004_podstawowe_dzial..

advertisement
Materiały pochodzą z Platformy
Edukacyjnej Portalu
www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
PODSTAWOWE DZIAŁY
FILOZOFII
Myśliciel, August
Rodin
[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,
PODSTAWOWE DZIAŁY FILOZOFII – lekcja 4
PODSTAWOWE DZIAŁY
FILOZOFII A
Podstawowe dyscypliny filozoficzne to:
ontologia, epistemologia oraz aksjologia.
Ontologia - (tradycyjnie nazywana też metafizyką) to
ogólna nauka o bycie, czyli o wszystkim co istnieje.
Epistemologia - (teoria poznania lub gnoseologia) czyli
ogólna nauka o poznaniu.
Aksjologia – (teoria wartości) czyli nauka o wartościach.
ONTOLOGIA
Etymologicznie słowo ontologia wywodzi się
z gr. on óntos -będący, byt, óntos on - rzeczywiście
będący, istniejący, lógos - słowo, nauka, teoria.
Ontologia to dział filozofii, który stara się
odpowiedzieć na pytania o to z czego składa się
Wszechświat i na jakich zasadach funkcjonuje,
w sensie jak najbardziej ogólnym, wychodzącym poza
badania nauk szczegółowych.
Termin użyty po raz pierwszy przez R. Gocleniusa
w 1613 roku, używał go później J. Clauberg, a
spopularyzował Ch. Wolff.
Rafaela Santi, Platon i Arystoteles fragment fresku
Christian Wolff
ONTOLOGIA
Problematykę ontologii stanowią próby znalezienia odpowiedzi
na pytania dotyczące bytu, takie na przykład jak:
•
•
•
•
•
•
•
Co było na początku?
Kiedy był ten początek?
Co to jest byt?
Co stanowi ostateczną rację bytu?
Jakie są rodzaje bytu?
Ile jest rodzajów substancji?
Jaka jest jej natura?
Twórcą pierwszej definicji pojęcia byt, był Parmenides.
Mówi ona, że:
byt jest, a niebytu nie ma.
Parmenides
ONTOLOGIA – MONIZM,
DUALIZM, PLURALIZM
Z ontologią ściśle wiążą się takie pojęcia jak monizm, dualizm i pluralizm.
Monizm od greckiego , monos – jeden, to pogląd głoszący, że określony obiekt
(np.świat, człowiek, rzeczywistość jako całość czy jakakolwiek rozpatrywana dziedzina) ma naturę
jednorodną. Doktryna wywodząca ogół swych twierdzeń, hipotez bądź ocen z jednej zasady lub źródła
i uznająca jednolitość jakiejś rzeczywistości, występujących w czymś aspektów, zjawisk, pojęć.
/Słownik języka polskiego/
Dualizm z łacińskiego dualis - podwójny, to pogląd dopatrujący się dwoistości w
rozpatrywanej dziedzinie. Stanowisko metafizyczne albo teologiczne, przyjmujące istnienie dwóch
różnych i niesprowadzalnych do siebie wzajemnie substancji albo czynnych zasad (np. duch i materia;
ciało i dusza). /Słownik języka polskiego/
Pluralizm z łacińskiego pluralis - mnogi, to pogląd przyjmujący istnienie różnorodności w
rozpatrywanej dziedzinie. Teoria, w myśl, której rzeczywistość składa się z bytów różnorakich,
niesprowadzalnych do jednej realności. /Słownik języka polskiego/
ONTOLOGIA
W ontologii wychodząc od pytań:
•
Ile jest rodzajów substancji
jedna – monizm ontologiczny (koncepcja monistyczna);
dwie – dualizm ontologiczny (koncepcja dualistyczna);
wiele – pluralizm ontologiczny (koncepcja pluralistyczna);
•
I jaka jest ich natura
materialna – materializm;
duchowa – spirytualizm;
idealna – idealizm;
•
Dochodzimy do prostego podziału stanowisk ontologicznych:
Monizm:
materialistyczny;
spirytualistyczny;
idealistyczny;
Dualizm:
materialistyczno-spirytualistyczny;
materialistyczno-idealistyczny;
spirytualistyczno-idealistyczny;
Pluralizm.
