Abstrakty referatów zgłoszonych na XVII OKPR
advertisement
Abstrakty referatów zgłoszonych na XVII OKPR Agnieszka Anasiewicz Uniwersytet Medyczny im. Prof. Feliksa Skubiszewskiego, Lublin [email protected] Radość z posługi medycznej pełnionej w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej PSK 4 w Lublinie Pragnę podzielić się swoimi przeżyciami z posługi, jaką pełnię od wielu lat w Klinice Neurochirurgii i Neurochirurgii Dziecięcej Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego Nr 4 w Lublinie. Posługa ta dała mi największą radość w całej mojej ponad trzydziestoletniej pracy. Znaczenie modlitwy z człowiekiem chorym, z rodziną chorego oraz modlitwa wstawiennicza mają ogromne znaczenie. Często mimo wspaniałych osiągnięć medycyny stajemy przed faktem, że nie mamy pacjentowi nic do zaproponowania z punktu widzenia współczesnej medycyny. Pozostaje wówczas godne przygotowanie do śmierci oraz ukazanie, iż w całym życiu człowieka NAJWAŻNIEJSZY JEST PAN BÓG. Lucyna Bakiera, Żaneta Stelter Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań [email protected]; [email protected] Rodzicielstwo z perspektywy rodziców dziecka pełnosprawnego i niepełnosprawnego W czasach opisywanych w kategoriach kryzysu rodziny pytanie o stosunek dorosłych do rodzicielstwa wydaje się zasadne i potrzebne. Funkcjonowanie w roli matki lub ojca otwiera nowe perspektywy, wnosi w życie jednostki, a tym samym w jej rozwój, określone wartości i przeżycia w bliskim kontakcie z dzieckiem. Aktywność wobec dziecka jest podstawą kształtowania się nowych zachowań rodziców. W referacie podjęta zostanie próba psychologicznej analizy macierzyństwa i ojcostwa oraz zaprezentowane zostaną wyniki badania postaw osób dorosłych pełniących role rodzicielskie wobec dzieci pełnosprawnych i z ograniczoną sprawnością. W oparciu o literaturę przedmiotu przyjęto założenie, że rodzicielstwo jest jednym z podstawowych obszarów aktywności osób dorosłych, który umożliwia zaspokojenie istotnych potrzeb oraz stanowi ważny komponent poczucia tożsamości. Postawa wobec rodzicielstwa jest pierwotna wobec postawy rodzicielskiej rozumianej jako stosunek do konkretnego dziecka i jego zachowania. Interesuje nas, czy dziecko i jego kondycja psychofizyczna różnicuje percepcję rodzicielstwa, które w przypadku opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym jest narażone na szereg specyficznych sytuacji trudnych. Marta Białecka-Pikul Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Egocentryzm myślenia dziecka w świetle badań nad teoriami umysłu Współczesne badania nad rozumieniem przez dzieci świata społecznego, prowadzone w ramach nurtu tzw. teorii umysłu, wskazują na zadziwiające kompetencje małych dzieci (Carpendale i Lewis, 2004; Tomasello i Carpernter, 2007). Wydaje się zatem, że na przykład odkrycie, iż dzieci w wieku 12 miesięcy wskazując przedmioty traktują partnera jako istotę mającą wiedzę i określone cele (Liszkowski i in., 2007), czy też że pół roku później potrafią rozpoznawać pragnienia drugiej osoby (Repacholi i Gopnik, 1997), stanowią empiryczne dowody ostatecznie podważające piagetowską tezę na temat egocentryzmu myślenia dziecka w wieku średniego dzieciństwa. W referacie zostaną przedstawione wyniki badań oraz analizy teoretyczne, które stanowią zarówno argumenty wspierające, jak i pozwalające zanegować stwierdzenie, że teza Piageta mówiąca o egocentryzmie myślenia dziecka nie jest prawdziwa. W podsumowaniu podjęta zostanie próba przedstawienia nowej, uwzględniającej wyniki ostatnich badań definicji egocentryzmu. Agnieszka Bieńkowska Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa [email protected] Dziecięca zdolność do zachowania tajemnicy Celem wystąpienia jest przedstawienie stanu wiedzy na temat zdolności dzieci do zachowania sekretów i tajemnic. Zachowanie tajemnicy dzieci wiążą się z pomijaniem w swoich wypowiedziach pewnych informacji. Najwcześniejsze przejawy zdolności do zachowania tajemnicy pojawiają się u trzylatków (Bussey, 1990). Współczesne badania koncentrują się wokół zagadnień związanych ze sposobem rozumienia przez dzieci pojęć „sekret”, „tajemnica”, treścią dziecięcych sekretów, rozwojem zdolności do utrzymania informacji w tajemnicy. Przedmiotem zainteresowania są również uwarunkowania tej zdolności, ze szczególnym uwzględnieniem czynników o charakterze społecznym: znaczenia tego, kogo dotyczy sekret, jakie fakty mają pozostać zatajone (Bottoms i in., 2002), czy zawarta została umowa społeczna w postaci obietnicy zachowania dyskrecji (Wilson i Pipe, 1989), skuteczności stosowania przez dorosłych gróźb i przekupstwa w celu skłonienia dzieci do zachowania sekretu (Bussey, Lee i Grrimbeek, 1993). Danuta Borecka-Biernat Uniwersytet Wrocławski [email protected] Osobowościowe i rodzinne uwarunkowania agresywnego radzenia sobie adolescentów w trudnych sytuacjach społecznych Celem badań była ocena niektórych zmiennych osobowościowych i rodzinnych u młodzieży korzystającej z agresywnej strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych. W badaniach posłużono się autorskim kwestionariuszem do badania radzenia sobie młodzieży w trudnych sytuacjach kontaktu społecznego (RTSS), Skalą Samooceny (TSCS) W. Fittsa, kwestionariuszem do badania poczucia kontroli (KBPK) G. Krasowicz i A. Kurzyp-Wojnarskiej, Inwentarzem Stanu i Cechy Lęku (ISCL) C. Spielbergera, J. Strelaua, M. Tysarczyk i K. Wrześniewskiego, kwestionariuszem stosunków między rodzicami a dziećmi (PCR forma III) A. Roe i M. Sigelmana oraz autorskim kwestionariuszem radzenia sobie rodziców w trudnych sytuacjach społecznych w percepcji dziecka (RRTSS). Badania empiryczne objęły 780 uczniów (376 dziewczynek i 404 chłopców) I i II klas gimnazjalnych, w wieku 13-15 lat. W świetle przeprowadzonych badań stwierdzono, iż osoby badane skłonne stosować w trudnych dla siebie sytuacjach strategie agresji oceniają się jako zajmujące niższą pozycję w społeczną, niżej oceniają swoje postawy społeczne i swój obraz w oczach otoczenia. Uzyskane wyniki badań sugerują, że silne przekonanie młodzieży o wpływie innych na pozytywne i/lub negatywne skutki zdarzeń odgrywa rolę w wyborze strategii agresji radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych. Poszukiwania uwarunkowań strategii agresji radzenia sobie wśród lęku nie przyniosły pozytywnego rezultatu. Przeprowadzone badania ujawniły, że agresywny sposób reagowania młodzieży na napięcie emocjonalne powstające w trudnych sytuacjach społecznych kształtują niewłaściwe postawy wychowawcze, charakteryzujące się uczuciowym dystansem oraz uczuciową koncentracją matek i ojców w stosunku do dorastającego dziecka. Stwierdzono też, że wśród rodzinnych uwarunkowań strategii agresji radzenia sobie ważne miejsce zajmuje dostarczanie nastolatkom wzorców strategii agresji radzenia sobie rodziców w trudnych sytuacjach społecznych. Grzegorz Bręczewski Akademia Wychowania Fizycznego, Poznań [email protected] Rozwijać czy rehabilitować? Przyjęcie rozwojowej koncepcji niepełnosprawności oznacza konieczność odmiennego spojrzenia na sam proces rehabilitacji, jako na zespół działań sprzyjających rozwojowi różnych sprawności. Właściwie zorganizowany proces rehabilitacji powinien zatem gwarantować odpowiednią stymulację, tworząc tym samym optymalny zewnętrzny kontekst rozwoju. Takie jednak podejście do problematyki pomocy osobom niepełnosprawnym rodzi liczne pytania, tak natury teoretycznej, jak i praktycznej, m.in. o relacje pomiędzy pojęciami: „rozwój osoby niepełnosprawnej” i „rehabilitacja osoby niepełnosprawnej”. Świadomość w tej kwestii jest bowiem niezwykle istotna dla optymalnego działania na rzecz osób niepełnosprawnych, tak aby te osoby jak najpełniej wykorzystały swój potencjał rozwojowy czy też rehabilitacyjny. Referat jest zatem próbą prześledzenia różnych konsekwencji przyjmowania „klasycznej” lub rozwojowej perspektywy – w sferze teoretycznej i praktycznej – w rozpatrywaniu sytuacji osoby niepełnosprawnej czy w organizowaniu oddziaływań rehabilitacyjnych. Dorota Chmielewska-Łuczak Uniwersytet Wrocławski [email protected] Opowieści o miłości w internetowych serwisach randkowych Przestrzeń wirtualna to jedno z najbardziej ekscytujących miejsc we współczesnym świecie. W każdej chwili przebywają tam miliony ludzi, pracując, bawiąc, zawierając znajomości, zakochując się lub inicjując gry pozorów. Internet ujawnił, jak ogromna liczba ludzi w każdym okresie życia, w różnych sytuacjach życiowych odczuwa samotność. Jak wielu z nich poszukuje drugiej bliskiej osoby, poszukuje przyjaźni, często miłości. Istnieją miejsca służące takim spotkaniom, często promujące się odwołaniem do narracji obecnych w naszej świadomości. Różnią się ukrytą za reklamą opowieścią o miłości, sprzedawaną niejako jako oferta tego miejsca. Opowieści o miłości wpływają na kształtowanie się relacji między ludźmi, często warunkują jakość związku, a ich zgodność lub komplementarność decyduje o doborze partnera (Sternberg, 2001). W referacie będę przedstawiać różnice w kreowaniu wizerunku wybranych, najbardziej charakterystycznych serwisów, a także najbardziej typowe deklarowane w opisach potrzeby użytkowników – ludzi w różnych przedziałach wiekowych. Anna Cierpka Uniwersytet Warszawski [email protected] Status tożsamości młodych dorosłych a procesy emocjonalne w rodzinie Uczestnictwo w pierwotnej grupie socjalizacyjnej, jaką jest rodzina, ma niebagatelne znaczenie dla procesu kształtowania się tożsamości jednostki. Bezpośrednie i długotrwałe interakcje, oparte na bliskich więziach, w znacznej mierze określają charakter procesów rozwojowych członków rodziny. Wspólne przebywanie bliskich emocjonalnie członków rodziny sprawia, że stają się oni dla siebie układem odniesienia, przekazicielami wzorów. Istota powiązań członków rodziny stanowi zatem o specyfice kontekstu będącego dla podmiotu źródłem i punktem odniesienia do odkrywania, kreowania i realizowania własnego „ja”. Celem prezentowanych badań jest próba określenia zależności między statusem tożsamości młodych dorosłych a emocjonalnymi procesami w ich rodzinach pochodzenia. Funkcjonowanie emocjonalne rodzin rozpatrywano na 4 wymiarach: bliskość i autonomia (Skala Rodziny Pochodzenia (The Family of Origin Scale) Hovestadt, Anderson, Piercy, Cochran, Fine) oraz opieka i nadopiekuńczość (Parental Bonding Instrument Parker, Tupling, Brown). Status tożsamości określano przy zastosowaniu kwestionariusza U-GIDS (polska adaptacja Skali Rozwoju Tożsamości – Utrecht-Groningen Identity Development Scale Meeus) i rozpatrywano w 4 sferach: relacje z rówieśnikami, szkoła/studia, ideologia, relacje z rodzicami. Analiza danych wykazała, iż charakter funkcjonowania emocjonalnego rodzin różnicuje osoby o różnych statusach tożsamości, ale nie we wszystkich rozpatrywanych sferach. Ewa Czaplewska Uniwersytet Gdański Rozpoznawanie niewerbalnych komunikatów wyrażających emocje przez dzieci od 4 do 7 roku życia Pragmatyka językowa jest to umiejętność stosowania zasad rządzących użyciem języka w danej grupie społecznej (za: Kent, 2004). Badacze cały czas dyskutują, które zachowania (werbalne i niewerbalne) możemy nazwać pragmatycznymi. Większość z nich zgadza się jednak ze stwierdzeniem, że możemy do nich zaliczyć nadawanie i rozumienie (odbieranie) intencji komunikacyjnych (aktów mowy). O ile dane dotyczące rozumienia komunikatów werbalnych przez dzieci są dostępne w literaturze przedmiotu, o tyle informacji na temat rozumienia przez nie intencji komunikacyjnych wyrażanych niewerbalnie lub odbierania komunikatów sprzecznych jest już znacznie mniej. W badaniach przeprowadzonych przez autorkę uczestniczyło 61 dzieci w wieku od 4 do 7 roku życia. Głównym celem badań było sprawdzenie, czy w procesie rozpoznawania intencji komunikacyjnej przez dzieci w wieku 4–7 lat ważniejszą rolę odgrywa treść językowa, czy intencja zawarta w mimice i/lub głosie. Podstawową metodą badawczą był eksperyment, przeprowadzony m.in. przy użyciu fotografii i nagrań osób wyrażających różne stany emocjonalne. Analiza wyników badań doprowadziła między innymi do następujących wniosków: 1. Istnieją statystyczne różnice w umiejętności rozpoznawania zarówno mimicznych, jak i zawartych w głosie oznak poszczególnych emocji pomiędzy dziećmi należącymi do różnych grup wiekowych. 