 80 60,6 1023 2,8% 16 8,8 146 80,2 % UR 1 0,3 1 0,5 % UR % p.o. % p.o. 4 1,3 319 85,8 43 11,6 1 132 1,1 11736 98,1 19 10,5 182 17,8 91 8,9 176 17,2 14 2,1 1 117 17,0 11 1,6 11 1,6 154 22,3 34 4,9 4 0,6 2 21 789 60,0% 6 134 36,5 40 0,2 10 082 60,0 291 1,7 272 1,6 16 819 77,2 3 741 17,2 8 6 1 % pow. 11 0,1 80 0,7 168 16,4 406 39,7 65 100 689 1,9% Ogółem % p.o. 10 2,6 65 0,2% 27 0,1% 309 0,9% 23 0,1% 36 257 Tereny różne nieużytki % UR Użytki kopalne % UR Drogi i inne tereny komunikacyjne % własnoś ć gminy Grun ty pod woda mi ha Inne zurbanizowane. Niezabudowane i zabudowane Rekreacyjno wypoczynkowe Grupa władania Grunty pod lasami ha 43 % p.o. Lp Tabela Nr 28. Stan i struktura władania – Gmina Sztabin Grun Grun Pow. Użytki ty ty Grunty Sady Razem ogółem zielone rolne pod orne ha ha UR ha ha ha zabu rowa d. ha mi ha Tereny mieszkaniowe ha Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 1 9 47,4 6 278 35,3% 17,4 8 42,1 179 99,4 42 0,2% 0,1 10 872 61,1% 30,0 0,3 4 0,6 5 0,7 440 63,9 2 1 24 3,5 22 3,2 1 212 5,6 1 2 10,5 1 0,6 306 1,7% 0,8 308 1,7% 0,8 19 70,4 180 58,2 1 3,7 127 41,1 2 7,2 5 18,5 2 0,6 17 806 15 773 188 49,1% 43,5 0,5 8 6 0,3 12 23 100 708 2,0 24 1 732 44 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 Z analizy struktury własności wynika, że 60% gruntów znajduje się we władaniu gospodarstw indywidualnych, a na drugim miejscu w strukturze własności występują grunty Lasów Państwowych. Tak więc produkcja rolna na obszarze gminy prowadzona jest głownie przez gospodarstwa indywidualne, które skupiają około 94,5 %użytków rolnych. Struktura obszarowa tych gospodarstw jest korzystniejsza niż w całym powiecie augustowskim, ponieważ jest większy udział gospodarstw o powierzchni powyżej 15 ha. Struktura obszarowa gospodarstw wg danych NSP 2002 r. przedstawia się następująco: Tabela Nr 29. Struktura obszarowa gospodarstw w powiecie augustowskim i w Gminie Sztabin Liczba gospodarstw powiat Augustów Gmina Sztabin 6089 1136 % gosp. do 1ha 11,6 11,3 % gosp. 2–5ha 21,3 15,7 % gosp. 5–10ha 21,5 17,3 % gosp. 10–15ha 19,9 21,4 % gosp. > 15ha 25,7 35,7 Źródło: NSP – 2002 r. Lasy zajmują 15 220 ha i stanowią cenny fragment Puszczy Augustowskiej położony w południowo-wschodniej i środkowej części gminy. Grunty zadrzewione i zakrzewione zajmują 553 ha. Stan własności przedstawia tabela: Tabela Nr 30. Stan i struktura własności gruntów leśnych Lasy [ha] Grunty w zarządzie PGL LP Pozostałe lasy Skarbu Państwa Grunty gmin Grunty osób fizycznych i wspólnoty Grunty kościołów Ogółem 11 734 98 26 3 361 1 15 220 Grunty zadrzewione i zakrzewione 2 36 8 507 Razem grunty leśne [ha] % ogólnej pow. leśnej 11 736 134 34 3 868 1 15 773 74,5 0,8 0,2 24,5 553 100% Gospodarka Leśna w Lasach Skarbu Państw prowadzona przez Nadleśnictwo Białobrzegi i Augustów w oparciu o plany urządzenia dla tych nadleśnictw. Ważnym elementem gospodarki leśnej jest gospodarka łowiecka, której funkcjonowanie wynika między innymi z potrzeb zachowania trwałości ekosystemów leśnych. Zbiór płodów runa leśnego ma szansę podniesienia do rangi pozyskiwania przemysłowego przy uruchomieniu sieci skupu i przetwórstwa. 2.5. Działalność gospodarcza 2.5.1. Ogólna charakterystyka gospodarki Oprócz 1136 indywidualnych gospodarstw rolnych w Gminie Sztabin działa ok. 248 podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze publicznym 8, a w sektorze prywatnym 240. Stanowi to 0,26% podmiotów działających w województwie podlaskim i 5,76% w powiecie augustowskim. W Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 45 większości jest to działalność związana z rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem, handlem i naprawami prowadzona przez osoby fizyczne. Tabela Nr 31. Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności w 2002 roku wyszczególnienie województwo podlaskie powiat augustowski Gmina Sztabin ogółem sektor publiczny 94531 4301 248 2939 199 8 razem 91592 4102 240 sektor prywatny w tym:osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 77607 3553 196 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r. Tabela Nr 32.Podmioty gospodarki narodowej wg wybranych sekcji w Gminie Sztabin na tle województwa podlaskiego i powiatu augustowskiego w 2002 roku województwo podlaskie 94531 powiat augustowski 4301 rolnictwo, leśnictwo i łowiectwo 4208 444 59 przetwórstwo przemysłowe 9150 412 20 budownictwo 9973 448 22 handel i naprawy 31342 1242 67 hotele i restauracje 2117 195 6 transport, gospodarka magazynowa i łączność 7851 380 19 pośrednictwo finansowe 4043 120 5 obsługa nieruchomości firm, nauka 11197 433 9 edukacja 1975 118 3 ochrona zdrowia i opieka społeczna 5016 186 11 pozostała działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna 6444 282 22 wyszczególnienie OGÓŁEM gmina Sztabin 248 w tym: Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r. 2.5.2. Rolnictwo Wg danych Starostwa Powiatowego w Augustowie stan władania gruntów w Gminie Sztabin w latach 1999 i 2004 uległ nieznacznym zmianom. Tabela Nr 33. Stan władania gruntów w Gminie Sztabin w latach 1999 i 2004 Lp. Własność: 1999 r 1. grunty Skarbu Państwa 13 557 w tym: grunty PGL LP 11 926 2. grunty Spółdzielni Produkcyjnej 23 3. grunty kościołów i związków wyznaniowych 28 2004 r. 13 419 11 959 1 27 Sztabin, 2004 rok 46 4. 5. 6. Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 grunty gminy grunty gospodarstw indywidualnych pozostałe grunty 671 21 638 340 689 21 789 332 Stan i strukturę władania na dzień 01.01.2004 r. z uwzględnieniem użytków przedstawia powyższa tabela. Z analizy struktury własności wynika, że 60% gruntów znajduje się we władaniu gospodarstw indywidualnych, a na drugim miejscu w strukturze własności występują grunty Lasów Państwowych. Tak więc produkcja rolna na obszarze gminy prowadzona jest głownie przez gospodarstwa indywidualne, które skupiają około 94,5 %użytków rolnych. Struktura obszarowa tych gospodarstw jest korzystniejsza niż w całym powiecie augustowskim, ponieważ jest większy udział gospodarstw o powierzchni powyżej 15 ha. Struktura obszarowa gospodarstw wg danych NSP 2002 r. przedstawia się następująco: Tabela Nr 34. Struktura obszarowa gospodarstw w powiecie augustowskim i w Gminie Sztabin Powiat Augustów Gmina Sztabin Liczba gospodarstw % gosp. do 1ha % gosp. 2 – 5 ha % gosp. 5 – 10ha % gosp. 10 – 15 ha % gosp. > 15 ha 6089 1136 11,6 11,3 21,3 15,7 21,5 17,3 19,9 21,4 25,7 35,7 Źródło: NSP – 2002 r. Kierunki produkcji rolnej ukształtowały się pod wpływem warunków naturalnych i czynników ekonomicznych. Mało korzystne warunki agroklimatyczne i brak stabilnego rynku zbytu wpływają na wielokierunkowość produkcji. Struktura zasiewów w na obszarze gminy i powiatu przedstawia tabela: Tabela Nr 35. Struktura zasiewów w powiecie augustowskim i w Gminie Sztabin Powiat Augustów Gmina Sztabin zboża ziemniaki przemysłowe pastewne pozostałe 69,4 76,3 8,3 11,7 1,8 3,0 19,4 7,7 1,1 1,3 Źródło: NSP – 2002 r. Produkcja roślinna ukierunkowana jest głównie na potrzeby własne gospodarstw. Wśród roślin zbożowych dominuje żyto, a na drugim miejscu znajduje się owies, głównie z przeznaczenie na pasze w gospodarstwach. Produkcja zwierzęca nastawiona jest na wykorzystanie potencjału paszowego znajdującego się na użytkach zielonych i w porównaniu do NSP z 1996 r wzrosła obsada bydła z 61,8 szt/100ha UR do 67,7szt/100ha UR w 2002 roku. Produkcja zwierzęca jest dwukierunkowa Hodowla bydła prowadzona jest w 65,8% ogólnej liczby gospodarstw, a głównym kierunkiem produkcji jest bydło mleczne. Natomiast trzodą chlewną zajmuje się 59,5% gospodarstw rolnych. Konie znajdują się w 15,6 % gospodarstw. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 47 Obsadę zwierząt na 100 ha UR w gospodarstwach gminy i powiatu przedstawia tabela Tabela Nr 36. Obsada zwierząt bydło ogółem Powiat 71,2 Gmina Sztabin 67,7 krowy 37,7 38,7 trzoda ogółem 56,1 40,6 lochy 5,0 3,3 owce 1,5 1,3 konie 2,8 2,9 kury 202,1 126,4 Źródło: NSP – 2002 2.5.3. Leśnictwo Lasy zajmują 15 220 ha i stanowią cenny fragment Puszczy Augustowskiej położony w południowo-wschodniej i środkowej części gminy. Grunty zadrzewione i zakrzewione zajmują 553 ha. Stan własności przedstawia tabela: Tabela Nr 37. Stan i struktura własności gruntów leśnych Grunty Lasy zadrzewione i [ha] zakrzewione Grunty w zarządzie PGL LP 11 734 2 Pozostałe lasy Skarbu Państwa 98 36 Grunty gmin 26 8 Grunty osób fizycznych i wspólnoty 3 361 507 Grunty kościołów 1 Ogółem 15 220 553 Razem grunty leśne [ha] % ogólnej pow. leśnej 11 736 134 34 3 868 1 15 773 74,5 0,8 0,2 24,5 100% Gospodarka Leśna w Lasach Skarbu Państw prowadzona przez Nadleśnictwo Białobrzegi i Augustów w oparciu o plany urządzenia dla tych nadleśnictw. Ważnym elementem gospodarki leśnej jest gospodarka łowiecka, której funkcjonowanie wynika między innymi z potrzeb zachowania trwałości ekosystemów leśnych. Zbiór płodów runa leśnego ma szansę podniesienia do rangi pozyskiwania przemysłowego przy uruchomieniu sieci skupu i przetwórstwa. W lasach ochronnych prowadzi się gospodarkę leśną w sposób zapewniający ciągłe spełnianie przez nie celów, dla których zostały wydzielone poprzez: – preferowanie naturalnego odnawiania lasów, – ograniczenia regulacji stosunków wodnych, – ograniczenie trwałego odwadniania bagien śródleśnych, – kształtowanie struktury gatunkowej i przestrzennej lasu zgodnie z warunkami siedliskowymi, w kierunku powiększania różnorodności biologicznej i zwiększaniu odporności lasu na czynniki destrukcyjne. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 48 – stosowanie indywidualnych sposobów zagospodarowania i ochrony poszczególnych drzewostanów, ograniczenia stosowania zrębów zupełnych oraz prowadzenia ścinki drzew, zrywki i wywozu drewna w sposób zapewniający w maksymalnym stopniu ochronę gleby i roślinności leśnej. Lasy na obszarze Gminy Sztabin pełnią ważną funkcję gospodarczą, ale również odgrywają dużą rolę w funkcji turystyczno – wypoczynkowej i pod względem odporności i przydatności dla celów turystycznych można wyodrębnić: – lasy o bardzo korzystnych warunkach dla celów turystyczno – wypoczynkowych, głównie na siedliskach boru mieszanego świeżego, lasu świeżego, boru świeżego, obejmujące około połowy obszaru leśnego gminy – lasy miej korzystne dla celów rekreacyjnych ze względu na znaczna wilgotność, głównie na siedliskach boru wilgotnego, boru mieszanego wilgotnego, lasu świeżego, lasy nieprzydatne dla celów rekreacyjnych z uwagi na niski poziom wód gruntowych, głównie na siedlisku boru bagiennego i olsu. 2.5.4. Usługi Poziom rozwoju działalności usługowej w gminie jest zdecydowanie niższy od średniej krajowej. Udział pracujących w sektorze usług w całym województwie podlaskim wynosi 37% przy 42,2% w skali kraju. Usługi obok rolnictwa i leśnictwa stanowią podstawę gałąź gospodarki w gminie. Szczegółowa charakterystyka usług została zaprezentowana w pkt. 2.3.2 „Infrastruktura społeczna. Instytucje publiczne: na str. 37 – 39 niniejszej strategii. 2.5.5. Turystyka Turystyka i wypoczynek mają dobre warunki rozwoju w Gminie Sztabin głównie na bazie dużych kompleksów leśnych, nizinnych, dolin rzecznych z unikalnymi w Europie bagnami, czystym sanitarnie środowiskiem. W dolinie Biebrzy i na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego winna być preferowana turystyka edukacyjna i krajoznawcza, głównie międzynarodowa, szlak Kanału Augustowskiego dla turystyki kwalifikowanej wodnej, kajakowej i żeglugowej w skali krajowej, obszar Puszczy Augustowskiej: lasów przyległych dla wypoczynku pobytowego w skali regionalnej. Barierami rozwoju turystki i wypoczynku w Gminie Sztabin są: ograniczenia ilościowe, jakościowe (w tym sanitarne) i przestrzenno – lokalizacyjne rozwoju urządzeń turystyki i wypoczynku na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych objętych ochroną prawną wynikające z chłonności i pojemności turystycznej obszarów, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 ograniczona dostępność komunikacyjna niektórych atrakcyjnych 49 terenów, położonych peryferyjnie w stosunku do głównych szlaków, wynikająca często ze złego stanu technicznego dróg, braki scentralizowanej infrastruktury technicznej (głównie kanalizacyjnej i gazowniczej) na obszarach o wysokich walorach turystycznych i wypoczynkowych, brak bazy usług hotelarskich o zróżnicowanym standardzie, brak terenów komunalnych lub skarbu państwa łatwo dostępnych i przygotowanych infrastrukturalnie do realizacji inwestycji turystycznych i wypoczynkowych. Wiodącymi formami turystyki i wypoczynku w gminie winny być: – turystyka przyrodnicza, – turystyka kulturalno – etniczna, – turystyka kwalifikowana, – agroturystyka, – turystyka międzynarodowa, – wypoczynek w ekosystemach leśnych i łąkowych. Turystyka przyrodnicza – piesza, rowerowa, konna, kajakowa i żeglugowa powinna być rozwijana na bazie: – parku narodowego i szlaku Kanału Augustowskiego, – rezerwatów przyrody, pomników przyrody, lasów ochronnych, ostoi zwierzyny, – szlaków turystycznych zorganizowanych i zainwestowanych stosownie do sposobu przemieszczania się, – usług noclegowych o charakterze całorocznym i sezonowym o zróżnicowanym standardzie jakościowym, dostosowanym do zamożności turystów w tym wypożyczalni sprzętu i środków transportu, – usług handlowych, bankowych, informacji turystycznej, kulturalno – rozrywkowych, zwłaszcza w miejscowości gminnej. Turystyka kulturalno – etniczna – piesza, rowerowa, konna, kajakowa, żeglugowa i motorowa powinna być rozwijana na bazie: – zabytkowych zespołów ruralistycznych (Sztabin, Krasnybór), – unikalnych zabytkowych obiektów architektury sakralnej i świeckiej (kościoły w Krasnymborze i Jaminach, dwór w Cisewie), – obiektów inżynierii (Kanał Augustowski), – miejsc kultu religijnego (Krasnybór), – muzeów regionalnych. Turystyka kwalifikowana – wzbogacająca niekonwencjonalne formy turystyką tradycyjną, wymagająca odpowiednich predyspozycji, umiejętności i doświadczenia powinna być rozwijana na bazie: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 50 – terenów i obiektów przydatnych dla turystyki sprawnościowej, szkół przetrwania (Kanał Augustowski), rzeka Biebrza, Puszcza Augustowska), – szlaków turystycznych pieszych, rowerowych, konnych, motocyklowych, samochodowych, – rzek i kanału przydatnych dla spływów kajakowych, tratwami , barkami, żeglugi, nurkowania i wędkowania itp. Agroturystyka – wykorzystująca głównie zachowany na obszarze gminy wiejski krajobraz kulturowy i walory przyrodnicze stosowne do tej formy wypoczynku powinna rozwijać się na bazie: – obszarów na których występują walory krajobrazu kulturowego obok walorów środowiska przydatne dla wypoczynku nie obciążone innymi formami rekreacji zwłaszcza intensywnej turystyki zbiorowej, – łatwodostępnych urządzeń obsługi turystyki z zakresu kultury, rozrywki, handlu i gastronomii, – kwater w jednostkach osadniczych wyposażonych w infrastrukturę techniczną gwarantującą wysoki poziom cywilizacyjny i atrakcyjność pobytu, a tym samym najlepszą możliwą dostępności i wykorzystanie walorów rekreacyjnych terenów. Turystyka transgraniczna i międzynarodowa – uwarunkowana sąsiedztwem z Litwą i Białorusią, przebiegiem ciągów międzynarodowej infrastruktury transportowej (drogowej, kolejowej, potencjalnie wodnej) unikalnymi w skali międzynarodowej walorami przyrodniczymi (BPN), wykorzystywać powinna w szczególności: – drogi krajowe transgraniczne, zapewniające dostępność obszarów turystycznych o randze międzynarodowej, – drogę wodna – Kanał Augustowski – obiekt potencjalnej wodnej turystyki transgranicznej, – projektowane transgraniczne przyrodnicze obszary chronione – Augustowsko - Druskiennicki Obszar Chroniony, – inne obszary chronione o wybitnych walorach przyrodniczych (Biebrzański Park Narodowy) dostosowane do potrzeb turystyki międzynarodowej, – „miejsce obsługi podróżnych” (MPO) przy drogach krajowych i wojewódzkich. Wypoczynek w ekosystemach leśnych i łąkowych – pobytowy codzienny, świąteczny i całoroczny rozwijać się powinien na bazie: przydatnych do celów rekreacyjno – zdrowotnych lasów oraz cieków wodnych, infraturystki turystycznej i wypoczynkowej w rejonach powiązanych z istniejącymi jednostkami osadniczymi wyposażonymi w infrastrukturę techniczną i społeczną, w tym: – ośrodków stałych noclegowo – gastronomicznych (całorocznych i sezonowych) z towarzyszącymi urządzeniami kultury, rozrywki i sportu, – zespołów domów letniskowych, – urządzeń sportów i rekreacji wodnych, – szlaków pieszych, rowerowych, konnych i ścieżek zdrowia, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – 51 wypoczynku wzbogaconego o elementy ziołolecznictwa, aromatoterapii, hypo i dogoterapii oraz chromatoterapii. 2.6. Zagospodarowanie przestrzenne 2.6.1. Uwarunkowania historyczne Decydującym etapem dla rozwoju tych ziem był wiek XVI-XVIII. W tych stuleciach rozwijało się osadnictwo, które przyczyniło się do zdominowania obszaru obecnej gminy przez ludność pochodzącą głównie z Mazowsza. Do połowy wieku XIX dominowała gospodarka rolna prowadzona w majątkach ziemskich. W 2 połowie XIX wieku zwiększył się udział drobnych gospodarstw rolnych. Po 1945 roku pozostałości majątków ziemskich zostały rozparcelowane. Teren stanowiący obecną Gminę Sztabin znajdował się w obrębie jednego obszaru historycznego i kulturowego od zalążków osadnictwa do chwili obecnej. Stosunkowo późne osadnictwo połączone z peryferyjnym położeniem oraz następstwa kolejnych niszczących wojen miały zasadniczy wpływ na stan i zachowanie zabytków architektury i budownictwa. Układ zabudowy i osnowa drożna wsi na omawianym terenie odpowiada stanowi z przełomu XIX i XX wieku. Jednak część osnowy drożnej pochodzi z XVI, XVII wieku. Na uwagę zasługują drogi holownicze z lat 20. XX wieku biegnące wzdłuż Kanału Augustowskiego. Krajobraz gminy zachował walory zabytkowe na obszarze niemal całej gminy. Elementy zabytkowe, takie jak układy pól z rozdzieleniem przez miedzę, obsadzenia gospodarstw i dróg lokalnych są przemieszane z wyraźnie występującą współczesną zabudową mieszkalną i gospodarczą. Zabytkowa zabudowa jest zgrupowana w kilku wsiach (Jagłowo, Jastrzębna , Mogilnice). Pomimo skromnych form wystroju architektonicznego oraz przeważnie złego stanu technicznego, obiekty te zachowały swój charakter zabytkowy typowy dla obszaru zaliczanego do północnego Podlasia. Niewątpliwie najcenniejszym obiektem tej grupy jest kościół sanktuarium w Krasnymborze. Obok niego na uwagę zasługuje drewniany kościół w Jaminach. Zwracająca uwagę dominantą przestrzenną jest bryła neogotyckiego kościoła w Sztabinie. Z grupy architektury dworskiej i zabudowy folwarcznej zachowały się fragmenty założenia w Cisowie oraz ruiny w Jastrzębnej. Osobną grupę stanowią zabytki budownictwa wiejskiego (budynki mieszkalne i gospodarcze o drewnianej konstrukcji). Od połowy lat 70. stara zabudowa drewniana w środkowej części gminy została zastąpiona przez utylitarną w formach zabudowę współczesną. Tym niemniej ciągle istnieje Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 52 pokaźna liczba budynków drewnianych, które będą zapewne wpisane w krajobraz gminy przez najbliższe 10-15 lat. Dwa parafialne cmentarze (Krasnybór, Jaminy) należy zaliczyć do cennych w skali tej części województwa podlaskiego. Obiekty te posiadają stosunkowo dobrze zachowany starodrzew i interesujące nagrobki (głównie żeliwne żelazne krzyże). 2.6.2. Układy przestrzenne zabudowy i typy osadnictwa Wiejska sieć osadnicza powstała w historycznym procesie rozwoju rolnictwa. Na układ przestrzenny wsi oprócz wielkości zaludnienia, miały wpływ warunki przyrodnicze, struktura agrarna, procesy demograficzne i społeczno-gospodarcze, stopień zainwestowania oraz funkcja wsi w strukturze osiedleńczej (typ usługowy, produkcyjny). Powyższe czynniki spowodowały, że w Gminie Sztabin poza wsią gminną najczęstszym układem osadniczym są wsie skupione typu liniowego w postaci szeregówek i ulicówek. Obok tego powstały mniejsze i bardziej luźne formy przestrzenne, mające przeważnie kształt przysiółków, a także rozproszonej wsi samotniczej. Odmienny układ przestrzenny ma wieś gminna Sztabin z historycznie ukształtowanym rynkiem centralnym i rozchodzącymi się od jego narożników uliczkami prostopadłymi. Na obszarze gminy wyróżnia się dwa zasadnicze typy osadnictwa wiejskiego: 1) Sieć wsi małych i przysiółków o śródpolnym położeniu zabudowań, pochodząca z różnych okresów historycznych obejmująca tereny północne gminy. 