Krzesła – przykład bytów
materialnych.
ONTOLOGIA – MONIZM
•
•
•
Monistyczne stanowisko ontologiczne
reprezentowane było przez takich filozofów lub
kierunki jak:
monizm materialistyczny: jońska
szkoła przyrody, Leucyp, Demokryt, Epikur,
Lukrecjusz, Marks (rzeczywistością jest materia,
wszystko co duchowe jest wytworem materii);
monizm spirytualistyczny:
Platon, Berkeley, Hegel (istnieją tylko idee, świat
materialny jest pozorny);
monizm mieszany,
panteistyczny: stoicyzm (pneuma, która jest
jednocześnie duchem i materią), Spinoza (istnieje
tylko jeden rodzaj substancji, który posiada
zarówno atrybuty duchowe, jak i cielesne).
Benedykt Spinoza
ONTOLOGIA – DUALIZM
Poglądy dualistyczne na budowę świata mogą
przyjmować postać umiarkowaną lub skrajną.
Przykładem dualizmu umiarkowanego są
poglądy Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu.
Według Arystotelesa w świecie samoistnie istnieją
substancje (są nimi m.in. rzeczy i organizmy),
jednakże każda taka substancja jest złożeniem
materii i formy. Oba te czynniki, materia i forma,
istnieją obiektywnie, ale żaden z nich nie
występuje w świecie bez drugiego.
Przykład skrajnie dualistycznego poglądu
na świat przyrody stanowią poglądy
św. Augustyna i Kartezjusza (w świecie samoistnie
istnieją byty/substancje materialne, ich atrybutem
jest rozciągłość oraz byty/substancje duchowe:
niematerialne dusze ludzkie, których atrybutem
jest myślenie).
Kartezjusz
(Rene Descartes)
ONTOLOGIA - PLURALIZM
W teorii przyrody pluralizm
reprezentowany był przez koncepcje
Empedoklesa, Anaksagorasa i innych
jońskich filozofów. Empedokles uważał, że
istnieją cztery różne składniki świata, czyli
cztery rodzaje materii: woda, powietrze, ogień
i ziemia.
Według Anaksagorasa rzeczywistość
ma tyle składników, ile jest odrębnych
jakości. Poglądy te zostały nazwane
pluralizmem infinistycznym.
W ontologii pluralizm pojawił się u
takich filozofów, jak: G.W. Leibniz, J.F.
Herbart, S. Kierkegaard, J. Ward. W XX w.
w poglądach filozoficznych W. Jamesa, M.
Schelera, neorealistów, w teoriach
socjologicznych N. Hartmanna.
Arystoteles
Empedokles z Agrygentu
EPISTEMOLOGIA
Epistemologia (od greckiego ἐπιστήμη, episteme –
wiedza; umiejętność, zrozumienie, λόγος, logos – słowo, nauka,
teoria, myśl) - teoria poznania lub gnoseologia – dział filozofii
zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a
rzeczywistością. /Słownik języka polskiego/
Epistemologia zajmuje się możliwościami, granicami i
zasięgiem poznania ludzkiego oraz jego prawdziwością.
Stawia pytania dotyczące przebiegu poznania, m.in.:





Jak dokonuje się poznanie?
Jakie są źródła poznania?
Jakie są władze poznawcze?
Jakie są czynności poznawcze?
Jakie są etapy poznania?
Epistemologia bada:
•
•
•
co to jest wiedza (poznanie) - problem definicji wiedzy;
co jest wiedzą - problem kryterium wiedzy;
jak dotrzeć do wiedzy, czyli jaka jest właściwa droga
poznawania - problem sposobu poznania.
