Ekologia i ochrona środowiska

PODSTAWY EKOLOGII
TEMAT(1): Czym zajmuje się ekologia?
 Ekologia to nauka badająca wzajemne zależności pomiędzy organizmami oraz między
organizmami a środowiskiem. (opisuje stan środowiska naturalnego, bada
zależności pomiędzy poszczególnymi elementami, bada jak żyją organizmy w swym
środowisku. Jak są zbudowane i jak funkcjonują złożone układy przyrodnicze oraz jak
zmienia się krajobraz.)
 Sozologia to nauka o ochronie przyrody i środowiska przyrodniczego.
 Związki między ekologią a innymi dziedzinami nauki:
Ekologia w swych badaniach wykorzystuje wiadomości z wielu dziedzin wiedzy- z nauk
przyrodniczych np. geografii, fizyki, chemii, matematyki , ale także historii, archeologii.
Szczególnie mocno jest związana z ewolucjonizmem, który opisuje długotrwały proces
przekształcania się gatunków i zmiany w ich dostosowywaniu się do otaczającego świata.
 Obecnie w mowie potocznej, pojęcia ekologia, ekologiczny zy6skały nowe znaczenia.
Są nadużywane jako synonim określeń naturalne lub przyjazne środowisku, a
powinny znaczyć tylko – związane z nauką jaką jest ekologia.
Np. ekologiczne rolnictwo – nie nadużywające środków chemicznych
Ekologiczny tryb życia- życie zgodnie z zasadami higieny dotyczącymi ciała i psychiki,
Ekologiczna żywność – bez użycia nawozów sztucznych i sztucznych pasz.
 Zadania stojące przed ekologią to:
- wyjaśnienie związków między organizmami oraz sposobów ich życia i wpływu na środowisko;
ekolog musi sformułować hipotezę, a następnie przygotować i przeprowadzić doświadczenie , aby
ją sprawdzić.
 Przykłady zastosowania osiągnięć ekologii w życiu:
Np. bada stopień skażenia środowiska w okolicy zakładu przemysłowego
Odpowiada na pytanie , dlaczego jezioro nadmiernie porasta glonami, lub dlaczego w danym
zbiorniku wodnym giną ryby.
TEMAT(2):ORGANIZM W ŚRODOWISKU. ADAPTACJE I NISZA EKOLOGICZNA.
 Wyjaśnienie, co to są zasoby środowiska
 Czynniki środowiskowe (zasoby środowiska)to warunki, które wpływają na życie
organizmów, są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w
środowisku lądowym i wodnym.
a) Biotyczne(ożywione) – inne organizmy wpływające na życie danego organizmu
b) Abiotyczne(nieożywione)- warunki fizyczne i chemiczne panujące w wodzie i na
lądzie(powietrze, gleba) np. temperatura, zawartość tlenu, ciśnienie, gęstość,
nasłonecznienie, wilgotność, stężenie soli, kwasowość, wiatr.
Np. na jelenia wpływają następujące czynniki biotyczne: pchła, wilk, człowiek, robak
pasożytniczy, komar, mucha, a czynniki abiotyczne to temperatura, wilgotność, ciśnienie,
nasłonecznienie, wiatr, opady.
 Wskazanie przystosowań organizmów do życia w danym środowisku
Aby przeżyć w określonych warunkach organizmy muszą się się do nich przystosować (adaptacja)
 Adaptacje - to przystosowania organizmów do środowiska życia w budowie i
funkcjonowaniu umożliwiające przeżycie.
Np.
a) kształt dziobów u ptaków w zależności od rodzaju pokarmu (orzeł – dziób ostry,
podobny do haczyka, wróbel – dziób podobny do dziadka do orzechów do
rozgniatania ziaren zbóż, flaming- podobny do sita – do odcedzania pokarmu z wody)
b) U gadów : sucha skóra zabezpieczająca organizm przed wysychaniem, jaja otoczone
pergaminową skorupką)
 Czynniki środowiska można w ograniczonym stopniu na niewielkiej przestrzeni
modyfikować dążąc do tego , aby ich wartości najbardziej zbliżały się do
optymalnych.
Np. zwierzęta szukają kryjówek, które ogrzeją ciepłem własnego ciała, rośliny żyjące w zwartych
grupach zatrzymują wilgoć.
 Organizmy korzystają z zasobów środowiska, wskutek czego je przekształcają.
 Każdy gatunek dostosowywał się w toku ewolucji do warunków środowiska, w którym
żyje. Dlatego niektóre całkowicie różne gatunki, ale występujące w podobnym
środowisku mają wspólne cechy, ułatwiające im przetrwanie np. piesiec (lis polarny),
pardwa(ptak łowny z rzędu kuraków, rodziny głuszcowatych zamieszkuje okolice
podbiegunowe), zając bielak są białe zimą a brunatne latem jak ich otoczenie.
 Wiele spokrewnionych gatunków, żyjąc w różnych środowiskach, przystosowało się do
odmiennych, narzuconych im przez otoczenie warunków i stały się do siebie
niepodobne pod względem wyglądu bądź sposobu życia np. lisy: piesiec i fenek
Piesiec żyjący w Arktyce ma gęste futro, małe uszy, krótki pysk a fenek żyjący na pustyniach Afryki
– krótkie niezbyt gęste futro o złotej barwie piasku, duże ,słabo owłosione uszy, którymi oddaje
ciepło.
 Wyjaśnienie, co to jest nisza ekologiczna
 Nisza ekologiczna – miejsce gatunku w środowisku, wszystkie jego potrzeby
niezbędne do przeżycia i wydania potomstwa. Nisze ekologiczne różnych gatunków
przenikają się wzajemnie, nigdy jednak nie pokrywają całkowicie.