2) Sieć wsi średniej wielkości (20÷100 siedlisk) o śródpolnym położeniu zabudowań i węzłowym układzie dróg przeważnie jeszcze feudalnego pochodzenia na pozostałych terenach. 2.6.3. Uwarunkowania przekształceń systemu osadniczego Gęstość zaludnienia na terenie Gminy Sztabin wynosi 16 osób/km2 przy średniej województwa 61 osób/km2 i krajowej 124 osob/km2 i należy do najniższych wśród gmin dorzecza Biebrzy. W Gminie Sztabin w 2000 r. było ogółem 49 wsi, w tym: 15 do 50 mieszkańców, 15 w przedziale 50÷99 mieszkańców, 16 w przedziale 100÷299 mieszkańców, 2 w przedziale 300÷499 mieszkańców (Jaziewo i Jastrzębna II), i wieś Sztabin -1030 mieszkańców. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 53 W układzie funkcjonalnym wiejskie jednostki osadnicze tworzą usystematyzowaną strukturę hierarchiczną, na którą składają się: wieś Sztabin jako ośrodek gminny z rozwiniętymi funkcjami usługowymi przypisanymi do tej funkcji wraz z funkcjami gospodarczymi (obsługa rolnictwa, lokalny przemysł i rzemiosło, obsługa komunikacji i turystyki), jednostki osadnicze o podstawowym i poszerzonym programie usługowym (w zakresie szkolnictwa podstawowego, handlu, usług dla ludności i rolnictwa) – wsie Krasnybór i Jaminy), jednostki osadnicze z usługami elementarnymi prócz funkcji rolniczej: wsie Jastrzębna I, Jastrzębna II, Kryłatka, Huta, Sosnowo, Jaziewo i Polkowo, pozostałe wsie o funkcji rolniczej. Do głównych uwarunkowań rozwoju osadnictwa w gminie należą: słaby potencjał demograficzny i społeczno-gospodarczy w tym rynku pracy, zmniejszenie się zatrudnienia w rolnictwie, bariery infrastrukturalne terenów wymagające dla ich pokonania znacznych nakładów finansowych, bariery wynikające z braku przygotowania planistycznego i ekonomicznego terenów do zainwestowania, szansą jest położenie w stosunku do ciągów infrastruktury transportowej i technicznej, szansą jest położenie w stosunku do najbardziej cennych walorów przyrodniczych przydatnych dla rozwoju turystyki i wypoczynku. Układ transportowy 2.7. Przez teren gminy przebiegają: – droga krajowa Białystok – Augustów S 8 – droga ekspresowa, – droga wojewódzka Augustów – Lipsk Nr 664, – drogi powiatowe: a) Dębowo – Białobrzegi Nr 1220B, b) Rzepiski – Komaszówka - Promiski Nr 1222B, c) Sosnowo – Podcisówek Nr 1223B, d) Mogilnice– Wrotki Nr 1224B, e) Mogilnice – Sztabin Nr 1225B, f) Jasionowo – Jagłowo Nr 1226B, g) Cisów – Krasnybór Nr 1227B, h) Sztabin – Lipsk Nr 1228B, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 54 i) Kolonia Jastrzębna – Stacja Jastrzębna Nr 1229B, j) Kolonia Jastrzębna – Nowa Kamienna Nr 1230B, k) Janówek – Sztabin Nr 1241B. Droga krajowa Nr S 8 obciążona jest ruchem ciężarowym międzynarodowym od przejścia granicznego w Budzisku w kierunku na Białystok i cały kraj oraz międzynarodowym ruchem samochodowym od powyższego przejścia granicznego i przejścia granicznego w Ogrodnikach. Trasa ta stanowi główne połączenie drogowe miast powiatowych Suwałki, Sejny i Augustów z miastem wojewódzkim Białymstokiem. Służy dla dojazdów z Białegostoku do największego rejonu wypoczynkowo – turystycznego województwa, znajdującego się na Pojezierzu Suwalskim, Augustowskim i Sejneńskim oraz Puszczy Augustowskiej. Droga ta jest główną trasą komunikacji wewnętrznej – łączy wieś gminną z większością pozostałych terenów gminy. Obciążona jest również ruchem gospodarczym – dojazdami do pół, łąk i lasów, stanowi nawet np. we wsi Kamień drogę przepędu bydła na pastwiska. Stan techniczny nawierzchni, jej wytrzymałość, parametry łuków i skrzyżowań z drogami gminnymi, nie odpowiada przypisanej jej funkcji, zwłaszcza w zakresie ruchu ciężarowego. Trasa stwarza bardzo duże zagrożenie dla mieszkańców i użytkowników terenów doń przyległych, zwłaszcza w miejscowości gminnej Sztabin oraz dla środowiska przyrodniczego w aspekcie przewozu ładunków i materiałów niebezpiecznych przez teren Biebrzańskiego Parku Narodowego. Droga wojewódzka Nr 664 łączy Lipsk z miastem powiatowym Augustów i miejscowością gminna Raczki i przebiega północnym skrajem obszaru Gminy Sztabin, w większości po terenach zalesionych i niezabudowanych. Przy obecnym natężeniu ruchu spełnia swą rolę w stopniu dostatecznym. Drogi powiatowe stanowią połączenie miejscowości z ośrodkiem gminnym – Sztabinem i powiatowym m. Augustów. Ich stan techniczny i parametry są bardzo różne. Remontów i budowy wymagają zwłaszcza nawierzchnie jezdni, mosty i przepusty. Drogi gminne służą do połączeń między poszczególnymi wsiami z rozłogami łąk i lasami terenów niezabudowanych. Posiadają nawierzchnie przeważnie szutrowe, często nieutwardzone z nieuporządkowanym ich odwodnieniem. Przez teren gminy przebiega jednotorowa linia kolejowa na trasie E 75 Białystok – Sokółka – Augustów – Suwałki – Trakiszki (Rail Baltica) z przystankiem we wsi Jastrzębna. Linia krzyżuje się w jednym poziomie z trasami drogowymi. Stan techniczny torów i torowisk oraz mostu na Biebrzy stwarza ograniczenia w prędkości pociągów. Brak jest jakiegokolwiek zabezpieczenia ludności zamieszkałej w jej sąsiedztwie – np. we Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 55 wsi Jastrzębna Pierwsza oraz terenów Parku Narodowego i rzeki Biebrzy przed zagrożeniem wynikającym z transportu ładunków niebezpiecznych. Przez teren gminy przechodzą dwie drogi wodne – rzeka Biebrza i Kanał Augustowski. Wykorzystywane są sporadycznie dla spływów kajakowych. Brak jest jednak przystani wodnych, pomostów i pozostałych elementów infrastruktury turystycznej niezbędnej do pełnego wykorzystania ich walorów. 2.8. Infrastruktura techniczna 2.8.1. Zaopatrzenie w wodę Na terenie Gminy Sztabin zaopatrzenie w wodę odbywa się z ujęć podziemnych - studni wierconych i kopanych. Woda używana jest do celów socjalno - bytowych, rolniczych, produkcyjnych i usługowych. Funkcjonują następujące rodzaje ujęć wody: zakładowe (lokalne), gminne - zbiorowego zaopatrzenia mieszkańców gminy. indywidualne w gospodarstwach domowych, Ujęcia zakładowe - służą do zaopatrywania w wodę określonych odbiorców - właścicieli ujęć. Na terenie gminy są cztery ujęcia zakładowe. Tabela Nr 38. Dane techniczne i sanitarne ujęć zakładowych Dębowo Balinka Cisów obiekt prywatny Kamień wydajnoś sposób ć uzdatnia m3/h nia jakość wody dokum. geologicz na typ rok budowy głęb. m strażnica wodna wiercona 1987 63 b.d. odżelazia cze osada leśna wiercona 1994 39 10 odżelazia zdatna do cze picia jest dwór wiercona 1968 20 4,4 odżelazia zdatna do nie picia jest antena telekom. wiercona 1968 33,6 b.d. bez uzd. zdatna do picia jest miejsco lokalizacj wość a zdatna do picia jest Ujęcia gminne - na terenie Gminy Sztabin znajdują się trzy czynne stacje wodociągowe z których dostarczana jest woda do 31 wsi. Właścicielem jest Gmina Sztabin, a ujęcia eksploatowane są przez Gospodarstwo Pomocnicze WZMiUW Eksploatacja Wodociągów w Białymstoku. Charakterystyka techniczna stacji zawarta jest w poniższej tabeli. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 56 Sztabin SW-2 46,0 8,8 0,20 Kamień SW-1 28,0 1,36 13,43 SW-2 24,0 5,75 13,43 2 odżelaziacze 1500 2 hydrofory V=4,5 m3 sprężarka WAN-E chlorator C-51 2 hydrofory V=1,5 m3 sprężarka 3JW60 chlorator C-52 2 odżelaziacze 1400 2 hydrofory V=6,0 m3 2 sprężarki WAN chlorator C-53 Krasnybór SW-1 23,6 10,8 6,0 2 filtry autom. APER 1400/172 SW-2 23,6 10,8 6,0 mieszacz wodno–pow. AS-8 DN 800 2 hydrofory V=4,0 m3 sprężarka WAN-BK chlorator C-53 Sumaryczna wydajność istniejących stacji wodociągowych Jaziewo SW-1 30,3 8,5 Aktualna produkcja dzienna wody m3/dobę 0,30 Wydajność godz. stacji m3/h 7,5 Zainstalowane urządzenia Średnia wydajność dobowa stacji w m3/dobę 63,6 Głębokość stat. zw. Wody m n.p.pt. Wydajność eksploatacyjna SW-1 Stacja Depresja m .p.p.t. Nr studni Tabela Nr 39. Dane techniczne stacji wodociągowych gminnych stacja wyłączona 432 18,0 210 720 30,0 100 648 23,0 30 1700 71,0 340 Pozostałe gospodarstwa zaopatrują się w wodę z własnych kopanych lub wierconych studni zagrodowych. Często woda ujmowana ze studni nie spełnia warunków jakim powinna odpowiadać woda do picia. Studnie te nie posiadają wyznaczonych i wygrodzonych stref ochrony sanitarnej, a ujmowane wody zaskórne i opadowe nie są należycie zabezpieczone przed infiltracją zanieczyszczeń i bakterii, powodując niejednokrotnie niezdatność wody do spożycia dla ludności, jak również i zwierząt. 2.8.2. Sieć wodociągowa Sieć wodociągowa na obszarze gminy obejmuje obecnie 944 połączeń wodociągowych do budynków mieszkalnych i stanowi ok. 80% zwodociągowania gminy. Długość sieci wodociągowej wynosi 148 km, zaś długość przyłączy 38,1 km. Sieć wodociągowa wykonana jest z żeliwa, PCV i w części z azbestu. Następujące wsie nie są zwodociągowane: Balinka, Budziski, Cisów, Długie, Huta, Kryłatka, Motułka, Chomaszewo, Podcisówek, Kol. Lebiedzin, Kol. Jasionowo, Kol. Krasnybór. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 57 Uwzględniając stosunkowo młody wiek sieci (najstarsze odcinki mają ok. 40 lat) i rodzaj materiału - głównie tworzywo, należy stwierdzić, że stan techniczny sieci jest dobry. Tabela Nr 40. Wodociągi – stan na dzień 31.XII.2002 r. zużycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych na w dm 3 1 mieszkańca w m3 28,2 34055,7 32,1 22835,9 wyszczególnienie sieć wodociągowa rozdzielcza w km połączenia wodociągowe prowadzące do budynków mieszkalnych zdroje uliczne województwo podlaskie 9655,7 150356 241 miasta 1470,0 61394 122 wieś 8185,7 88962 119 11219,8 22,6 powiat augustowski 734,8 8210 21 1592,5 26,9 miasta 74,8 4106 10 895,8 27,8 wieś 660,0 4104 11 696,7 25,9 Gmina Sztabin 122,4 801 3 92,5 16,5 Zużycie wody w gminie na jednego mieszkańca wynosi ok. 16,5 m3 i jest mniejsze niż średnia zużycia wody w województwie podlaskim – 28,2 m3 i powiecie augustowskim - 26,9 m3. W roku 2002 w województwie podlaskim było 9655,7 km sieci wodociągowej, w tym w powiecie augustowskim 734,8 km, a w Gminie Sztabin – 122,4 km. W 2002 r. w gospodarstwach domowych w gminie zużyto 92,5 dam3 wody. Znaczny rozwój sieci wodociągowej w ostatnich latach jest właściwym kierunkiem działania zapewniającym mieszkańcom gminy wodę odpowiadającą wymogom MZiOŚ. Niekorzystne zjawiska to: – duże straty wody (wynikające głównie z awarii rurociągów), prowadzące do strat ekonomicznych oraz nadmiernej eksploatacji zasobów wodnych. Pozytywnie ocenia się zamiar dalszej rozbudowy sieci wodociągowej. 2.8.3. Gospodarka ściekowa Na terenie województwa podlaskiego w roku 2002 było łącznie 1609,5 km sieci kanalizacji sanitarnej, w tym w powiecie augustowskim 97,8 km, a w Gminie Sztabin 7 km. Oczyszczalni ścieków w województwie było 91 (69 – biologicznych i 22 z podwyższonym usuwaniem biogenów), w powiecie augustowskim – 5 (1 – biologiczna i 4 z podwyższonym usuwaniem biogenów) , w tym 1 z podwyższonym usuwaniem biogenów w Sztabinie. Na terenie gminy jest jedna oczyszczalnia ścieków w miejscowości Sztabin, wybudowana w 1996 r., o przepustowości 152 m3/d. Równocześnie z oczyszczalnią wybudowano 7 km sieci Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 58 kanalizacyjnej z jedną przepompownią ścieków. Do sieci kanalizacyjnej podłączonych jest 160 budynków mieszkalnych. Oczyszczalnia ścieków działa z zastosowaniem osadu czynnego pracującego semiperiodycznie. Jest to szeroko stosowane rozwiązanie w województwie podlaskim. Umożliwia ono intensywne oczyszczanie ścieków. Zastosowane metody i urządzenia do przeróbki osadów nie gwarantują właściwego stanu sanitarnego, umożliwiającego ich bezpośrednie przyrodnicze zagospodarowanie. Ze względu na dostępność biomasy roślinnej najbardziej optymalnym i pożądanym rozwiązaniem może być przetwarzanie osadów generowanych przez oczyszczalnię poprzez ich kompostowanie. Osad ściekowy może stanowić dodatek do biomasy, a otrzymany kompost o wysokiej jakości będzie produktem czystym pod względem sanitarnym i fizyko – chemicznym. Zastosowanie kompostu jest ogromne, a możliwości zbytu zależeć będą od działań marketingowych i edukacyjnych. Osiągnięcie wymaganego efektu oczyszczania wiąże się z rozbudową części mechanicznej oczyszczalni. Wprowadzenie technologii kompostowania osadów wymagać będzie obiektów, których wielkość i położenie warunkowane będzie określeniem skąd można pozyskiwać największe ilości biomasy. Ponadto konieczne jest uporządkowanie gospodarki ściekowej w istniejących zakładach przemysłowych zrzucających ścieki do oczyszczalni. W latach 2000 – 2002 na terenie gminy wybudowano 18 przydomowych oczyszczalni ścieków w ramach projektu pilotażowego. Gmina będzie ten system rozwijała. Ścieki z terenów nieskanalizowanych dowożone są okresowo do oczyszczalni ścieków w Sztabinie. Nie prowadzi się żadnych rejestrów ilości ścieków wywożonych z poszczególnych gospodarstw, należy przypuszczać, że nieszczelne szamba są źródłami lokalnych zanieczyszczeń środowiska i złej jakości wody w wielu studniach domowych. Złe strony gospodarki ściekowej to: – niekontrolowane wywożenie ścieków z szamb, – brak bilansu wywożonych ścieków, – wywożenie ścieków przez niekoncesjonowanych przewoźników. 2.8.4. Gospodarka odpadami Na terenie gminy nie ma aktualnie czynnego wysypiska. Dotychczasowe znajdujące się we wsi Kunicha zostało w 1996 roku zamknięte. Śmieci z terenu Gminy Sztabin wywożone są w pojemnikach firmy ASTWA na wysypisko w Białymstoku. Rozwiązanie zagadnień gospodarki odpadami nastąpi w ramach Związku Komunalnego „Biebrza”, którego Gmina Sztabin jest członkiem. Na terenie gminy nie ma bakutilu. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 59 Obecnie gmina nie posiada rozwiązań dotyczących utylizacji zwierząt padłych – przeżuwaczy i nie kontroluje postępowania z padłymi zwierzętami. Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie wolno grzebać zwłok bydła, owiec i kóz oraz ich części. Zwłoki tych zwierząt muszą być przekazywane do zakładu utylizacyjnego, który posiadają urządzenia do całkowitego unieszkodliwiania zwłok ( ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 roku o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej – Dz. U. z 19999 r. Nr 66, poz. 752 ze zm.). Istnieje pilna potrzeba uporządkowania systemu zbiórki padłych zwierząt z uwagi na bezpieczeństwo sanitarno – weterynaryjne i ochronę środowiska, które jest zanieczyszczane różnymi odpadami. 2.8.5. System gazowniczy i ciepłowniczy Na terenie gminy nie ma systemu gazowniczego - sieciowego. Dostawa gazu do wszystkich odbiorców odbywa się tylko w postaci gazu z butli. Ze względu na fakt, że znaczna część gazu dostarczana jest przez prywatnych przewoźników trudno jest ustalić jego zużycia. Nie ma również systemu ciepłowniczego, każde gospodarstwo korzysta z własnego źródła ciepła. W Gminie Sztabin znajduje się kilka kotłowni zasilających budynki komunalne. Są to m. in. Tabela Nr 41. Dane charakterystyczne kotłowni komunalnych w Gminie Sztabin Lokalizacja kotłowni Zespół Szkół Samorządowych w Sztabinie Zespół Szkół Samorządowych w Krasnymborze Urząd Gminy Sztabin NZOZ Przychodnia Lekarzy Rodzinnych w Sztabinie Szkoła Podstawowa w Jaminach NZOZ Przychodnia Rejonowa w Krasnymborze Spółdzielnia Mieszkaniowa w Sztabinie Szkoła Podstawowa w Jaziewie Rodzaj kotłowni olejowa – 2 kotły Moc kotła olejowa – 1 kocioł 350 kW, 130 kW 350 kW na biomasę (trociny, drewno) – 1 kocioł na biomasę ( drewno) – 2 kotły na biomasę (drewno) – 1 kocioł na biomasę (drewno) – 1 kocioł 400 kW 60 kW, 25 kW 80 kW 25 kW na biomasę (trociny, drewno) – 2 kotły po 400kW węglowa – 2 kotły 224 kW Zużycie paliwa lub biomasy 70 000 l/rok 60 000 l/rok 60 ton Źródło: Urząd Gminy Sztabin W roku 2004 planuje się modernizację kotłowni węglowej w Szkole Podstawowej w Jaziewie i wymianę kotła z węglowego na kocioł opalany biomasą. Pozostałe kotłownie w gminie to kotłownie indywidualne. Brak jest szczegółowych danych o nich. Większość z kotłowni indywidualnych jest opalana biomasą (drewnem i odpadami drzewnymi). Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 60 2.8.6. Energia ze źródeł odnawialnych Jednym z istotnych komponentów zrównoważonego rozwoju przynoszących efekty ekologiczno – energetyczne jest racjonalne wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych. W „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” przyjętej przez Rząd Polski udział energii odnawialnej w zużyciu energii pierwotnej stanowi 2,5%. W związku z tym, że w Unii Europejskiej energia ze źródeł odnawialnych stanowić będzie znaczący składnik bilansu energetycznego, należy dostosować poziom wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych na poziomie do 12% w roku 2010. Odnawialne źródła energii tj.: biomasa, energia wodna, energia geotermalna, energia wiatru, energia promieniowania słonecznego mogą stanowić istotny udział w bilansie energetycznym gminy. Mogą zapewnić racjonalne bezpieczeństwo i niezależność oraz przyczynić się do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej sieci energetycznej. Największe możliwości na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w gminie ma biomasa. Źródłem biomasy – niezwykle cennego surowca dla środowiska jest przede wszystkim drewno opałowe z lasów, słoma, trzcina oraz inne materiały pochodzenia roślinnego. Potencjalnym odbiorcą energii ze źródeł odnawialnych może być rolnictwo i budownictwo. Tereny rolnicze, które ze względu na zanieczyszczenia gleb lub niskie klasy nie nadają się do celów produkcji rolnej mogą być wykorzystywane do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji biopaliw. Biomasa ze względów ekonomicznych powinna być wykorzystywana szczególnie na terenach wiejskich, gdzie nie jest wymagany transport i magazynowanie rezerw. Spalanie biomasy jest neutralne dla środowiska. Korzyści płynące ze spalania biomasy: zastąpienie starych niewydajnych i wysokoemisyjnych pieców węglowych nowoczesnymi kotłami, zastąpienie tanim, często bezpłatnym, dostępnym biopaliwem drogiego paliwa kopanego (węgla), oszczędności wynikające z ograniczenia kosztów zakupu i transportu paliw kopanych, oszczędności związane ze zmniejszeniem ilości odpadów deponowanych na składowiska, ograniczenie emisji gazów w trakcie spalania – korzyści ekologiczne, nowe możliwości tworzenia miejsc pracy, co jest bardzo istotne na terenach dotkniętych bezrobociem, promowanie rozwoju regionalnego. 2.8.7. Elektroenergetyka i telekomunikacja Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 61 Dostawa energii elektrycznej dla potrzeb Gminy Sztabin jest zapewniona w sposób dostateczny. Energia elektryczna do poszczególnych miejscowości przesyłana jest liniami napowietrznymi o napięciu 20 kV. Należy mieć na uwadze ciągłą modernizację sieci co przyczyni się do zwiększenia pewności i dostawy energii elektrycznej na potrzeby gminy. W celu zapewnienia możliwości modernizacji sieci elektroenergetycznych należy dążyć do: wprowadzenia odpowiedniego programu reelektryfikacji wsi polegającego na kompleksowej modernizacji istniejącej sieci, wykonania powiązań pomiędzy poszczególnymi odgałęzieniami linii napowietrznych 20kV i budowę nowych linii 20 kV w celu skrócenia ciągów liniowych, zmniejszenia spadków napięć, zwiększenia pewności zasilania w energię elektryczną, zwiększenia przekrojów przewodów ciągów głównych linii napowietrznych 20kV i stosowania przekrojów przewodów ciągów głównych min. 50 mm2, dokonywania sukcesywnej wymiany i remontów stacji transformatorowych typu ŻH, SB2 dokonywania sukcesywnej wymiany transformatorów o mocy 20kVA w stacjach transformatorowych, wymieniania przyłączy nie spełniających wymagań ochrony przeciwpożarowej przebudowy i modernizacji linii 110 kV przebiegającej z GPZ Augustów do GPZ Dąbrowa Białostocka. W działaniach zmierzających w kierunku rozwoju gminy duże znaczenia ma telekomunikacja. Ocena istniejącego systemu telekomunikacji jest pozytywna. System telekomunikacji na terenie gminy tworzą sieci światłowodowe. Obszar gminy jest stelefonizowany, a istniejąca sieć zabezpiecza potrzeby mieszkańców w tradycyjnej sieci telekomunikacyjnej. Na terenie Gminy Sztabin nie występują problemy związane z telekomunikacją. Zwiększa się dostępność do sieci informatycznej. Dynamicznie rozwija się telefonia komórkowa. Obecnie należałoby: – modernizować istniejące sieci, – zwiększyć liczbę abonentów, – zwiększyć ofertę programową usług telefonicznych, – w dalszym ciągu rozwijać telefonię komórkową, – zwiększyć dostęp do sieci informatycznej. 