Iluzja postrzegania
Linie poziome są tu równoległe.
EPISTEMOLOGIA
Rozdzielając dwa główne nurty w kwestii źródeł poznania rozróżnia się:


Empiryzm - mówiący, że źródłem poznania jest doświadczenie
Racjonalizm - głoszący, że źródłem poznania jest rozum.
Empiryzm i racjonalizm stoją w ostrej sprzeczności, pierwszy z nich
bowiem głosi, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede
wszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata
zewnętrznego, drugi zaś, że źródłem poznania są właśnie idee, zaś bodźce
zmysłowe mają znaczenie drugorzędne.
EPISTEMOLOGIA - EMPIRYZM
•
•
Empiryzm (od gr. ἐμπειρία empeiría – doświadczenie) – stanowisko
przyznające doświadczeniu dominującą lub wyłączną rolę w poznaniu, bywa
przeciwstawiany aprioryzmowi i nazywany aposterioryzmem. Empiryzm
teoriopoznawczy przeciwstawiany jest racjonalizmowi, uznaje bowiem
doświadczenie za podstawowe lub jedyne źródło poznania wartościowego.
Można wyróżnić:
empiryzm metodologiczny, który głosi, że doświadczenie jest
jedyną podstawą uznawania lub odrzucania zdań naukowych oraz że
jedynymi poznawczo wartościowymi przesłankami w nauce są zdania
protokolarne lub bazowe o konkretnych faktach;
empiryzm genetyczny, który głosi, że umysł ludzki jest
pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (umysł jako tabula rasa –
"niezapisana tablica"), dopiero doświadczenie bezpośrednio lub pośrednio
powoduje zapełnienie tej pustki sądami. Skrajną postacią empiryzmu
genetycznego jest sensualizm, który głosi, że nie ma niczego w umyśle, czego
nie było wpierw w zmysłach. Poglądem przeciwstawnym do empiryzmu
genetycznego jest natywizm (teoria idei wrodzonych).
EPISTEMOLOGIA - EMPIRYZM
Współczesna koncepcja
empiryzmu została
wysunięta przez Francisa
Bacona a następnie
rozwinięta przez Johna
Locke'a, George'a Berkeleya
oraz Davida Hume'a.
Sir Francis Bacon
EPISTEMOLOGIA
Pierwszym filozofem, który krytykował poznanie empiryczne był Heraklit:
Złymi świadkami są oczy i uszy …
Samo-naprawiający się talerz
Wpatruj się w środek ilustracji. Po krótkim czasie
talerz wyda się poprawnym okręgiem.
/Sarcone & Waeber/.
Figurki szachowe
Figurki szachowe wydają się mieć różne
barwy, chociaż na obu obrazkach są
identyczne.
/Barton L. Anderson & Jonathan Winawer/
EPISTEMOLOGIA - RACJONALIZM
Racjonalizm z łac. ratio –
rozum, stanowisko filozoficzne
zakładające możliwość dotarcia do
prawdy z użyciem samego rozumu,
z pominięciem doświadczenia,
poprzez stworzenie systemu
opartego na aksjomatach, z których
poprzez dedukcję można wywieść
całość wiedzy. Racjonalizm
w nowożytnej filozofii wywodzi się
od Kartezjusza.
Kartezjusz
AKSJOLOGIA
Aksjologia z gr. αξιοs - godny, cenny. W węższym
znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w
skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina
rozważań nad wartościami określonego rodzaju,
np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi,
ekonomicznymi, religijnymi itp.
W szerszym znaczeniu — ogólna teoria wartości,
nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania
teoretyczne dotyczące pojęcia wartości. Terminu
aksjologia został wprowadzony przez P. Lapiego w
Logique de la volonté (1902), utrwalił go E. Hartmann w
Grundriss der Axiologie (1908).