2. Rozpoznawanie wokalnych oznak emocji jest dla dzieci trudniejsze niż rozpoznawanie oznak mimicznych. 3. W przypadku tzw. sprzecznych komunikatów dzieci młodsze w odczytywaniu komunikatu kierują się głównie pozawerbalnymi oznakami emocji, a dzieci starsze – treścią językową. Ewa Czerniawska, Anna Kraśkiewicz Uniwersytet Warszawski [email protected] Wpływ muzyki na percepcję upływu czasu u młodzieży Celem pracy była empiryczna weryfikacja hipotez dotyczących wpływu muzyki na subiektywny odbiór upływu czasu. Wyniki badania przeprowadzonego na 150 uczniach warszawskiego Liceum Ogólnokształcącego wskazują, że ilość utworów, których wysłuchali uczniowie w danej jednostce czasu, oraz ich nastrój podczas eksperymentu istotnie wpłynęły na ich odczucie upływu czasu. Badani, którzy wysłuchali większej ilości fragmentów muzycznych, myśleli, że minęło więcej czasu w porównaniu do tych, którym zaprezentowano mniej utworów. Co więcej, wyniki analiz statystycznych dowodzą, że tempo puszczonej w tle muzyki skutecznie zmodyfikowało wpływ zmiennej „ilość utworów” na percepcję czasu odbiorcy. Poziom Pobudzenia Napięciowego jednostki (jeden z trzech wymiarów nastroju w kwestionariuszu według UMACL) również w znacznym stopniu oddziaływał na oszacowania długości interwału czasowego. Podczas badania uczniowie o wysokim Pobudzeniu Napięciowym deklarowali, że minęło więcej czasu niż ci o niskich wynikach na tej skali. Poza tym okazało się, że płeć, orientacja temporalna jednostki, tempo muzyki, stopień, w jakim uczniom podobały się utwory oraz poziom, w jakim muzyka przeszkadzała badanym w rozwiązywaniu zagadek, nie miały wpływu na odbiór upływu czasu. Dorota Czyżowska Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Styl tożsamości a posługiwanie się głosem troski przez osoby we wczesnej dorosłości Poszukując uwarunkowań dojrzałej moralności badacze coraz częściej zwracają uwagę na potrzebę spojrzenia na rozwój moralny w szerszym kontekście rozwoju osobowości, a zwłaszcza kształtowania się tożsamości jednostki. Pojawia się pytanie, czy tożsamość może wpływać na sposób rozumienia i interpretowania sytuacji społecznych oraz rozważania moralnych dylematów. O relacjach między tożsamością a rozwojem moralnym mówił między innymi Erikson (1968), a badania empiryczne wskazały na istnienie związku między osiągnięciem tożsamości a rozumowaniem moralnym opartym na sprawiedliwości (Rowe, Marcia, 1980). W referacie przedstawione zostaną wyniki badań, których celem jest odpowiedź na pytanie o wzajemne związki między stylem tożsamości, który zdaniem Berzonky’ego (1989, 2001) wiąże się z określoną strategią rozwiązywania problemów, a poziomem myślenia moralnego odwołującego się do etyki troski i odpowiedzialności. Badaniami objęto kobiety i mężczyzn z minimum średnim wykształceniem w wieku od 20 do 30 roku życia. Do badania stylów tożsamości wykorzystano Kwestionariusz Stylów Tożsamości ( Identity Style Inwentory) w opracowaniu Berzonsky’ego i polskiej adaptacji A. Senejko, a do badania poziomu myślenia moralnego skoncentrowanego na trosce i odpowiedzialności – narzędzie opracowane przez E. Skoe The Ethic of Care Interview (ECI) w adaptacji własnej. Ewa Marta Dryll Uniwersytet Warszawski [email protected] Rozumienie metafory Posługiwanie się metaforą to jedna z fundamentalnych umiejętności poznawczych i językowych człowieka. Dziecko, które rozumie metaforę, dostrzega podobieństwa między elementami należącymi do odrębnych dziedzin wiedzy. Jest świadome potencjalnej relacji zastępowania jednego wyrażenia przez inne. Rozumie, że słowa mogą mieć więcej niż jedno znaczenie. Dostrzega różnice, które każą dane wyrażenie w jednym kontekście przyjąć w znaczeniu dosłownym, a w przenośnym, kiedy kontekst zmieni się. Metafora to fenomen bardzo złożony, wciąż niedostatecznie poznany. W badaniu mającym na celu prześledzenie sposobu, w jaki dzieci rozumieją metafory zwierzęce, wzięło udział 77 dzieci z trzech grup wiekowych: 5;6–6;0, 8;0–8;6, 9;6–10;0 lat. Materiał analizowano pod kątem trzech aspektów: pierwszy dotyczył tego, czy osoba badana traktuje materiał bodźcowy jako tekst, który należy rozumieć w sposób przenośny (czy metafora „działa”), drugim była ewaluacja przypisywana przez dziecko każdej jednostce informacji na temat omawianego obiektu, trzecim – sam sposób opisania go (aspekt narracyjny). Badania pokazały, że starsze dzieci przypisują obiektom metafor więcej ludzkich cech dyspozycyjnych, myśli i upodobań. Młodsze skupiają się często na cechach wyglądu zwierząt. Wraz z wiekiem wzrasta skłonność do przydawania ewaluacji pozytywnej, maleje liczba dygresji. W rozwoju zdolności rozumienia metafor zwierzęcych, charakteryzujących człowieka, następuje przełom około ósmego roku życia. Marzanna Farnicka Uniwersytet Zielonogórski Nowe pokolenie – nowy priorytet w rozwoju społecznym??? Nowe czasy – nowe życie? W referacie chcę podzielić się refleksją nad możliwością zmiany w obrębie tzw. rozwoju społecznego pomiędzy trzema pokoleniami Polaków. Prezentuję wyniki przeprowadzonych badań na reprezentantach trzech pokoleń: osób w okresie wczesnej dorosłości, dorosłości i późnej dorosłości, dotyczących wartościowania i normatywności zadań rozwojowych związanych z życiem obywatelskim, poszukiwaniem odpowiedniego grona znajomych i tworzenia lokalnego życia społecznego, odnajdowaniem pozycji zawodowej, rodzinnej i towarzyskiej. Referowane wyniki badań wskazują na pewne występujące asynchronie pomiędzy pokoleniami i zmianę nacisków w szeroko rozumianym rozwoju społecznym. Nasuwająca się refleksja związana jest z zauważeniem zmiany nie tyle kierunku tego rozwoju, a raczej zdecydowanie czasu i zakresu jego realizacji. Izabela Gomółka-Walaszek Akademia im. Jana Długosza, Częstochowa [email protected] In vitro a ciąża wielopłodowa. Szansa czy zagrożenie rozwoju? W ostatnich latach w leczeniu niepłodności dokonała się prawdziwa rewolucja i dziś setki par małżeńskich, cierpiących z powodu braku własnego dziecka, dzięki tzw. metodom porodu wspomaganego medycznie (assisted reproductive technology – ART.) uzyskały szansę na spełnienie swoich marzeń o macierzyństwie i ojcostwie. Jednak jednym z możliwych powikłań rozrodu wspomaganego medycznie są ciąże wielopłodowe. Techniki wspomaganego rozrodu to grupa różnorodnych metod terapeutycznych mających na celu uzyskanie ciąży z pominięciem jednego lub kilku etapów naturalnego rozrodu. W Polsce w postępowaniu rutynowym jednorazowo wykonuje się transfer nie więcej niż dwóch zarodków, a dodatkowe zarodki zamraża się. Unika się przez to uzyskania ciąż wielopłodowych wysokiego ryzyka jej przebiegu i porodu, zwiększającego zagrożenie zdrowia i życia matki. W in vitro nie planuje się ciąż wielopłodowych. Ale dla zwiększenia prawdopodobieństwa skuteczności powstania ciąży przenosi się do macicy więcej niż jedną zygotę na wypadek, gdyby któraś obumarła w trakcie rozwoju. Ponadto Klimek i wsp. (2003) piszą …gdyby nawet tak przygotować komórki i sztuczne dla zapłodnienia środowisko, by w 100% uzyskiwać zygoty, to nigdy nie da się zapewnić naturalnej selekcji w trakcie ich wędrówki przed zagnieżdżeniem… A zatem czy technologia ART. to tylko zagrożenie dla matki? Czy są i jakie wczesne i późne następstwa w rozwoju dzieci z ciąż wielopłodowych? Podłużne badania własne predyktorów rozwoju poznawczego człowieka w prenatalnym i perinatalnym jego aspekcie, prowadzone na populacji bliźniąt, pokazują odległe następstwa cech perinatalnych w rozwoju zdolności poznawczych dzieci urodzonych z ciąż wielopłodowych. Między innymi niskiego wieku ciążowego płodów i małej masy urodzeniowej, w wyniku indukowania porodów przedwczesnych, częstszego rozwiązywania tych ciąż przez cięcie brzuszne, różnicy czasu urodzenia drugiego płodu, narażonego częściej na niedotlenienie oun, w wyniku zaburzonej wymiany gazowej po urodzeniu pierwszego płodu, a także wyższego wieku rodziców. W przebiegu tych ciąż częstotliwość występowania wymienionych niekorzystnych wskaźników perinatalnych jest znacznie wyższa niż w przypadku ciąż pojedynczych. Może to być bezpośrednią, biologiczną przyczyną słabszych osiągnięć rozwojowych bliźniąt, a także wtórnie determinować specyficznie niekorzystne społeczne warunki ich rozwoju poznawczego (nieprawidłowe postawy rodzinne). Magdalena Grabowska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Stereotypy a zachowania seksualne w okresie późnej dorosłości Głównym celem przeprowadzonych badań było określenie związku między tendencją do posługiwania się stereotypami płci i stereotypami starości a zachowaniami seksualnymi osób w okresie późnej dorosłości. Zachowania seksualne zostały zmierzone przy pomocy kwestionariusza, którego Cronbacha waha się pomiędzy 0,78 a 0,86 w zależności od skali. Kwestionariusz podzielony jest na części (skale) odpowiadające kolejnym zagadnieniom, tj. mierzy on m.in. poziom zaspokojenia potrzeb własnych, poziom zaspokojenia potrzeb partnera, częstość podejmowania aktywności seksualnej, poziom różnorodności form zachowań seksualnych, rodzaje aktywności seksualnej, poziom przejawianej inicjatywy seksualnej i in. Tendencje badanych do posługiwania się stereotypami płci i starości również zostały zbadane przy użyciu metod kwestionariuszowych. Grupę badawczą stanowiło 120 osób (60 kobiet i 60 mężczyzn) powyżej 60. roku życia. Michał Grygielski Uniwersytet Rzeszowski [email protected] Percepcja środowiska rodzinnego a tożsamość osobowa młodzieży O ile istnieje powszechna zgodność odnośnie do znaczenia kształtowania się tożsamości jako centralnego procesu rozwojowego adolescencji (Erikson, 1965, 1968, 1975), o tyle wiele kwestii dotyczących roli czynników mających związek z tym procesem pozostaje wciąż nierozstrzygniętych. Wśród nich szczególne miejsce zajmują czynniki środowiska rodzinnego. W toczącej się dyskusji na temat znaczenia rozwojowego doświadczeń rodzinnych, a zwłaszcza ich udziału w procesie kształtowania się tożsamości osobowej młodzieży, spotykamy wiele kontrowersji (Alan et al., 2005; Ronig, Baken, 2007). Skłania to do podjęcia badań dla rozstrzygnięcia ich na drodze empirycznej. Celem prezentowanych badań było ujęcie związku między zmiennymi środowiska rodzinnego, tak jak są one spostrzegane przez osoby dorastające, a ich cechami (zmiennymi statusu) tożsamości osobowej. Badania przeprowadzone zostały na grupie 500 maturzystów (250 kobiet i 250 mężczyzn). Do pomiaru zmiennych środowiska rodzinnego zastosowana została Skala Środowiska Rodzinnego (R. H. Moosa Family Environment Scale: Form R w polskiej adaptacji M. Grygielskiego), a do pomiaru parametrów tożsamości osobowej – kwestionariusz EOMEIS-2 (G. R. Adamsa The Objective Measure of Ego Identity Status w polskiej adaptacji M. Grygielskiego). Analiza uzyskanych wyników wskazuje na istnienie istotnych statystycznie związków między poszczególnymi aspektami środowiska rodzinnego w percepcji badanych a cechami ich tożsamości osobowej oraz na występowanie pod tym względem różnic płci. Empiryczne rezultaty badań korespondują z teoretycznym ujmowaniem prezentowanego problemu na gruncie koncepcji neoeriksonowskich. Iwona Grzegorzewska Uniwersytet Zielonogórski [email protected] Rodzinne źródła odporności młodzieży na zaburzenia. Koncepcja F. Walsh Studia nad czynnikami ryzyka i ochrony w przebiegu rozwoju młodzieży wskazują na istotny wpływ rodziny na