2.8.8. Ocena ogólna stanu infrastruktury technicznej Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 62 1) Stan zwodociągowania gminy jest średni. Prowadzone i planowane inwestycje w zakresie rozbudowy sieci ocenia się pozytywnie, lecz są one niewystarczające. Jest opracowana dokumentacja techniczna sieci wodociągowej. 2) Gospodarkę ściekową i planowane w tym zakresie dalsze inwestycje ocenia się pozytywnie. Jednocześnie zwraca się uwagę na możliwe trudności w wyegzekwowaniu dowożenia ścieków ze wszystkich gospodarstw do oczyszczalni. 3) W zakresie gospodarki odpadami w dalszym ciągu powinny być prowadzone działania zmierzające do jej poprawienia, m. in. powinien powstać system zbierania odpadów we wszystkich wsiach, a następnie także system segregacji odpadów z wykorzystaniem surowców wtórnych, co zmniejszy koszty wywożenia. 4) Brak bakutilu i nie kontrolowane postępowanie z padłymi zwierzętami ocenia się negatywnie. 5) Dostawa gazu do wszystkich odbiorców odbywa się tylko w postaci gazu butlowego. Należy stwierdzić, że taki sposób gazyfikacji jest poprawny technicznie, a uwzględniając stosukowo luźną zabudowę gminy wydaje się, że niecelowe i bardzo kosztowne byłoby budowanie gazyfikacji przewodowej. Jedynie dla samej miejscowości Sztabin uzasadniona jest budowa sieci gazowej. 6) Istniejący, oparty na indywidualnych źródłach ciepła, system ciepłowniczy jest poprawny i nie ma potrzeby budowy systemu scentralizowanego opartego jedynie na kilku dużych kotłowniach. Duża odległość pomiędzy poszczególnymi wsiami i ich stosunkowo niewielkie zaludnienie wyklucza stosowanie takiego systemu. Zalecane odchodzenie od spalania węgla na rzecz paliw ekologicznych. 2.9. Cele Stowarzyszenia Gmin Biebrzańskich Do Stowarzyszenia Gmin Biebrzańskich poza Sztabinem należą: Miasto i Gmina Dąbrowa Białostocka, Miasto i Gmina Goniądz, Gmina Jaświly, Miasto i Gmina Lipsk, Gmina Nowy Dwór, Miasto i Gmina Suchowola, Gmina Trzcianne. Główne cele statutowe Stowarzyszenia to: 1) tworzenie warunków rozwoju działalności gospodarczej podmiotów z ukierunkowaniem na wzrost rozwoju gospodarczego poprzez: rozwój przemysłu terenowego, a w szczególności rolno-spożywczego, rozwój rolnictwa, a w szczególności produkcji zdrowej żywności z gospodarstw ekologicznych, rozwój dróg, infrastruktury technicznej i telekomunikacji, rozwój handlu i usług w szczególności w dziedzinach: turystyki, sportu i rekreacji; Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 63 2) integracja gospodarki regionu z gospodarka naszego i innych krajów, w szczególności poprzez wprowadzenie europejskich standardów wytwarzania i usług oraz norm jakości, rozwój na poziomie europejskim infrastruktury technicznej regionu, włączenie regionalnej bazy danych do centralnego systemu informacyjnego; 3) wspomaganie procesów restrukturyzacji i procesów prywatyzacyjnych; 4) promowanie regionu i zabieganie o pozyskanie środków finansowych lub pomocy rzeczowej ze źródeł krajowych i zagranicznych; 5) efektywne zgodne z potrzebami i specyfiką regionu wykorzystywanie funduszy krajowych i zagranicznych dostępnych w ramach programów pomocowych; 6) tworzenie systemów gospodarczych finansujących i udzielających gwarancji kredytowych w szczególności: 2.10. spółdzielczych kas oszczędnościowo-pożyczkowych, funduszy rolnych, lokalnych funduszy inwestycyjnych i gwarancyjnych. Budżet gminy Dochód na jednego mieszkańca w Gminie Sztabin w roku 2002 wyniósł 1305,30 zł, przy średniej 1296,30 zł w województwie, natomiast wydatki wynosiły 1591,80 zł przy średniej w województwie wynoszącej 1300,90 zł. Wydatki były o 286,50 zł wyższe od dochodów. Ponad 28% wydatków przeznaczono na inwestycje. Tabela Nr 42. Dochody i wydatki budżetu Gminy Sztabin na jednego mieszkańca wyszczególnienie ogółem Gmina Sztabin 1305,3 dochody w tym: dochody własne ogółem w złotych 346,3 1591,8 wydatki w tym: inwestycyjne 452,9 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r., Tabela Nr 43. Dochody budżetu Gminy Sztabin wg rodzajów wyszczególnienie OGÓŁEM Dochody własne w tym: podatek rolny podatek od nieruchomości podatek od osób fizycznych podatek od osób prawnych Dotacje celowe z budżetu państwa Dotacje otrzymane z funduszy celowych w tys. zł 7334,7 1945,7 w% 100,0 33,6 251,3 613,1 259,80 2,1 922,2 25,00 3,7 2,0 3,4 1,3 14,6 2,5 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 64 Subwencje ogólne 4441,8 39,4 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r., W strukturze dochodów subwencje i dotacje z budżetu państwa stanowiły w 2002 r. w gminie Sztabin 54,0 % dochodów, gdy średnio w gminach powiatu augustowskiego 48,6 % i woj. podlaskiego 46,8 % W strukturze działowej wydatków w 2002 r. największe pozycje stanowiły: oświata i wychowanie 38,1 % oraz administracja 14,6 % W strukturze wydatków według rodzajów w 2002 r. największą pozycję stanowiły wynagrodzenia 32,14%. Wydatki inwestycyjne stanowiły 28,45 % wydatków budżetowych gminy, przy 6,66 procentowym udziale wydatków inwestycyjnych średnio w gminach powiatu augustowskiego. Tabela Nr 44. Wydatki budżetu Gminy Sztabin według rodzajów w 2002 roku Wyszczególnienie OGÓŁEM w tym: świadczenia na rzecz osób fizycznych wydatki bieżące: - wynagrodzenia - zakup materiałów wydatki inwestycyjne wydatki bieżące w tys. złotych 8944,1 891,0 5205,4 2874,8 1562,8 2544,7 w% 100 9,96 58,20 32,14 17,47 28,45 Źródło: Rocznik statystyczny województwa podlaskiego – 2003 r., 2.11. Problemy rozwoju gminy 1) Zjawiska demograficzne przedstawiają się w Gminie Sztabin niekorzystnie. Niski przyrost naturalny (w r. 2002 nawet ujemny), przy nadmiernej migracji ludzi młodych, zwłaszcza płci żeńskiej, powoduje systematyczny spadek liczby ludności i pogarszanie jej struktury według wieku i płci. 2) Migracja, zwłaszcza ludzi młodych do miast jest obiektywną koniecznością, spowodowaną z jednej strony brakiem infrastruktury społecznej i technicznej na wsi, z drugiej - z powodu postępu technicznego w rolnictwie, gdzie powstają nadwyżki pracy i staje się zbędna pewna liczba ludzi w gospodarstwach rolnych. 3) Problem nadmiernej migracji i wyludniania terenów wiejskich można łagodzić przez tworzenie warunków życia i pracy na terenie gminy nie gorszych niż gdzie indziej po to, by skłonić młodzież, zwłaszcza płci żeńskiej, migrującą do miast w celu zdobycia wykształcenia, do powrotu w rodzinne strony po ukończeniu nauki. Musi jednak być do tego stworzona odpowiednia infrastruktura oraz możliwości do prowadzenia dochodowej działalności, zwłaszcza w dziedzinach pozarolniczych. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 65 4) Poziom wykształcenia ludności, mimo systematycznego postępu jest jeszcze niski, zarówno wśród rolników indywidualnych, jak i biorąc pod uwagę ogół ludności gminy. Jest to czynnik ograniczający i utrudniający rozwój przedsiębiorczości w dziedzinach pozarolniczych, mogących zmienić strukturę gospodarczą gminy 5) Struktura gospodarcza a. postęp techniczny w rolnictwie, zmniejszanie się liczby gospodarstw rolnych jest przyczyną odchodzenia z rolnictwa coraz większej liczby ludzi i potencjalnym źródłem bezrobocia. b. udział rolnictwa w dochodach budżetu gminy jest niewielki, mimo ogromnego udziału w strukturze gospodarczej gminy, nie można przy tym zakładać w przyszłości znaczniejszego wzrostu wpływów z gospodarki rolnej. Należałoby zatem dążyć do rozwoju wszelkich przedsięwzięć pozarolniczych, z których powinny być większe dochody i dla budżetu gminy i dla ludności. c. taka struktura gospodarcza gminy, gdzie główne źródła dochodów to rolnictwo i niewysokie emerytury i renty rolnicze, stwarza finansowe ograniczenia i niedostatek własnych środków na inwestycje i poprawę warunków życia., d. niezbędne jest pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych, angażujących środki finansowe w dziedzinach pozarolniczych. Powinno to rozkręcać gospodarkę na zasadach sprzężenia zwrotnego - rozwój gospodarczy oznacza wzrost dochodów ludności i budżetu gminy, a to z kolei pozwala angażować więcej środków na inwestycje i dalszy rozwój. e. środki budżetu gminy, obok zaspokajania podstawowych potrzeb społecznych, powinny koncentrować się na działaniach poprawiających infrastrukturę oraz wspierać dziedziny pozarolnicze, zwłaszcza turystykę, handel i przetwórstwo spożywcze. f. przy wykorzystaniu położenia w powiecie przygranicznym i piękna krajobrazowego należałoby podejmować działania rozwijające pozarolnicze dziedziny wytwórczości i usług, poprzez inwestowanie w nowe przedsięwzięcia i organizowanie w gospodarstwach rolnych obok typowo rolniczej dodatkowo innych rodzajów działalności. 6) Zmiana struktury gospodarczej gminy powinna: a. przyczynić się do wzrostu dochodów ludności i budżetu gminy, b. zahamować nadmierną migrację, zwłaszcza kobiet i spowodować wyrównanie proporcji płci, c. skłaniać ludzi do podwyższania kwalifikacji zawodowych i poziomu wykształcenia, jak również do powrotu młodzieży po ukończeniu nauki w szkołach średnich i wyższych w swoje rodzinne strony. d. rozwój poza rolnictwem mógłby wchłonąć nadwyżki siły roboczej i łagodzić w ten sposób skutki istniejącego i potencjalnie narastającego bezrobocia. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 66 7) W celu poprawy warunków mieszkaniowych - jako jednego z najważniejszych elementów warunków bytu - powinien następować dalszy rozwój systemu wodociągów, kanalizacji, lokalnych oczyszczalni ścieków, sieci telekomunikacyjnej i innych elementów infrastruktury technicznej. Konieczne jest przyśpieszenie tempa budownictwa mieszkaniowego i zastępowanie najstarszych, najsłabiej wyposażonych w instalacje budynków mieszkalnych nowym budownictwem mieszkaniowym oraz tam gdzie jest to możliwe lub konieczne (np. obiekty zabytkowe) przeprowadzanie remontów i modernizacji. 8) Ukształtowany system miejscowości w sieci osadniczej i istniejący szereg czynników demograficznych, ekologicznych i infrastrukturalnych, oddziałujących na rozwój, stwarza średnio korzystne warunki do rozwoju w Sztabinie i Kamieniu. Trudno jednak oczekiwać znaczniejszego wzrostu tych miejscowości, wskutek konkurencyjnego oddziaływania miast, zwłaszcza powiatowego Augustowa. W pozostałych miejscowościach - wobec tego, że rolnictwo wyczerpało możliwości dalszego rozwoju, a w perspektywie powiększanie areału gospodarstw będzie czynnikiem ograniczającym rozwój przestrzenny osadnictwa - można oczekiwać głównie modernizacji, przekształceń i niezbędnych uzupełnień istniejącego stanu zagospodarowania przestrzennego, w niewielkim stopniu obejmujących nowe tereny. 9) Oczywiste jest, że wiele elementów infrastruktury społecznej takich, jak szkoły średnie, służba zdrowia, organa bezpieczeństwa publicznego i inne instytucje o charakterze publicznym, nie będą lokalizowane na terenie gminy, a koncentrować się będą w powiatowym mieście Augustowie, konieczne jest zatem dalsze umacnianie powiązań i ścisła współpraca gminy z władzami powiatowymi. Niezbędne jest natomiast na terenie gminy pojawienie się znacznie większej liczby obiektów turystycznych, handlowych, usługowych, przetwórstwa spożywczego, które przełamałyby gospodarczą monokulturę rolniczą gminy. 3. KIERUNKI ROZWOJU GMINY W ŚWIETLE PRZYJĘTYCH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH CENTRALNYCH I REGIONALNYCH 3.1. Dokumenty strategiczne centralne Precyzują one pożądane działania, jakie należy podejmować w celu zapewnienia trwałego i harmonijnego rozwoju społeczności lokalnych. 3.1.1. Polska 2025 – Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 67 Najważniejsze kierunki działań tu określone obejmują: – dążenie do zmniejszenia dystansu w rozwoju społeczno – gospodarczym wobec krajów wysoko rozwiniętych, zarówno pod względem materialnym jak i pod względem jakości życia mieszkańców, – osiągniecie poziomu jakości życia porównywalnego ze średnim poziomem w krajach Unii Europejskiej, – tworzenie społeczeństwa ludzi wykształconych i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. 3.1.2. II Polityka ekologiczna państwa Przyjęto w niej zadania w sferze ekologicznej określające również kierunki działań w sferze gospodarczej i społecznej, a najważniejsze z nich to: – dalsza poprawa jakości powietrza, przede wszystkim przez zmniejszenie emisji pyłów i gazów do atmosfery, – poprawa jakości wód powierzchniowych, – zmniejszenie uciążliwości odpadów, – realizacja programu zalesienia obszarów wododziałowych, terenów o niskiej przydatności rolniczej, – utrwalenie proekologicznych wartości kulturowych oraz prowadzenie edukacji ekologicznej społeczeństwa, – rozpoczęcie realizacji programu oczyszczania ścieków we wszystkich miejscowościach liczących 2 tys. i więcej mieszkańców, – zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności produkcji przemysłowej, – wymuszenie proekologicznych modernizacji technik i technologii wytwarzania w gospodarce. 3.1.3. Spójna polityka rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa Polityka powyższa zakłada działania ukierunkowane na poprawę warunków pracy i poziomu życia ludności wiejskiej, przebudowę struktur sektora rolnego oraz kształtowanie warunków rozwoju zrównoważonego na obszarach wiejskich i zwiększenie konkurencyjności wyrobów polskiego przemysłu spożywczego. Działania te powinny być ukierunkowane na podniesienie poziomu edukacji, możliwości przekwalifikowania dla mieszkańców wsi, przyśpieszenie procesów modernizacji rolnictwa oraz rozwoju infrastruktury społecznej i technicznej. 3.1.4. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 68 Celem tej strategii jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długotrwałemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. Przeciwdziałanie marginalizacji polegać będzie na podjęciu działań interwencyjnych na obszarach o najmniejszych możliwościach rozwojowych oraz najtrudniejszej sytuacji społeczno – gospodarczej. Polityka rozwoju regionalnego państwa sprzyjać będzie wzrostowi gospodarczemu, decentralizacji zarządzania państwem przekształceniom strukturalnym regionów, wzrostowi urbanizacji, zwiększaniu mobilności przestrzennej ludności, zwiększaniu poziomu wiedzy i dostępu do najnowocześniejszych technologii społeczeństwa i podmiotów gospodarczych, a w konsekwencji poprawie warunków rozwoju rodzin. Cel strategiczny Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego w przypadku Gminy Sztabin osiągnięty zostanie poprzez koncentrację interwencji państwa w kilku priorytetach polityki rozwoju do roku 2006: 1) rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów: – rozbudowa i modernizacja sieci transportowo – logistycznych, – rozbudowa sieci telekomunikacyjnych i informatycznych, – rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, 2) restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji: – tworzenie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, – podnoszenie atrakcyjności inwestycyjnej regionów, – rozwój sektora turystyki, 3) rozwój zasobów ludzkich: – rozwój kształcenia ustawicznego w powiązaniu z postępem technologicznym, – szkolenie kadr administracji publicznej, – zwiększenie mobilności zawodowej, sektorowej i przestrzennej zasobów pracy, 4) wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją: – aktywizacja gospodarcza obszarów wiejskich, 5) rozwój współpracy regionów Polityka rozwoju regionalnego będzie realizowana przez udzielenie wsparcia finansowego zadań przedstawionych w programach wojewódzkich i wynegocjowanych w zawartych kontraktach wojewódzkich. Priorytety rozwoju regionalnego państwa są podstawą dla ubiegania się województw o wsparcie ze środków krajowych i wspólnotowych. 3.1.5. Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 69 Powyższa koncepcja jest podstawowym dokumentem określającym zasady polityki Państwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych kilkunastu lat. Jednym z zadań zapisanych w koncepcji opracowanej na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 roku jest potrzeba ekologizacji przestrzennego zagospodarowania kraju poprzez: – promowanie i upowszechnianie ekorozwoju jako nadrzędnej idei kształtowania trwałego rozwoju, – aktywną ochronę zasobów unikatowych i najcenniejszych dla zachowania i utrwalenia różnorodności biologicznej polskiej przestrzeni przyrodniczej i jej tożsamości w przestrzeni europejskiej. Na szczeblu gminy realizacja koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju odbywa się poprzez: – studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, – miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego z dołączoną prognozą skutków wpływu ustaleń planu na środowisko przyrodnicze. 3.1.6. Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej Jest to dokument, który identyfikuje i hierarchizuje główne cele edukacji środowiskowej wskazując jednocześnie możliwości ich realizacji. Podstawowe cele to: 1) upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia uwzględniając również pracę i wypoczynek człowieka - objęcie edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej, 2) wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, 3) promowanie dobrych doświadczeń w zakresie metodyki edukacji ekologicznej. 3.2. Dokumenty strategiczne regionalne 3.2.1. Strategia rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2010 W dokumencie powyższym z września 2003 roku sformułowano następująco: 1) Misję województwa Województwo Podlaskie regionem aktywnego i zrównoważonego rozwoju z wykorzystaniem walorów środowiska naturalnego, wielokulturowej tradycji i położenia przygranicznego Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 70 2) Motto województwa: Województwo podlaskie regionem rozwoju społeczno – ekonomicznego, otwartym na przedsiębiorczość i partnerską współpracę. Określony w ten sposób nadrzędny cel rozwoju województwa jest ujęty w formie pięciu celów strategicznych: A. Podniesienie konkurencyjności województwa poprzez rozbudowę i modernizację infrastruktury , B. Restrukturyzacja i dywersyfikacja bazy ekonomicznej województwa ze szczególnym wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i turystycznych, C. Rozwój wykorzystania zasobów ludzkich poprzez przeciwdziałanie bezrobociu, marginalizacji grup społecznych i podniesienie kwalifikacji zawodowych społeczeństwa, D. Rozwój rolnictwa oraz wspieranie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją, E. Rozwój współpracy międzynarodowej i regionalnej poprzez wykorzystanie przygranicznego położenia województwa. W ramach ogólnych celów strategicznych wyróżniono między innymi następujące – adekwatne do problemów Gminy Sztabin – priorytety i kierunki rozwoju: Priorytet 1 Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej Realizacja tego priorytetu odbywać się będzie poprzez budowę i modernizacje infrastruktury transportowej, telekomunikacyjnej i technicznej . a) Rozwój systemu transportowego w tym: – budowę i modernizację drogi ekspresowej S 8 w I Priorytetowym Korytarzu Transportowym, – modernizację drogi wojewódzkiej, – wspieranie przebudowy dróg powiatowych dla obsługi ruchu turystycznego, – rozbudowę istniejących i budowę nowych miejsc obsługi podróżnych (MOP), – przebudowę i modernizację linii i urządzeń kolejowych linii E 75 Warszawa – Białystok – Suwałki – Trakiszki – „Rail Baltica”. b) Rozwój systemów energetycznych, w tym: – wspieranie nowych, niekonwencjonalnych, proekologicznych źródeł energii, – rozwój systemu gazowniczego, – budowę RPZ-ów WN/SN wraz z liniami zasilającymi oraz modernizację istniejących urządzeń, – modernizację istniejących urządzeń technicznych ograniczającą emisję zanieczyszczeń, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – 71 racjonalne wykorzystanie energii w tym m. in. przedsięwzięcia termomodernizacyjne. c) Rozwój systemu telekomunikacyjnego , ukierunkowany będzie na: – rozbudowę sieci wewnątrz wojewódzkich stosownie do potrzeb, – tworzenie systemu łączności teleinformatycznej dla potrzeb struktur administracji wszystkich szczebli i dla gospodarki, – rozwój łączności w systemach telefonii komórkowej. d) Rozwój systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz usuwania i utylizacji odpadów, w tym: – wspomaganie rozbudowy sieci wodociągowej we wsiach, – współpraca samorządów w zakresie modernizacji istniejących i budowy nowych ujęć wody i stacji uzdatniania, – wspieranie budowy oczyszczalni ścieków we wsiach, – modernizacja istniejących oczyszczalni pod kątem zwiększenia ich sprawności, – budowa