Np. rośliny wymagają światła, dwutlenku węgla, wody, soli mineralnych, gleby, owadów lub
wiatru do zapylania, organizmy cudzożywne potrzebują pokarmu w postaci związków
organicznych, dla ptaków niezbędne jest miejsce do zbudowania gniazda i materiał na nie,
prądy powietrzne unoszące je w czasie lotu.
 Wskazanie nisz ekologicznych pospolitych gatunków roślin i zwierząt
 Wyjaśnienie, co to jest tolerancja ekologiczna
 Tolerancja ekologiczna – to zdolność organizmu do znoszenia zmian czynników
środowiskowych(warunków życia) bez szkody dla zdrowia i życia. Każdy organizm
wybiera najkorzystniejsze dla siebie warunki biotyczne i abiotyczne. Jeżeli jest to
niemożliwe, dochodzi do zaburzenia wzrostu i rozwoju organizmu, jego choroby lub
śmierci.
 Określenie, co to jest czynnik ograniczający
Rozwój i istnienie każdego gatunku i osobnika są ograniczone przez ten składnik, którego w
środowisku jest najmniej np. brak budek lęgowych u ptaków wiosną, a pokarmu zimą. Jest to
czynnik ograniczający. Czynniki ograniczające zmieniają się na różnych etapach życia np. kwas
foliowy (Wit. B11- bierze udział w produkcji kwasów nukleinowych i dojrzewaniu krwinek
czerwonych)niezbędna dla kobiet w ciąży- wpływa na prawidłowy rozwój płodu.
 Wyjaśnienie, co to jest zakres tolerancji organizmu w stosunku do danego czynnika
środowiska
Każdy organizm i gatunek ma swój zakres tolerancji w stosunku do określonego czynnika
środowiska. Organizm może przystosować się do skrajnych czynników środowiska, jednak
wartości czynników środowiska muszą mieścić się w przedziale tolerancji organizmu.
Zakres tolerancji – granica działania określonego czynnika, w których populacja może istnieć i
poza którymi ginie. (zakres tolerancji dla człowieka 17-37C, opt. 27C- bez odzieży i
schronienia)
 Podanie przykładów organizmów i ich zakresów tolerancji w stosunku do składników
środowiska np. do temperatury, wilgotności, pH gleby
Np. organizmy światłolubne (pelargonia) i cieniolubne np. bluszcz, kaktusy podlewamy
umiarkowanie a papirus obficie, organizmy ciepłolubne np. kaktusy i zimnolubne np. porosty
Gatunki mają odmienną tolerancję na czynniki środowiska , co można tłumaczyć ich
rozmieszczeniem geograficznym, te gatunki, które można spotkać na różnych obszarach Ziemi
cechują się szerokim zakresem tolerancji np. organizmy kosmopolityczne, inne spotykamy
tylko na niewielkich terytoriach np. endemity (brzoza ojcowska)
 Organizmy o szerokim i wąskim zakresie tolerancji
Stenobionty – mają wąski zakres tolerancji
Eurybinty – szeroki zakres tolerancji
Organizm stenoholiczny- potrafi się przystosować do wąskiego zakresu zasolenia,
euryholiczny - do szerokiego zakresu zasolenia
Eurytermiczny – do szerokiego zakresu na temperaturę, stenotermiczny – wąski zakres na
temperaturę.
Wykres: (czynnik środowiska a przeżywalność lub samopoczucie organizmu), optimum,
minimum, maksimum.
Optimum – wartości średnie czynnika, przy których populacja czuje się najlepiej, a
przeżywalność jest największa.
Minimum – najniższa wartość czynnika, przy której populacja może przeżyć.
Maksimum – najwyższa wartość czynnika, przy której populacja może przeżyć.
Substancje, które dla jednych organizmów są niezbędnego życia dla innych mogą być
śmiertelnie trujące np. siarkowodór trujący dla człowieka zwierząt, niezbędny dla życia
bakterii.
Praca domowa:
Zaplanuj proste doświadczenie, mające na celu zbadanie zakresu tolerancji ekologicznej w
stosunku do wybranego czynnika środowiska.
Np. Wpływ światła, wody lub soli mineralnych na rozwój rośliny.
TEMAT(3): Populacja i jej cechy.
 Wyjaśnienie czym jest gatunek
 Gatunek – zespół osobników podobnych do siebie, spokrewnionych ze sobą
(mających wspólnego przodka), mogących się krzyżować i wydawać płodne
potomstwo.
 Wyjaśnienie czym jest populacja
 Populacja- osobniki jednego gatunku zamieszkujące określony teren w danym czasie
powiązane wzajemnymi zależnościami (np. pokarmowymi, odbywają sezonowe
wędrówki itp.) mogące swobodnie krzyżować się między sobą.
Poszczególne osobniki populacji zamieszkują charakterystyczne dla nich miejsca zwane
siedliskiem.(siedlisko – miejsce życia organizmu, populacji lub gatunku)
 Podanie przykładów populacji roślin i zwierząt występujących w najbliższym
otoczeniu.
- populacje świerków rosnących na torfowiskach i w borach
-szpaki , które pozostały w mieście na zimę i odlatujące do ciepłych krajów
- myszy domowa zasiedlająca piwnice dwóch różnych sąsiadów
 Wskazanie cech charakteryzujących populację. Cechy populacji:
 Liczebność – liczba wszystkich osobników tworzących daną populację (zależy głównie
od zasobów pokarmowych środowiska).
 Rozrodczość – zdolność populacji do wydawania potomstwa, liczba osobników, które
się urodziły w danym czasie na danym terenie.
 Śmiertelność – ubytek osobników w populacji w danym czasie na skutek ich
wymierania. Przyczyny śmiertelności: brak przystosowań do zmieniających się
warunków środowiska, brak pokarmu, choroby.