funkcjonowanie nastolatków. Niektóre rodziny w obliczu kryzysu lub chronicznego stresu stają się dysfunkcjonalne, przyczyniając się do rozwoju patologii u młodzieży, inne natomiast dobrze radzą sobie z przeciwnościami losu. W ostatnich latach pojęcie odporności (resilience) stało się ważnym punktem badań i analiz naukowych. Większość naukowców skupia się na indywidualnych źródłach odporności. Nowatorska koncepcja F. Walsh przedstawia rodzinne uwarunkowania odporności na zaburzenia. W zarysie ich podstawę stanowią trzy główne procesy: rodzinne systemy przekonań i wartości (family belief systems), wzorce organizacji życia domowego (organization patterns) oraz sprawowanie funkcji rodzicielskich (parenting). Identyfikacja tych kluczowych procesów pozwala na zrozumienie mechanizmów redukujących stres i podatność na niesprzyjające warunki, pozwalających na rozwój adolescentów w kryzysie oraz ułatwiających rodzinie przejście przez długotrwałe niekorzystne okoliczności życiowe. Doniesienia klinicystów wskazują na wysoką użyteczność tej koncepcji dla interwencji oraz profilaktyki w zakresie wzmacniania rodziny w radzeniu sobie z poważnymi problemami życiowymi. Ewa Gurba Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Udział czynnika poznawczego w kształtowaniu i nasileniu konfliktu młodzieży z rodzicami Jednym z istotnych osiągnięć rozwojowych w okresie adolescencji jest opanowanie nowego narzędzia poznawania świata – myślenia formalno-operacyjnego. Daje ono z jednej strony większe możliwości adaptacyjne, a z drugiej może przyczyniać się do nasilenia napięć i konfliktów z osobami znaczącymi dla dorastającej jednostki. Logiczne myślenie sprzyja bowiem krytycyzmowi oraz podważaniu racji autorytetów. Poza tym możliwości generowania najróżniejszych wizji świata i roli własnej osoby w świecie, jakie wynikają z opanowywania myślenia formalno-operacyjnego, oraz związany z tym egocentryzm, koncentracja na własnych przeżyciach powoduje silną identyfikację młodego człowieka z ideami własnego autorstwa i odrzucenie otaczającej rzeczywistości, gdy idee te do niej nie przystają. U podstaw prezentowanych badań przyjęto założenie, że absolutyzm logiczny właściwy dla opanowywania myślenia formalno-operacyjnego oraz skrajny obiektywizm w postawie epistemicznej młodzieży prowadzi do nasilenia konfliktów, tym bardziej jeśli współwystępuje z podobnymi cechami myślenia rodziców. Jednocześnie w badaniach sprawdzano związek między myśleniem opartym na operacjach postformalnych adolescentów i ich rodziców a poziomem nasilenia wzajemnych konfliktów. W tym celu przebadano rodziców i uczniów I-szych klas gimnazjalnych oraz licealnych. Zastosowane narzędzia badawcze to: Kwestionariusz Relacji: rodzice–dzieci (E. Gurba), Test Codziennych Problemów – do pomiaru myślenia formalnego i postformalnego oraz Test Postawy Epistemicznej (Mansfield i Clinchy). Iwona Janicka Uniwersytet Łódzki [email protected] Staż wspólnego życia a satysfakcja seksualna partnerów poślubionych i niepoślubionych Celem badań była ocena wpływu stażu wspólnego życia na satysfakcję seksualną partnerów poślubionych i niepoślubionych. Zbadano 120 par heteroseksualnych (240 osób) żyjących w związku nieformalnym i 140 małżeństw (280 osób). W sumie przebadano 520 osób w wieku od 21 do 44 lat. Staż związków niemałżeńskich i małżeńskich wynosił od 2 do 11 lat. Do badań zastosowano Skalę Satysfakcji Seksualnej, która uwzględnia zarówno aspekt psychologiczny, jak i seksualny intymnych kontaktów partnerów (Janicka, 1995). Analiza dynamiki funkcjonowania badanych par ujawniła, że staż wpływa istotnie (p=.0001) na satysfakcję seksualną partnerów. W związkach niezalegalizowanych stwierdzono istotne różnice w ocenie satysfakcji seksualnej partnerów oraz gwałtowne zmiany świadczące o niezadowoleniu niepoślubionych kobiet. U małżonków zaobserwowano podobieństwo ocen ich własnej satysfakcji seksualnej, mniej gwałtowne jej zmiany, wywołane dynamiką funkcjonowania diady, oraz wzrost zadowolenia z intymnej sfery aktywności przy dłuższym stażu wspólnego życia. Należy wnioskować, że staż wpływa korzystnie na satysfakcję seksualną małżonków. Kamil Jezierski Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Historie życia a rozwój poznawczy we wczesnej dorosłości W referacie prezentowane będą refleksje i badania nad związkiem między sposobem budowania tożsamości narracyjnej a rozwojem poznawczym u osób we wczesnej dorosłości. Główną podstawę teoretyczną rozważań stanowi koncepcja opowiadania o życiu (life story) D. McAdamsa oraz poglądy T. Habermasa i S. Bluck. Powyżsi autorzy wymieniają osiągnięcie operacji formalnych jako warunek pojawienia się tożsamości narracyjnej. Jednocześnie można znaleźć przesłanki sugerujące, że dopiero rozumowanie postformalne umożliwia budowanie w pełni dojrzałej tożsamości historii życia. Ponadto wydaje się ciekawe zagadnienie, czy dorośli, którzy nie wyszli poza rozumowanie konkretne, w ogóle nie potrafią budować tożsamości narracyjnej? Zatem w wystąpieniu starano się odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób młodzi dorośli, prezentujący odmienne poziomy rozumowania: konkretne, formalne i postformalne, budują tożsamość w opowiadaniach o swoim życiu? Rozważania będą zilustrowane analizami opowiadań ze względu na: rodzaje globalnej koherencji oraz jej ilościowe wskaźniki, treść tematów i wyjaśnień przyczynowych łączących elementy opowiadania, a także wielość perspektyw czasowych. Grażyna Katra Uniwersytet Warszawski [email protected] Przyszłościowa perspektywa czasowa oraz zdolność do rozważania konsekwencji własnych działań a rozwój myślenia formalnego Przyszłościowa perspektywa czasowa (PPC) jest jedną z najbardziej charakterystycznych właściwości człowieka i odgrywa istotną rolę w formułowaniu planów i projektów życiowych. Osoba o rozległej perspektywie czasowej może formułować dalekosiężne plany i znajdować więcej środków do ich realizacji (Nuttin & Lens, 1985). Z drugiej strony, działania podejmowane aktualnie często mają bezpośrednie i oddalone w czasie skutki. Celem przeprowadzonych badań była weryfikacja dwóch hipotez: 1) że rozwinięta przyszłościowa perspektywa czasowa (PPC) współwystępuje ze zdolnością do rozważania przyszłych konsekwencji (RPK) oraz 2) że rozwój myślenia formalnego sprzyja kształtowaniu obu tych zdolności. W badaniu udział wzięło 127 uczniów pięciu pierwszych klas liceum ogólnokształcącego w Warszawie, którzy wypełniali test Lensa do badania PPC (w adaptacji Zaleskiego i Cycon) oraz test Strathmana i jego współpracowników (1994), w adaptacji własnej. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że PPC i RPK istotnie korelują ze sobą. PPC jest ponadto dobrym predykatorem RPK. Niniejsze badania nie pozwalają jednak stwierdzić, czy PPC warunkuje RPK, czy odwrotnie. Poziom myślenia formalnego ma istotne znaczenie dla PPC i dla tendencji do poddawania refleksji własnego zachowania i przewidywania jego efekty, nie tylko ze względu na wytyczone cele, ale także na skutki uboczne, bliższe i dalsze. Alicja Keplinger Uniwersytet Wrocławski [email protected] Kiedy człowiek jest produktywny? Produktywność jest ciekawym obszarem badawczym, ponieważ wydaje się, że współczesny człowiek żyje pod presją efektywnego, twórczego życia, samorealizacji i zaradności życiowej. Badania polskich psychologów pokazują, że w naszej kulturze produktywność jest pojęciem znanym, ale niejednoznacznie konotowanym i definiowanym. Celem wystąpienia jest pokazanie, w jaki sposób współcześni Polacy wypowiadają się na temat produktywnego życia, jakie można wskazać polskie tzw. markery produktywności, oraz sformułowanie refleksji na temat, kiedy człowiek jest produktywny – w aspekcie psychologicznym, a zwłaszcza rozwojowym. Maria Kielar-Turska, Agnieszka Lasota Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Strategie komunikacyjne stosowane przez rodziców w interakcji z małym dzieckiem W pierwszych latach życia o stosunku dziecka do rzeczywistości w dużej mierze decyduje kontakt z dorosłym, szczególnie z matką. Wówczas dziecko uczy się nawiązywać z dorosłymi kontakty społeczne oparte na współdziałaniu (Trevarthen, 1997; Tomasello, 2000). Dorośli z jednej strony pomagają dziecku odkrywać świat, z drugiej zaś ingerują w działania dziecka, regulując ich przebieg za pomocą słów oraz komunikatów niejęzykowych. Okazuje się, iż interakcja matka–dziecko ma istotny wpływ na rozwój zdolności komunikacyjnych dziecka zarówno związanych z użyciem słów, jak i gestów (Acredolo, Goodwyn, 1998; Iverson, Caprici, Longobardi, Caselli, 1999; Laakso, Poikkens, Eklund, 1999; Noll, Harding, 2003). Istotnym czynnikiem jest forma komunikacji, jaką stosuje matka wobec dziecka. Tezę tę poddano weryfikacji w polskich badaniach relacji matka–dziecko, w odniesieniu do dzieci prawidłowo rozwijających się oraz wykazujących opóźniony rozwój mowy. W badaniach uczestniczyło 99 diad złożonych z dziecka w wieku 2;6 oraz rodzica. Diady obserwowano w zaaranżowanej sytuacji swobodnej zabawy oraz w sytuacji komunikacyjnej (wspólne oglądanie książeczki), prowadząc rejestrację zachowania badanych za pomocą kamery. Analiza zarejestrowanego materiału wykazała, że w zależności od poziomu rozwoju mowy dzieci ich rodzice stosowali odmienne strategie komunikacyjne. I tak, rodzice dzieci prawidłowo rozwijających się stosowali istotnie częściej strategie rozwijające, rozszerzali pole uwagi dziecka, zaś rodzice dzieci wykazujących opóźniony rozwój mowy znacząco częściej stosowali strategie ograniczające oraz skupiali się na utrzymaniu uwagi dziecka na wspólnym działaniu. Marta Klesińska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Wspomaganie rozwoju emocjonalnego dzieci odrzucanych przez rówieśników Zdaniem wielu badaczy rozwoju, kompetencje emocjonalne posiadane przez jednostkę ściśle wiążą się z jej funkcjonowaniem społecznym. Jest to szczególnie widoczne w kontaktach dzieci ze swoimi rówieśnikami. W relacjach tych stopień akceptacji dziecka i obdarzanie go przyjaźnią przez kolegów zależy m.in. od tego, czy dziecko posiada umiejętności rozpoznawania i nazywania własnych stanów emocjonalnych, radzenia sobie z trudnymi emocjami (złość, smutek, lęk) i wyrażania ich w sposób akceptowany społecznie, rozpoznawania i rozumienia emocji innych ludzi. Z analizy literatury wynika, iż dzieci w wieku szkolnym, którym brakuje wyżej wymienionych umiejętności emocjonalnych, stanowią grupę zwiększonego ryzyka. Deficyty emocjonalne wraz z wynikającymi z nich trudnościami w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji rówieśniczych są zagrożeniem dla rozwijającego się w tym okresie poczucia kompetencji. Celem wystąpienia jest ukazanie sposobów wspomagania rozwoju emocjonalnego dzieci odrzucanych przez rówieśników poprzez rozwijanie ich umiejętności w obrębie takich obszarów, w których u dzieci występują największe deficyty. Katarzyna Knopp Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa [email protected] Poziom wiedzy emocjonalnej w okresie późnego dzieciństwa Celem referatu będzie zaprezentowanie wyników badań, w których porównywano poziom wiedzy emocjonalnej dzieci w wieku 8, 10 i 12 lat. Choć pojęcie „wiedza emocjonalna” stało się w ostatnich latach dość popularne, wśród badaczy nie ma zgodności co do jego definicji. W podjętych badaniach, uwzględniono głównie takie komponenty wiedzy emocjonalnej, jak znajomość słownych określeń emocji, rozumienie stanów emocjonalnych innych ludzi oraz znajomość przyczyn i konsekwencji emocji. W celu operacjonalizacji konstruktu posłużono się testem własnego autorstwa. Anna Kołodziejczyk Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Rozumienie przekonań innych osób a dostrzeganie perswazyjności reklamy Badania nad funkcjonowaniem dzieci w świecie kultury i ekonomii dotyczą m.in. rozumienia przez dzieci perswazyjności komunikatów reklamowych. Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, kiedy w rozwoju pojawia się ta umiejętność, przyniosło sprzeczne wyniki. W rezultacie autorzy przekonują, że może to mieć miejsce już w 3–4 r.ż. (np. Donohue i in., 1980), inni – że nie wcześniej niż nawet 11–12 r.ż. (Bjurstrom, 1994). Znacznie mniej uwagi kierowano dotychczas na wyjaśnianie obserwowanego procesu rozwojowego. Warto zatem zastanowić się, od czego może zależeć rozumienie przez dzieci perswazyjności komunikatów reklamowych. Czy zdolność do mentalizacji stanowi istotny czynnik w kształtowaniu się umiejętności rozumienia perswazji w reklamie? Czy teorie opisujące rozwój dziecięcych teorii umysłu mogą być przydatnym polem dla wyjaśnienia zmian rozwojowych w tej dziedzinie? Pytania te są podstawą prezentowanych w referacie badań. Z dziećmi w wieku od 4 do 8 lat przeprowadzono rozmowy na temat reklamy i jej funkcji perswazyjnej (zastosowano techniki werbalne i niewerbalne), oceniano umiejętność uwzględniania stanów mentalnych innych osób w sytuacji przekonywania oraz rozumienia fałszywych przekonań I i II rzędu. Wyniki badań pozwalają twierdzić, że umiejętność formułowania komunikatów perswazyjnych z uwzględnieniem przekonań innych osób jest istotnym predykatorem dla rozumienia perswazyjnej funkcji przekazu reklamowego. Rezultaty badań zachęcają do dalszego eksplorowania tego zagadnienia. Beata Krzywosz-Rynkiewicz, Anna M. Zalewska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn; Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Warszawa [email protected]; [email protected]; [email protected] Obywatele przyszłości: Jak młodzi ludzie postrzegają społeczne problemy w perspektywie lokalnej i globalnej W ostatnich latach obserwowany jest spadek obywatelskiej aktywności Polaków. Postawy obywatelstwa pasywnego i aktywnego (udział w życiu społecznym) zależą m.in. od postrzegania ważnych kwestii społecznych. W tym kontekście ważne wydaje się zbadanie potencjału obywatelskiego młodych ludzi, w tym zbadanie postrzegania przez nich kluczowych problemów społecznych: przemocy i konfliktów, bezrobocia, tolerancji, ochrony środowiska i zdrowia. Celem badań jest poznanie opinii i przekonań dotyczących powyższych problemów w perspektywie osobistej, lokalnej i globalnej. Przedstawiane wyniki obejmować będą: (1) sposób rozumienia tych kwestii przez młodzież, (2) poziom optymizmu/pesymizmu w ich postrzeganiu na poziomie lokalnym i globalnym oraz (3) źródła, z których młodzi ludzie czerpią wiedzę na ich temat. W badaniach bierze udział 360 uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów, zarówno ze środowisk wielkomiejskich, jak i małomiasteczkowych. Metodologia badań ma charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy, opiera się na ankiecie (obejmującej pytania otwarte i zamknięte) oraz wywiadach grupowych. Agregowanie i analiza danych przeprowadzona zostanie z uwzględnieniem zmiennych: środowiskowych (duże i małe miasto), wieku na trzech poziomach (11 – 14 – 17) i płci. * Badania prowadzone są w ramach grantu KBN i Europejskiej Fundacji Nauki – zakończenie 1. etapu planowane jest w lutym 2008, dlatego w abstrakcie nie przedstawiono wstępnych rezultatów. Hanna Liberska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Uwarunkowania socjalizacji politycznej – perspektywa rozwojowa Problem podjęty w referacie dotyczy kształtowania się przekonań politycznych. Przedstawione w nim zostaną niektóre wyniki badań nad czynnikami wpływającymi na poglądy polityczne ludzi w różnych okresach rozwojowych. Jednak szczególna uwaga zwrócona zostanie na źródła wiedzy i przekonań politycznych współczesnej młodzieży. Zagadnienie to wiąże się ściśle z kształtowaniem się postaw obywatelskich i światopoglądu młodych ludzi. Omawiane badania ukierunkowane są na pełniejsze poznanie mechanizmów sterujących przebiegiem rozwoju obywatelskiego Pogłębienie wiedzy psychologicznej w tym obszarze może pozwoli wypracować system oddziaływań wspomagających młodzież w radzeniu sobie z trudnym zadaniem przygotowania się do podjęcia społecznych ról dorosłych, w tym roli obywatela. Zasadniczy problem podjęty przeze mnie dotyczy obszaru socjalizacji politycznej. Stanowi ona ważny element przygotowania jednostki do pełnego uczestnictwa w życiu zbiorowym (Kowalik, 2002). Postaram się dojść przynajmniej do przybliżonej odpowiedzi na pytanie o to, w jaki sposób młodsze generacje są włączane w życie publiczne, obywatelskie, a raczej – w jaki sposób młodzi ludzie stają się w pełni obywatelami państwa. Jednostki mają zagwarantowane prawa wynikające ze statusu „bycia obywatelem”. Doświadczają swych praw – korzystając z nich, podejmując role obywatelskie, wypełniając obowiązki, zadania z nich wynikające. Wejście w rolę obywatela wiąże się z angażowaniem się w sprawy kraju, w tym z wypowiadaniem się, z dyskutowaniem na tematy ustroju, struktur państwowych, organizacji systemu. Prowadzi to do coraz większej wiedzy na temat zasad funkcjonowania społeczeństwa i zasad organizacji systemu, do ukształtowania określonych poglądów politycznych. Jednak bycie obywatelem oznacza też podejmowanie działań kształtujących państwo oraz (w dalszej perspektywie) kształtujących nowych jego członków. Omawiając problem kształtowania się poglądów politycznych młodych ludzi nie powinniśmy ograniczać się tylko do nabywania przez nich wiedzy o państwie i systemie jego organizacji. Maria Ligęza Uniwersytet Jagielloński, Kraków Ekspresyjna funkcja wypowiedzi dziecięcych podczas procesu rysowania W badaniach psycholingwistyki rozwojowej nad interpretacją tekstów, tak mówionych jak pisanych, przyjmuje się najczęściej model funkcjonalnej analizy wypowiedzi, podkreślając procesualny charakter powstawania tekstu. Analiza ekspresyjnej funkcji wypowiedzi wymaga uwzględnienia wielu aspektów zachowań komunikacyjnych werbalnych i niewerbalnych i pozwala uzyskać informacje na temat postaw, uczuć, opinii wyrażonych przez mówcę. W referowanych badaniach zebrano materiał zapisu wypowiedzi 40 dzieci w wieku 6–7 lat podczas rysowania w określonej sytuacji zadaniowej. Poszukiwano odpowiedzi na pytanie, jak realizuje się funkcja ekspresyjna wypowiedzi dziecka podczas procesu rysowania zależnie od etapu powstawania rysunku. Jakościowa analiza zebranego materiału pozwoliła wyróżnić indywidualne style realizowania ekspresyjnej funkcji wypowiedzi badanych. Mariusz Lipowski, Małgorzata Lipowska Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu, Gdańsk; Uniwersytet Gdański [email protected]; [email protected] Piękno w jesieni życia, czyli zadowolenie z własnego wyglądu wśród osób starszych Piękno to jedna z trzech naczelnych wartości wskazywanych już przez filozofów starożytnej Grecji, którą cechuje bardzo subiektywny charakter. Kanony piękna ludzkiego ciała zmieniają się na przestrzeni wieków, a także cechują się olbrzymią różnorodnością międzykulturową. Społecznie wykreowane standardy atrakcyjności dostarczają nam wzorów, do których dążymy …często za wszelką cenę. To, w jakim stopniu wygląd naszego ciała jest bliski wyznaczanym modelom, determinuje nasz poziom satysfakcji z niego. Pomimo lansowania mody na młodość i zdrowie procesy związane ze starzeniem się organizmu wywołują istotne zmiany w wyglądzie. Coraz większa grupa osób w średniej i późnej dorosłości sięga po zabiegi mające na celu zatrzymanie efektów upływu lat. Stąd też pomysł badania zadowolenia z własnego wyglądu wśród osób w późnej dorosłości. Przebadaliśmy 140 osób w wieku od 56–80 lat. Wykorzystano Skalę Oceny Ciała (Franzoi i Shields), która pozwala na określenie poziomu samooceny ciała badanych w trzech podskalach, odmiennych dla kobiet i dla mężczyzn. Podskale wchodzące w skład testu dla kobiet to: atrakcyjność seksualna, kontrola wagi i kondycja fizyczna, zaś dla mężczyzn to analogicznie: atrakcyjność fizyczna, siła ciała i kondycja fizyczna. Zastosowano także Test Akceptacji Ciała (Cash) składający się z czterech podskal weryfikujących stosunek do własnego wyglądu lub kondycji fizycznej i zdrowia oraz wskazujących poziom zaangażowania badanego w aktywność mającą na celu polepszenie swojego wyglądu lub kondycji fizycznej i zdrowia. Analiza wyników dotyczy poziomu akceptacji własnego wyglądu w zależności od płci, wieku, masy ciała, liczby prób odchudzania się, aktywności ruchowej, a także obrazu wymarzonej sylwetki. Zbigniew Łoś Uniwersytet Wrocławski [email protected] Doświadczenia socjalizacyjne wyniesione z rodziny i grup rówieśniczych a wymiary światopoglądu Doświadczeniami socjalizacyjnymi wyniesionymi z kontaktów interpersonalnych w dzieciństwie i młodości są te, które miały wpływ na ukształtowanie się charakterystycznych dla podmiotu wzorców adaptacji do otoczenia w dorosłości. Wzorce adaptacji określają styl i kierunek większości codziennych działań człowieka. Światopogląd to system wierzeń religijnych, paranormalnych i antropologicznych oraz przekonań społeczno-politycznych, powstający na podłożu szczególnej kategorii uczuć (np. mistycznych) w wyniku specyficznego rodzaju procesów socjalizacyjnych. Z tego powodu mogą istnieć związki między ukształtowanym światopoglądem a wzorcami adaptacji w dorosłości. Autor operacjonalizuje wzorce adaptacji na trzy sposoby: jako „roboczy” model przywiązania, jako efekt treningu w roli grupowej (J. Rich Harris) oraz jako wymiary tzw. zaburzeń osobowości. Światopogląd jest operacjonalizowany na dwa sposoby: jako własna dwuwymiarowa klasyfikacja przekonań społeczno-politycznych oraz dwuwymiarowa klasyfikacja Silvana Tomkinsa (normatywizm i humanizm). Badanie wykonano (N=94) w procedurze korelacyjnej. Metodami pomiaru było pięć własnych kwestionariuszy wytworzonych na potrzeby innych badań. Analiza wykazała trochę korelacji dających się interpretować psychologicznie. W ogólnym obrazie wyników wzajemne związki światopoglądu i wzorców adaptacji są słabe, co sugeruje, że rozwijają się w znacznym stopniu niezależnie i stanowią autonomiczne struktury osobowości. Lucyna Mac-Czarnik Uniwersytet Rzeszowski [email protected] O możliwościach wspomagania rozwoju religijnego w okresie przemian połowy życia: perspektywa narracyjna W okresie średniej dorosłości następuje szereg znaczących zmian w rozwoju człowieka, jest to czas refleksji nad dotychczasowym przebiegiem własnego życia i konfrontacji z jego nieuchronnym przemijaniem. Wielu autorów przypisuje szczególną wagę przemianom zachodzącym w kulminacyjnym punkcie tego (Oleś, 2000). Specyficzne zmiany ujawniają się we wszystkich obszarach życia, także w życiu religijnym. Istnieje wiele możliwości wspomagania rozwoju człowieka dorosłego, jedną z propozycji jest wykorzystanie metod narracyjnych (por. Tokarska, 2004). W niniejszym referacie zostanie przedstawiona specyfika religijności w okresie kryzysu połowy życia oraz przegląd metod narracyjnych możliwych do zastosowania w działaniach ukierunkowanych na pomaganie w przechodzeniu religijnego wymiaru wspomnianego kryzysu. Karolina Małek Uniwersytet Warszawski [email protected] Obraz świata i innych w narracjach młodych dorosłych a wybrane aspekty funkcjonowania ich rodzin – analiza porównawcza Polska-Włochy Stojąc na progu dorosłości, wchodząc w nowe role, młodzi ludzie zmuszeni są do doprecyzowania własnej tożsamości. Robić to mogą między innymi poprzez nadawanie znaczenia własnemu doświadczeniu w narracji, której konstruowanie zależne jest od wielu kontekstów – szerokiego kontekstu kultury i języka, w którym jednostka wzrasta, oraz węższego kontekstu rodzinnych opowieści, opisujących reguły jej funkcjonowania, relacje ze światem zewnętrznym oraz między członkami rodziny. W niniejszej prezentacji autorka będzie przedstawiać wybrane wyniki prowadzonych w Polsce i we Włoszech badań z udziałem młodych dorosłych i ich rodzin. Prezentowana część badań miała na