sieci kanalizacji sanitarnej zwłaszcza w miejscowościach położonych na obszarach prawnie chronionych, – budowa kanalizacji deszczowej wraz z separatorami, – tworzenie systemów odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania odpadów, – powszechnej selektywnej zbiórki odpadów. Priorytet 2 Wzmocnienie bazy ekonomicznej Realizacja tego priorytetu odbywać się będzie poprzez wspieranie restrukturyzacji rolnictwa i przetwórstwa, rozwoju sektora turystycznego oraz tworzenie warunków dla przedsiębiorczości i innowacji. a) Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich, w tym: – tworzenie warunków do poprawy jakości i struktury rolniczej przestrzeni produkcyjnej (scalanie i wymianę gruntów, modernizacja infrastruktury technicznej i dróg, regulacja stosunków wodnych), – wspieranie specjalizacji i intensyfikacji produkcji rolniczej dostosowanej do potrzeb rynku żywnościowego, przetwórstwa rolno – spożywczego i eksportu, – stymulowanie rozwoju otoczenia rolnictwa i wzrostu zatrudnienia pozarolniczego na wsi w zakresie organizacji zbytu i zaopatrzenia, obsługi finansowej, weterynaryjnej, oświaty i doradztwa rolniczego, usług oraz obsługi turystyki w tym agroturystyki i budownictwa letniskowego, wspomaganie przedsięwzięć zmierzających do poprawy warunków cywilizacyjnych życia i pracy ludności rolniczej, – wspieranie i promowanie rozwoju rolnictwa ekologicznego, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 72 b) Rozwój turystyki poprzez: – koncentrację działań wspierających, w tym z udziałem środków pomocowych zewnętrznych, na kompleksowym zagospodarowaniu turystycznym jednostek osadniczych, obszarów i obiektów o najwyższych w województwie walorach przyrodniczych i kulturowych, – tworzenie warunków lokalizacyjnych oraz preferencji finansowych i prawnych sprzyjających pozyskiwaniu inwestorów do realizacji bazy turystycznej, – wspieranie rozwoju turystyki, w tym agroturystyki, ekoturystyki i turystyki kwalifikowanej, – zorganizowanie regionalnego systemu informacji i promocji turystycznej oraz włączenie w system krajowy i międzynarodowy, – opracowanie długofalowego programu rozwoju różnych form turystyki, – wspieranie rozwoju systemu tras rowerowych, c) Rozwój produkcji i usług w tym: – tworzenie korzystnych i konkurencyjnych warunków infrastrukturalnych, finansowych i organizacyjnych sprzyjających pozyskiwaniu krajowych i zagranicznych inwestorów oraz rozwojowi otoczenia gospodarki i biznesu, – tworzenie warunków do modernizacji i budowy zakładów przetwórczych powiązanych z lokalna bazą surowcową, – wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw, – stworzenie systemu monitoringu gospodarczego w zakresie ofert i potrzeb administracji samorządowej oraz podmiotów gospodarczych, d) Rozwój technologii informatycznych w tym: – poprawa skuteczności i sprawności funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki poprzez wykorzystanie technologii informatycznych, – tworzenie społeczeństwa informatycznego poprzez szerokie wykorzystanie technik informacyjnych w procesie kształcenia, zarządzania, usługach, – poprawa skuteczności obsługi administracyjnej mieszkańców poprzez nowoczesne technologie informatyczne. Priorytet 3 Rozwój instytucji i urządzeń infrastruktury społecznej Priorytet ten dotyczy w bezpośredni sposób warunków życia i rozwoju mieszkańców gminy: a) Poprawa warunków zamieszkania ludności w tym: – poprawa stanu technicznego i standardu organizacyjnego zabudowy, w tym rewaloryzacja zabudowy zabytkowej i zdegradowanej, – tworzenie warunków terenowych i infrastrukturalnych do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych na poziomie 400 mieszkań na 1000 mieszkańców, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – 73 zapewnienie mieszkańcom dobrego dostępu do infrastruktury społecznej, wysokiego standardu usług oraz warunków do rozwoju lokalnych więzi społecznych, b) Rozwój rodziny i wsparcie młodego pokolenia poprzez: – tworzenie warunków do wzmocnienia pozycji rodziny szczególnie w jej funkcjach wychowawczych, – wspieranie działań w zakresie polityki prorodzinnej z wykorzystaniem doświadczeń i tradycji rodzinnych, c) Rozwój lecznictwa i opieki socjalnej w tym: – restrukturyzacja zakładów opieki zdrowotnej poprzez racjonalizację wykorzystania i modernizację istniejącej bazy techniczno – lokalowej, – rozwój nowych form opieki zdrowotnej (długoterminowej , środowiskowej , domowej), – rozwój profilaktyki i promocji zdrowia w oparciu o założenia Narodowego Programu Zdrowia. d) Rozwój kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego, poprzez: – inspirowanie i wspieranie rozwoju kultury ludowej i amatorskiej, w tym folkloru i rękodzieła ludowego oraz amatorskiego ruchu artystycznego, – wspieranie edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży, – wspieranie regionalnego ruchu społeczno – kulturalnego, – ochronę i utrzymanie dobrego stanu technicznego i historycznych form obiektów zabytkowych, – zachowanie tożsamości krajobrazu kulturowego i utrzymanie ciągłości rozwoju przestrzennego historycznych zespołów osadniczych, – udostępnienie i racjonalne wykorzystanie obiektów zabytkowych do nowych funkcji, zwłaszcza do potrzeb turystyki i działalności kulturalnej, – twórcze kontynuowanie lokalnych tradycji budowlanych. e) Rozwój sportu i rekreacji, poprzez: – utrzymanie, rozbudowę istniejących i budowę nowych obiektów sportowych, – rozwój podstawowej bazy sportowej, budowę boisk sportowych, kąpielisk i baz sportów wodnych, – wspomaganie rozwoju wypoczynku letniskowego, – utrzymanie rezerw terenowych pod realizację nowych obiektów i urządzeń sportowych oraz ochronę ich przed przeznaczeniem na inne cele. Priorytet 4 Zrównoważone gospodarowanie przestrzenią z zachowaniem ważnych walorów przyrodniczych i kulturowych, a także ich racjonalnym wykorzystaniem. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 74 Kierunki działań zmierzających do realizacji tego priorytetu określają najważniejsze elementy związane z ochroną ziemi, powietrza i wody w regionie w powiązaniu z ekosystemami z poza regionu, a nawet kraju. a) Ochrona i kształtowanie środowiska , poprzez: – tworzenie warunków prawnych do zachowania ciągłości przestrzennej i prawidłowego funkcjonowania podstawowych elementów środowiska przyrodniczego, w tym między innymi: - wdrożenie koncepcji europejskiej sieci ekologicznej „NATURA 2000” , - podniesienie statusu ochronnego Biebrzańskiego Parku Narodowego, - objęcie ochroną i wspomaganie zagospodarowania transgranicznych elementów środowiska przyrodniczego i Trzech Puszczy (Augustowsko – Druskienicko – Grodzieńskiej). b) Wzbogacanie systemu przyrodniczego, poprzez: – zalesianie gruntów marginalnych dla produkcji rolniczej, – budowę zbiorników wodnych wg programu rozwoju małej retencji, c) Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych, poprzez: – objęciem ochroną prawną między innymi głównego zbiornika wód podziemnych pradoliny rzeki Biebrzy (GZW – 217), – wspieranie rozwoju systemów kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz innych działań zapobiegających zanieczyszczeniom i degradacji wód zwłaszcza w obszarach cennych przyrodniczo i rekreacyjnych. d) Ochrona powierzchni ziemi i powietrza oraz wykorzystanie surowców mineralnych, poprzez: – ochronę wartościowej rolniczej przestrzeni produkcyjnej przed nieuzasadnionym przeznaczaniem na cele nierolnicze w planach zagospodarowania przestrzennego, – racjonalną eksploatację złóż surowców mineralnych i rekultywację wyrobisk, – wspieranie zwiększania udziału proekologicznych nośników energetycznych, – wspieranie rozwoju nowoczesnego systemu przetwarzania i utylizacji odpadów, – tworzenie instalacji termicznego wykorzystania odpadów komunalnych jako alternatywnych źródeł energii. e) Ochrona ludzi i środowiska przed hałasem, wibracjami i elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym, poprzez: – stosowne rozwiązanie planistyczne dotyczące sytuowania obiektów przeznaczonych na stały pobyt ludzi poza zasięgiem uciążliwości, – stosowne rozwiązania planistyczne i projektowe głównych urządzeń komunikacyjnych, energetycznych i telekomunikacyjnych, – zastosowanie urządzeń technicznych eliminujących i ograniczających uciążliwości. f) Ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska , poprzez: – System monitoringu niebezpiecznych obiektów i urządzeń, – Planowanie i przygotowanie środków przeciwdziałania tym zagrożeniom. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 75 g) Ochrona ładu przestrzennego i tworzenie warunków racjonalnego wykorzystania walorów środowiska poprzez sporządzanie opracowań studialnych zagospodarowania przestrzennego dla wyodrębniających się obszarów problemowych , a w szczególności: – doliny Biebrzy z Biebrzańskim Parkiem Narodowym , – „Przyrodniczej Perły Polski Biebrza – Wigry”. Priorytet 6 Rozwój ogólnodostępnego systemu edukacji, w tym ustawicznego kształcenia kadr dostosowanego do potrzeb regionu a) Rozwój szkolnictwa średniego, poprzez: – wspieranie rozwoju kształcenia na poziomie średnim do wskaźnika 85 % roczników gimnazjów oraz podwyższanie jego poziomu, – wspieranie form kształcenia ustawicznego młodzieży i dorosłych w szczególności z obszarów wiejskich, – tworzenie warunków do rozwoju edukacji ekologicznej na odległość. b) Edukacja osób zagrożonych bezrobociem i pozostających bez pracy, w tym: – edukacja zwiększająca szansę na zatrudnienie osób bezrobotnych, – kształcenie osób zagrożonych bezrobociem (w szczególności na terenach wiejskich) w celu przygotowania ich do tworzenia i rozwijania własnej przedsiębiorczości, – wspieranie rozwoju lokalnego rynku pracy. 3.2.2. Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski Strategia ta określa między innymi trzy podstawowe cele rozwoju: – stworzenie warunków do zachowania i wzmocnienia ekosystemów oraz ochrony wód i zasobów naturalnych, – stworzenie możliwości awansu cywilizacyjnego społeczności lokalnych, – aktywizację gospodarczą zharmonizowaną z wymogami ochrony środowiska przyrodniczego Główne kierunki działań służące realizacji przyjętych celów są następujące: – przeciwstawienie się autrofizacji jezior i zanieczyszczeń wód powierzchniowych przez kompleksową racjonalizację gospodarki wodnej oraz prawidłowe prowadzenie gospodarki komunalnej, – systematyczne powiększanie i wzmacnianie systemu obszarów chronionych, – stałe podnoszenie poziomu wykształcenia i kwalifikacji ludności jako podstawowego sposobu opanowania bezrobocia i patologii społecznej, wzmocnienia aktywności i przedsiębiorczości oraz samoorganizacji struktur społecznych, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 76 – oparcie rozwoju gospodarczego o nowoczesna technologie produkcji, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz turystyki i rolnictwa ekologicznego tworzenia infrastruktury technicznej otoczenia biznesu. 3.2.3. Strategia rozwoju zrównoważonego miast i gmin dorzecza Biebrzy Strategia określa najważniejsze cele i zadania, które trzeba zrealizować, aby uzyskać w roku 2010 założoną wizję. Zakłada się uczynić z obszaru dorzecza Biebrzy miejsce przyjazne dla mieszkańców i przyjeżdzających gości, zapewnienie wysokiej jakości życia społeczności lokalnej przy zachowaniu unikalnych w skali kraju i europejskiej walorów środowiska przyrodniczego. Strategia powstała we współpracy specjalistów z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska z przedstawicielami miast i gmin obszaru dorzecza, instytucji użyteczności publicznej, administracji i organizacji społecznych. W diagnozie stanu zagospodarowania obszaru 24 gmin dorzecza jako źródła wykorzystano głównie rocznik statystyczny Rzeczpospolitej Polskiej 2001 r., Rocznik statystyczny województwa podlaskiego 2001 r. i informacje Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii z 2001 r. W drugiej części dokumentu wskazano najistotniejsze dokumenty strategiczne opracowane na poziomie krajowym i regionalnym określające kierunki rozwoju regionu. Trzecia część zawiera właściwą strategię ekorozwoju, składającą się z analizy możliwości i ograniczeń rozwoju społeczno – gospodarczego miast i gmin, sformułowanie wizji i celów nadrzędnych oraz strategicznych i ich opisu, polityki zagospodarowania przestrzennego. W ostatniej części przedstawiono program działań strategicznych ujęty w formie tabel, zawierających podstawowe informacje na temat: – nazwy zadania, – cele realizacji, – jednostek realizujących i współpracujących, – lokalizacji, – spodziewanych efektów realizacji, – harmonogramu realizacji, – szacowanego kosztu zadania, – beneficjentów projektu, – warunków realizacji zadania. 3.2.4. Strategia marketingowa dla Doliny Biebrzy Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 77 Opracowana na zlecenie WWF – Światowy Fundusz na rzecz Przyrody w Białymstoku przez firmę doradczą BTE – Zarządzanie turystyką, Rozwój Regionalny z Berlina. Jako cel główny ustalono wykorzystanie potencjału turystycznego Doliny Biebrzy przy poszanowaniu walorów przyrodniczych. Analiza sytuacji obecnej oraz jej ocena dokonana została przy wykorzystaniu badań terenowych, rozmów ekspertów oraz badań marketingowych. Ważnym źródłem informacji była ankieta przeprowadzona wśród odwiedzających Dolinę. W pierwszej części dokonano analizy obecnej sytuacji w zakresie turystyki poprzez opis uwarunkowań naturalnych, administracyjno – organizacyjnych walorów i analizy rynku. W następnej części dokonano oceny sytuacji w oparciu o analizę SWOT. Wyniki analizy były punktem wyjścia do sformułowania wizji przyszłości i kierunków rozwoju turystyki przyjaznej środowisku. W części koncepcyjnej przedstawiono strategię rozwoju, potencjał turystyczny, segmentację rynku usług turystycznych, pozycję Doliny Biebrzy na rynku usług turystycznych. Określono zadania związane z wdrażaniem strategii marketingowej, wskazano struktury organizacyjne zapewniające skuteczne wdrażanie strategii. W celu umożliwienia realizacji zadań wskazano wiele potencjalnych źródeł zewnętrznych i wewnętrznych finansowania różnego rodzaju inwestycji turystycznych. 3.2.5 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego Część tekstowa planu – element uchwalony obejmuje: a) uwarunkowania zewnętrzne zagospodarowania przestrzennego, w tym między innymi: – wpływ procesów integracji europejskiej na województwo, – ustalenia i wnioski z „Koncepcji polityki przestrzennej zagospodarowania Kraju” i innych dokumentów centralnych. b) uwarunkowania wewnętrzne zagospodarowania przestrzennego, w tym: – wynikające ze stanu zagospodarowania przestrzennego województwa w ujęciu ilościowym i jakościowym, – bariery rozwoju i konflikty pomiędzy różnymi formami użytkowania terenów, – rezerwy tkwiące w zagospodarowaniu przestrzennym, – obszary funkcjonalne nawiązujące do ustaleń strategii rozwoju województwa z ich strukturą, dynamiką rozwoju i obszarami problemowymi. c) cele zagospodarowania przestrzennego opisane szczegółowo w pkt. 3.2.5.1. tej strategii. d) zasady zagospodarowania przestrzennego uwzględniające prymat rozwoju jakościowego nad ilościowym, symbiozę środowiska zurbanizowanego i przyrodniczego, a dotyczące w szczególności między innymi: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 78 – ochronę środowiska przyrodniczego i korzystanie z jego zasobów, – ochronę i kształtowanie środowiska kulturowego, kształtowanie systemu osadniczego i rozmieszczenia infrastruktury społecznej, – rozwoju infrastruktury transportowej, energetycznej, wodociągowej i gospodarki odpadami. e) kierunki zagospodarowania przestrzennego o charakterze prawnym, planistycznym, organizacyjnym i inwestycyjnym obejmujące w szczególności: – ochronę obszarów i obiektów środowiska przyrodniczego i kulturowego, – rozmieszczenie i rozwój ponadlokalnej infrastruktury technicznej, – zagadnienia obronne i ochronne, – zagospodarowanie obszarów funkcjonalnych i problemowych. f) zadania ponadlokalne służące realizacji celów publicznych – wykazy – spis tych zadań przewidzianych do realizacji na obszarze Gminy Sztabin zamieszczono w pkt. 3.2.5.2 tej strategii. 3.2.5.1. Cele zagospodarowania przestrzennego województwa Cele zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego wynikają z uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych jego rozwoju. Są one również pochodną celów określonych w: – Strategii rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku, – Długofalowej strategii rozwoju regionalnego Polski i są spójne z celami zawartymi w Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania Kraju. Cel generalny zagospodarowania przestrzennego województwa to: kształtowanie przestrzeni województwa podlaskiego w kierunku wyrównywania dysproporcji w poziomie jego zagospodarowania w stosunku do rozwiniętych regionów kraju, zgodnie z wymogami integracji europejskiej, współpracy transgranicznej i obronności, w sposób generujący wzrost konkurencyjności, efektywności gospodarczej i poprawę warunków cywilizacyjnych życia mieszkańców, z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i położenia. Cele ogólne i szczegółowe zagospodarowania przestrzennego województwa to między innymi: 1) Kształtowanie zrównoważonych struktur przestrzennych nawiązujących do europejskiego systemu gospodarki przestrzennej, a w szczególności: a) gospodarowanie przestrzenią województwa w sposób zrównoważony i dostosowany do wymogów integracji i współpracy europejskiej w zakresie wdrażania: – europejskiego systemu sieci ekologicznej obszarów chronionych NATURA – 2000, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – 79 norm sanitarnych Unii Europejskiej, technologii przyjaznych środowisku oraz oszczędności surowców i energii, – norm i standardów urbanistycznych i cywilizacyjnych w modernizacji i przekształceniach struktury przestrzennej systemu osadniczego województwa. b) tworzenie warunków przestrzennych do rozbudowy i modernizacji infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności inwestycyjnej i turystycznej przestrzeni województwa oraz pozyskiwaniu europejskich środków pomocowych przedakcesyjnych i funduszy strukturalnych z w szczególności do modernizacji i rozbudowy: – infrastruktury transportowej, – systemów elektroenergetycznego i gazowego, – systemu telekomunikacyjnego i upowszechniania technik informatycznych, – infrastruktury turystycznej. 2) Kształtowanie elastycznych struktur przestrzennych tworzących warunki wzrostu efektywności gospodarowania bez barier i ograniczeń, a w szczególności: a) tworzenie warunków przestrzennych do lokalizacji inwestycji produkcyjnych i usługowych, b) tworzenie warunków przestrzennych do restrukturyzacji i rozwoju rolnictwa, a zwłaszcza do poprawy jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, standardu cywilizacyjnego wsi i zwiększenie zatrudnienia w sektorach pozarolniczych, c) kształtowanie zrównoważonych struktur przestrzennych sprzyjających rozwojowi turystyki, wypoczynku i ochrony zdrowia, a w szczególności: – wykorzystanie unikalnych walorów przyrodniczych i kulturowych, – modernizację i rozbudowę infrastruktury turystycznej i wypoczynkowej, – restrukturyzację jednostek ochrony zdrowia umożliwiającą poprawę jakości świadczonych w nich usług zdrowotnych. 3) Kształtowanie struktur przestrzennych tworzących warunki ekorozwoju z aktywną ochroną, wzbogacaniem i racjonalnym wykorzystaniem środowiska przyrodniczego, a w szczególności: – prawnie chronionych, unikalnych w skali kraju i Europy walorów ekologicznych, – zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, – rolniczej przestrzeni produkcyjnej i zasobów leśnych. 4) Kształtowanie struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego i obiektów zabytkowych przed zniszczeniem, degradacja i dewastacją oraz ich racjonalne wykorzystanie do celów społecznych i gospodarczych. 5) Kształtowanie struktur przestrzennych o walorach obronnych zapewniających w szczególności: – bezpieczeństwo i ochronę ludności i mienia, – niezawodność funkcjonowania w warunkach zagrożenia państwa i wojny, – wysoką odporność na skutki nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i klęsk żywiołowych. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 80 3.2.5.2. Zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych W planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego zamieszczono spis zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Cele publiczne określone wg art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, których realizacji służyć będą przedmiotowe zadania, obejmują w w/w planie zagospodarowania przestrzennego miedzy innymi: – wydzielanie gruntów pod realizację inwestycji, – budowę i utrzymanie urządzeń z zakresu infrastruktury technicznej, – budowę, rozbudowę i utrzymanie obiektów infrastruktury społecznej, – budowę i utrzymanie obiektów na potrzeby obronności. Zadania służące realizacji celów publicznych to każda działalność państwa lub właściwej jednostki samorządu terytorialnego, finansowana w całości lub części z budżetu państwa, samorządu lub ze środków własnych inwestora. Warunkiem realizacji zadań zawartych w programach rządowych wpisanych do wojewódzkiego rejestru oraz zadań samorządowych województwa zawartych w programie wojewódzkim, a także innych zadań uznanych za publiczne, zgodnie z art. 44, pkt. 1-4 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym jest ich wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego po uprzednim przeprowadzeniu przez marszałka województwa negocjacji z wójtem gminy. Przedmiotem tych negocjacji powinny być: – warunki wprowadzenia zadań do planów miejscowych, dotyczące pokrycia kosztów sporządzenia planów lub ich zmiany oraz zakres i zawartość materiałów wejściowych dostarczonych przez Inwestora, – realizacja zobowiązań finansowych z tytułu skutków prawnych sporządzenia planów określonych w w/w ustawie. Zbiór zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych w planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego usystematyzowano poprzez ich podział na: a) działy i rodzaje powiązane z poszczególnymi celami publicznymi (np. układy transportowe, infrastruktura techniczna, infrastruktura społeczna itp.), b) grupy zadań (w obrębie działów) obejmujące: – zadania rządowe ujęte w rejestrze Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, – zadania ujęte w uchwalonym programie wojewódzkim, – potencjalne zadanie programów rządowych lub centralnych wynikające z dokumentów rządowych, takich jak np. ”Koncepcja polityki przestrzennej zagospodarowania kraju”, strategie Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 81 i polityki resortowe, plany rozwoju instytucji centralnych zarządzających infrastrukturą, w tym zgłoszone jako wnioski do planu, – potencjalne zadania programów wojewódzkich zawarte w programach średnio i długookresowych, sporządzanych przez organy i jednostki samorządu województwa oraz zgłoszone jako wnioski do planu zagospodarowania przestrzennego województwa przez samorządy lokalne, – potencjalne zadania programów wojewódzkich lub planów rozwoju jednostek zarządzających regionalną ponadlokalną infrastrukturę techniczną i społeczną, w tym zgłoszone jako wnioski do planu zagospodarowania przestrzennego województwa, – potencjalne zadania programów centralnych lub regionalnych wynikające z potrzeb regionalnych, które wyłoniły się w trakcie prac planistycznych nad kierunkami zagospodarowania, a wiążą się z ogólnymi zapisami : „Strategii rozwoju województwa do roku 2010”. Brak jest zadań rządowych służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych w centralnym rejestrze programów, a dotyczących obszaru czy problemów Gminy Sztabin. W programie wojewódzkim na lata 2001 – 2003 były zapisane zadania dotyczące obszaru całego województwa, w tym gminy Sztabin: 1) komputerowy System Informacji Turystycznej i Promocji Województwa Podlaskiego, 2) wspomaganie zarządzania województwa przez administracje samorządową, 3) utworzenie Biebrzańskiego Systemu Gospodarki Odpadami – Związek Komunalny „Biebrza”. Wśród potencjalnych zadań o charakterze ponadlokalnym, wynikających z kierunków zagospodarowania przestrzennego, zawartych w programach rozwoju kultury do roku 2006 sportu do roku 2005 i turystyki do roku 2010 samorządu wojewódzkiego dotyczących obszaru Gminy Sztabin, zapisano: 1) organizację muzeów społecznych lub regionalnych, izb rękodzieła ludowego, warsztatów rękodzielniczych i innych – w terminie do roku 2006, 2) tworzenie ośrodków turystyki jeździeckiej i szlaków turystyki konnej, szczególnie w rejonie Puszczy Augustowskiej – w terminie do roku 2010, 3) budowę nowych kampingów, pól biwakowych, schronisk, bazy gastronomicznej itp. na szlakach turystycznych pieszych i rowerowych – w terminie do roku 2006, 4) budowę przystani i stanic wodnych dla potrzeb turystyki wodnej – w terminie do roku 2015, przekształcanie budynków byłych szkół w schroniska młodzieżowe oraz obiekty turystyki Do potencjalnych zadań wynikających z kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa – wniosków zgłoszonych przez instytucje i samorządy lokalne zaliczono: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 82 1) modernizację i rozbudowę obiektów szkolnych na terenie powiatu augustowskiego – w terminie zależnym od środków finansowych, 2) renowację i modernizację Kanału Augustowskiego wraz z budową obiektów obsługi ruchu turystycznego – w terminie zależnym od środków finansowych, 3) organizację trasy rowerowej międzynarodowej R 11 Tajno Łanowe – Śluza Sosnowo – Kopiec – w terminie zależnym od środków finansowych. Do potencjalnych zadań wynikających z planów rozwoju Zakładu Energetycznego Białystok S.A. krótkoterminowych i perspektywicznych zaliczono: 1) budowę linii WN 110 kV z RPZ Augustów 2 do RPZ Sztabin i z RPZ Sztabin do RPZ Sidra – w terminie 2025 –30 roku, 2) modernizację istniejącej linii WN 110 kV Augustów – Sztabin – Dąbrowa Białostocka – w terminie do 2025 roku, 3) budowę stacji transformatorowo – rozdzielczej 110/15kV (PKP) w Gminie Sztabin – w terminie do roku 2025. Jako potencjalne zadanie programów rządowych wynikające z długoterminowych planów Rozwoju Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. zapisano: 1) budowę gazociągu Białoruś – Obwód Kaliningradzki – zasilanie alternatywne dla zachodnich i północnych obszarów województwa na trasie Granica Państwa w Lipszczanach – Lipsk – Krasnybór – Augustów – DN 1000, 2) budowa gazociągu wraz ze stacjami redukcyjno – pomiarowymi pierwszego stopnia Augustów – Krasnybór – Lipsk DN 400 w orientacyjnym terminie 2011 – 2020 roku. Do potencjalnych zadań wynikających z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego zaliczono budowę gazociągu wysokiego ciśnienia wraz ze stacją redukcyjno – pomiarową w Sztabinie jako odgałęzienie od projektowanego gazociągu Dąbrowa Białostocka – Suchowola – w terminie do roku 2010. Potencjalnymi zadaniami programów rządowych dotyczących dróg krajowych, wynikających z: a) Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, b) Programów resortowych, c) Strategii rozwoju województwa podlaskiego i innych są: 1) wzmocnienie nawierzchni do 115 kN/oś drogi S8 Białystok – Suwałki na obszarze Gminy Sztabin – w terminie do roku 2010, 2) przebudowa mostu na rzece Biebrzy w Sztabinie – w terminie do roku 2005, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 83 3) budowa obwodnicy wsi Sztabin w ciągu drogi krajowej S 8 (ekspresowej) – w terminie do roku 2015, 4) budowa drogi ekspresowej 2 jezdniowej w ciągu drogi krajowej S 8 (ekspresowej) na obszarze Gminy Sztabin – w terminie do roku 2015, Potencjalnymi zadaniami programów rządowych i samorządowych dotyczących przebudowy linii kolejowych wynikających z: a) Polityki i zamierzeń inwestycyjnych PKP S.A., b) Strategii rozwoju województwa podlaskiego do 2010 roku i innych strategii i programów i wniosków samorządów na trasie E 75 Białystok – Sokółka – Suwałki – Trakiszki, są: 1) budowa 2 torów na odcinkach jednotorowych, 2) elektryfikacja na odcinku Sokółka – Suwałki – Trakiszki, 3) dostosowanie linii do kursowania pociągów z prędkością w ruchu pasażerskim 169 km/h i towarowym 120 km/h przy nacisku 225 kN/oś, 4) sukcesywna budowa dwupoziomowych przecięć z trasami drogowymi. Wśród potencjalnych zadań programów wojewódzkich wynikających z polityki i zamierzeń inwestycyjnych samorządów oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa zapisano dla Gminy Sztabin: 1) w zakresie zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, uporządkowanie gospodarki ściekowej w zlewni rzeki Biebrzy (ochrona Biebrzańskiego Parku Narodowego i GZWP Nr 217 „Pradolina Rzeki Biebrzy”) poprzez realizację scentralizowanych systemów kanalizacji sanitarnej na obszarach zwartej zabudowy leżącej w otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego – w terminie do roku 2003, 2) w zakresie usuwania i unieszkodliwiania odpadów opracowanie gminnego planu gospodarki odpadami – w terminie do 2004 roku i sukcesywna jego realizacja w latach następnych. W zakresie infrastruktury telekomunikacyjnej jako potencjalne zadanie wynikające z informatyzacji samorządów i TP S.A. zapisane zostały: 1) realizacje stacji bazowych telefonii komórkowej „Centertel” we wsiach: Kamień i Hruskie, 2) budowa regionalnej szerokopasmowej infrastruktury telekomunikacyjnej na potrzeby społeczeństwa informacyjnego powiązanej ze strukturą sieci Pionier w Gminie Sztabin – w terminie do 2003 roku, 3) budowa linii światłowodowych do siedziby gminy – I etap do 2004 roku. 4. MOŻLIWOŚCI I OGRANICZENIA ROZWOJU GMINY SZTABIN Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 84 Analizę mocnych i słabych stron rozwoju gminy , problemów i zagrożeń dokonano w celu określenia możliwości terytorialnego rozwoju wiodących funkcji – rolnictwa, leśnictwa i rekreacji w zgodzie z walorami środowiska przyrodniczego i kulturowego, przy uwzględnieniu istniejącego zagospodarowania i trendów w prowadzonej obecnie działalności gospodarczej. Analizę wykonano oddzielnie dla czterech stref funkcjonalnych wyróżniających się na obszarze Gminy Sztabin. Strefa I – o wysokim reżimie ochronnym z dopuszczeniem rozwoju turystyki i rolnictwa. Granice strefy pokrywają się z granicami Biebrzańskiego Parku Narodowego. Mocne strony: Słabe strony: – status Parku Narodowego, obszaru o – niesprzyjający surowy klimat, szczególnych walorach i wartościach – nieuregulowana gospodarka wodno – naukowych, ściekowa zwłaszcza na terenie – wysoka jakość środowiska przyrodniczego, bezpośrednio przyległym do BPN, – unikalna różnorodność gatunków roślin i – zależność stanu doliny od gospodarki zwierząt oraz naturalnych ekosystemów, poza gminą w górze rzeki, – mokradła o międzynarodowym znaczeniu – zupełny brak infrastruktury turystycznej, ważnym miejscem gniazdowania, – zła jakość dróg i dojazdów żerowania i odpoczynku ptactwa wodno – błotnego, objętym konwencją Ramsar, – niska emisja lokalnych zanieczyszczeń, – dobra klasa czystości wód, – krajowy szlak turystyki kajakowej na rzece Biebrzy, – zakwalifikowanie do „Europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, – brak zainwestowania na obszarze Możliwości: Zagrożenia: – rozwój turystyki w skali – nieuregulowana gospodarka ściekami międzynarodowej, krajowej i lokalnej, wzdłuż cieków wodnych, – rozwój turystyki krajoznawczej, – ważna o dużym natężeniu ruchu droga dydaktycznej i naukowej, krajowa oraz linia kolejowa przecinająca – rozwój turystyki kwalifikowanej obszar parku, kajakowej, konnej, rowerowej, – odwodnienie terenu w wyniku – prowadzenie produkcji zdrowej żywności, niewłaściwych zabiegów melioracyjnych, – zanieczyszczenie wód rzeki w górnym ich biegu, – intensyfikacja produkcji rolnej. Strefa II – o podwyższonym reżimie ochronnym z możliwością rozwoju turystyki, rolnictwa i osadnictwa. Granice tej strefy pokrywają się z granicami strefy ochronnej BPN i obszarów chronionego krajobrazu. Mocne strony: Słabe strony: – duża różnorodność przyrodnicza i wysoka – surowy klimat, jakość środowiska, – nieuregulowana gospodarka wodno – – niska emisja lokalnych zanieczyszczeń, ściekowa, – brak obiektów uciążliwych dla – brak obiektów i urządzeń obsługi ruchu Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – – – – środowiska, Kanał Augustowski szlakiem turystyki wodnej o znaczeniu krajowym – potencjalnie międzynarodowym, dobra klasa czystości wód w ciekach, nagromadzenie najcenniejszych w skali gminy elementów środowiska kulturowego, znaczy udział trwałych użytków zielonych, – – – – – 85 turystycznego i wypoczynku, brak infrastruktury technicznej terenów zabudowanych, zwłaszcza oczyszczalni ścieków i sposobu utylizacji odpadów, barak placówek handlowych i gastronomicznych, niedostatki melioracji wodnych, słaba jakość gleb, brak obiektów małej retencji wody, Możliwości: Zagrożenia: – prowadzenie intensywnej produkcji – nieuregulowana gospodarka ściekami, roślinnej i zwierzęcej, – niekontrolowany rozwój budownictwa – prowadzenie produkcji zdrowej żywności, rekreacyjnego, – rozwój agroturystyki, – rozwój zabudowy o skali i formie – rozwój turystyki kwalifikowanej niedostosowanej do tradycji miejscowej, zwłaszcza w oparciu o Kanał – rozpraszanie zabudowy, Augustowski i szlaki turystyki wodnej, – starzenie się urządzeń melioracyjnych i rowerowej, pieszej, samochodowej i pogarszanie się warunków wodnych w konnej, glebach, – rozwój infrastruktury obsługującej szlaki turystyczne, Strefa III – leśna, rolnicza i turystyczna, obejmująca północne obszary gminy – tereny Puszczy Augustowskiej. Granicami tej strefy od południa jest linia kolejowa i grunty wsi Jastrzębna, a od pozostałych stron granice gminy. Mocne strony: – bardzo duża lesistość, – liczne rezerwaty przyrody, ostoje dzikich zwierząt, – ustanowione lasy wodochronne, – opracowane programy gospodarki nadleśnictw, – bardzo małe zainwestowanie terenu, – brak źródeł zanieczyszczania wód i powietrza, – przewaga lasów państwowych, Słabe strony: – zły stan dróg, – bardzo małe i w złym stanie technicznym zainwestowanie, – brak zupełny obiektów i urządzeń obsługi turystyki i wypoczynku, – brak zupełny infrastruktury technicznej, – niski standard istniejącej zabudowy Sztabin, 2004 rok 86 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 Możliwości: Zagrożenia: – rozwój funkcji produkcyjnej w lasach w – starzenie się urządzeń melioracyjnych i oparciu o plany gospodarcze nadleśnictw, pogarszanie się warunków wodnych w – rozwój agroturystyki, glebach, – ograniczony dobór gatunków i odmian – rozwój turystki przyrodniczej, i roślin uprawnych, kwalifikowanej, opartej na szlakach motorowych, rowerowych, pieszych i – intensyfikacja gospodarki leśnej, konnych, – rozwój zabudowy o skali i formie – rozwój obsługi ruchu turystycznego i niedostosowanej do tradycji miejscowej wypoczynkowego, – postępująca dewastacja istniejącej – rozwijanie produkcji zdrowej żywności, zabudowy. Strefa IV - rolniczo – osadnicza i aktywizacji gospodarczej, obejmująca pozostałe (poza w/w strefami) obszary gminy. Mocne strony: – położenie wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych , – dobrze zachowany układ przestrzenny i charakter zabudowy większości wsi, – cenne obiekty o znaczeniu ponad miejscowym, – dobra jakość gleb nie podlegających istotnym zagrożeniom, – brak obiektów i urządzeń technicznych uciążliwych dla środowiska, – wysoka jakość środowiska przyrodniczego, – korzystne rozłogi pól, – tradycje rolnicze terenu, – duża lesistość obszaru, Słabe strony: – niepełne wyposażenie wsi w infrastrukturę techniczną, zwłaszcza kanalizację i oczyszczalnie ścieków, – brak obiektów i urządzeń obsługi ruchu turystycznego i wypoczynkowego, – brak wykształconych centrów usługowych, – występowanie obiektów obcych tradycyjnej zabudowie wsi, Możliwości: Zagrożenia: – prowadzenie intensywnej produkcji – natężenie ruchu na drodze krajowej na roślinnej i zwierzęcej, terenach zabudowanych, – prowadzenie produkcji zdrowej – intensyfikacja gospodarki rolnej i leśnej, żywności, – nieuregulowana gospodarka ściekami i – rozwój obsługi ruchu drogowego, odpadami, – realizacja obiektów i urządzeń obsługi – rozwój zabudowy o skali i formie ruchu turystycznego na szlakach niedostosowanej do tradycji miejscowej, samochodowych, rowerowych i pieszych, – wzrost zabudowy terenów rolniczych i – rozwój agroturystyki, presja na dalsze ich przeznaczenie na cele – organizacja zielonych szkół i letniego poza rolnicze. wypoczynku dzieci i młodzieży na bazie istniejących obiektów szkolnych, – utrzymanie produkcji leśnej zgodnie z Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 87 planami gospodarczymi nadleśnictw, 5. STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO–GOSPODARCZEGO GMINY SZTABIN Strategia określa cele i priorytety rozwoju gospodarczego gminy w szczególności w sferach infrastruktury technicznej , układów transportowych, infrastruktury społecznej. Służyć ma konstruowaniu programów rozwoju gminy, koordynacji programów zadań służących realizacji celów publicznych o pozyskiwaniu pomocowych środków strukturalnych z unii Europejskiej. W określeniu powyższych celów i priorytetów rozwoju gminy uwzględniono sugestie i zapisy zawarte w: – Strategii rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010, – Planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego, – Strategii rozwoju zrównoważonego miast i gmin dorzecza Biebrzy. 5.1. Misja i strategiczne cele rozwoju społeczno – gospodarczego Misja stanowi zapis intencji tego, co władze samorządowe gminy pragną uzyskać w wyniku realizacji założeń strategii: MISJA ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ GMINY SZTABIN ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM OCHRONY I WYKORZYSTANIA ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH. W strategii sformułowano cztery cele strategiczne (priorytety) równe pod względem wagi i znaczenia. Cel strategiczny 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury w celu podniesienia konkurencyjności obszaru i ochrony środowiska przyrodniczego. Rozwój infrastruktury technicznej i układów transportowych jest procesem ciągłym i podlegającym modyfikacjom. Wdrażanie nowych technologii w celu sprostania normom w dziedzinie ochrony środowiska przyrodniczego to jedno z najważniejszych zadań samorządów. Niski poziom wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej jest jedną z barier rozwoju obszarów. Poprawa infrastruktury technicznej podnosi atrakcyjność wsi jako miejsca zamieszkania i działalności gospodarczej. Cel strategiczny 2. Stymulowanie rozwoju gospodarczego. Nadrzędnym celem rozwoju gospodarczego gminy jest rozwój rolnictwa, handlu i usług, nieuciążliwej działalności produkcyjnej i turystyki. W sposób bezpośredni samorząd terytorialny stymuluje przedsiębiorczość poprzez m.in. przeciwdziałanie bezrobociu, wspieranie USP oraz rozwój placówek otoczenia biznesu i zasobów ludzkich. Cel strategiczny 3. Rozwój infrastruktury społecznej. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 88 Działalność podejmowana w dziedzinie rozbudowy infrastruktury społecznej mają decydujące znaczenie dla podniesienia atrakcyjności wsi jako miejsca zamieszkania i działalności gospodarczej, a w szczególności agroturystycznej. Cel strategiczny 4. Rozwój zasobów ludzkich. Transformacja gospodarki, jej urynkowienie oraz skomplikowane reformy kraju wymuszają nowe zasady działania rynku pracy i konieczność dostosowania do aktualnej jego sytuacji. Wysokie bezrobocie i niedostosowanie kwalifikacyjne do aktualnych trendów powoduje konieczność rozwijania i wspierania zasobów ludzkich. 5.2. Kierunki realizacji celów strategicznych Cel strategiczny 1.Rozbudowa i modernizacja infrastruktury w celu podniesienia konkurencyjności obszaru i ochrony środowiska przyrodniczego. Cel ten ma być realizowany poprzez poniższe zadania: 1) Budowę i modernizację infrastruktury wodociągowej i sanitarnej celem poprawy jakości wody pitnej i zwiększenie liczby gospodarstw domowych objętych systemem zagospodarowania ścieków komunalnych, zwłaszcza na obszarach chronionych i cennych przyrodniczo. 2) Rozwój telekomunikacji mający na celu zwiększenie liczby abonentów telefonicznych i dostępu do internetu a w rezultacie rozwój aktywności gospodarczej i społecznej. 3) Rozwój systemu ciepłowniczego i energetycznego z uwzględnieniem wykorzystania energii odnawialnej. Szczególnie istotne jest tworzenie ekologicznych źródeł energii jak pompy ciepła, kolektory słoneczne, biogaz- odnawialne źródła energii ograniczające emisję zanieczyszczeń do powietrza. 4) Rozwój infrastruktury drogowej Niewystarczająca dostępność komunikacyjna, w tym również złe parametry i stan techniczny dróg, obniżają atrakcyjność gospodarczą obszaru. Poprawa płynności i bezpieczeństwa ruchu oraz zwiększenie sieci dróg przyczyni się do poprawy stanu środowiska przyrodniczego oraz ułatwi dostęp do terenów wypoczynkowych i turystycznie atrakcyjnych. 