 Zagęszczenie – liczba osobników populacji (liczebność)przypadająca na jednostkę
powierzchni lub objętości.
 Przyrost naturalny – różnica między liczbą narodzin i zgonów, czyli między
rozrodczością i śmiertelnością.
 Migracje- wędrówki osobników między populacjami:
a) Emigracje- liczba osobników, która powędrowała do innej populacji
b) Imigracja – liczba osobników, która przybyła z innej populacji
Na liczebność i zagęszczenie dodatnio wpływa rozrodczość i imigracja a ujemnie
śmiertelność i emigracja.
 Struktura przestrzenna populacji(rozmieszczenie = rozkład przestrzenny)- to sposób
uporządkowania osobników należących do jednej populacji na zasiedlanym terenie.
Rodzaje rozmieszczenia (wykonać rysunki):
a) Skupiskowe9występuje najczęściej) - np. owady żyjące na próchniejącym pniu drzewa
(dużo pokarmu w jednym miejscu), ławice ryb, stada saren, zebr, antylop, które
wspierają się w poszukiwaniu pokarmu i unikaniu drapieżników, jeżyna, pokrzywa
b) Równomierne (występuje bardzo rzadko)- np. stare drzewa w lesie, drzewa w sadzie,
osobniki broniące swoich terytoriów np. Lisy, rysie, żbiki, skalary, większość gatunków
ptaków śpiewających.
c) Losowe (przypadkowe) np. mniszek lekarski na łące, takie rozmieszczenie może
świadczyć o dużej zasobności środowiska w składniki pokarmowe i równomiernym ich
rozłożeniu.
 Struktura wiekowa – to liczba osobników danej populacji w poszczególnych grupach
wiekowych. Można ją graficznie przedstawić za pomocą piramid wieku. W zależności
od proporcji pomiędzy osobnikami młodocianymi (wiek przedrozrodzy), dorosłymi
(wiek rozrodczy) i starszymi(wiek porozrodczy) w danej populacji wyróżnia się
populacje rozwijające się, ustabilizowanie i wymierające.
Wykres:
 Struktura płciowa – to procentowy udział osobników męskich i żeńskich w populacji.
Im więcej samic, tym szybciej może ona przyrastać. Często piramidy wieku
uwzględniają również strukturę płciową populacji, stąd jedna cześć piramidy
odpowiada liczebności osobników męskich a druga żeńskich.
 Krzywa wzrostu liczebności populacji – wykres.
 Krzywe przeżywalności populacji- to wykresy przedstawiające liczbę osobników
danego gatunku będących w określonym wieku, czyli pozostających przy życiu w
danym czasie i w określonym wieku.
a) Krzywa wklęsła – jest charakterystyczna dla populacji, które wydają na świat bardzo
liczne potomstwo, ale się nim nie opiekują(owady, ryby, rośliny). Złożone jaja lub
wysiane nasiona masowo giną, przeżywają tylko nieliczne. Wiele osobników ginie w
młodym wieku, do starości dożywają nieliczne.
b) Krzywa wypukła – jest charakterystyczna dla populacji, która odznacza się niską
śmiertelnością potomstwa(ssaki). Rodzice wydają niewiele młodych i opiekują się
nimi do czasu, aż one usamodzielnią się. Wiele osobników dożywa do starości.
c) Krzywa jednostajnie nachylona – jest charakterystyczna dla populacji, w której
tempo wymierania osobników jest stałe bez względu na ich wiek (ptaki)
WYKRES
Temat(4):Nieantagonistyczne związki między populacjami.
 Określenie, co to są nieantagonistyczne związki między populacjami i na czym
polegają.
 Związki nieantagonistyczne między populacjami- to takie , gdzie populacje obydwu
gatunków przynoszą sobie wzajemnie korzyści, lub przynajmniej jedna z nich odnosi
korzyści a druga nie ponosi strat. Są to : symbioza (mutualizm), protokooperacja,
komensalizm(współbiesiadnictwo).
 Wykazanie na dowolnym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie
korzystna dla obu partnerów.
 SYMBIOZA (MUTUALIZM)- związek między populacjami, w którym obaj partnerzy
odnoszą korzyści, a przy tym przynajmniej jeden z nich jest całkowicie uzależniony od
drugiego.
a)mikoryza – związek grzybów kapeluszowych z korzeniami drzew np. maślak z sosną, koźlarz
z brzozą , borowik z dębem; strzępki grzybni oplatają korzenie drzew i ułatwiają pobieranie
wody i soli mineralnych a w zamian otrzymuj związki organiczne (pokarm).
b) zapylanie kwiatów tojadów przez trzmiele
c) Bakterie z korzeniami roślin motylkowych (groch, fasola, bób, wyka); bakterie wiążą azot z
powietrza, roślina buduje z niego białko a w zamian bakterie otrzymują związki organiczna
(pokarm).
d) bakterie i pierwotniaki w przewodzie pokarmowym przeżuwaczy trawią celulozę a w
zamian otrzymują pokarm.
e)mrówki z grzybami- pewne tropikalne mrówki uprawiają w mrowiskach określone gatunki
grzybów; owady te znoszą do swego gniazda kawałki liści, rozdrabniają je i w ten sposób
tworzą dla grzybów odpowiednie podłoże do wzrostu. Grzyby dzięki zdolności rozkładania
celulozy, sprawiają, że pokarm roślinny staje się dostępny dla mrówek.