celu analizę różnic między obiema grupami, dotyczących sposobu, w jaki jednostki stojące na progu dorosłości konstruują w swej narracji obraz świata i innych a specyfiką ich funkcjonowania w rodzinie. W badaniu zastosowano metodę McAdamsa do badania tożsamości narracyjnej oraz zestaw Kwestionariuszy do Badania Rodziny autorstwa Frevert i Cierpki. Uzyskane wyniki ujawniają kulturowo uwarunkowane różnice między obiema grupami. Analiza materiału empirycznego pozwala stwierdzić, że dla konstruowania obrazu świata i innych w narracjach młodych Włochów i Polaków zasadnicze znaczenie mają zupełnie odmienne relacje wewnątrzrodzinne. Dla młodych Włochów istotne znaczenie wydają się mieć relacje z ojcem, dla Polaków zaś ich relacje z rodzeństwem. Eugenia Mandal, Agnieszka Mandal Uniwersytet Śląski [email protected]; [email protected] Pasja i cierpienie – tendencje autodestruktywne u młodych twórców muzycznych i ich predyktory Celem wystąpienia jest ilustracja problematyki pasji i cierpienia w psychologii twórczości. Badaniami objęto grupę 54 młodych twórców z dziedziny muzyki – twórców tekstów lub muzyki typu heavy metal. Analizowano tendencje autodestruktywne, m.in. próby samobójcze oraz wybrane zmienne osobowe muzyków (agresywność, narcyzm, męskość, kobiecość i inne). Analiza regresji wielokrotnej pokazała, że predykatorami tendencji autodestruktywnych u młodych twórców są m.in. sytuacja rodzinna, rodzaj uprawianej muzyki i funkcja pełniona w zespole muzycznym. Ewa Marat, Sylwia Rydz Uniwersytet Łódzki [email protected]; [email protected] Żłobek jako placówka wspierająca rozwój małego dziecka Dzieciństwo rządzi się własnymi prawami. Im bardziej dorośli biorą to pod uwagę i pomagają dzieciom w procesie rozwoju, tym mniej zachowań sprzecznych z oczekiwaniami będą przejawiać dzieci i tym mniej będą miały niezaspokojonych elementarnych potrzeb. Znalezienie czasu na zabawę z dzieckiem jest darem zarówno dla dorosłego, jak i dla dziecka. Wychowujemy małe dziecko z myślą o tym, by wyrosło na porządnego człowieka, umiejącego cieszyć się życiem i radzić sobie z przeciwnościami losu. Wspomnienia z dzieciństwa, a wśród nich wspólne zabawy z dorosłymi, są kapitałem, z którego dzieci będą czerpać, gdy dorosną. W wystąpieniu zaprezentowane zostaną założenia projektu, którego celem jest doskonalenie relacji pomiędzy dziećmi przebywającymi w żłobkach a opiekunkami. Projekt jest adresowany do pracowników wszystkich placówek żłobkowych na terenie Łodzi. Aby usprawnić relacje pomiędzy dziećmi a ich opiekunkami w żłobkach, niezbędne jest poznanie wzajemnych potrzeb zarówno dzieci, jak i opiekujących się nimi osób. Poznanie potrzeb małego dziecka pozwala na lepsze funkcjonowanie dzieci w placówkach, pozwala towarzyszyć dziecku w rozwoju – pozwolić dziecku rozwijać się w swoim tempie, zgodnym z tempem jego indywidualnego rozwoju. Iwona M. Marcysiak Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa [email protected] Inteligencja emocjonalna młodzieży a percepcja postaw matek i ojców Celem podjętych badań było poszukiwanie rodzinnych czynników, z którymi wiąże się inteligencja emocjonalna. Odwołano się do tradycyjnego pojęcia postaw rodzicielskich i typologii M. Plopy. W badaniach uczestniczyło 121 uczniów liceum (68 dziewcząt i 53 chłopców) w wieku 18–19 lat. Do pomiaru inteligencji emocjonalnej zastosowano kwestionariusz INTE autorstwa N. S. Schutte i współpracowników, w polskiej adaptacji A. Jaworowskiej i A. Matczak, oraz Skalę Postaw Rodzicielskich M. Plopy, która pozwala ocenić postawy matek i ojców w percepcji ich dzieci. Wyniki badań wskazują na istnienie dodatnich związków inteligencji emocjonalnej z postawą akceptacji i autonomii u osób obu płci. Ponadto okazało się, że inteligencja emocjonalna chłopców ujemnie koreluje z postawą niekonsekwentną zarówno ich matek, jak i ojców. Uzyskane dane mogą sugerować, że związki między inteligencją emocjonalną a postawami rodzicielskimi mogą kształtować się w zależności od płci badanych. Grażyna Mendecka Uniwersytet Śląski [email protected] Rozwój partnerów poprzez realizowanie ról w małżeństwach wybitnych pisarzy Wybór małżonka, uczenie się z nim współżycia, stworzenie rodziny należy wg Havighursta (1972) do istotnych zadań rozwojowych we wczesnej dorosłości. Zawarty przez małżonków związek staje się wieloletnią interakcją, której celem jest trwała jedność dwóch indywidualności, co ujawnia się we wspólnocie realizowanych celów i podejmowanych działań. Bliska więź łącząca małżonków sprawia, że poprzez realizowanie ról małżeńskich dochodzi do rozwoju obu partnerów diady w poszczególnych okresach życia. Pod wpływem interakcji małżeńskich zmienia się u małżonków m.in. poczucie bezpieczeństwa, odpowiedzialności, dominacji lub uległości, akceptacja siebie. W małżeństwie jednostka znajduje wsparcie lub przeszkodę w realizowaniu życiowych celów. Badania (Bernard, 1972) wykazują, że zamężne kobiety mają mniej satysfakcji od żonatych mężczyzn. Żonaci mężczyźni są bardziej szczęśliwi od samotnych, są zdrowsi i żyją dłużej (Verloff i Feld, 1970). Wybitni pisarze poświęcali się pracy czasochłonnej i pracochłonnej, wymagającej wielkiego wysiłku intelektualnego. Udane małżeństwo było wielką wartością w ich życiu, pozwalało z zaangażowaniem oddawać się priorytetowemu celowi – pisarstwu, często kosztem mniejszego zaangażowania w realizację roli małżeńskiej i ojcowskiej. Koncentracja na najważniejszym celu życiowym prowadziła do wybitnego rozwoju ich talentu. Żony wybitnych pisarzy, osoby o silnej indywidualności, często dorównującymi im poziomem intelektualnym, udzielały swym egocentrycznym i neurotycznym mężom wiele wsparcia. Ich rola spotykała się ze społecznym uznaniem, czego wyrazem są biografie poświęcone między innymi Katii Man, Verze Nabokow czy Norze Joyce. Kobiety te, nie tracąc swej indywidualności, czyniły celem swego rozwoju wspieranie wybitnego męża. Potrafiły zgodnie z ujęciem Fromma "być" żonami, a nie "mieć" mężów. Wykazywały swą dojrzałość w związku, gdy wobec rosnącej popularności i sławy mężów usuwały się na drugi plan bez skazywania się na drugorzędność. Niektóre związki wybitnych pisarzy wskutek ich nielojalności, braku intymności, porozumienia lub zdrady okazywały się toksyczne i wtedy żona pozostawała z poczuciem niewykorzystania swych szans rozwojowych, wskutek złej inwestycji w związek. Przedstawione tezy zostaną poparte analizą faktów biograficznych z życia małżeństw wybitnych pisarzy. Stanisław Milewski Uniwersytet Gdański [email protected] Rozkład częstości wyrazów n-sylabowych w mowie dorosłych skierowanej do niemowląt Z dotychczasowych badań poświęconych badaniom fonostatystycznym wynika, że istnieje korelacja między rozkładem częstości wyrazów o określonej długości sylabicznej a przynależnością tekstu do określonej odmiany lub pododmiany stylistycznej języka polskiego. Na fakt występowania większej liczby wyrazów krótszych lub dłuższych w zależności od rodzaju analizowanych tekstów w pracach językoznawczych zwracano już uwagę na początku XX wieku, chociaż najczęściej opinie te nie były jeszcze poparte odpowiednimi danymi ilościowymi. Takowe dane zaczęto publikować dopiero w latach siedemdziesiątych minionego stulecia. W swoim wystąpieniu prezentuję wyniki dotyczące rozkładu częstości wyrazów n-sylabowych w specyficznym rejestrze uproszczonym, jakim jest mowa dorosłych adresowana do niemowląt (infantdirected speech = IDS). Porównanie częstości występowania wyrazów o określonej długości sylabicznej w IDS z danymi uzyskanymi dla innych prób tekstów, między innymi polszczyzny przedszkolaków i tekstów współczesnego języka polskiego, pozwala stwierdzić, iż długość sylabiczna wyrazów może być jednym z ważniejszych parametrów pozwalających na potwierdzenie „inności” mowy kierowanej do małych dzieci. Analizowany materiał językowy (nagrania magnetofonowe) pochodzi od 102 opiekunów niemowląt (matek, ojców i babć). Został on jednoosobowo odsłuchany, zapisany fonologicznie i wprowadzony do pamięci komputera. W skład wszystkich analizowanych tekstów weszło 74 534 wyrazów (308 918 fonemów). Marian Olejnik Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Kontekstualizm a rozwój człowieka dorosłego Począwszy od lat 70-tych filozoficzny paradygmat kontekstualizmu, który otwierał perspektywę ujmowania indywidualnego rozwoju człowieka w ścisłym związku z procesem zmiany biokulturowej, zdominował charakter poszukiwań teoretycznych oraz badań prowadzonych na gruncie psychologii biegu życia. Niewątpliwym osiągnięciem tego nurtu było zwrócenie uwagi na wielowymiarowy, wielokierunkowy, a przede wszystkim plastyczny i otwarty charakter procesu rozwoju indywidualnego. Obecnie coraz częściej formułuje się wątpliwości, czy w perspektywie kontekstualizmu można wyjaśnić podmiotowy i autonomiczny charakter rozwoju człowieka. Na ten problem zwracają uwagę przede wszystkim zwolennicy podejścia interpretacyjnego (hermeneutycznego). Kontekstualizm – przynajmniej tak, jak jest na gruncie psychologii rozwojowej przedstawiany – rzeczywiście nie pozwala sensownie rozwiązać tej kwestii. Widać to szczególnie wyraźnie w praktyce stosowanych strategii badania rozwoju. Plany badań nad rozwojem odwołują się do zasady determinizmu i przyczynowości Hume'a, a nie bliższej porządkowi intencji, wolnej woli i autonomii człowieka – arystotelesowskiej idei przyczynowości teleologicznej. Zasadniczym celem niniejszej prezentacji jest próba wykazania możliwości zasadnego stosowania w ramach kontekstualizmu właśnie tej koncepcji przyczynowości, która jest bliższa porządkowi zamiarów i pobudek działania niż porządkowi niezależnych w sensie logicznym przyczyn i skutków. Te dwa porządki są niewątpliwie uwikłane w analizie rozwoju człowieka. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że ten drugi paradoksalnie w większym stopniu wyraża idee mechanicyzmu niż kontekstualizmu. Elżbieta Pędraszewska-Iskrzak Szkoła Podstawowa nr 23 w Płocku, MSCDN – Wydział w Płocku [email protected] Funkcjonowanie wybranych pojęć etycznych w życiu dzieci (8–9-letnich) ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Tematem wystąpienia jest raport z badań na temat funkcjonowania wybranych pojęć etycznych (dobro, krzywda, sprawiedliwość, koleżeństwo, tolerancja) w życiu dzieci (8–9-letnich) ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczęszczającymi do klasy integracyjnej. Opracowania wyników badań ukażą nie tylko stan wyjściowy, ale możliwości dzieci w zakresie kształtowania pojęcia oraz ich stosowania w sytuacjach odpowiadających realiom życia codziennego. Zaprezentowane zostaną także niektóre ze sposobów kształtowania ww. pojęć podczas zajęć terapeutycznych, rewalidacyjnych i socjoterapeutycznych (indywidualnych i grupowych), m.in. w oparciu o program autorski „Przygoda z filozofią”. Grażyna Poraj Uniwersytet Łódzki [email protected] Osobowościowe uwarunkowania zachowań agresywnych u nauczycieli Narastające problemy polskiej szkoły uzasadniają pilną potrzebę przyjrzenia się temu środowisku. Wiele prac referuje problem w rozmaitych badaniach uczniów, warto jednak zwrócić uwagę na drugie ogniwo tego środowiska – nauczycieli. Prezentowane opracowanie jest częścią obszernych badań dotyczących funkcjonowania nauczycieli. W tym miejscu skoncentruję się na następujących problemach badawczych: – Jaki jest poziom syndromu agresji u nauczycieli i czy jest on zdeterminowany płcią? – Jaki profil osobowości prezentują kobiety i mężczyźni pełniący role profesjonalnych wychowawców? – Czy istnieje różnica w zakresie poczucia bezpieczeństwa u kobiet i mężczyzn nauczycieli? – Czy istnieje związek pomiędzy poziomem agresji a poczuciem bezpieczeństwa i cechami osobowości u badanych? Do odpowiedzi na pytania wykorzystane zostały: IPSA Z. Gasia, KPB Z. Uchnasta, Test NEO-FFI P. T. Costy i R. McCrae oraz