5) Wprowadzenie zorganizowanego systemu gospodarki odpadami stałymi w celu zagospodarowania właściwego usuwania odpadów i tym samym poprawienia jakości środowiska przyrodniczego, warunków bytowo-sanitarnych ludności, bytowania roślin i zwierząt oraz walorów estetycznych krajobrazu. 6) Ochrona środowiska przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem Biebrzańskiego Parku Narodowego. Szybki rozwój gospodarczy i nasilenie się negatywnych zjawisk cywilizacyjnych pociąga za sobą potrzebę zaangażowania środków publicznych w działania w zakresie ochrony środowiska – jedne Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 89 z ważniejszych zadań samorządu gminnego. Służyć temu będą realizacje przedsięwzięć wyżej wymienionych z zakresu infrastruktury technicznej, układów transportowych i innych. Cel strategiczny 2. Stymulowanie rozwoju gospodarczego. Cel ten ma być realizowany poprzez poniższe zadania: 1) Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw jest częścią zmian strukturalnych regionu. Sektor ten wnosi istotny wkład w tworzenie miejsc pracy, można więc traktować go jako instrument walki z bezrobociem. Głównymi problemami sektora MŚP jest brak kapitału, niewystarczająca liczba instytucji otoczenia biznesu, brak wykwalifikowanej kadry pracowniczej, dostępu do nowych technologii oraz nowoczesnych systemów informacyjnych. Działania niwelujące wyżej wymienione trudności maja prowadzić do pełnego wykorzystania funkcjonujących na rynku podmiotów gospodarczych. 2) Stymulowanie rozwoju działalności gospodarczej sprzyjające zmniejszeniu bezrobocia. Efektami bezpośrednimi realizacji działania, oprócz powstania nowych miejsc pracy będą także: – powiększenie grona lokalnych i regionalnych podmiotów instytucjonalnych działających na polu doskonalenia kadr – stworzenie możliwości dokształcania menadżerów i pracowników w tym MŚP, – wsparcie szkoleniowe, doradcze i informacyjne dla osób poszukujących pracy, Efektami pośrednimi realizacji zadania będzie zmniejszenie zagrożenia trwałą peryferyzacją i marginalizacją grup zawodowych i społecznych. 3) Tworzenie placówek otoczenia biznesu Potrzeby w zakresie uzyskania środków finansowych, dostępu do nowych technologii oraz rozwój kwalifikacji pracowniczych powinny zaspokoić agencje i fundacje wspierające przedsiębiorczość poprzez zapewnienie dostępu do wysokiej jakości usług doradczych, tworzenie Centrów i Inkubatorów Przedsiębiorczości, czy ułatwienie dostępu do źródeł finansowania. 4) Stymulowanie rozwoju rolnictwa i turystyki Podjęcie specjalistycznej produkcji poza tradycyjnym rolnictwem wykorzystujące nisze rynkowe i zasoby pracy w gospodarstwach rolnych, a także wstępne przetwórstwo płodów mogą być szansą poprawy sytuacji finansowej i zmniejszenia bezrobocia na obszarze wiejskim. 5) Rozwój agroturystyki i turystyki kwalifikowanej Obszar gminy ze względu na niski stopień zanieczyszczenia środowiska, duże bogactwo przyrodnicze stwarza szansę na rozwój turystyki i wypoczynku, a tym samym zapewnienie mieszkańcom dodatkowego źródła utrzymania. Cel strategiczny 3. Rozwój infrastruktury społecznej. Realizacja tego celu ma nastąpić w wyniku poniższych działań: 1) Zwiększenie jakości i dostępności usług służby zdrowia i pomocy społecznej Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 90 Rozwój tej infrastruktury odbywać się będzie poprzez rozbudowę bazy i lepsze wyposażenie placówek ochrony zdrowia i pomocy społecznej. 2) Unowocześnienie bazy oświatowo-dydaktycznej. Rozwój infrastruktury oświatowo-dydaktycznej jest szczególnie ważny na obszarze wiejskim. Nakłady na oświatę podnoszą w efekcie standard szkół, dają szansę na rozwój nowoczesnych form edukacji (np. pracownie komputerowe) i tym samym wyrównują szansę młodzieży z różnych regionów. 3) Ochrona dziedzictwa narodowego i kulturowego Konieczne jest stymulowanie rozwoju kulturowego poprzez wspieranie instytucji zajmujących się kulturą i sztuką poprzez rozbudowę, modernizacje i zwiększanie dostępności do obiektów kulturowych, a także dofinansowywanie imprez kulturalnych. Tego typu wparcie doprowadzi do zwiększenia i zróżnicowania oferty kulturalnej, a także promocji wewnętrznej i zewnętrznej dorobku kulturowego. 4) Zwiększenie bezpieczeństwa mieszkańców Podstawowym obowiązkiem władz samorządowych i policji jest zapobieganie i zwalczanie przestępczości, jak również przywracanie ładu i poczucia bezpieczeństwa mieszkańców i przyjezdnych. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa ma nastąpić w wyniku wzrostu efektywności działania służb publicznych i działania prewencyjnego. Cel strategiczny 4. Rozwój zasobów ludzkich. Cel ten ma być realizowany poprzez poniższe zadania: 1) Rozwój kształcenia ustawicznego Działanie polegające na organizacji szkolenia i przekwalifikowywania zawodowego zarówno dla pracujących, bezrobotnych jak i uczestniczącej w tym procesie kadry dydaktycznej. Wspieranie instytucji samorządowych, szkoleniowych, doradczych i informacyjnych działających na polu edukacji ustawicznej i przeciwdziałaniu bezrobociu. 2) Stymulowanie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Celem powyższego działania jest stymulowanie powstawania organizacji zrzeszających ludzi aktywnych, pragnących angażować się w życie społeczne, nieść pomoc innym i wspólnie zmieniać otaczającą ich rzeczywistość. Jest to istotne zadanie w procesie integracji z Unią Europejska. 3) Podniesienie kwalifikacji zawodowych społeczeństwa. Odsetek ludzi z wyższym i średnim wykształceniem w gminie kształtuje się znacznie poniżej średniej krajowej, co jest dużą przeszkodą w poszukiwaniu możliwości zatrudnienia. Potencjał intelektualny zadecyduje w przyszłości o powstaniu silnych środowisk innowacyjnych i powstaniu nowych dziedzin aktywności gospodarczej. 4) Przeciwdziałanie marginalizacji grup społecznych Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 91 Przeciwdziałanie utracie zatrudnienia przez osoby w wieku produkcyjnym stanowi jedno z ważniejszych zadań w sferze społecznej, jakie powinny zostać podjęte przez władzę samorządową. Dążenie do łagodzenia skutków bezrobocia, a także stwarzanie szans na przekwalifikowywanie i podtrzymywanie aktywności zawodowej jest jednym z najważniejszych działań prowadzących do szeroko pojętego rozwoju. Aktywizacja, mechanizmy stymulujące i podtrzymujące aktywność różnych środowisk pozwoli na wyzwolenie potencjału i skierowanie go na różne obszary działalności społecznej i gospodarczej. 5.3. Polityka zagospodarowania przestrzennego Cele i kierunki zagospodarowania przestrzennego obszaru Gminy Sztabin wynikają z uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych ich rozwoju. Są również spójne z misją , celami i kierunkami rozwoju społeczno-gospodarczego zapisanymi w strategiach i planach dotyczących tego obszaru. Celem generalnym zagospodarowania przestrzennego gminy jest kształtowanie jej przestrzeni w kierunku wyrównywania dysproporcji w poziomie zagospodarowania w stosunku do rozwiniętych regionów kraju zgodnie z wymogami integracji europejskiej w sposób generujący wzrost konkurencyjności, efektywności gospodarczej i poprawę warunków cywilizacyjnych, życia mieszkańców z wykorzystaniem walorów przyrodniczych, kulturowych i położenia. W przyjętych ustaleniach określono kierunki działań zmierzających do osiągnięcia poniższych głównych celów: 1) kształtowanie zrównoważonych struktur przestrzennych nawiązujących do europejskiego systemu gospodarki przestrzennej służących integracji europejskiej oraz wzmocnieniu spójności w gospodarowaniu przestrzenią gminy w sposób zrównoważony i dostosowany do wymogów integracji i współpracy europejskiej zakresie wdrażania: – europejskiego systemu sieci ekologicznej obszarów chronionych NATURA – 2000, – norm sanitarnych Unii Europejskiej, technologii przyjaznych oraz oszczędności surowców i energii, – norm i standardów urbanistycznych i cywilizacyjnych w modernizacji i przekształceniach struktury przestrzennej systemu osadniczego gminy, Tworzenie warunków przestrzennych do rozbudowy i modernizacji infrastruktury służącej pozyskaniu europejskich środków pomocowych i funduszy strukturalnych w szczególności dla modernizacji i rozbudowy infrastruktury transportowej, systemów energetycznego i gazowniczego, wodno – kanalizacyjnego oraz rozwoju infrastruktury turystycznej. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 92 kształtowanie elastycznych struktur przestrzennych tworzących warunki wzrostu, efektywności 2) gospodarowania oraz racjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych i kulturowych poprzez: – tworzenie warunków przestrzennych do lokalizacji inwestycji produkcyjnych i usługowych oraz do rozbudowy „otoczenia biznesu” – tworzenie warunków przestrzennych do restrukturyzacji i rozwoju rolnictwa zdolnego sprostać standardom i konkurencji w Unii Europejskiej, a zwłaszcza do poprawy jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, standardu cywilizacyjnego wsi i zwiększenia zatrudnienia w sektorach pozarolniczych, – kształtowanie zrównoważonych struktur przestrzennych sprzyjających rozwojowi turystyki i wypoczynku przy wykorzystaniu unikalnych walorów przyrodniczych. kształtowanie struktur przestrzennych osadnictwa stwarzając warunki rozwoju regionalnej 3) infrastruktury społecznej z uwzględnieniem: – racjonalnej relacji funkcjonalno – przestrzennej między zamieszkaniem – pracą – rekreacją – usługami i administracją, – współczesnych standardów cywilizacyjnych zaspokajania potrzeb społecznych, w tym kulturowych, – zmniejszanie nieuzasadnionej dysproporcji w rozmieszczaniu i jakości infrastruktury społecznej, kształtowanie struktur przestrzennych tworzących warunki ekorozwoju z aktywną ochroną, 4) wzbogaceniem i racjonalnym wykorzystaniem środowiska przyrodniczego, a w szczególności: – prawnie chronionych, unikalnych w skali kraju i Europy walorów ekologicznych, – zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, – rolniczej przestrzeni produkcyjnej i zasobów leśnych, kształtowanie struktur przestrzennych umożliwiających ochronę krajobrazu kulturowego i 5) obiektów zabytkowych przed zniszczeniem, degradacją i dewastacją oraz ich wykorzystanie do celów społecznych i gospodarczych zgodnie struktur przestrzennych o z konwencjami porozumieniami międzynarodowymi, kształtowanie 6) walorach obronnych zapewniających w szczególności: – bezpieczeństwo i ochronę ludności i mienia, – niezawodność funkcjonowania w warunkach zagrożenia państwa, – wysoką odporność na skutki nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i klęsk żywiołowych. 5.3.1. Kierunki ochrony przyrody 1) Wdrażanie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 93 a) sieć ekologiczna NATURA 2000 obejmować będzie obszary ochrony o znaczeniu dla Unii Europejskiej – realizując dyrektywę w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz flory i fauny oraz obszary realizujące dyrektywę o ochronie dziko żyjących ptaków szczególnie na terenach podmokłych; b) działania wdrażające sieć ekologiczna NATURA 2000 to: – objecie w/w obszarów ochroną prawną, a także opracowanie planów ochrony uwzględniających uwarunkowania społeczne i gospodarcze, – uwzględnienie ustaleń planów ochrony w planach zagospodarowania przestrzennego, operatach urządzeń lasów, programach regulujących stosunki wodne, – ocena skutków oddziaływania na elementy sieci NATURA 2000 planów i przedsięwzięć, – uwzględnienie monitoringu efektów ochrony siedlisk i populacji gatunków w procesie zarządzania obszarami. 2) Ochrona elementów systemu przyrodniczego objętych ochrona prawną: – Biebrzańskiego Parku Narodowego, – rezerwatów przyrody, pomników przyrody, obszarów chronionego krajobrazu. 5.3.2. Kierunki ochrony powierzchni ziemi: 1) Likwidacja źródeł zanieczyszczeń powierzchni ziemi, w tym: – likwidacja nielegalnych wysypisk odpadów, – dostosowanie komunalnych wysypisk odpadów do wymogów przepisów sanitarnych. 2) Ochrona gleb przed erozję wietrzną i wodną poprzez zalesienie, zadrzewienie i odpowiednie zabiegi agrotechniczne. 3) Ochrona wartościowych gruntów rolnych przed przeznaczeniem na cele nierolnicze w planach zagospodarowania przestrzennego. 5.3.3. Kierunki ochrony powietrza atmosferycznego 1) Ograniczenie emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych poprzez: – Instalowanie urządzeń eliminujących emisję, – Stosowanie proekologicznych nośników energii, w tym szczególnie ze źródeł odnawialnych. 2) Ustalenie dopuszczalnego poziomu niektórych substancji w planach miejscowych, zwłaszcza w odniesieniu do Biebrzańskiego Parku Narodowego. 5.3.4. Kierunki ochrony wód powierzchniowych Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 94 1) Utrzymanie ilości wód powierzchniowych na poziomie zapewniającym równowagę biologiczną. 2) Dopasowanie jakości wód powierzchniowych co najmniej do poziomu dla rzek Biebrzy i Netty. 3) Eliminowanie źródeł zanieczyszczeń poprzez: – budowę i modernizację oczyszczalni ścieków, – budowę i rozbudowę kanalizacji sanitarnej i deszczowej, – ograniczenie ilości zrzutów ścieków oczyszczanych do odbiorników o małym przepływie. 5.3.5. Kierunki ochrony przed hałasem, wibracjami i elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym 1) Eliminowanie z terenów zamieszkanych ponadnormatywnych źródeł hałasu poprzez zmianę technologii i urządzeń. 2) Ustalenie w planach miejscowych dopuszczalnych natężeń hałasu. 3) Określenie zasad i warunków lokalizacji nowej zabudowy szczególnie w stosunku do drogi krajowej i wojewódzkiej, linii kolejowej i linii elektroenergetycznych wysokich napięć. 4) Zabezpieczenie zabudowy mieszkaniowej przed hałasem komunikacyjnym poprzez budowę obwodnic lub instalacje zabezpieczeń technicznych. 5) Zachowanie odpowiednich stref ochronnych od linii WN, stacji elektroenergetycznych oraz urządzeń radiokomunikacji i radiolokacji. 5.3.6. Kierunki ochrony środowiska kulturowego Dla obiektów archeologicznych wszelkie prace ziemne są zabronione. Wskazane jest przekształcenie gruntów rolnych w łąki, gdyż głęboka orka w znacznym stopniu niszczy archeologiczne struktury podziemne i stanowi największe zagrożenie dla podziemnych pozostałości dziedzictwa kulturowego. Jakiekolwiek prace dotyczące naruszenia warstw gruntu, muszą być wcześniej uzgodnione ze służbami konserwatorskimi i odbywać się pod nadzorem. W razie konieczności objęcia terenu stanowisk archeologicznych pracami budowlanymi, niezbędne jest przeprowadzenie ratowniczych badań wyprzedzających. Na terenie gminy przewiduje się następujące rodzaje ochrony (przyporządkowane do jednostek architektoniczno-krajobrazowych): – strefa „A” – ochrona całkowita, obejmująca obszary podlegające rygorom w zakresie utrzymania całych obiektów i obszarów o wartościach zabytkowych. – strefa „B” – ochrona częściowa, obejmująca obszary podlegające rygorom w zakresie utrzymania zasadniczych elementów rozplanowania istniejącej substancji o wartościach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 95 – strefa „K” – ochrona krajobrazu obejmująca obszar integralnie związany z zespołem zabytkowym. Do ochrony całkowitej (strefa „A”) zakwalifikowano 29 jednostek architektoniczno – krajobrazowych, zaś do ochrony częściowej (strefa „B”) zakwalifikowano 3 jednostki, a do ochrony krajobrazu (strefa ”K”) 26 jednostek. W jednostkach zakwalifikowanych do strefy „A” konieczne jest otoczenie pełną opieką obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz wpisanie do rejestru zabytków przewidzianych do włączenia do strefy ochronnej Kanału Augustowskiego. Ponadto we wszystkich strefach niezbędne jest: – narzucenie pewnych rygorów w zakresie utrzymania historycznie rozplanowanych struktur przestrzennych, – utrzymanie istniejącej sieci drożnej , – zachowanie form budownictwa mieszkalnego i gospodarczego. – zalecenie aby, nowe domy i budynki gospodarcze oraz całe budownictwo letniskowo – rekreacyjne nawiązywało do form tradycyjnych związanych z tradycją obszaru; w tym celu wskazane jest opracowanie kilku wzorcowych projektów, które byłyby popularyzowane na terenie gminy: proponowane do realizacji obiekty powinny posiadać wysokie dachy dwuspadowe (kąt nachylenia połaci od 40 do 60 stopni) oraz jedna kondygnacja; lokalizacja nowych obiektów nie powinna naruszać naturalnej konfiguracji terenu, zaleca się stosowanie korzystnych dla środowiska przyrodniczego materiałów budowlanych takich jak drewno, cegła i kamień; przy pokrywaniu dachów należałoby stosować materiały ceramiczne (dachówki) lub drewno (wióry, gont). Najważniejszym kierunkiem działania powinno być: – narzucenie nowemu budownictwu pewnych rygorów, o czym wcześniej wspomniano; szczególnie istotne jest, aby wznoszone budynki nie zasłaniały widoków na obiekty zabytkowe w strefie „A” i „B” ( na przykład niedopuszczalna jest lokalizacja takich obiektów w tak zwanej strefie Kanału Augustowskiego, na osiach widokowych kościoła w Krasnymborze, Sztabinie). Równolegle z przewidywanymi rodzajami ochrony proponuje się różne sposoby działania, które umożliwią utrzymanie i poprawę krajobrazu kulturowego. W tym celu zakłada się: – kontynuację dotychczasowych działań w obrębie 43 jednostek, – konserwację i kontynuację prowadzoną równolegle w obrębie 13 jednostek, – rekompozycję w przypadku 1 jednostki. Działania konserwacyjne przewidywane są w przypadku obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków oraz przewidzianych do wpisu, prace powinny być prowadzone w sposób systematyczny, pod nadzorem konserwatorskim. Aby uniknąć na większą skalę konfliktów na linii Wojewódzki Konserwator Zabytków – użytkownik obie strony muszą dążyć do maksymalnego Sztabin, 2004 rok 96 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 kompromisu. W związku z tym należy dopuścić możliwość zmiany funkcji danego obiektu pod warunkiem zachowania jego formy. Wskazane byłoby wykorzystanie chałup do celów rekreacyjnych lub agroturystycznych. Właścicielowi obiektu zabytkowego wpisanego do rejestru zabytków przysługuje dofinansowanie do poniesionych nakładów na konserwację obiektu w oparciu o Uchwałę Urzędu Rady Ministrów nr 170/78; właściciel aby otrzymać dofinansowanie w wysokości do 23 % poniesionych nakładów musi zwrócić się do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku. Na terenie Gminy Sztabin wyznaczono obszar strefy Kanału Augustowskiego, który proponowany jest jako park kulturowy ( łącznie 26 jednostek); część projektowanego parku kulturowego Kanału Augustowskiego pokrywa się z obszarem Biebrzańskiego Parku Narodowego. Na terenie parku kulturowego powinny obowiązywać szczegółowe zapisy prawne. W przypadku Kanału Augustowskiego ochrona krajobrazu kulturowego musi uzyskać prawną definicję, zapobiegającą dowolnym interpretacjom. W analizie opartej na wyznaczonych zespołach jednostek architektoniczno-krajobrazowych, pokazany został różny stopień zniekształcenia krajobrazu, który był przez wieki kształtowany ręką człowieka. Niezbędne jest podanie, jak praktycznie należy krajobraz chronić i jakie powinna ochrona krajobrazu przyjąć instytucjonalne formy. Takie rozwiązanie jest niezbędne dlatego, że emocjonalne pojmowanie krajobrazu wynikające z uwarunkowań środowiska kulturowego człowieka, kształtuje się na tle powiązanych ze sobą konkretnych układów przestrzennych. Wprowadzenie wszystkich form ochrony dla strefy kanału jest w pełni możliwe, bowiem występują tutaj, obok zachowanych lub naturalnie restytuowanych wartości przyrodniczych, wartości zabytkowe. Innych form i działań wymaga jednak przyroda, a innych zabytek. W Polsce ukształtowały się trzy zasadnicze formy ochrony krajobrazu: parki narodowe, parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu. Parki krajobrazowe i narodowe posiadają instytucjonalne formy ochrony. Ich obszary są chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe. W przypadku parków narodowych największy nacisk kładziony jest na ochronę przyrody; istnienie na ich terenie terenów zamieszkałych jest możliwie ograniczona. Zapis ochrony obszaru parku krajobrazowego jest bardziej elastyczny, wymusza to niejednokrotnie sytuacja, bowiem znaczny odsetek powierzchni takich parków stanowią łąki i grunty użytkowane rolniczo. Przed kilku laty zarysowała się możliwość objęcia części obszaru Puszczy Augustowskiej prawną ochroną w postaci parku krajobrazowego. Jednak sam kanał miał pozostać chroniony jedynie poprzez wspominany już wpis do rejestru zabytków. Można przyjąć w dalszych rozważaniach, że ustanowienie parku krajobrazowego oznacza ochronę i zachowanie naturalnych zasobów przyrodniczych, walorów historycznych i kulturowych, a także odtwarzanie i pomnażanie tych wartości. Zasadniczym elementem jest jednak określenie priorytetów ochrony, a zatem, na ile można korzystać z zasobów przyrodniczych i kulturowych. Kanał Augustowski zbudowany dla określonych celów ekonomicznych. Dopiero poprzez prawidłowe określenie tych priorytetów, można doprowadzić Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 97 do sytuacji, gdy obiekt ten będzie spełniać rolę gospodarczą o znaczeniu regionalnym, ponadregionalnym, a nawet międzynarodowym. Do tworzenia prawidłowych warunków rozwoju, niezbędne jest podporządkowanie działalności gospodarczej, ochronie wartości historycznych strefy kanału. Normy ustanowione dla parków krajobrazowych wydają się być niedostosowane do specyfiki strefy kanału. W przypadku parków krajobrazowych większy nacisk kładziony jest na ochronę środowiska przyrodniczego. Istnieje jednak możliwość powołania do życia parku kulturowego Kanału Augustowskiego, który jak było to omówione stanowiłby ramę instytucjonalną do ochrony wartości historycznych. Propozycje objęcia ochroną strefy Kanału Augustowskiego jako parku kulturowego muszą znaleźć swoje odbicie w zapisach planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego gmin: Sztabin, Bargłów Kościelny, Augustów (gmina), Augustów (miasto), Nowinka i Płaska. W nowym podziale administracyjnym kraju strefa Kanału znalazła się w granicach Powiatu Augustowskiego. Taka sytuacja administracyjna umożliwi korzystne zamocowanie parku kulturowego w strukturze powiatu. 