 PROTOKOOPERACJA – związek między populacjami przynoszący obopólną korzyść,
ale nie jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tych populacji. (związki są
nietrwałe, partnerzy łatwo znajdują sobie innych, mogą też żyć samotnie)
a) Zapylanie kwiatów przez owady
b) Ptaki bąkojady odżywiają się pasożytami(owady) żyjącymi w skórze
hipopotama(nosorożca, antylopy kudu lub żyrafy). Ptaki mają zapewniony posiłek, a
przy okazji uwalniają zwierzę od uciążliwych pasożytów i ostrzegają je przed
zbliżającym się niebezpieczeństwem.
c) Mrówki i mszyce- mrówki za możliwość zebrania słodkiej substancji (spadzi)
produkowanej przez mszyce bronią je przed biedronkami.
d) Rak pustelnik z ukwiałem – rak korzysta z ochrony ukwiałów, a ukwiały korzystają z
resztek pokarmu raka.
 KOMENSALIZM (WSPÓŁBIESIADNICTWO)- związek między populacjami przynosi
korzyści tylko jednej ze stron, dla drugiej jest obojętny.
a) Żuk gnojowy korzysta z odchodów ssaków kopytnych
b) Zwierzęta korzystające z resztek pokarmu innych zwierząt np. padlinożercy(sęp,
hiena)korzystają z resztek posiłku pozostawionego przez lwa.
c) Ptaki wiją gniazda w gałęziach drzew, które dają im schronienie a drzewa nie mają z
tego ani korzyści ani strat.
d) W szczelinach gniazd bocianów chętnie wiją swe gniazda wróble. Jednak obecność
bocianów i ich gniazd nie jest konieczna dla istnienia wróbli, a tym bardziej wróble
nie mają wpływu na Zycie bocianów.
 Wykazanie różnic między nieantagonistycznymi formami współżycia organizmów.
 Symbioza- związek obustronnie korzystny, konieczny, protokooperacja – obustronnie
korzystny, nietrwały, komensalizm – korzystny tylko dla jednej strony, dla drugiej
obojętny.
TEMAT(5-6): ZWIĄZKI ANTAGONISTYCZNE MIĘDZY POPULCJAMI.
 OKREŚLENIE, CO TO SĄ ANTAGONISTYCZNE ZWIĄZKI MIĘDZY POPULACJAMI I NA
CZYM POLEGAJĄ
 Związki antagonistyczne to takie, gdzie populacja jednego gatunku wyrządza
mniejsze lub większe szkody populacji innego gatunku. Są to:
drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencja.
 Wyjaśnienie, czym jest drapieżnictwo.
 Drapieżnictwo – oddziaływanie pomiędzy organizmami różnych gatunków polegające
na tym, że osobniki jednego gatunku – drapieżcy(np. pies, wilk, lew, kot) – zabijają i
zjadają osobniki należące do innego gatunku – ofiary. Populacja drapieżcy odnosi
wyłącznie korzyści a populacja ofiary ponosi straty. Drapieżnikiem jest także
roślinożerca, który zjada całe rośliny lub powoduje ich śmierć przez zjadanie ich
fragmentów (np. zebra, krowa, antylopa).
 Wskazanie przystosowań w budowie organizmów do drapieżnictwa.
 Przystosowania drapieżników do ataku:
a)dobrze rozwinięty słuch, węch, wzrok (zlokalizowanie ofiary, ocena odległości)
b)ostre pazury, kły(chwytanie, zabijanie ofiary)
c)maskujące barwy (drapieżnik działa z zaskoczenia)
d) poduszeczki na łapach umożliwiające bezszelestne skradanie się
e) odpowiednia budowa układu kostnego i silne mięśnie zapewniają zwinność
f)ogon – stabilizacja podczas skoku
g) życie w stadzie
 Przystosowania (adaptacje) roślinożerców do odżywiania się pokarmem roślinnym:
a) Silne zęby rosnące często przez całe życie, którymi rozdrabnia włókniste pożywienie
roślinne.
b) długi rozbudowany przewód pokarmowy (4 komorowy żołądek), w którym żyją
mikroorganizmy trawiące celulozę;
c) wargi ułatwiające skubanie roślin
d) smak i węch umożliwiające rozróżnianie roślin, a tym samym rozpoznawanie roślin
trujących.
 Wskazanie przystosowań w budowie ofiary i zachowaniu do obrony przed
drapieżnikiem.
 Adaptacje ofiar drapieżników służące przeżyciu:
a) czułe narządy zmysłów -dobry słuch, węch, wzrok (odpowiednio wcześnie zauważą
ofiarę)
b) terytorializm oznaczanie i obrona własnego terytorium przed innymi osobnikami
(poprzez sygnały dźwiękowe, charakterystyczne zachowanie i wydzielanie zapachu
c) maskujące barwy (żaba trawna, ropucha0
d) sprawne ciało pozwalające na ucieczkę
e) ukrywanie się(małż, ślimak)
f) upodabnianie się do otoczenia – mimetyzm np. niektóre niegroźne gatunki
upodabniają się kształtem i barwami do drapieżników np. lancet ogłów
mleczny(niejadowity wąż) przybiera barwę węża koralowego, którego ukąszenie jest
śmiertelne; inne gatunki przybierają barwy i kształty otoczenia, w którym żyją (np.
patyczak)
g) odstraszanie, w odstraszaniu wykorzystują kolce (jeż), poroże (jeleń), jaskrawe
ubarwienie ciała (jaskrawy brzuch kumaka) lub wydzielają substancje zapachowe
(skunks)
h) życie w stadzie
i)
wytwarzanie trucizn (ropucha)
 Przystosowania roślin służące obronie przed zgryzaniem.:
a) Mechaniczne np. Ciernie (głóg, traganek), kolce (kaktus)
b) Chemiczne (olejki eteryczne, alkaloidy np. nikotyna z liści tytoniu)
c) Kamuflaż np. jasnota liście upodabnia do pokrzywy, rośliny na pustyni upodabniają się
do kamieni i w ten sposób zatrzymują wodę tzw. żywe kamienie
 Wskazanie różnic między pokarmem roślinnym i zwierzęcym:
 Pokarm roślinny jest łatwiejszy do zdobycia, lecz mało pożywny, zawiera mało białka a
dużo celulozy, której zwierzęta same nie potrafią trawić, dlatego przewody
pokarmowe roślinożerców są dłuższe, większe żołądki i żyją one w symbiozie z
mikroorganizmami trawiącymi celulozę.