ankieta demograficzna charakteryzująca badanych. Badania prowadzone były w latach 2005–2007 w województwie łódzkim. Wzięło w nich udział 389 nauczycieli, w tym 313 kobiet i 76 mężczyzn. Uzyskane dane empiryczne pokazały interesujące prawidłowości. Istnieje istotny związek pomiędzy przejawianymi zachowaniami agresywnymi a płcią u badanych. Płeć różnicuje wyraźnie cechy osobowości badanych oraz ich poziom poczucia bezpieczeństwa. Ujawnione zostały wyraźne korelacje pomiędzy poczuciem bezpieczeństwa, cechami osobowości a agresją u nauczycieli. Badania okazały się niekorzystne dla kobiet, które stanowią przeważającą grupę pracowników szkoły. Joanna Rajang Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Specyfika asertywności człowieka na różnych etapach rozwoju psychospołecznego Referat ma na celu prezentację wyników badań dotyczących zależności występujących pomiędzy osiągniętym przez człowieka poziomem rozwoju psychospołecznego a jego gotowością do prezentowania różnych jakościowo zachowań asertywnych. Koncepcją rozwoju człowieka, którą uczyniono podstawą teoretyczną dla wyjaśnienia zróżnicowania ludzi pod względem asertywności, była teoria rozwoju psychospołecznego stworzona przez E. Eriksona. Przyjęto, że asertywność rozwija się równolegle do innych właściwości człowieka i dlatego dorobek rozwojowy każdej kolejnej fazy wzbogaca asertywność na tyle, by uległa ona przekształceniu w nową jakościowo formę. Natomiast biorąc pod uwagę większość koncepcji asertywności możemy przyjąć, że jej najbardziej dojrzała forma przybiera postać zachowania, które w żaden sposób nie burzy relacji z drugim człowiekiem; wręcz prowadzi do realizacji cenionych przez jednostkę wartości osobistych i pozaosobistych. Spośród ośmiu wyróżnionych przez Eriksona okresów rozwojowych za znaczące dla rozwoju asertywności przyjęto trzy fazy: wczesne dzieciństwo, wiek zabawy i wiek szkolny. Uzyskane w badaniach zależności pozwalają stwierdzić, że pozytywne rozwiązanie konfliktów rozwojowych tych faz warunkuje gotowość człowieka do prezentowania trzech jakościowo różnych typów zachowań asertywnych: reaktywnego, celowego indywidualistycznego oraz celowego kooperatywnego. Ponadto uzyskane wyniki umożliwiły uchwycenie różnic w poziomach danego typu asertywności przy osiągnięciu poszczególnych etapów rozwojowych, jak również dały podstawy do wnioskowania na temat preferencji ludzi w zakresie każdego z typów zachowania asertywnego. Jagoda Ramsz Uniwersytet Wrocławski [email protected] Współczesne wyzwania psychologii rozwoju człowieka – starzenie się społeczeństw Starzenie się społeczeństw jest bardzo aktualnym tematem badawczym psychologii rozwojowej ze względu na zmiany, które zachodzą na poziomie mikro i makrospołecznym. Potrzeba na nowo rozpoznać możliwości intelektualne, psychospołeczne osób będących w okresie późnej dorosłości, aby móc wyjść naprzeciw konieczności zdobywania nowych umiejętności przez te osoby. Potrzebne są również adekwatne procedury edukacyjne dla tej grupy wiekowej. W związku ze zmianami demograficznymi całych społeczeństw, w kierunku wzrostu liczebności populacji 60+ w stosunku do innych grup wiekowych, jawi się konieczność stworzenia możliwości korzystania z zasobów tego wieku, ale również tworzenia warunków umożliwiających tym osobom korzystanie z zasobów społecznych, do których niejednokrotnie nie mają dostępu. Obraz człowieka starzejącego się nie jest już tak jednorodny, ale stereotypy nadal silnie oddziaływają w środkach masowego przekazu czy świadomości społecznej. Przede wszystkim chodzi o podjęcie adekwatnych badań nad możliwościami starzejących się osób i tych, które za jakiś czas znajdą się w tej grupie wiekowej. Henryk Raszkiewicz Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa [email protected] Osobowości zmienne emocjonalnie a przebieg twórczości Tendencja symbiotyczna w osobowości jest normalnym zjawiskiem rozwojowym. Zły przebieg fazy symbiotycznej i złe rozwiązanie problemu separacji od matki prowadzi do ukształtowania się cech osobowości symbiotycznej. Stosunkowo niedawno zauważono bliskie podobieństwo tych cech do cech osobowości borderline. Osoby borderline prawdopodobnie różnią się od osób z cechami symbiotycznymi bardziej negatywnymi doświadczeniami rodzinnymi. W literaturze wskazuje się spontaniczność, intuicyjność, zdolności obrazowe i językowe osób zmiennych emocjonalnie. Mówi się też o ich skłonności do reprodukowania wytworów innych ludzi, konwencjonalności, znudzeniu, braku autentycznych zainteresowań i wybrykach obyczajowych. Podstawowy problem badań wyrażają pytania: Czy utalentowana osoba symbiotyczna może być zarazem osobą twórczą i czy intensywne cechy zmienności emocjonalnej przechodzące w patologię borderline likwidują twórczość? Niektórzy artyści wpadli w spiralę uzależnienia od alkoholu i narkotyków, targnęli się na życie. Do wybitnych przylgnęło miano „artysty wyklętego”. Na podstawie wiadomości biograficznych i cech twórczości w różnym kontekście społeczno-historycznym przewiduje się, że funkcjonowanie w obszarze otwartej patologii borderline niweczy twórczość. Nieustanne paranie się artysty materią obrazową intensyfikuje dawne przeżycia, jak również nasyca umysł nowymi skojarzeniami. Wyższa efektywność zawodowa występuje u tych utalentowanych artystów, których przeżycia fazy symbiotycznej nie przeszkadzają zbornemu konstruowaniu znaku ekspresyjnego w dziedzinie działalności. Grażyna Rudkowska Akademia Pedagogiczna, Kraków [email protected] Ja idealne we wczesnej dorosłości Obraz samego siebie ma wymiar temporalny, bo – jak podkreśla Pervin (2002) – działa w czasie teraźniejszym, ale obejmuje struktury ukształtowane w przeszłości oraz wyobrażenia, cele i oczekiwania co do przyszłości, które razem wpływają na chwilę obecną. Strukturą szczególnie niewystarczająco zbadaną jest pożądane ja przyszłe, ujmowane według różnych propozycji teoretycznych jako standardy osobiste (Kozielecki, 1986), różne ja-możliwe (Markus, 1986), cele osobiste (Emmons, 1996) oraz ja-powinnościowe i ja-idealne (Higgins, 1987, 1996). Celem prezentowanych badań była analiza ja idealnego sformułowanego przez kobiety i mężczyzn w okresie wczesnej dorosłości. Badaniami objęto słuchaczy studiów zaocznych w wieku 22–40 lat. Jako metodę badań zastosowano swobodne samoopisy, będące odpowiedziami na trzy pytania: „Jakie są moje mocne i słabe strony?”, „Jaki powinienem być?” i „Jaki chciałbym być?” Uzyskane wyniki wskazują, że młodzi dorośli najczęściej uwzględniają w swoim ja przyszłym zrównoważenie emocjonalne, relacje z innymi i wiarę w siebie. Warto podkreślić, że wbrew założeniom Higginsa część badanych utożsamia ja powinnościowe z ja idealnym, zatem nie różnicuje stanów pożądanych i upragnionych. Analiza ich wypowiedzi wskazuje, że zjawisko to może mieć odmienne uwarunkowania, wynikające prawdopodobnie albo z różnych oczekiwań wobec własnej osoby, albo z różnego umiejscowienia poczucia kontroli. Elżbieta Rydz, Beata Zarzycka Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II [email protected]; [email protected]; Kompetencje społeczne a religijność młodzieży W literaturze psychologicznej występują dwa podstawowe nurty teoretyczne rozwoju zachowań religijnych: teorie społeczne (socialization theories) i teorie poznawcze (cognitive theories) (Paloutzian, Park, 2005). Pierwsza grupa teorii zajmuje się kształtowaniem się religijności w kontekście czynników społecznych: rodzinnych, edukacyjnych, kulturowych. Teorie poznawcze zajmują się procesami kształtowania się świadomości religijnej i rozumowania religijnego. Zainteresowania naukowe religijnością, szczególnie u osób w wieku dorastania i młodzieńczym, wynikają z naukowej refleksji nad chroniącą rolą prawidłowo rozwijającej się religijności, która występuje obok takich uwarunkowań społecznych, jak silna więź z rodzicami, zainteresowanie nauką szkolną oraz skłonność do respektowania norm i wartości społecznych. Prezentowany referat wpisuje się w nurt badań zorientowanych na poszukiwanie społecznych predyktorów religijności. Bezpośredni przedmiot własnych badań empirycznych stanowi poszukiwanie różnic w poziomie i strukturze religijności u osób o różnym poziomie kompetencji społecznych. Grupę badaną stanowią studenci w wieku od 18 do 35 lat. W badaniach wykorzystano Test Struktury Religijności (RST) S. Hubera (adapt.: B. Zarzycka), Skalę Przekonań Postkrytycznych D. Hutsebauta (adapt.: R. P. Bartczuk, M. P. Wiechetek, B. Zarzycka) oraz Kwestionariusz Kompetencji Społecznych (KKS) A. Matczak. Jolanta Sajdera Akademia Pedagogiczna im. KEN, Kraków [email protected] Nabywanie rozumienia społecznego w dzieciństwie Występowanie zależności między rozwojem społecznym a poznawczym skłania badaczy do analizowania uwarunkowań nabywania wiedzy społecznej. Interesujące wydają się badania, które wskazują na pojawianie się wybranych umiejętności społecznych w ontogenezie. Dzięki nowatorskim procedurom badawczym badaniami obejmuje się dzieci nawet w pierwszym roku życia, obserwowane w sytuacjach zadaniowych, w parach dziecięcych (Ashley, Tomasello, 1998; Brownell, Ramani, Zerwas, 2006; Coplan, Girardi, Findlay, Frohlick, 2007). Referat prezentuje najnowsze wyniki badań, dotyczące nabywania rozumienia społecznego w dzieciństwie, a także wskazuje możliwości zastosowania wyników badań dla praktyki. Obecnie problematyka wspierania umiejętności interpersonalnych dziecka wydaje się niezwykle ważna, gdyż w odczuciu społecznym wciąż niedostatecznie zaspokajane są potrzeby wychowawcze w okresie dzieciństwa. Zarówno kryzys rodziny, spowodowany np. częstymi wyjazdami zarobkowymi rodzica, jak i niewystarczające respektowanie praw dziecka w placówkach wychowawczych powodują dysharmonię rozwoju społecznego dzieci. Alicja Senejko Uniwersytet Wrocławski Współuzależnienie kobiet: podmiotowe uwarunkowania reagowania na zagrożenie Celem referatu jest przedstawienie wyników badań przeprowadzonych i zinterpretowanych w modelu funkcjonalno-czynnościowym aktywności obronnej A. Senejko. Problemem badawczym były podmiotowe uwarunkowania spostrzegania zagrożeń i reagowania na zagrożenia przez współuzależnione kobiety, których życiowymi partnerami byli alkoholicy. Osobami badanymi były 53 kobiety (średnia wieku 43,9 lat), żyjące w związku (małżeńskim – 70%, wolnym – 19%) lub rozwiedzione(11%) z osobą uzależnioną. Wszystkie kobiety uczestniczyły w spotkaniach grup terapeutycznych dla osób współuzależnionych, w 3 placówkach na terenie Wrocławia. Średni okres uczestnictwa w terapii wynosił 11 miesięcy. Średni okres uzależnienia partnera wynosił 16 lat. Osoby badane zdiagnozowano kilkoma metodami: PSPDQ1 Senejko, diagnozującym zagrożenia oraz psychiczne i psychospołeczne, konstruktywne i niekonstruktywne czynności obronne, Skalą I-E Rottera, diagnozującą umiejscowienie kontroli, Kwestionariuszem FCZ-KT Zawadzkiego i Strelaua, diagnozującym cechy temperamentu, oraz Inwentarzem NEO-FFI Costy i McCrae, diagnozującym cechy osobowości, tzw. ”wielką piątkę”. Wyniki badań ujawniają, że wśród zagrożeń badane najczęściej wymieniają problemy rodzinne, materialne, z sympatią i egzystencjalne. Natomiast do najbardziej typowych reakcji kobiet współuzależnionych na zagrożenia można zaliczyć z jednej strony umysłowe opanowanie zagrożenia (psychiczną konstruktywną obronę) i poczucie krzywdy (psychiczną niekonstruktywną obronę), zaś z drugiej strony zaradczo-eksploracyjne czynności i intensyfikację rutynowych czynności (psychospołeczne konstruktywne obrony). Z obronami konstruktywnymi, w tym z konstruktywnymi psychicznymi i psychospołecznymi konstruktywnymi, korelowały pozytywnie: ekstrawersja, ugodowość, aktywność, wrażliwość i wewnętrzne umiejscowienie kontroli. Negatywnie zaś z konstruktywnymi obronami korelował u współuzależnionych kobiet ich neurotyzm. Na bazie otrzymanych