5.3.7. Kierunki rozwoju sieci osadniczej Kierunki rozwoju sieci osadniczej wynikają z możliwości realizacyjnych, głównie w skali lokalnej. Podstawową zasadą harmonizowania rozwoju osadnictwa winno być dążenie do likwidacji narastających dysproporcji zagrożeń i barier rozwojowych. Pokonywanie tych barier oraz poprawa funkcjonalności układu osadniczego wiąże się głównie z możliwościami rozbudowy infrastruktury technicznej, komunikacji, pokonywania barier ekologicznych. Dotychczasowy rozwój sieci osadniczej pozwala na ustalenie następującej hierarchii strukturalno – administracyjnej: – Wieś Sztabin – wielofunkcyjny gminny ośrodek rozwoju, – Wsie: Krasnybór i Jaminy – jednostki o funkcji produkcyjnej oraz usługowej dla sąsiednich terenów, wspomagające ośrodek gminny w obsłudze ludności i rolnictwa, – Wsie: Jastrzębna I, Jastrzębna II, Kryłatka, Huta, Sosnowo, Jaziewo i Polkowo - jednostki o funkcji rolniczej i usługowej na poziomie elementarnym, – wieś - Krasnybór pełnić ma dodatkowo funkcję wyspecjalizowaną – kultu religijnego, – pozostałe wsie o funkcji rolniczej. W celu: – zapewnienia ładu przestrzennego w kształtowaniu zagospodarowania gminy, – utrzymania i zapewnienia harmonijnego rozwoju struktur przestrzennych jednostek osadniczych , – zachowania walorów przyrodniczych i kulturowych środowiska, – utrzymania tożsamości kulturowej zabudowy, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 98 – zachowania walorów krajobrazowych ustala się poniższe zasady działania: – racjonalne wykorzystania terenów, w tym zwłaszcza wzdłuż najważniejszych ciągów komunikacyjnych, – racjonalne zagospodarowanie terenów najbardziej atrakcyjnych turystycznie, w tym szlaków turystycznych, szlaków wodnych, ścieżek rowerowych przy zachowaniu i ochronie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych, – zachowanie właściwej skali i charakteru zabudowy przy uwzględnieniu tradycyjnej architektury wiejskiej, – ograniczanie konfliktów wynikających z rożnych sposobów użytkowania terenów. Kierunki działań powinny zmierzać do: 1) tworzenia warunków do kształtowania przejrzystej struktury przestrzennej miejscowości poprzez modernizację istniejących obiektów i przeznaczenie wolnych terenów pod nowe obiekty mieszkaniowe, usługowe, użyteczności publicznej, rekreacyjne i układy transportowe, 2) porządkowanie terenów zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej, usługowej i produkcyjnej, szczególnie położonych wzdłuż najważniejszych ciągów komunikacyjnych i szlaków turystycznych, 3) utrzymania harmonijnego krajobrazu otwartego szczególnie na obszarach najbardziej atrakcyjnych krajobrazowo, architektonicznie i kulturowo, 4) racjonalnego wykorzystania walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych poprzez preferowanie zagospodarowania turystycznego, krajoznawczego i wypoczynkowego, 5) tworzenia warunków do atrakcyjnego zagospodarowania otoczenia rzek i Kanału Augustowskiego, obszarów leśnych oraz atrakcyjnych obiektów kulturalno - etnicznych i architektonicznych, 6) tworzenia terenów przestrzeni publicznych, miejsc wypoczynku, sportu, zieleni, ciągów pieszych, parkingów. 5.3.8. Kierunki rozwoju systemów transportowych i infrastruktury technicznej Dostosowanie standardów technicznych do założonej klasy funkcjonalnej i potrzeb ruchu krajowego i międzynarodowego drogi ekspresowej S 8 w I priorytetowym europejskim korytarzu transportowym Warszawa – Białystok – Sztabin – Augustów – Suwałki – Granica Państwa z Litwą w Budzisku. Osiąganie parametrów drogi ekspresowej klasy S odbywać się ma etapowo, w zależności od tempa wzrostu ruchu i możliwości finansowych inwestora. Na obszarze Gminy Sztabin, w I etapie przewiduje się drogę jednojezdniową, a docelowo dwujezdniową o nawierzchni jezdni Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 99 dostosowanych do nacisku 115 kN/oś. Zakłada się realizację obwodnicy miejscowości Sztabin, mostu na rzece Biebrzy i jedynie jednego węzła drogowego w Sztabinie. Najbliższe niego mają być zrealizowane w Suchowoli i Białobrzegach w gminie Augustów. Przewiduje się również, ale poza terenem gminy przejazdy drogowe w Domuratach, w Gminie Suchowola i w Kolnicy w Gminie Augustów. Zakłada się realizację przepustów do przepędu bydła i przejścia dla dzikiej zwierzyny, drogi dojazdowe do obsługi ruchu lokalnego, budowę miejsc obsługi podróżnych (MOP) w Sztabinie i Kamieniu. Jako naczelną zasadę rozwoju infrastruktury transportowej, przyjmuje się zapobieganie i likwidowanie kolizji, między uciążliwościami komunikacyjnymi, a zabudową i środowiskiem przyrodniczym, wymagającym ochrony sanitarnej poprzez stosowanie: – właściwych relacji przestrzennych (odległości) między zabudową, a źródłami uciążliwości komunikacyjnych, – środków technicznych zmniejszających oddziaływanie źródeł hałasu komunikacyjnego, – środków technicznych zabezpieczających wody przed komunikacyjnymi zanieczyszczeniami sanitarnymi, w tym w wyniku nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Warunki przestrzenne do realizacji drogi Nr S 8 na obszarze wsi Sztabin, Ewy, Kamień i Krasnoborki w gminie Sztabin zostały stworzone w planie zagospodarowania przestrzennego tych wsi zatwierdzonym Uchwałą Nr VI/91/103 Rady Gminy Sztabin z 29 lipca 2003 roku. Dostosowanie standardów technicznych do założonej klasy funkcjonalnej i potrzeb ruchu potencjalnie międzynarodowego (przejście graniczne w Lipszczanach w gminie Lipsk) drogi wojewódzkiej Nr 664 Raczki – Augustów – Lipsk – gr. Państwa. Koordynowanie procesów przebudowy tej drogi z budową przejścia granicznego i dostosowanie jej parametrów do przepustowości tego przejścia oraz ewentualną zmianę kategorii na drogę krajową. Sieć dróg powiatowych na obszarze Gminy Sztabin nie wymaga korekt, czy inwestycji uzupełniających i zabezpiecza główne powiązania zewnętrzne i wewnętrzne. Stan techniczny tych dróg wymaga jednak, systematycznych działań, zmierzających do poprawy ich nawierzchni, łuków, mostów i przepustów oraz prawidłowego odwadniania. Drogi powiatowe winny również być na równoprawnych zasadach udostępniane dla ruchu turystycznego kolarskiego szczególnie na wyznaczonych trasach rowerowych. Historycznie ukształtowana sieć dróg gminnych wymaga analizy pod kątem ustalenia ważności poszczególnych jej odcinków i dostosowania do tej hierarchii planów remontów, przebudowy lub likwidacji, uwzględniających możliwości finansowe samorządu. Dostosowanie do krajowych, regionalnych i międzynarodowych potrzeb przewozowych kolejowej linii magistralnej E 75 Warszawa – Białystok – Sokółka – Suwałki – Granica Państwa w Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 100 Trakiszkach („Rail Baltica”), w tym do kursowania pociągów z prędkością w ruchu pasażerskim 160 km/h i towarowych 120 km/h przy nacisku 225 kN/oś poprzez: – budowę drugiego toru, – elektryfikację na odcinku Sokółka – Suwałki – Trakiszki, – budowę dwupoziomowych przecięć z trasami drogowymi. Dostosowanie szlaków wodnych rzeki Biebrzy i Kanału Augustowskiego do rozwoju krajowej i międzynarodowej turystyki wodnej, a szczególnie żeglugi, spływów kajakami, tratwami, barkami, wędkarstwa, poprzez poprawę stanu technicznego urządzeń hydrotechnicznych, realizację bazy turystyki wodnej – przystani, kempingów, pól namiotowych, obiektów noclegowych, żywieniowych i zaopatrzeniowych. W kierunkach rozwoju infrastruktury elektroenergetycznej zakłada się dla poprawy bezpieczeństwa pracy systemu, remont przebiegającej przez obszar gminy linii 110 kV, budowę nowej linii 110 kV na odcinku Augustów – Białystok, budowę RPZ 110/15kV w gminie Sztabie, dla potrzeb zwłaszcza elektryfikacji PKP. Realizacja stacji RPZ spowoduje konieczność przebudowy istniejących sieci SN 15kV. W kierunkach rozwoju systemów infrastruktury gazowniczej w planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego, dla jego północnej części, w tym w Gminie Sztabin budowę systemu gazowniczego przyjęto w dwu wariantach: a) z systemu Gazociągów Tranzytowych „Jamal” z tłoczni w Zambrowie, b) z projektowanego gazociągu tranzytowego DN 1000/800 Białoruś – Obwód Kaliningradzki (Lipszczany – Augustów – Gołdap). Ewentualnie w perspektywie zakłada się budowę połączenia transgranicznego z litewskim systemem gazowniczym (Alitus – Mariampol – Suwałki). W kierunkach rozwoju systemów infrastruktury telekomunikacyjnej zakłada się : 1) modernizację i rozbudowę telefonii stacjonarnej i komórkowej poprzez: – utrzymanie w dobrym stanie technicznym istniejących urządzeń telekomunikacyjnych, – budowę nowych połączeń światłowodowych wewnątrz wojewódzkich oraz modernizację i rozbudowę urządzeń wynikających z potrzeb rozwoju społeczno – gospodarczego, – dalszego rozwoju telefonii komórkowej zgodnie z zapotrzebowaniem mieszkańców, 2) integrację społeczności gminy ze społecznością krajową i międzynarodową poprzez: – wprowadzanie standardów technicznych sprzętu i oprogramowania zdolnego do kompatybilnej współpracy z infrastrukturą międzynarodową, – rozwój autostrad informacyjnych (infostrad), – usprawnienie komunikacji między społecznościami, poprzez włączenie sieci lokalnych do sieci ogólnopolskiej, europejskiej i ogólnoświatowej. 3) Tworzenie systemu łączności teleinformatycznej dla potrzeb struktur administracji publicznej wszystkich szczebli pod kątem: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – zapewnienia łączności elektronicznej dla jednostek samorządowych, – gromadzenia i udostępniania baz danych o regionie, – usprawnienia komunikacji pomiędzy obywatelami, a 101 administracją rządową i samorządową itp. W kierunkach rozwoju infrastruktury technicznej w zakresie gospodarki wodą i ściekami zakłada systematyczną poprawę jakości wody w wodociągach, rozwiązanie gospodarki ściekowej na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego, w oparciu o oczyszczalnię, między innymi w Sztabinie, poprzez budowę kanalizacji grawitacyjnej i ciśnieniowej lub wykorzystanie punktów zlewnych. Gospodarka odpadami ma być realizowana na postawie opracowanego gminnego planu w ramach utworzonego Biebrzańskiego Systemu Gospodarki Odpadami w ramach Związku Komunalnego „Biebrza”. Przy tworzeniu planów wieloletnich zamierzeń inwestycyjnych gmina posługuje się między innymi wymienionymi w pkt. 3.2.3. Studium Strategią rozwoju zrównoważonego miast i gmin dorzecza Biebrzy z 2002 roku i Strategią marketingową dla Doliny Biebrzy z 2000 roku. W powyższej strategii rozwoju sformułowano misję zrównoważonego rozwoju dorzecza Biebrzy, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony i wykorzystania zasobów przyrodniczych oraz ustalono 4 strategiczne cele: 1) rozbudowa i modernizacja infrastruktury w celu podniesienia konkurencyjności obszaru i ochrony środowiska przyrodniczego, 2) stymulowanie rozwoju gospodarczego, 3) rozwój infrastruktury społecznej, 4) rozwój zasobów ludzkich. Jako kierunek realizacji celu 1) przyjęto w zakresie gospodarki wodno – ściekowej : a) dokończenie budowy sieci wodociągowej w gminie poprzez budowę około 40 km sieci wraz z 170 przyłączami o długości 16 km we wsiach: Huta, Budziski, Motułka, Podcisówek, Cisów, Kryłatka, Długie i Balinka, b) wykonanie modernizacji ujęcia wodnego i stacji hydroforowej w Kamieniu, Jaziewie i Sztabinie, c) budowę przydomowych oczyszczalni ścieków w latach 2006 – 2010 w gospodarstwach kolonijnych (w zabudowie rozproszonej, w sumie dla ok. 290 gospodarstw), d) modernizację komunalnej oczyszczalni ścieków w Sztabinie w latach 2005 – 2006, e) budowę zbiornika retencyjnego na jednej z rzek dopływów Biebrzy, celem zwiększenia zasobów wodnych, f) budowę mechaniczno – biologicznych oczyszczalni ścieków typu BIOVAC w 15 wsiach gminy o zwartej zabudowie: Cisów, Długie, Fiedorowizna, Jagłowo, Jaminy, Jasionowo k/Krasnegoboru, Jastrzębna I, Jastrzębna II, Jaziewo, Kamień, Krasnoborki, Krasnybór, Kryłatka, Mogilnice, Polkowo. Sztabin, 2004 rok 102 Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 W zakresie gospodarki odpadami zakłada się współudział Gminy Sztabin we wdrażaniu Biebrzańskiego Systemu Gospodarki Odpadami w ramach Związku Komunalnego „Biebrza” poprzez realizację w latach 2004 – 2006 selektywnej zbiórki odpadów i budowę zakładu Recyklingu Odpadów Stałych w Dolistowie, w sąsiedniej Gminie Jaświły. Na terenie Gminy Sztabin zakłada się realizację w latach 2007 – 2008 wytwórni biogazu zagospodarowującej gnojówkę i gnojowicę z gospodarstw rolnych. W wyniku fermentacji ma powstać gaz przydatny do celów opałowych i kompost do nawożenia użytków rolnych. W zakresie układów transportowych przewiduje się udział gminy w realizacji obwodnicy Sztabina w ciągu drogi krajowej Nr S 8 oraz modernizację dróg powiatowych i gminnych. Stymulowanie rozwoju gospodarczego (pkt. 2) ma za zadanie poprawę opłacalności gospodarki rolnej, poprzez wdrożenie na szeroką skalę programów zalesień gruntów o niskiej klasie bonitacyjnej, zmierzających do zmiany profilu produkcyjnego małych i słabych ekonomicznie gospodarstw rolnych. Rozwój infrastruktury społecznej (pkt 3) ma być realizowany poprzez poprawę bazy kulturalno – oświatowej i rekreacyjnej oraz warunków pracy służby zdrowia. Zakłada się: a) budowę bloku świetlicowo – żywieniowego i drugiej sali gimnastycznej w Zespole Szkół Samorządowych w Sztabinie w latach 2007 – 2008, b) budowę stadionu sportowego w Sztabinie w latach 2008 – 2010, c) termomodernizację budynków Ośrodka Zdrowia w Sztabinie i w Krasnymborze oraz budynków szkolnych i komunalnych. Dla realizacji tych inwestycji celu publicznego, należy przygotować tereny w wyżej wymienionych miejscowościach, w zakresie planistycznym, projektowym, ekonomicznym i własnościowym. 5.3.9. Kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej Dominującą pozycję w strukturze obszaru gminy zajmuje rolnictwo i leśnictwo. Głównym kierunkiem rozwoju gminy będzie trwały rozwój zrównoważony. Podstawowym celem tego rozwoju jest potrzeba: poprawy sytuacji materialnej producentów rolnych, poprawy warunków życia i pracy mieszkańców wsi, zwiększenie konkurencyjności produktów rolnych, poprawa lesistości gminy Ustala się następujące kierunki i zasady działania: Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – 103 zachowanie najwyższych walorów rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy, jaką stanowią trwałe użytki zielone i uprawy wieloletnie. – wspieranie działań zmierzających do rozwoju rolnictwa intensywnego (poza obszarem Biebrzańskiego Parku Narodowego) poprzez upowszechnionego postępu biologicznego, organizacje rynku rolnego i ukierunkowanie na procesy przyszłościowe wynikające z polityki Unii Europejskiej. – wspieranie działań dostosowujących zmiany struktury obszarowej gospodarstw rolnych. – prowadzenie gospodarki rolnej zgodnie z warunkami przyrodniczymi ze szczególnym uwzględnieniem warunków wodnych gminy. – poprawę jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez regulację stosunków wodnych użytków rolnych i rekultywację zdegradowanych użytków zielonych. – uregulowanie prawne stosunków własności gruntów Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. – przeznaczanie na cele nierolnicze w pierwszej kolejności gruntów o niskich walorach produkcyjnych, ograniczanie przeznaczania na cele nierolnicze gruntów IIII i IV klas. Zmiany przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze mogą następować jedynie zgodnie z przepisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. – systematyczne eliminowanie chemicznych środków ochrony roślin, zwłaszcza na terenach narażonych na skażenie wód. – podnoszenie poziomu technologii produkcji rolniczej i warunków życia ludności wiejskiej poprzez wyposażenie wsi w urządzenia infrastruktury technicznej oraz podniesienie standardu istniejących urządzeń obsługi ludności. – rozwój rolnictwa intensywnego na obszarach o najwyższej wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. – wykorzystanie istniejących warunków przyrodniczych do rozwoju hodowli bydła. – poprawę gospodarki na trwałych użytkach zielonych. – inwestowanie w materiał genetyczny (przede wszystkim dobre rasy bydła mlecznego) – wspieranie rozwoju upraw przemysłowych i warzyw – inwestowanie w rozwój bazy surowcowej oraz zwiększanie powiązań między produkcją i przetwórstwem. – tworzenie warunków do rozwoju rolnictwa ekologicznego, pszczelarstwa, zielarstwa, głównie na obszarach chronionych i powiązanie tej produkcji z agroturystyką – tworzenie warunków do podnoszenia kwalifikacji zawodowych producentów rolnych – organizowanie nowoczesnego systemu obsługi producentów rolnych w zakresie prawnoekonomicznym i doradztwa rolniczego oraz nowoczesnego marketingu ukierunkowanego na świadczenie usług obejmujących produkcję, sprzedaż, konsumpcję żywności produkowanej na obszarze gminy, głównie na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 104 – tworzenie warunków do wielofunkcyjnego rozwoju wsi poprzez wspieranie inicjatyw tworzących nowe miejsca pracy na rzecz rolnictwa (usługi ). Na obszarze Biebrzańskiego Parku Narodowego należy: a) utrzymać istniejącą strukturę użytkowania gruntów, b) zachować istniejący mozaikowaty podział pól wynikający ze zróżnicowanych warunków fizjograficznych, c) utrzymać dominującą pozycję rodzinnych gospodarstw rolnych , d) przeznaczać do zalesień grunty mineralne o marginalnym znaczeniu dla rolnictwa, e) utrzymać dotychczasowe kierunki produkcji rolnej, f) zakazać uprawy plantacyjnej roślin energetycznych w dolinach rzecznych, g) zakazać lokalizowania ferm hodowlanych, h) promować rolnictwo bazujące na własnych paszach i nawozach organicznych, stosując agrotechniczne i biologiczne metody ochrony roślin, Kierunki rozwoju gospodarki leśnej to: 1) Produkcja surowca drzewnego i niedrzewnych użytków pozyskiwanych z lasu i gospodarki łowieckiej zgodnie z Planem urządzania gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Białobrzegi i Augustów z uwzględnieniem walorów przyrodniczych. 2) Utrzymanie funkcji ekologicznych lasów zapewniających stabilizację stosunków wodnych, kształtowanie klimatu lokalnego, tworzenie warunków do zachowania potencjału biologicznego ekosystemów, 3) Zwiększenie zdolności retencyjnych zmeliorowanej doliny Biebrzy poprzez zapewnienie regulowanego odpływu wód z obiektów zmeliorowanych bądź ich renaturalizację. 4) Prowadzenie zalesień gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa w celu poprawy lesistości gminy i tworzenia źródła dochodów dla gospodarstw rolnych. 