 Pokarm zwierzęcy zawiera dużo białka i tłuszczu jest łatwiej przyswajalny od pokarmu
roślinnego, ale trudniejszy do zdobycia.
 Uzasadnienie korzystnego wpływu populacji drapieżników na populację ofiar
 Rola drapieżników polega na eliminowaniu z populacji osobników, które z powodu
wieku lub chorób są zbyt słabe by przeżyć. Przyczyniają się do utrzymania równowagi
biologicznej- nie dopuszczają do nadmiernego rozmnożenia się osobników danego
gatunku.
 Wyjaśnienie, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność.
Zjadający i zjadani – analiza wykresu liczebności drapieżników i ich ofiar
 Wykres
Gdy w wyniku nazbyt licznych polowań liczebność zjadanej populacji wyraźnie spada, zmniejsza się
również liczebność populacji drapieżników. Gdy jest ich mało, populacja ofiar odradza się, co z kolei
powoduje wzrost liczby napastników. Wynika stąd, że ofiary także wpływają na liczbę drapieżników –
od ilości pożywienia zależy liczba konsumentów. Populacja drapieżcy i ofiary wzajemnie regulują
swoją liczebność. np. rysie i zające
Wpływ liczebności ofiary na liczebność drapieżcy:
Wzrost liczebności drapieżcy powoduje spadek liczebności ofiary.
Spadek liczebności ofiary powoduje spadek liczebności drapieżcy
Spadek liczebności drapieżcy powoduje wzrost liczebności ofiary.
Rola drapieżników w przyrodzie
- utrzymują równowagę w biocenozie
- przez zabijanie chorych osobników nie dopuszczają do rozpowszechniania się chorób
PASOŻYTNICTWO
 Wyjaśnienie czym jest pasożytnictwo.
 Pasożytnictwo – to forma współżycia, która polega na tym, że jeden organizm
(pasożyt)żyje kosztem innego żywego organizmu (żywiciel) doprowadzając do jego
wyniszczenia i osłabienia, ale najczęściej nie doprowadzają do jego śmierci.
 Podział i przykłady pasożytów:
a) Zewnętrzne żyją na powierzchni ciała żywiciela np. kleszcz, pchła, wesz, świerzbowiec
b) Wewnętrzne zasiedlają narządy wewnętrzne żywicieli np. tasiemiec, włosień, owsik,
glista ludzka, przywry – motylica wątrobowa
c) Półpasożyty wykorzystują częściowo swojego żywiciel np. jemioła jest półpasożytem,
gdyż żyjąc na drzewach pobiera z nich wodę z solami mineralnymi a SA ma wytwarza
związki organiczne w procesie fotosyntezy, pijawka jest półpasożytem, gdyż żeruje na
swoim żywicielu np. ryba czasowo, wypija krew i odczepia się.
 Wskazanie przystosowań (adaptacji) organizmów w budowie i fizjologii do
pasożytniczego trybu życia.
a) Spłaszczone ciało (tasiemiec, przywry), dzięki czemu łatwo mieszczą się w przewodzie
pokarmowym
b) Narządy czepne (tasiemiec, przywry)
c) Białka ochronne chroniące przed strawieniem i utrudniające działanie układu
odpornościowego
d) Grube osłony izolujące od otoczenia np. włosień
e) Oddychają beztlenowo (tasiemiec)
f) Brak pewnych narządów i układów np. tasiemiec nie ma układu pokarmowego a
pokarm chłonie całym ciałem
g) Uwstecznione narządy zmysłów
h) obojnactwo
i)
składanie ogromnej liczby jaj
j) bakterie – mikroskopijnej wielkości, bardzo szybko się rozmnażają
 Wyjaśnienie, dlaczego szczególnie groźne dla żywicieli są pasożyty, które stosunkowo
niedawno (w skali ewolucyjnej) ich zaatakowały.
 Po tysiącach lat ustala się swoisty stan równowagi między pasożytem a żywicielem ,
polegający na tym, że pasożyt nie szkodzi zbytnio żywicielowi, a żywiciel toleruje
obecność pasożyta.
Naprawdę niebezpieczne są te pasożyty, które stosunkowo niedawno (w skali
ewolucyjnej)zaatakowały nowego żywiciela. Żywiciel nie ma wówczas wykształconych
mechanizmów obronnych przed pasożytem np. włosień
 Pasożyt w nietypowym żywicielu często wywołuje większe szkody, gdyż umiejscawia
się w narządach do których trafia przypadkowo np. glista psia u człowieka może trafić
nie do jelita jak u psa a do mózgu, czy oka. Pasożytem , który niedawno zaatakował
człowieka, jest HIV, wirus wywołujący AIDS a pochodzi prawdopodobnie od
występującego u małp od dawna wirusa SIV.
 Obrona przed pasożytami
a) Zachowanie higieny
b) Środki dezynfekcyjne
c) Antybiotyki (środki chemiczne skuteczne w zwalczaniu bakterii)
d) Doskonalenie układu odpornościowego.
 Porównanie pasożytnictwa i drapieżnictwa.
1) Pasożyt jest zwykle mniejszy od swojego żywiciela i najczęściej w jednym żywicielu
żyje ich wiele.
2) Pasożyt żyje zwykle kosztem jednego żywego organizmu, drapieżca w ciągu życia
zabija wiele ofiar.