Aksjologia stawia ogólne pytania dotyczące wartości:
Eduard von Hartmann
•
•
•
•
•
Czy wartości w ogóle istnieją?
Czy istnieją rzeczywiście, czy są fikcjami?
Jak wartości istnieją?
Obiektywnie, czy subiektywnie?
Czy wartości tworzą hierarchię?
AKSJOLOGIA
Do podstawowych zagadnień aksjologii należą:
•
•
•
•
•
•
•
istnienie wartości,
sposób istnienia wartości,
stosunek wartości do bytu,
poznawcze ujmowanie wartości,
klasyfikacja, typologia i hierarchizacja wartości,
kryteria i zasady podziału wartości,
tzw. wartość najwyższa, która sprowadza się do pytania
o to, którą z wartości w odniesieniu do jednej, jak też
różnych dziedzin, uznać za najwyższą,
znaczenie wartości w życiu człowieka i w kulturze.
AKSJOLOGIA - OBIEKTYWIZM
W obrębie stosunku wartości do
bytu powstały dwa przeciwstawne
stanowiska:
obiektywizm i subiektywizm
aksjologiczny.
Obiektywizm aksjologiczny - jest
to stanowisko, zgodnie z którym
wartości (etyczne i estetyczne ) istnieją
niezależnie od odbierającej je
świadomości. /np. Platon - Wartość
jest niezależna od aktów poznania, a
nawet to ona właśnie je umożliwia,
jest zatem obiektywna./
Platon
AKSJOLOGIA - SUBIEKTYWIZM
Subiektywizm aksjologiczny to
stanowisko uzależniające sądy o wartościach
(moralnych i estetycznych) od osobistych
przeżyć, wrażeń, reakcji emocjonalnych.
Subiektywizm głosi, że oceny wyrażają
indywidualne lub zbiorowe doznania bądź
dyspozycje do tych doznań, są więc zdaniami
psychologicznymi, które sprawdzić można
jedynie drogą introspekcji lub ankiet.
Według subiektywizmu aksjologicznego,
w zdaniach wyrażone są emocje, wzruszenia
(subiektywizm emocjonalny), doznania
popędowe (subiektywizm woluntarystyczny)
bądź przeżycia poznawcze (subiektywizm
intelektualistyczny). /np. Sofiści - Dobro i zło
są każdorazowym tworem funkcji oceniania,
stanowią projekty podmiotu narzucane,
różnie w różnych sytuacjach, na ten lub ów
przedmiot oceny./
Sofista - Gorgiasz z Leontinoi
AKSJOLOGIA - ABSOLUTYZM
W odniesieniu do zagadnienia
poznawczego ujmowania wartości
wyodrębniły się dwa stanowiska:
absolutyzm aksjologiczny i relatywizm
aksjologiczny.
Absolutyzm aksjologiczny (łac.
Absolutus -bezwarunkowy, nieograniczony)
– jest to stanowisko przyjmujące, że
wartości takie jak prawda, dobro, piękno
stanowią odrębną rzeczywistość, niezależną
od subiektywnych nastawień jednostek,
interesów grup społecznych, procesów
historycznych, są one stałe i niezmienne.
/np. Ingarden jest zwolennikiem
absolutyzmu aksjologicznego w estetyce,
oznacza to, że według niego, wartości
estetyczne są zasadniczo niezmienne./
Roman Ingarden, Witkacy 1937
AKSJOLOGIA - RELATYWIZM
Relatywizm aksjologiczny (łac. relativusodnoszący się do czegoś, uwarunkowany) – głosi, że
wszelkie wartości mają charakter zmienny,
względny tzn. są one wartościami tylko dla kogoś lub
ze względu na coś. To, co jest wartością
(wartościowe) dla mnie nie musi być takie dla innej
osoby, to, co uznajemy za wartościowe w danej
sytuacji, nie musi być takie w innej itp. /np.