5.3.10. Kierunki rozwoju zagospodarowania rekreacyjnego Na obszarze Gminy Sztabin przewiduje się następujące formy wypoczynku i turystyki: – wypoczynek pobytowy (sezonowy i całoroczny) w ośrodkach wypoczynkowych, zespołach domków letniskowych, campingach i polach namiotowych; – wypoczynek świąteczny na terenach pól namiotowych, campingach, ośrodkach sportów wodnych głównie na rzece Biebrzy i Kanale Augustowskim; – turystykę kwalifikowaną specjalistyczną i krajoznawczą obejmującą między innymi: wędkarstwo, myślistwo, turystykę motorową drogową i wodną, kajakarstwo, wędrówki piesze, rowerowe i konne na wyznaczonych szlakach; – turystykę edukacyjną i naukowo-badawczą głównie w Biebrzańskim Parku Narodowym; – agroturystykę. Zasady rozwoju poszczególnych form turystyki i wypoczynku opisano w pkt. 2.5.5.Turystyka tej strategii. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 105 5.4 Strefy zagospodarowania przestrzennego Koncepcja stref zagospodarowania przestrzennego obszaru Gminy Sztabin nawiązuje do wcześniejszych opracowań planistycznych dotyczących województwa podlaskiego i dorzecza Biebrzy. Analiza uwarunkowań rozwoju zagospodarowania w układzie obszarowym, węzłowym i liniowym pozwoliła na wyodrębnienie obszarów o podobnych uwarunkowaniach rozwoju i ustalenie preferencji funkcjonalnych oraz zróżnicowanie zasady zagospodarowania i odmienne zasady polityki przestrzennej. W strategii rozwoju do 2010 roku i w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego wydzielono cztery obszary funkcjonalne i obszar gminy zaliczono do północnego, zaś w strategii dorzecza Biebrzy zaliczono Gminę Sztabin do strefy północnej. W oparciu o kryteria przyrodnicze, historyczne, funkcjonalne i architektoniczne omówione w pkt. 2 Studium ustalono kierunki zagospodarowania przestrzennego, dotyczące stref, obszarów i terenów polityki przestrzennej charakteryzujących się zróżnicowanymi uwarunkowaniami i możliwościami zagospodarowania przestrzennego. Obszar gminy został podzielony na cztery strefy polityki przestrzennej: Strefa I – o wysokim reżimie ochronnym z dopuszczeniem rozwoju turystyki i rolnictwa. Granice strefy pokrywają się z granicami Biebrzańskiego Parku Narodowego. Dla strefy tej określono następujące główne kierunki zagospodarowania: – dostosowanie sposobów użytkowania i zagospodarowania terenów do warunków i ustaleń określonych w planie ochrony Biebrzańskiego Parku Narodowego, – opracowanie planów miejscowych dla obszarów objętych w/w planem ochrony z uwzględnieniem jego wymogów, – modernizacja i przebudowa dróg i kolei przechodzących przez Biebrzański Park Narodowy, z zachowaniem przepisów ustawy o ochronie przyrody oraz zapewnienie dostępności turystycznej, – zagospodarowanie turystyczne obszaru, w tym zwłaszcza szlaku kajakowego rzeki Biebrzy, ścieżek dydaktycznych, punktów widokowych, przystani i pól namiotowych, – wprowadzenie zakazów jakiekolwiek zabudowy za wyjątkiem obiektów i urządzeń związanych z funkcjonowaniem parku, – utrzymanie istniejącej struktury użytkowania gruntów z dopuszczeniem zamiany gruntów ornych na użytki zielone, utrzymanie historycznie ukształtowanej sieci drożnej, rozłogów pól, łąk i pastwisk. Strefa II – o podwyższonym reżimie ochronnym z możliwością rozwoju turystyki, rolnictwa i osadnictwa. Granice tej strefy pokrywają się z granicami strefy ochronnej Biebrzańskiego Parku Narodowego i obszarów chronionego krajobrazu. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 106 Główne kierunki zagospodarowania: – rozwiązanie dla terenów zwłaszcza otaczających BPN problemu oczyszczania ścieków oraz usuwania i utylizacji odpadów – na zasadzie priorytetu inwestycyjnego, – dopuszczenie realizacji nowej zabudowy mieszkaniowej, rolniczej, letniskowej oraz obiektów usługowych i rzemiosła nieuciążliwego szczególnie w plombach istniejącej zabudowy wiejskiej, – adaptację i modernizację i w razie konieczności budowę nowych układów komunikacyjnych, – tworzenie bazy usługowej i noclegowej dla turystyki i wypoczynku, upowszechnianie agroturystyki, – wprowadzenie zakazu realizacji nowej zabudowy bez różnicy jej funkcji na terenach zalewowych, – opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zwłaszcza dla wsi Sztabin i innych wsi przewidzianych do rozwoju i lokalizacji usług, – utrzymanie istniejącej struktury użytkowania gruntów i mozaikowości pól z dopuszczeniem zmiany gruntów rolnych na użytki zielone, zadrzewienia, – uwzględnienie uwarunkowań zawartych w projektowanym Parku Kulturowym Kanału Augustowskiego, – uwzględnienie zasad gospodarowania ustalonych dla obszarów krajobrazu chronionego. Strefa III – leśna, rolnicza i turystyczna obejmujące północne obszary gminy – tereny Puszczy Augustowskiej. Główne kierunki gospodarowania to: – prowadzenie gospodarki leśnej zgodnie z programami nadleśnictw, – zabezpieczenie funkcjonowania licznych na obszarze rezerwatów przyrody i ostoi dzikich zwierząt, – dopuszczenie do realizacji nowej zabudowy w powiązaniu z istniejącym rzadkim zainwestowaniem i układem drogowym, – tworzenie bazy usługowej i noclegowej do wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego w celu rozwoju turystyki i wypoczynku. Strefa IV – rolniczo – osadnicza, aktywizacji gospodarczej obejmująca pozostałe poza w/w tereny Gminy Sztabin. Jako główne kierunki w zagospodarowaniu przestrzennym do ustalenia w planach miejscowych przyjęto: – jako priorytetowe rozwijanie ośrodka gminnego wsi Sztabin uzupełniając o brakujące usługi i wyposażenie techniczne oraz podnosząc jakość i wyposażenie istniejących obiektów i urządzeń technicznych, Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 – 107 tworzenie planistyczne i ekonomiczne we wsiach Sztabin, Kamień i Cisów przy drodze krajowej terenów dla realizacji obiektów i urządzeń obsługi ruchu samochodowego – ciężarowego, osobowego, turystycznego, – uzupełnianie w formie plomb lub bezpośredniego sąsiedztwa istniejącą zabudowę wiejską przy dopuszczeniu zabudowy rolniczej, mieszkalnej i letniskowej, – tworzenie trendów dla realizacji bazy usługowej wzdłuż istniejących i projektowanych szlaków turystycznych, – adaptowanie i modernizacje oraz budowę nowych układów komunikacyjnych, dążąc do likwidacji ich uciążliwości dla użytkowników terenów sąsiednich oraz podnosząc bezpieczeństwo ruchu dążenie do pełnego wyposażenia terenu w infrastrukturę techniczną przy wykorzystaniu w maksymalnym możliwym stopniu odnawialnych źródeł energii, – ograniczenie przeznaczania na cele nierolnicze gruntów do IV klasy bonitacyjnej. 6. MONITOROWANIE REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU GMINY SZTABIN Realizacja zapisów strategii wymaga stałej obserwacji zjawisk zachodzących w otoczeniu społeczno-gospodarczym gminy i w związku z tym stałego systemu umożliwiającego dokonywanie oceny postępu i efektów podejmowanych działań. Istota monitoringu polega na prowadzeniu stałych obserwacji, dokonywaniu ciągłych systematycznych pomiarów, określaniu narzędzi pomiarów przebiegu procesów. Strategia rozwoju jest jednocześnie narzędziem planowania i zarządzania przez władze samorządowe, wspomaganiem rozwoju obszaru funkcjonalnego. Stąd zasadne jest wyróżnienie dwóch sfer jej obserwacji i oceny. Jedną sferą jest obserwacja strategii jako dokumentu planowania działań, drugą zaś obserwacja i ocena wdrażania zadań lub programów operacyjnych. Dobierane wskaźniki monitorowania projektowanych przedsięwzięć powinny spełniać kilka podstawowych warunków, przede wszystkim: powinny być realne, trafnie dobrane, mierzalne umożliwiające porównania, wiarygodne i dostępne. Strategia gminy winna być wobec powyższego monitorowana przynajmniej poprzez następujące wskaźniki: 1) Liczba km zmodernizowanych dróg: – gminnych, – powiatowych, – wojewódzkiej, – krajowej. 2) Liczba km oddanych do użytku sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. 3) Ilość gospodarstw nowo podłączonych do systemów dostarczania wody i odprowadzania ścieków. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 108 4) Liczba nowych i utrzymanych miejsc pracy. 5) Liczba nowych zakładów produkcyjno-usługowych. 6) Liczba zlikwidowanych przedsiębiorstw. 7) Wielkość przygotowanych terenów pod inwestycje: – usługowe, – mieszkalne, – rekreacyjne, – rolnicze, – rzemieślniczo-przetwórcze. 8) Ilość zmodernizowanych placówek medycznych. 9) Liczba nowopowstałych i zmodernizowanych obiektów sportowych. 10) Liczba i rodzaj nowopowstałych szlaków turystycznych. 11) Liczba nowych miejsc noclegowych w różnych formach. 12) Liczba turystów odwiedzających gminę. 13) Ilość obiektów turystycznych o podwyższonym standardzie. 14) Ilość MŚP uzyskujących wsparcie finansowe. 15) Ilość firm korzystających z doradztwa. 16) Ilość przeszkolonych osób bezrobotnych i zagrożonych zwolnieniami. 17) Stopa bezrobocia. 18) Liczba osób podejmujących własną działalność gospodarczą. 19) Liczba osób w wieku produkcyjnym wypadających z aktywności zawodowej. 20) Liczba nowopowstałych i zmodernizowanych obiektów kultury. 21) Liczba zabytków poddanych renowacji. System monitorowania strategii rozwoju ma zapewnić kontrolę efektywnej realizacji podjętych programów, osiągniętych rezultatów i wpływu jaki wywierają podejmowane działania oraz skutecznie informować i oceniać realizację – wdrażanie celów i priorytetów strategii. Monitoring powinien umożliwić korygowanie działań, które nie przynoszą planowanych efektów i rezultatów, reagowanie na zmiany w uwarunkowaniach zewnętrznych rozwoju gminy – zmianach w polityce regionalnej powiatów, województwa i państwa oraz Unii Europejskiej, a także innowacjach zasługujących na uwzględnienie w strategii rozwoju. 7. PROGRAMY DZIAŁAŃ STRATEGICZNYCH 7.1 Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin na lata 2003-2006 Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 109 Gmina posiada Plan Rozwoju Lokalnego na lata 2004-2006, zawierający katalog przedsięwzięć oraz tabelę finansową jako realną projekcję wykonania zamierzeń w oparciu o środki własne oraz pochodzące z funduszy strukturalnych. Plan jest wynikiem analizy potrzeb i możliwości sfinansowania przedsięwzięć infrastrukturalnych, mających na celu polepszenie jakości życia mieszkańców gminy. Plan Rozwoju Lokalnego został opracowany zgodnie z procedurą przewidzianą w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego. Lista zadań planowanych do realizacji w okresie 2004-2006 obejmuje: 1) rozwój systemu komunikacji i infrastruktury 2) poprawę stanu środowiska naturalnego 3) poprawę warunków i jakości życia mieszkańców, w tym zmiany w strukturze zamieszkania. Ustalono hierarchię ważności planowanych inwestycji przewidzianych do rozpoczęcia i zakończenia po roku 2006. Opracowano plan finansowy na lata 2004-2006 i na następne ze szczególnym wyodrębnieniem wydatków inwestycyjnych. W planie tym określono lata realizacji poszczególnych inwestycji, ich wartość kosztorysową oraz źródła finansowania, w tym: – budżet gminy, – środki Unii Europejskiej, – budżet państwa, – inne (np. wkład mieszkańców). Przyjęto również systemy wdrażania i monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego. W Planie ustalono również przedsięwzięcia wykraczające poza rok 2006 i przewidziane do realizacji w latach 2006-2008. Przedsięwzięcia te mają na celu modernizację gminnej infrastruktury społecznej. Określono dla poszczególnych inwestycji źródła finansowania z budżetu gminy, środków unijnych i budżetu państwa. W Planie Rozwoju Lokalnego wskazano powiązania przewidzianych do realizacji projektów z działaniami zapisanymi w Strategii Rozwoju Województwa podlaskiego do roku 2010 i w Strategii Powiatu Augustowskiego. 7.2. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2010 W Planie Rozwoju Lokalnego Gminy Sztabin nie uwzględniono wszystkich zadań i szczegółowych kierunków działań zmierzających do realizacji priorytetów rozwoju województwa. Z priorytetu 1-ego „Podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej województwa” pominięto w zakresie: 1) rozwoju systemu transportowego województwa: – wspieranie budowy miejsc obsługi podróżnych (MOP) przy drogach krajowej i wojewódzkiej; Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 110 2) rozwoju systemów energetycznych: – tworzenie warunków wykorzystania istniejących źródeł energii odnawialnej’ – tworzenie warunków do budowy gazociągów tranzytowych wysokiego ciśnienia, – budowę nowych źródeł ciepła i modernizacje istniejących urządzeń technicznych, które ograniczą emisje zanieczyszczeń; 3) rozwoju systemu telekomunikacyjnego: – tworzenie systemu łączności teleinformatycznej dla potrzeb struktur administracji publicznej i dla gospodarki; 4) rozwoju systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz usuwania i utylizacji odpadów stałych: – budowę sieci kanalizacji sanitarnej, – budowę kanalizacji deszczowej wraz z separatorami, – powszechnej selektywnej zbiórki odpadów. Z priorytetu 2 - ego „Wzmocnienie bazy ekonomicznej województwa” pominięto poniższe działania w zakresie: 1) rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich: – modernizację dróg rolniczych, – obsługi finansowej, weterynaryjnej oraz oświaty i doradztwa rolniczego, – usług oraz obsługi turystyki, w tym agroturystyki i budownictwa letniskowego, – wspieranie i promowanie rozwoju rolnictwa ekologicznego. 2) rozwoju turystyki: – wspieranie rozwoju turystyki, w tym agroturystyki, ekoturystyki i turystyki kwalifikowanej, – zorganizowanie systemu informacji i promocji turystycznej, – wspomaganie rozwoju systemu tras rowerowych; 3) rozwoju produkcji usług: – tworzenie warunków do modernizacji i budowy zakładów przetwórczych powiązanych z lokalną baza surowcową, przy wsparciu środków zewnętrznych, – wspomaganie małych i średnich przedsiębiorstw poprzez fundusze pożyczkowe, poręczenia, dotacji itp.; 4) rozwoju technologii informacyjnych: – poprawę skuteczności i sprawności funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki poprzez wykorzystanie technologii informacyjnych, wspieranie działalności centrów informacji w szczególności w bibliotekach publicznych i szkolnych, wspieranie ich szerokiego wykorzystania, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 111 Z priorytetu 3–ego „Rozwoju instytucji i urządzeń infrastruktury społecznej” określającym zagadnienia bytowe ochrony zdrowia i opieki społecznej pominięto w zakresie: 1) poprawy warunków zamieszkiwania ludności: – rozwój budownictwa komunalnego i socjalnego, – tworzenie udogodnień niepełnosprawnych, przeciwdziałania i likwidacje utworzenie skutkom barier architektonicznych zintegrowanego nadzwyczajnych systemu zagrożeń dla osób ratowniczego środowiska i i zjawisk przyrodniczych o charakterze klęsk żywiołowych, 2) rozwoju rodziny i wsparcia wychowania młodego pokolenia: – wspieranie działań w zakresie polityki prorodzinnej z wykorzystaniem doświadczeń i tradycji rodzinnych, – wspieranie działań na rzecz adopcji dzieci i tworzenie rodzin zastępczych oraz rodzinnych domów dziecka, – wspieranie rozwoju organizacji pozarządowych służących pomocą dzieciom , młodzieży i rodzinie, 3) rozwoju lecznictwa i opieki społecznej: – kontynuowanie działań restrukturyzacyjnych systemu ochrony zdrowia zgodnie z przepisami prawa, – restrukturyzację zakładów opieki zdrowotnej, – rozwój nowych form opieki zdrowotnej, długoterminowej, środowiskowej, paliatywnej i domowej, 4) rozwoju kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego: – utrzymanie, wspieranie rozwoju oraz promocja instytucji kultury i stowarzyszeń, – inspirowanie i wspieranie rozwoju kultury ludowej i amatorskiej, – wspieranie regionalnego ruchu społeczno – kulturalnego, – ochronę i utrzymanie dobrego stanu technicznego i historycznych form obiektów zabytkowych, – twórcze kontynuowanie lokalnych tradycji budowlanych, 5) rozwoju sportu i rekreacji: – rozwój i modernizacja podstawowej bazy sportowej, budowę sal gimnastycznych, boisk sportowych, kąpielisk i baz sportów wodnych, – utrzymanie rezerw terenowych pod realizacje nowych obiektów i urządzeń sportowych, – wspomaganie rozwoju wypoczynku letniskowego, – promowanie i upowszechnianie kultury fizycznej i sportu masowego, szkolnego. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 112 Z priorytetu 4-ego – „Zrównoważonym gospodarowaniem przestrzenią województwa” pominięto działania w zakresie: 1) ochrony i kształtowania środowiska: – wdrażanie koncepcji europejskiej sieci „NATURA 2000”, – zalesienie gruntów marginalnych dla produkcji rolniczej, – objęcie ochroną w planie zagospodarowania przestrzennego gminy głównego zbiornika wód podziemnych rzeki Biebrzy (GZW-217), – ochronę wartościowej przestrzeni produkcyjnej w planach zagospodarowania przestrzennego przed nieuzasadnionym przeznaczeniem na cele nierolnicze, – racjonalną eksploatację złóż surowców mineralnych i rekultywację wyrobisk, – wspieranie zwiększania udziału proekologicznych nośników energetycznych w źródłach ciepła, – ochronę ludzi i środowiska przed hałasem, wibracjami i elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym, – ochronę ładu przestrzennego i tworzenie warunków racjonalnego wykorzystania walorów środowiska doliny Biebrzy z Biebrzańskim Parkiem Narodowym i Kanału Augustowskiego, – wspieranie powszechnej edukacji i informacji ekologicznej. Z priorytetu 5-ego – „Rozwój międzynarodowych kontaktów regionalnych” pominięto: – rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony transgranicznych walorów środowiska przyrodniczego (ochrona transgranicznego obszaru trzech Puszczy – Augustowskiej, Grodzieńskiej i Druskienickiej). Z priorytetu 6-ego – „Rozwój ogólnodostępnego systemu edukacji” pominięto działania w zakresie: 1) rozwoju szkolnictwa średniego i kształcenia ustawicznego: – tworzenie warunków do modernizacji bazy materialnej szkół i placówek oświatowych, – wspieranie rozwoju kształcenia na poziomie średnim do wskaźnika 85% roczników gimnazjum – podwyższenie jego poziomu i przystosowanie do potrzeb rynku pracy, – wspieranie rozwoju form kształcenia ustawicznego młodzieży i dorosłych, – tworzenie warunków do rozwoju edukacji ekologicznej i na odległość, 2) edukacji osób zagrożonych bezrobociem i pozostających bez pracy:\ – kształcenie osób zagrożonych bezrobociem w celu przygotowania ich do tworzenia i rozwijania własnej małej przedsiębiorczości, wspieranie rozwoju lokalnego rynku pracy. Sztabin, 2004 rok Strategia ekorozwoju społeczno-gospodarczego dla Gminy Sztabin na lata 2004-2020 113 7.3. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego Plan powyższy zawiera zbiór zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych stanowiący konkretyzację kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa usystematyzowanych poprzez ich podział na: a) działy i rodzaje powiązane z poszczególnymi celami publicznymi, b) grupy zadań (w obrębie działów) obejmujące: – zadania rządowe ujęte w rejestrze Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, – zadania ujęte w uchwalonym programie wojewódzkim, – potencjalne zadania programów rządowych lub centralnych wynikające z dokumentów rządowych, – potencjalne zadania programów wojewódzkich zawarte w programach sporządzonych przez organy i jednostki samorządu województwa oraz zgłoszone do Planu zagospodarowania przestrzennego województwa przez samorządy lokalne, – potencjalne zadania programów wojewódzkich lub planów rozwoju jednostek zarządzających regionalną ponadlokalną infrastruktura techniczną i społeczną, – potencjalne zadania programów centralnych lub regionalnych wynikające z potrzeb regionalnych, które wyłoniły się w trakcie prac planistycznych nad kierunkami zagospodarowania, a wiążą się z ogólnymi zapisami Strategii rozwoju województwa podlaskiego do roku 2010. Realizacja tych zadań wymaga współpracy samorządu gminy w zakresie: – przygotowania planistycznego – zabezpieczenia terenów w planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego, – opracowania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenów, – opiniowania projektów technicznych i budowlanych obiektów i urządzeń technicznych, – przygotowania terenów do realizacji inwestycji, – współpracy przy realizacji poszczególnych etapów przedsięwzięć, – realizacji inwestycji towarzyszących. Zadania te w zasadzie nie wymagają nakładów inwestycyjnych ze strony samorządów. Szczegółowe zestawienie zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych przewidzianych w planie zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego do realizacji na obszarze Gminy Sztabin przedstawiono w pkt. 3.2.5.2 niniejszej Strategii. Sztabin, 2004 rok