3) Pasożyt jest często wyspecjalizowany i związany z konkretnym gatunkiem żywiciela,
drapieżca poluje zwykle na wiele gatunków.
KONKURENCJA
 Wskazanie czym jest konkurencja.
 Konkurencja – oddziaływanie pomiędzy osobnikami tego samego gatunku lub
osobnikami różnych gatunków polegajże na współzawodnictwie o te same zasoby
środowiska (np. o pokarm, miejsce do zakładania gniazda, powietrze, pokarm,
światło, wodę, związki mineralne, miejsce do odpoczynku i wychowywania
potomstwa, o partnera płciowego). Jest to działanie obustronne, które sprawia, że
jeden osobnik musi ustąpić miejsca innemu i przenieść się w inne miejsce.
Konkurencja wewnątrzgatunkowa jest silniejsza niż międzygatunkowa, gdyż osobniki tego samego
gatunku mają podobne wymagania(odżywiają się tym samym pokarmem, potrzebują podobnych
miejsc do rozrodu, konkurują o partnera płciowego0
 Określenie znaczenia konkurencji w rozwoju osobników, populacji i gatunku.
 Konsekwencje konkurencji:
 wewnątrzgatunkowej
1) Prowadzi do selekcji organizmów. Przeżywają tylko osobniki najlepiej dostosowane
do danych warunków. Inne giną lub nie mogą się rozmnożyć. Konkurencja staje się
silniejsza, gdy w środowisku zaczyna brakować jakiegoś składnika, o ten składnik,
którego jest najmniej toczy się zaciekła walka.
2) Prowadzi do śmierci jednego z konkurentów.
3) Może wpływać na liczbę wydawanego potomstwa.(jeśli śmiertelność jest losowa a
konkurencja słaba – produkują dużo potomstwa tanim kosztem np. ryby, płazy, a
jeżeli śmiertelność jest nielosowa a konkurencja silna – wytwarzają mało potomstwa
ale silnego zdolnego do konkurencji np. słoń, człowiek, małpy0
4) Prowadzi do ustalenia się hierarchii w stadzie, np. koguty.
5) Prowadzi do terytorializmu -podziału zajmowanego terenu i wpływa na
rozmieszczenie osobników w przestrzeni np. wilki, likaony.
 międzygatunkowej
6) Zwykle prowadzi do różnicowania się nisz ekologicznych np. szczur śniady zaczął
zamieszkiwać strychy, poddasza, korony drzew, a szczur wędrowny piwnice i
podziemne kanały, pałka wąskolistna została zmuszona do zawężenia swojej niszy
ekologicznej do głębszej wody, ustępując miejsca pałce szerokolistnej w płytszej
wodzie.
7) Może doprowadzić do wyparcia konkurenta z danego terenu.
8) Jest przyczyną selekcji, która prowadzi do ewolucji organizmów.
ALLEOPATIA – wzajemne oddziaływanie roślin na siebie przyspieszające lub hamujące wzrost i rozwój
poprzez wydzielanie substancji chemicznych, może być allelopatia dodatnia lub ujemna np. cebula na
buraka wpływa dodatnio a na fasolę ujemnie, antybiotyki wydzielane przez grzyby hamują rozwój
bakterii.
TEMAT(7) EKOSYSTEM I JEGO CZĘŚCI SKŁADOWE.
 Wskazanie żywych i nieożywionych elementów ekosystemu, wykazanie, że są one
powiązane różnorodnymi zależnościami.
 Określenie, czym jest ekosystem i podanie przykładów ekosystemów.
 EKOSYSTEM – to zespół organizmów zamieszkujących określony teren tzw. biocenoza
oraz nieożywione (abiotyczne) środowisko ich życia tzw. biotop. Elementy tego
zespołu są powiązane wzajemnymi oddziaływaniami. Między żywymi i nieożywionymi
elementami ekosystemu zachodzi zamknięty cykl krążenia materii i przepływ energii.
Ekosystem to las, +jezioro, łąka, pole, staw
BOOCENOZA + BIOTOP = EKOSYSTEM
•
BIOTOP – cześć ekosystemu obejmująca wszystkie nieożywione czynniki środowiska
np. woda, piasek, skały, powietrze, temperatura itp.
•
BIOCENOZA – ORGANIZMY ŻYWE ZASIEDLAJĄCE OKREŁONY TEREN powiązane
wzajemnymi zależnościami NP. LAS, JEZIORO, łąka
•
Podział ekosystemów
1) Naturalne – w nich przyroda rządzi się swoimi prawami, brak ingerencji człowieka np.
las, jezioro, morze, ocean
2) Sztuczne – zostały stworzone przez człowieka i są przez niego pielęgnowane, człowiek
decyduje o ich składzie gatunkowym, np. staw, pole, łąka, akwarium, sad
 Wyjaśnienie czym jest sukcesja ekologiczna.
 Ekosystemy zmieniają się w czasie, gdyż współtworzące je organizmy tak zmieniają
swoje środowisko, że jego warunki stają się dogodniejsze dla innych organizmów.
Wkraczają one do przeobrażającego się ekosystemu, wypierają organizmy, które były
dotychczas jego składnikami i zajmują ich miejsce.
 SUKCESJA – to przekształcanie się jednego ekosystemu w drugi np. jeziora w las.
 SUKCESJA PIERWOTNA – to proces spontanicznych przemian ekosystemu w trakcie
kolonizowania niezasiedlonego uprzednio terenu, rozpoczynający się od wytworzenia
gleby przez wszystkie stadia pośrednie do stadium końcowego – klimaksowego np.
kształtowanie się ekosystemu lasu na wydmie. (klimaks – najbardziej trwałe stadium
ekosystemu nie podlegające kolejnym przekształceniom np. las)
 SUKCESJA WTÓRNA – odradzanie się ekosystemu na obszarze, na którym dawniej
ekosystem istniał np. na polu zostawionym odłogiem powstanie las.