wyników badań w referacie podjęto dyskusję nad niektórymi założeniami dotyczącymi istoty współuzależnienia. Małgorzata Sierszeńska-Leraczyk Akademia Muzyczna, Poznań [email protected] Specjalistyczne poradnictwo psychologiczne dla szkół artystycznych w Polsce Autorka – muzyk i psycholog pracujący od 25 lat w poradnictwie dla szkół muzycznych wszystkich stopni – przedstawi historię poradnictwa psychologicznego dla specjalistycznych szkół muzycznych w Polsce. Odniesie się do doświadczeń i badań empirycznych w tym zakresie. Przedstawi też model i obecne perspektywy funkcjonowania specjalistycznej opieki psychologicznej dla ludzi uzdolnionych artystycznie. Katarzyna Skrzypińska Uniwersytet Gdański [email protected] Duchowe dążenia jako wyraz ekspresji dojrzałej osobowości Duchowe dążenia (spiritual strivings) stanowią nieodłączny element ludzkiego życia. Ich geneza i mechanizm działania opiera się o sens życia i wartości podmiotu intencjonalnego. Według Emmonsa duchowe dążenia rozumiane są jako: 1/ doskonalenie wiedzy na temat sił wyższych, 2/ rozwijanie lub utrzymywanie kontaktu z siłą wyższą, 3/ codzienne próby wdrażania w życie własnych duchowych wierzeń. Badania wskazują na istnienie silnych związków pomiędzy duchowymi dążeniami a dobrostanem psychicznym. Dojrzała osobowość posiada narzędzia umożliwiające spełnienie duchowych dążeń. Są to: inteligencja duchowa i egzystencjalna. Przy odpowiednim poziomie samoświadomości oraz wiedzy służą one efektywnemu poszukiwaniu sensu życia i spełnianiu założonych celów zgodnie z wyznawanymi wartościami. Joanna Sobiecka Uniwersytet Warszawski [email protected] Dobrostan psychiczny i poczucie umocnienia matek dzieci z autyzmem a ich zaangażowanie w terapię dziecka Do niedawna psychologowie koncentrowali się głównie na deficytach i zależności osób z niepełnosprawnością i ich rodzin. Jednak rosnąca wśród badaczy i praktyków popularność koncepcji umacniania (ang. empowerment) zmienia sposób rozumienia i badania zjawisk występujących w rodzinach z dzieckiem o zaburzonym rozwoju, kładąc nacisk na zasoby, niezależność jednostki oraz rolę czynników psychospołecznych w procesie adaptacji rodziców do trudnej sytuacji wychowywania niepełnosprawnego dziecka (Zimmerman i Warschausky, 1998). Wydaje się, że koncepcja umocnienia nie uwzględnia potencjalnie ważnego elementu, jakim jest dobrostan psychiczny. Opracowana przez Keyes i Waterman koncepcja dobrostanu ujmuje go jako osobistą percepcję i ocenę jakości własnego życia oraz jakości psychologicznego i społecznego działania (Keyes, Hysom i Lupo, 2000 za: Wojciechowska, 2005). W referacie zostaną wskazane powiązania pomiędzy koncepcją umocnienia a dobrostanem psychicznym rodziców dzieci z zaburzeniami rozwoju, pozwalające na poszerzenie pola badań w perspektywie koncepcji umocnienia poprzez uwzględnienie nowego jej aspektu, jakim jest dobrostan psychiczny wraz z jego komponentami: osobowościowym, emocjonalnym i społecznym. Małgorzata Stępień Uniwersytet Jagielloński, Kraków [email protected] Dyskurs emocjonalny w rozwoju reprezentacji emocji „Dyskurs emocjonalny” odnosi się do uczestnictwa dziecka w rozmowach na temat emocji. W referacie podjęto próbę analizy roli, jaką dyskurs emocjonalny pełni w rozwoju reprezentacji emocji. Jak wskazują wyniki badań w tym zakresie (Dunn, Brown, Slomkowski, Tesla, Youngblade, 1991; Dunn, Brophy, 2005; Harris, 2005; Peterson, Slaughter, 2006), istnieją znaczące korelacje między uczestnictwem dziecka w dyskursie emocjonalnym (z matką, rodzeństwem oraz z przyjaciółmi) a jego wiedzą o emocjach. W badaniach wskazuje się znaczenie takich aspektów dyskursu emocjonalnego, jak rozmowy na temat przyczyn (np. przyczyn emocji), używanie słownictwa odnoszącego się do stanów mentalnych czy przyjmowanie perspektywy drugiej osoby. Również odwołanie do teorii dyskursu (Shugar, 1995) oraz teorii rozwoju poznawczego (KarmiloffSmith, 1995; Stemplewska-Żakowicz, 2001; Tomasello, 2002) pozwala zwrócić uwagę, iż w dyskursie dziecko ma możliwość uzyskania wiedzy o zjawiskach nieobserwowalnych, jak również jest konfrontowane z odmienną od własnej perspektywą. Ponadto uczestnicząc w dyskursie dziecko ma szansę na nazwanie i uporządkowanie własnych przeżyć oraz na dokonanie rozróżnień pojęciowych dzięki dostarczanym przez partnera dyskursu określeniom werbalnym. A zatem uczestnictwo w dyskursie emocjonalnym pozwala dziecku uświadomić sobie znaczenie poszczególnych stanów emocjonalnych, ich przyczyn i konsekwencji oraz – przez konfrontację z odmiennymi perspektywami – budować dyskursywną reprezentację emocji. Dorota Strzelczyk Uniwersytet Łódzki [email protected] Styl przywiązania a dobór małżonka i jakość funkcjonowania w diadzie Jedną z ważniejszych decyzji dokonywanych na początku dorosłego życia jest wybór partnera, z którym planuje się funkcjonowanie w diadzie. Szczególnego znaczenia nabiera ona wówczas, gdy jej konsekwencje mają dotyczyć całego przyszłego życia – kiedy mowa o decyzji wyboru współmałżonka. Wśród wielu zmiennych wpływających na ten wybór wymienia się z reguły zainteresowania, podobieństwo w obrębie wybranych cech osobowościowych i temperamentalnych czy też pociąg fizyczny. Wydaje się, że jednym z czynników decydujących o jednostkowych wyborach jest też styl przywiązania wykształcony w dzieciństwie. Tworzy się on na podstawie doświadczeń bazujących na relacjach z rodzicami i wpływa na oczekiwania jednostki wobec związku interpersonalnego. Przedstawione zostaną wyniki badań prowadzonych na diadach małżeńskich, pokazujące zależności zachodzące między innymi pomiędzy rodzajem stylu przywiązania a poczuciem satysfakcji z małżeństwa czy wybranymi cechami osobowości. Małgorzata Surma, Wanda Zagórska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa [email protected]; [email protected] Dorośli wobec dorosłości. Z badań nad prywatnymi koncepcjami wejścia w dorosłość W obszarze psychologii rozwoju człowieka podejmowane są współcześnie intensywne badania międzykulturowe nad zjawiskiem wyodrębniania się nowego okresu rozwojowego, przypadającego między adolescencją a wczesną dorosłością. Badania te inspirowane są koncepcją emerging adulthood (stającej się/wyłaniającej się dorosłości) Jeffreya Jensena Arnetta. Badania prezentowane w referacie wpisują się w ten nurt i są przyczynkiem do weryfikacji tezy o istnieniu zjawiska emerging adulthood w Polsce. Dotyczyły one koncepcji wejścia w dorosłość, poczucia dorosłości i statusu dorosłości Polaków wchodzących w dorosłość oraz dorosłych. Zbadano również zależności między tymi zmiennymi oraz porównano wyniki do uzyskanych w badaniach amerykańskich (Arnett, 2003). Przebadano 187 osób w wieku 19–55 lat, kobiet i mężczyzn. Narzędziem pomiaru zmiennych był kwestionariusz Markers of Adulthood Questionnaire autorstwa J.J. Arnetta, w polskiej adaptacji Wandy Zagórskiej i Małgorzaty Surma (Kwestionariusz Wyznaczniki dorosłości). Wyniki wskazują, że koncepcja emerging adulthood może stanowić użyteczne narzędzie opisu i interpretacji zjawiska odraczania podejmowania zadań dorosłości przez młodych Polaków. Alicja Szmaus-Jackowska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Źródła lęku i sposoby radzenia sobie z nim w okresie starości Ze względu na rozwój cywilizacji i postęp w naukach medycznych można powiedzieć, że na świecie jest coraz więcej ludzi. Narastający problem starości powoduje, że nie tylko biolodzy i lekarze zajmują się problemem starości, lecz teraz – z racji wagi problemu i odkrycia, że starość to nie tylko biologia – psychologowie również zajmują się problemem starości i starzenia. Z analizy koncepcji biologicznych i psychospołecznych dotyczących starości i problemu starzenia się wynika, że można wyróżnić cztery wymiary zmian inwolucyjnych, w których najczęściej rozpatrywany jest proces starzenia się: egzystencjalny, poznawczy, kondycjonalny, estetyczny. Przeprowadzono analizę źródeł lęku związanego z procesem starzenia się (w odniesieniu do wymiaru egzystencjalnego, poznawczego, kondycjonalnego i estetycznego) oraz sposobów radzenia sobie z nim. Jacek Śliwak, Beata Zarzycka Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II [email protected]; [email protected] Kryzys w wartościowaniu a religijność Człowiek w biegu życia narażony jest na podejmowanie trudu rozwoju, zarówno rozwoju osobowości, jak i rozwoju życia religijnego. Wrażliwość aksjologiczna i wrażliwość religijna to zjawiska wzajemnie współzależne. Wartościowanie obejmuje procesy i zachowania poznawcze, emocjonalne i wolitywne, takie jak: uznawanie, uzasadnianie, akceptowanie, ocenianie, preferowanie i poczucie realizacji wartości. Religijność pojmowana jest jako rodzaj personalnej więzi z Bogiem, poprzez którą podmiot realizuje najistotniejsze cele egzystencji. Prezentowane badania koncentrują się na związkach zachodzących między dezintegracją w procesie wartościowania a relacją człowieka z Bogiem. Grupę badaną stanowi 116 osób: 63 kobiety i 53 mężczyzn. W badaniach wykorzystano Kwestionariusz Kryzysu w Wartościowaniu P. Olesia oraz Skalę Relacji do Boga D. Hutsebauta. Przeprowadzone badania empiryczne zweryfikowały sformułowane wstępnie hipotezy badawcze, wskazując na występowanie statystycznie istotnych powiązań między kryzysem w wartościowaniu i wymiarami relacji do Boga. W grupie zasadniczej religijność wykazuje najsilniejsze powiązania z trudnościami w uporządkowaniu systemu wartości w hierarchię. Odmienny obraz powiązań badanych zmiennych ujawnia się w grupach zróżnicowanych ze względu na płeć. Magdalena Śmilgin-Malinowska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania, Łódź [email protected]; [email protected] Sieroca przedsiębiorczość Problemami znacznej grupy przedsiębiorców i szeroko pojmowanej przedsiębiorczości interesują się przedstawiciele niezliczonych dyscyplin naukowych, od ekonomii, prawa przez socjologię, organizację do zarządzania i psychologii. Ciągle poszukując sposobów efektywnego działania, posługujemy się kombinacją czynników produkcji i właściwym, odpowiednim ich zarządzaniem. Staramy się określić swoje działania w możliwie najlepszy sposób. Tym, co umożliwia wykreowanie przedsiębiorczości, są szanse rodzące się w otoczeniu przedsiębiorczych jednostek. Ich zauważenie i umiejętne wykorzystanie przy wykorzystaniu posiadanych zasobów. Właśnie owych szans i zasobów, w mojej opinii, w dużej mierze pozbawieni są wychowankowie domów dziecka. Zdaniem wielu badaczy rozwój gospodarczy w znacznym stopniu związany jest z przyswojonymi w drodze socjalizacji wartościami kulturowymi, które wypływają na jakość działań podejmowanych przez jednostkę w obszarze ekonomicznym. Przebieg socjalizacji w jednoznaczny sposób ukazuje szczególną rolę rodziny w procesie socjalizacji, nasuwa się zatem pytanie: czy jest to rola nie do zastąpienia i czy środowisko pozarodzinne daje lub może dać przebywającemu w nim dziecku szanse prawidłowej socjalizacji, a co za tym idzie, czy jest w stanie, „wykreować” jednostkę przedsiębiorczą? Proces socjalizacji ekonomicznej w przypadku młodzieży dorastającej w placówkach opiekuńczowychowawczych jest znacznie ograniczonym, a tworzenie postaw przedsiębiorczych zaburzonym. Małgorzata Tatala Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II [email protected] Psychologiczna analiza symbolu religijnego Symbol religijny został osadzony w modelu religijności C. Walesy (2005). Określa się go jako znak o charakterze piktograficznym, reprezentujący niedostępną ludzkiemu poznaniu i doświadczeniu religijną rzeczywistość oznaczaną, odnoszący się do osobowej i pozytywnej relacji człowieka do Boga. Relacja ta jest religijnością, którą tworzą następujące dziedziny: świadomość, uczucia, decyzje, więź ze wspólnotą osób wierzących, praktyki, odniesienie do dobra i zła moralnego, doświadczenie i świadectwo życia wraz z poczuciem tajemnicy. Zostanie szczegółowo omówiona struktura i funkcje symbolu religijnego na podstawie literatury oraz własnych badań empirycznych, dotyczących młodzieży od 12 do 24 lat. Dorota Turska Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin [email protected] Edukacyjne implikacje psychologii twórczości. Primum non nocere Nurt personologiczny w psychologii twórczości, mający już stuletnią tradycję, akcentował swoistą nadzwyczajność i „egzotyczność” (określenie Perkinsa, 1981) osoby twórcy oraz procesu twórczego. Obecnie stanowisko to spotyka się z krytyką wykazującą, iż koncentracja na „micie genialności” ukształtowała społeczne postawy i przekonania co do kryteriów selekcji zachowań i dzieł wartych utrwalenia. W literaturze pojawiają się poglądy, że przekonania te mają postać mitów co do twórczości (Plucker, Beghetto i Dow, 2004). Jakie zatem mityczne przekonania, „kto i dlaczego tworzy” sugeruje powszechnie utrwalony dorobek personologistów? 