Friedrich Nietzsche podkreślał, że każdy ma taką
moralność, jaką ma naturę. A ponieważ natura jest
słaba lub silna, wyróżniał moralność panów i
niewolników./
Początki myśli relatywizmu upatruje
się u Protagorasa w jego słynnej sentencji:
,,Człowiek jest miarą wszechrzeczy", która
podkreśla uzależnienie poznawania świata od
predyspozycji kognitywnych, narzędzi
poznawczych w jakich posiadaniu jest człowiek.
Friedrich Nietzsche
AKSJOLOGIA - ETYKA
W ramach aksjologii rozwinęła się etyka i estetyka:
Etyka (gr ethikos - zwyczajny, obyczajny) to nauka o moralności lub
teoria moralności.
Mówi się często moralność zamiast etyka. W nauce jednak odróżnia się
moralność od etyki. Moralność obejmuje decyzje i czyny człowieka, etyka zaś
jest teoretyczną refleksją nad tak pojętą moralnością, jest nauką o moralności,
moralność jest natomiast przedmiotem etyki.
Etyka próbuje wyjaśnić czym jest dobro moralne, w szczególności tzw.
dobro najwyższe, sumienie, odpowiedzialność, powinność moralna.
Etyka od najdawniejszych czasów starała się również odpowiedzieć na
pytanie : jak żyć, jaki jest cel, sens i wartość życia, czym jest szczęście i jak je
osiągnąć.
W zależności od sposobu podejścia do badanego przedmiotu etykę
można podzielić na:
etykę opisową;
etykę normatywną;
metaetykę;
AKSJOLOGIA - ESTETYKA
Estetyka ( gr. aisthetikos – dotyczący poznania zmysłowego) - to teoria piękna,
nauka o pięknie oraz o ujmowaniu i ocenianiu różnych rzeczy z punktu widzenia
piękna.
Problematykę estetyki grupuje się w następujące działy:
•
•
•
•
•
•
•
teoria wartości estetycznych – zajmuje się różnymi postaciami i odmianami piękna,
a także bada różne sposoby ich istnienia;
teoria dzieł sztuki – dotyczy przedmiotów, które ucieleśniają piękno. Bada sposób
istnienia dzieł sztuki, sposób i warunki realizacji funkcji estetycznej, tworzy ich
typologię;
teoria piękna natury- rozważa istnienie i swoistość piękna pozaartystycznego
teoria przeżycia estetycznego i oceny estetycznej – problematykę tego działu estetyki
rozważa się w powiązaniu z innymi naukami. Na terenie np. psychologii bada się
reakcje ludzi na piękno, na terenie socjologii – opinie estetyczne wygłaszane przez
ludzi, na terenie filozofii człowieka – rolę piękna w ludzkim życiu, w obrębie teorii
poznania – naturę kontaktu człowieka z pięknem;
teoria twórczości artystycznej – obejmuje problematykę struktury i odmian procesu
twórczego, bada źródła twórczości artystycznej i osobowości artystycznej;
estetyka życia i działania;
pedagogika i dydaktyka estetyczna – zajmuje się wychowaniem do piękna i sztuki i
wychowaniem przez piękno i sztukę.
BIBLIOGRAFIA









Ajdukiewicz K., Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka, Warszawa 1983
Cackowski Z., Zasadnicze zagadnienia filozofii, KiW, Warszawa 1989
Czeżowski T., O metafizyce, jej kierunkach i zagadnieniach, Kęty 2004
Hempoliński M., Filozofia współczesna. Wprowadzenie do zagadnień i kierunków, Warszawa 1989
Krajewski W., Współczesna filozofia naukowa. Metafilozofia i ontologia, Warszawa 2005
Krąpiec M.A., Metafizyka. Zarys podstawowych zagadnień, Lublin 1978.
Podsiad A., Słownik terminów i pojęć filozoficznych, Warszawa 2000.
Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 1-5, Lublin 2000-2005.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 1-3, Warszawa 2002.
Download