 Las pierwotny powstaje w wyniku sukcesji pierwotnej , jest trwały, co znaczy, że
wszystkie jego składniki są doskonale dostosowane do panujących w nim
warunków i przybysze spoza lasu nie mogą im zagrozić.
 Las naturalny – powstał w wyniku sukcesji wtórnej, powraca na swe dawne tereny.
 Przystosowania organizmów do różnych warunków biotopu:
1) Organizmy ciepłolubne wymagają wysokich temperatur do wzrostu i rozwoju i np.
kaktus zredukował liście do igieł, co chroni przed transpiracją, a lis fenek ma duże
uszy, które oddają nadmiar ciepła
2) Organizmy zimnolubne skutecznie chronią się przed zimnem poprzez ograniczenie
rozmiarów ciała np. brzoza karłowata lub gęste futro np. niedźwiedź polarny, wół
piżmowy
3) Organizmy sucholubne gromadzą zapasy wody np. rojnik, redukują liście lub
wykształcają płytki system korzeniowy.
4) Organizmy wilgociolubne mają słabo rozwinięty system korzeniowy, duże blaszki
liściowe oraz cienką warstwę wosku na powierzchni liści np. knieć błotna.
5) Organizmy światłolubne chronią się przed poparzeniem słonecznym za pomocą
grubej warstwy wosku, gęstych włosków na powierzchni liści np. agawa, lipa, kaktusy,
rozchodnik.
6) Organizmy cieniolubne – nadmiar światła prowadzi do poparzenia, zahamowania
wzrostu lub śmierci np.. paproć, bluszcz.
7) Sen zimowy – to proces występujący u niektórych ssaków występujących w strefie
zimnej i umiarkowanej. Polega na spowolnieniu do niezbędnego minimum procesów
życiowych w okresie , kiedy zdobycie pokarmu jest utrudnione z powodu warunków
klimatycznych (np. świstak, suseł, nietoperz)
8) Odrętwienie – to proces występujący u wszystkich zwierząt zmiennocieplnych, które
żyją w strefie umiarkowanej. Polega na spowolnieniu procesów życiowych, gdy niskie
temperatury powietrza mogłyby doprowadzić do zamarznięcia organizmu (np.,. żaba,
jaszczurka, ropucha).
TEMAT(8):Łańcuchy i sieci pokarmowe.
 Opisanie zależności pokarmowych (łańcuchy i sieci pokarmowe)w ekosystemie,
rozróżnienie producentów, konsumentów, destruentów oraz przedstawienie ich roli w
obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem.
 Łańcuch pokarmowy to ciąg kolejno zjadających się organizmów. Jego kolejne ogniwa
to poziomy pokarmowe (troficzne).Poszczególne łańcuchy rozgałęziają się ,łączą i
przenikają tworząc sieci pokarmowe.
 Ogniwa (poziomy troficzne) łańcucha pokarmowego:
1) Producenci – to organizmy, które w procesie fotosyntezy z dwutlenku węgla i wody
przy udziale energii świetlnej wytwarzają związki organiczne, w których
zmagazynowana jest energia chemiczna. Producentami są rośliny, glony, niektóre
gatunki bakterii.
2) Konsumenci – to organizmy odżywiające się innymi organizmami. Są nimi wszystkie
organizmy cudzożywne.
a. Konsumenci I rzędu – odżywiają się roślinami (roślinożercy) np. rozwielitka, koza,
zebra
b. Konsumenci II rzędu i konsumenci III rzędu (mięsożercy) –odżywiają się innymi
konsumentami (konsument Ii rzędu – np. płoć, konsument III rzędu np. okoń).
3) Reducenci – to szczególna grupa konsumentów, odżywiająca się związkami
organicznymi zawartymi w ciałach obumarłych organizmów. Rozkładają te związki
pokarmowe na proste związki nieorganiczne(np. dwutlenek węgla, wodę, amoniak).
Reducenci odgrywają najważniejszą rolę w procesie krążenia pierwiastków w
przyrodzie. Do tej grupy należą głównie bakterie i grzyby, ale także pierścienice, liczne
owady i ich larwy, mięczaki, skorupiaki(te ostatnie rozkładają częściowo martwe
szczątki).
 Przykłady łańcuchów pokarmowych.
Trawa …………….> pasikonik………………>
żaba………………………….> lis
Producent………….>konsument I rzędu ….>konsument IIrzędu……….>konsument IIIrzędu
Kapusta………….>gąsienica motyla…..>chrząszcz……>skowronek…….>jastrząb
Liście topoli………>zając……> lis
 Przykłady sieci pokarmowych, nazwanie poszczególnych ogniw.
 Wskazanie ekosystemów, w których brak jest producentów.
 Istnieją ekosystemy, w których nie ma producentów. Są one zależne od stałej dostawy
materii organicznej z innych ekosystemów. Są to ekosystemy głębin oceanicznych. Nie
dociera tam światło, a pierwszymi ogniwami łańcuchów pokarmowych są
detrytusożercy, którzy odżywiają się materią organiczną opadającą z wierzchnich ,
prześwietlonych warstw oceanu.
 Uzasadnienie, dlaczego układy przyrodnicze, w których łańcuchy pokarmowe się
rozgałęziają, tworząc sieci pokarmowe, są trwalsze od tych, w których występują tylko
proste łańcuchy pokarmowe.
 W łańcuchu pokarmowym na każdym kolejnym poziomie troficznym występują ubytki
energii. Im dłuższy łańcuch , tym ostatnie jego ogniwo otrzymuje jej mniej. W sieci
pokarmowej dany organizm może uzyskać dodatkowo energię z innych łańcuchów
pokarmowych.
