Wstęp do teorii poznania

advertisement
Epistemologia jako dyscyplina
filozoficzna
RENATA ZIEMIŃSKA
Definicja epistemologii
 Epistemologia to dział filozofii dotyczący natury,
wartości i granic ludzkiej wiedzy.
 Dodatkowo: teoria uzasadnienia przekonań,
prawdy i innych wartości epistemicznych
(prawdopodobieństwa), źródeł wiedzy, stanowisko
w sprawie podmiotu, przedmiotu i granic wiedzy.
 Trzy główne kwestie: wiedza, prawda i sceptycyzm.
Nazewnictwo
 Nazwa epistemologia to polski odpowiednik
angielskiej epistemology, od greckiego słowa
episteme (wiedza).
 jeszcze niedawno popularna była nazwa teoria
poznania (odpowiednik niemieckiej
Erkenntnistheorie),
 wcześniej używano nazwy gnozeologia (od
greckiego słowa gnosis, poznanie),
Inne nazwy
 noetyka (od greckiego słowa noesis, poznanie)
 kantyści stosowali nazwę krytyka poznania i
kryteriologia,
 scholastycy używali nazwy logica maior czyli logika
większa lub logica materialis (w odróżnieniu od
logica minor lub logica formalis odnoszącej do
logiki formalnej).
Początki terminu
 W 1779 roku A. G. Baumgarten użył łacińskiej nazwy
gnoseologia na oznaczenie ogólnej nauki o poznaniu.
 Nazwę Theorie der Erkenntnis wprowadził E.
Reinhold w dziele z 1832 roku.
 Wyraz epistemology pochodzi prawdopodobnie od
szkockiego filozofa J. Ferriera (1854).
Początki
 Chociaż problemy epistemologiczne obecne są od
początku dziejów filozofii, epistemologia zaczęła się
wyodrębniać jako osobna dyscyplina filozoficzna w
okresie nowożytnym, począwszy od Kartezjusza,
który zapoczątkował filozofię podmiotu (jej punktem
wyjścia stało się istnienie własnej świadomości, a nie
istnienie zewnętrznego świata).
Klasyczne dzieła
 Kartezjusz - Rozprawa o metodzie,
 John Locke - Rozważania dotyczące rozumu
ludzkiego,
 George Berkeley – Traktat o zasadach poznania,
 David Hume – Badania dotyczące rozumu
ludzkiego,
 Thomas Reid – Rozważania o władzach
poznawczych człowieka,
 Immanuel Kant – Krytyka czystego rozumu.
Prima philosophia
 W dziewiętnastowiecznym neokantyzmie
epistemologia zyskała pełną autonomię, a nawet
status prima philosophia. „Wydawało się wówczas,
że cała filozofia została pochłonięta przez teorię
poznania”, ponieważ wykluczano tam możliwość
metafizyki jako nauki.
Wiedza a poznanie
 Wiedza zwykle ma się tak do poznania jak czynność
do wytworu (rezultatu), ale poznanie w
przeciwieństwie do poznawania ma niekiedy
również znaczenie wytworowe.
Wiedza świadoma i nieświadoma
 Zakres wiedzy (posiadania informacji) jest szerszy
niż zakres rezultatów świadomych czynności
poznawania, np. mój organizm wie, jak oddychać, a
serce jak pompować krew. Drzwi elektryczne wiedzą,
kiedy zbliża się osoba, a termometr wskazuje
temperaturę.
 Wiedza zwierząt, małych dzieci, komputerów,
książek czy płyt.
Wiedza jak i wiedza że
 Wiedzę można pojąć jako zespół sądów (tzw. wiedza
propozycjonalna, wiedza że), choć istnieje wiedza
niepropozycjonalna (wiedza jak, umiejętność), np.
jazda na rowerze
Jazda na rowerze
Wiedza słowna i obrazowa
Wiedza obrazowa
 Reklamy, bilboardy, banery, szyldy firmowe, plakaty,
wystawy sklepowe, graffiti, znaki drogowe, rysunki,
gazety ze zdjęciami, telewizja, gry komputerowe,
internet, mapy, globusy, obrazy w galeriach itd..
 stroje regionalne, uniwersyteckie, wojskowe,
duchowne, subkulturowe
Wiedza a przekonanie
 Przekonanie to stan umysłu lub sąd w sensie
psychologicznym .
 Wiedza składa się z sądów w sensie logicznym
(abstrakcyjna treść przekonania, niekiedy
pojmowana jako znaczenie zdania lub idealny stan
rzeczy).
 Wiedza to uzasadnione prawdziwe przekonanie, a
zdarzają się przekonania fałszywe.
 Wiedza nie wymaga pewności, fallibilizm.
Inne dyscypliny filozoficzne
 Epistemologia jest ściśle związana z filozofią umysłu i
filozofią nauki
 Filozofia nauki pomija wiedzę potoczną i zawiera
elementy ontologii, historii nauki i socjologii wiedzy.
 Filozofia umysłu skupia się na podmiocie
poznającym, a nie wynikach procesu poznawczego,
zawiera ontologię i inne elementy umysłu, np.
emocje.
Epistemologia a psychologia poznawcza
 psychologia skupia się na genezie przekonań, ich
rozwoju, dewiacjach, wpływie na inne funkcje
psychiczne
 psychologia zajmuje się przekonaniem jako faktem
psychicznym, a epistemologia jego wartością logiczną
 fakt i wartość
Epistemologia a logika
 Logika (teoria poprawnego wnioskowania) zajmuje
się poprawnością formalną, a epistemologia
poprawnością materialną sądów.
 Sąd jest formalnie poprawny jeśli jest
jednoznaczny, niesprzeczny i wynika logicznie z
przesłanek, na których jest oparty.
 Sąd jest materialnie poprawny jeśli jest prawdziwy.
Logika formalna nie zajmuje się wartością wiedzy
percepcyjnej.
Download