1. Twórczość odnosi się do wybitnych osiągnięć, jest zatem zjawiskiem rzadkim i niezwykłym. 2. Niektóre cechy osobowości i zachowania osób twórczych mają negatywne konotacje w aspekcie społecznym lub/i psychologicznym. 3. Człowiek albo jest twórczy, albo nie, zatem stymulowanie twórczości jest trudne, wręcz niemożliwe i mało zasadne. Mityczne przekonania na temat twórczości mogą stanowić istotę tzw. ukrytych teorii twórczości, którymi posługują się nie tylko laicy, ale i profesjonaliści – np. nauczyciele. W ten sposób podejmuję próbę wyjaśnienia rozbieżności pomiędzy deklaracjami nauczycieli co do afirmowania twórczości uczniów a realizowaną praktyką. Artykuł zawiera przegląd współczesnych badań edukacyjnych (polskich i zagranicznych), których rezultaty wykazują moc mitów co do twórczości i ich niekorzystne implikacje pedagogiczne. Ludwika Wojciechowska Uniwersytet Warszawski [email protected] Subiektywny dobrostan a typ aktywności i style starzenia się kobiet w późnej dorosłości Celem badań było poszukiwanie związku między stylami starzenia się w późnej dorosłości i aktywnością poznawczą, polegającą na podjęciu kształcenia w Uniwersytecie Trzeciego Wieku, a subiektywnym dobrostanem osobowościowym, emocjonalnym i społecznym kobiet. Postawiono hipotezy o istnieniu związku między stylami starzenia się (według modelu S. Reichard) a subiektywnym dobrostanem (koncepcja C. L. M. Keyesa i M. B. Waterman). Przyjęto, że styl starzenia się konstruktywny, bujanego fotela i opancerzony będą dodatnio korelować z subiektywnym dobrostanem, podczas gdy style świadczące o braku akceptacji dla procesów starzenia się (gniewny i nienawidzący siebie) będą korelować ujemnie z poczuciem dobrostanu. Ponadto postawiono hipotezy o istnieniu różnic w subiektywnym dobrostanie kobiet studiujących i niestudiujących w Uniwersytecie Trzeciego Wieku oraz o różnicach między nimi w zakresie przejawianych stylów starzenia się, Oczekiwano wyższych rezultatów w zakresie poziomu subiektywnego dobrostanu kobiet kształcących się w porównaniu z kobietami niepodejmującymi tego typu aktywności, a także przejawiania przez nie przystosowawczych stylów starzenia się (konstruktywny, bujanego fotela i opancerzony). Zbadano 100 kobiet w wieku 60–72 lat, w tym 49 kobiet studiujących w UTW w wieku 60–72 lat oraz 51 kobiet, które nie studiowały w wieku 60–70 lat. Uzyskane wyniki wskazują na istnienie związku między stylami starzenia się a poczuciem dobrostanu badanych kobiet. Osoby przejawiające dojrzały styl starzenia się odczuwają wyższy poziom trzech rodzajów dobrostanu niż kobiety prezentujące pozostałe style starzenia się. Z kolei poziom dobrostanu kobiet studiujących i niestudiujących w UTW różni się tylko w niektórych aspektach, ale na korzyść uczących się w UTW. Małgorzata Wójtowicz-Dacka Uniwersytet Kazimierza Wielkiego [email protected] Jak niemowlęta rozumieją świat Zgodnie z teorią Piageta niemowlęta niezdolne są do rozumienia złożoności świata fizycznego, a zwłaszcza nie uświadamiają sobie stałości przedmiotów. Badania Piageta pokazały miedzy innymi, że małe dzieci (przed ósmym miesiącem życia) nie posiadają wiedzy o tym, że przedmioty istnieją pomimo tego, że ich nie postrzegają. Piaget przypuszczał, że wszystkie te zmiany rozwojowe w zachowaniu spostrzeżeniowo-ruchowym są rezultatem aktywnego manipulowania przedmiotami i badania ich przez niemowlęta, które konstruują rzeczywistość dzięki koordynacji informacji sensorycznych i motorycznych. Stanowisko to w ostatnich latach uległo zmianie. Wyniki współczesnych badań (Bailargeon, 1997; Spelke, 2001; Johnson, Bremner, Slater, 2003 i in.) nad niemowlętami pokazują, że niemowlęta rozumieją coś z niezależnie od nich istniejącego świata fizycznego nawet wtedy, gdy nie zbiega się to w czasie z ich najwcześniejszymi próbami manipulowania przedmiotami – czyli zanim mają czas, by użyć tych manipulacji do „konstruowania” świata. Dokonując pomiarów długości czasu wpatrywania się dziecka dla określenia efektów habituacji na bodźce powtarzające się oraz dyshabituacji na zmiany występujące w bodźcach, współcześni badacze wykazali, że niemowlęta w pierwszym roku życia rozumieją wiele zasad rządzących funkcjonowaniem przedmiotów, wliczając w to takie kwestie, jak to, że wyższy przedmiot nie może chować się za niski i nie być jednocześnie widoczny, przedmiot natrafiając na przeszkodę zatrzymuje się, a nie przenika przez nią, czy obiekty nie znikają nawet wtedy, gdy przez chwilę są niewidoczne. Celem niniejszej prezentacji będzie systematyczny przegląd badań oraz wyników uzyskiwanych przez współczesnych badaczy, pozwalający na zrozumienie zagadnienia, jak niemowlęta pojmują zasady rządzące światem fizycznym. Małgorzata Zabłocka Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Nieśmiałość a realizacja zadań rozwojowych w wieku szkolnym Dzieci nieśmiałe posiadają cechy charakteryzujące „dzieci zagrożone”: niską samoocenę, brak umiejętności komunikowania się z innymi, radzenia sobie z lękiem. Posiadanie tych cech utrudnia realizację zadań rozwojowych przypisanych danemu wiekowi. W referacie przedstawię ścieżkę ryzyka wiodącą od nieśmiałości do zakłócenia lub nieprawidłowej realizacji zadań rozwojowych w wieku szkolnym. Wanda Zagórska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa [email protected] Narracyjne odgrywanie roli – sposób na kształtowanie tożsamości? W początkach lat 90. ubiegłego wieku dotarł do Polski z Zachodu nowy rodzaj rozrywki o zasięgu masowym – Role Playing Game – która dla wielu ludzi młodych stała się ważnym elementem ich życia. Istotą gry jest wielogodzinne, narracyjne kreowanie w kilkuosobowych zespołach fantastycznego świata i rozgrywających się w nim wydarzeń. Narracyjne odgrywanie roli jest jednym z głównych źródeł atrakcyjności tej swoistej aktywności ludycznej. Gry narracyjne (RPG) należą do zjawisk kontrowersyjnych. Ich przeciwnicy postrzegają je jako źródło wielorakich zagrożeń, z okultyzmem i satanizmem włącznie. Zwolennicy – podkreślają m.in. znaczenie, jakie może mieć dla procesu kształtowania się tożsamości odgrywanie określonej w szczegółach roli i zaangażowanie w fikcyjną narrację. Czy faktycznie narracyjne odgrywanie roli w wersji i kontekstach proponowanych przez RPG ma korzystny wpływ na rozwój tożsamości? Czemu służy tworzenie zastępczego Ja w przestrzeni ludycznej? Czy zaangażowanie w ludyczną narrację pełni prócz funkcji kompensacyjnej również rozwojową? Na te i im podobne pytania próbuję odpowiedzieć w referacie, odwołując się do wyników najnowszych badań, polskich i zagranicznych. Ludmiła Zając-Lamparska Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz [email protected] Współczesny obraz człowieka starszego wśród młodych dorosłych Aktualna pozycja osób starszych w społeczeństwie oraz ich społeczna percepcja są niejednoznaczne. Psycholodzy, socjolodzy, pedagodzy i inni badacze od dawna wskazują na problem negatywnego wizerunku społecznego osób starszych oraz negatywnych nastawień wobec tej grupy wiekowej (np. Burgess, 1960, za: Susułowska, 1989; Graham i Backer, 1989, za: Stuart-Hamilton, 2006; Kogan, 1961; Susułowska, 1989; Tuckman i Lorge, 1953). Z drugiej strony, niekorzystna sytuacja osób starszych wydaje się obecnie zmieniać. Zmiany obejmują status społeczny i warunki życia tych osób, ale także, co ważne, style życia w okresie starości (Perlmutter i Hall, 1992). W konsekwencji modyfikacji ulega również społeczna percepcja osób starszych (Jelenec i Steffens, 2002; Kite i Johnson, 1988; Komunikat nr 2429 CBOS, 2000; Perlmutter i Hall, 1992). W tym kontekście interesującym jest pytanie o aktualny obraz starości i człowieka starszego. Przedmiot prezentowanych badań stanowi obraz ludzi starszych, posiadany przez młodych dorosłych w społeczeństwie polskim. W celu zapewnienia maksymalnie pełnej możliwości manifestacji indywidualnego obrazu człowieka starszego zastosowana została technika zdań niedokończonych (Test niedokończonych zdań w opracowaniu P. Golde i N. Kogana, 1959, za: Rembowski, 1984). W badaniach wzięło udział 90 młodych dorosłych (w tym 45 kobiet i 45 mężczyzn). Badania miały na celu ustalenie ogólnego, pozytywnego vs negatywnego, charakteru obrazu ludzi starszych i porównanie go do obrazu ludzi „w ogóle” oraz określenie treści składających się na obraz ludzi starszych, również w porównaniu do treści obrazu ludzi „w ogóle”. Beata Zarzycka, Elżbieta Rydz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II [email protected]; [email protected] Poziom aprobaty społecznej a religijność młodzieży Podstawę teoretyczną badań nad osobowościowymi predyktorami religijności młodzieży stanowią poznawcze ujęcia teoretyczne: 1) strukturalny model religijności S. Hubera (2003) oraz 2) analiza religijnych stylów poznawczych ujętych w dwuwymiarowej przestrzeni: wertykalnej, która opisuje włączanie vs wyłączanie transcendencji, oraz horyzontalnej, ujmującej literalny vs symboliczny sposób interpretacji treści religijnych (Hutsebaut, 1977, 2003). Bezpośredni przedmiot własnych badań empirycznych stanowi poszukiwanie różnic w zakresie religijności u młodzieży o różnym poziomie aprobaty społecznej. Grupę badaną stanowią studenci w wieku od 18 do 35 lat. W badaniach wykorzystano Kwestionariusz Aprobaty Społecznej (KAS) R. Drwala i J. Wilczyńskiej oraz Test Struktury Religijności (RST) S. Hubera (adapt.: B. Zarzycka) i Skalę Przekonań Postkrytycznych D. Hutsebauta (adapt.: R. P. Bartczuk, M. P. Wiechetek, B. Zarzycka). Ewa Zasępa Akademia Pedagogiki Specjalnej im Marii Grzegorzewskiej, Warszawa [email protected] Religijność personalna a preferencja wartości osobistych u osób dorosłych z lekką niepełnosprawnością intelektualną Przedstawione badania dotyczą wymiaru duchowego istnienia w grupie młodych dorosłych z lekką niepełnosprawnością intelektualną. O potrzebie rozwoju duchowego oraz o dużym znaczeniu tego wymiaru w radzeniu sobie z wymogami związanymi z rzeczywistymi problemami i niepełnosprawnością, w przystosowaniu do otoczenia wspomina wiele osób niepełnosprawnych (Schulz, 2005). Badań zaś empirycznych dotyczących tego zagadnienia w populacji osób z niepełnosprawnością intelektualną jest stosunkowo niewiele. Celem przeprowadzonych badań było udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy są istotne różnice między osobami 18–22-letnimi – uczniami zasadniczych szkół zawodowych (n=200) i ich rówieśnikami o prawidłowym rozwoju intelektualnym (n=200) w zakresie religijności personalnej, mierzonej zmodyfikowaną Skalą Religijności Personalnej R. Jaworskiego oraz w zakresie preferowanych symboli szczęścia i wartości osobistych określonych przy zastosowaniu Listy Wartości Osobistych Z. Juczyńskiego. Analizowano też wzajemne powiązania między religijnością personalną – wynikiem ogólnym i wyróżnionymi wymiarami oraz symbolami szczęścia i wartościami osobistymi.