 Przedstawienie zależności pokarmowych i strat energii w układach przyrodniczych w
formie piramidy ekologicznej.
 Piramida ekologiczna – przedstawia zależności pokarmowe w układzie przyrodniczym
oraz towarzyszące im straty energii.
 Rysunek
Najniższy stopień piramidy pokazuje ilość energii zgromadzonej w ciałach
producentów. Następne stopnie, z których każdy jest 10x krótszy od poprzedniego,
ilustrują ilość energii zebranej w ciałach konsumentów, stanowiących kolejne ogniwa
łańcucha pokarmowego.
TEMAT(9):KRĄŻENIE MATERII I PRZEPŁYW ENERGII W EKOSYSTEMIE.
 PRZEPŁYW ENERGII W EKOSYSTEMIE.
1) W każdym ekosystemie odbywa się jednokierunkowy przepływ energii.
2) Pierwszym i najważniejszym źródłem energii jest Słońce.
3) Jedynie rośliny mogą wykorzystywać energię słoneczną i przekształcać ją w wiązania
chemiczne związków organicznych. Organizmy cudzożywne są uzależnione od tego,
ile zdołają wyprodukować rośliny podczas fotosyntezy.
4) Większą część produktów fotosyntezy rośliny zużywają na własne potrzeby. Część z
nich, pod postacią szczątków roślinnych, wykorzystują destruenci, część jest
uwalniana w postaci ciepła.
5) Zwierzęta roślinożerne mogą wykorzystać zaledwie ok. 1/10 części tego, co
wytworzyły rośliny.
6) Kolejne ogniwo łańcucha oznacza następne straty energii i dziesięciokrotnie skrócone
zasoby pokarmu.
7) Energia związana przez rośliny, przepływa przez układ przyrodniczy; stopniowo jest
uwalniana na każdym z poziomów pokarmowych, ostatni poziom wykorzystuje jej
resztki.
 KRĄŻENIE MATERII (OBIEG ENERGII ) W EKOSYSTEMIE
 Materia nieustannie krąży w układzie przyrodniczym. Sprawnie funkcjonujący układ
przyrodniczy nie potrzebuje dopływu materii z zewnątrz.
Rośliny produkują związki organiczne z nieorganicznych, pobieranych ze środowiska.
Konsumenci(roślinożercy, drapieżcy, destruenci) wykorzystują zawartą w nich energię,
rozkładając je z powrotem do prostych związków nieorganicznych, które wracają do
środowiska.
Pierwiastki zatem krążą w przyrodzie między producentami, konsumentami i
środowiskiem nieożywionym. Najważniejszymi pierwiastkami są C,H,O,N,S,P. Nazywa się
je pierwiastkami biogennymi, czyli rodzącymi życie.
 Obieg węgla w przyrodzie
 Węgiel krąży w przyrodzie dzięki fotosyntezie i oddychaniu.
 Podstawowe etapy w obiegu węgla w przyrodzie t o przyswajanie dwutlenku węgla
drogą fotosyntezy i jego wydalanie z powrotem do atmosfery jako produktu
oddychania. Człowiek wprowadza dodatkowe ilości węgla do obiegu, spalając paliwa
kopalne.
Obieg węgla w przyrodzie.
 Obieg azotu w przyrodzie.
TEMAT(10):GLOBALNE ZMIANY W ŚRODOWISKU BĘDĄCE SKUTKIEM
DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA.
 Przedstawienie przyczyn i analiza skutków globalnego ocieplenia klimatu.
 Do globalnego ocieplania się klimatu przyczynia się efekt cieplarniany.
 Efekt cieplarniany (szklarniowy) – to zjawisko ocieplania klimatu spowodowane
zwiększoną ilością zanieczyszczeń gazowych, głównie dwutlenku węgla , ale także
pary wodnej, metanu, ozonu)w atmosferze, które pochłaniają promieniowanie
cieplne. Prowadzi to do wzrostu temperatury atmosfery, a tym samym do ogrzewania
się lądów i wód.
 Przyczyny efektu cieplarnianego:
a) Wycinanie lasów równikowych
b) Pożary (np. sawanny afrykańskiej)
c) Wydzielanie się metanu na polach ryżowych w krajach Azji
d) Wymieranie planktonu mórz i oceanów pod wpływem zanieczyszczeń chemicznych
oraz promieniowania UV przechodzącego przez dziurę ozonową
e) Zbyt duża emisja dwutlenku węgla przez kraje wysoko uprzemysłowione w wyniku
spalania węgla i ropy naftowej.
 Skutki efektu cieplarnianego:
a) Topnienie lodowców
b) Podniesienie poziomu mórz i oceanów
c) Nasilenie parowania wód (szczególnie mórz i oceanów)
d) Susze w pewnych rejonach Ziemi, a zwiększenie opadów w innych
e) Przemieszczenie prądów oceanicznych
f) Migracje zwierząt i wymieranie pewnych gatunków
g) Zamieranie pewnych ekosystemów i powstawanie nowych
 Sposoby ograniczania zanieczyszczeń powietrza:
a) Stosowanie filtrów oczyszczających gazy odprowadzane przez kominy
b) Całkowite izolowanie procesów produkcyjnych od środowiska
c) Stosowanie katalizatorów w autach
d) Stosowanie benzyny bezołowiowej jako źródła energii w silnikach
e) Utrzymywanie pojazdów w dobrym stanie technicznym
f) Rozwój transportu rowerowego
g) Odsiarczanie węgla kamiennego przeznaczonego do spalania
h) Stosowanie odnawialnych źródeł energii
i)
Zazielenianie terenów miejskich
j) Zalesianie terenów porolniczych
k) Zastępowanie freonów innymi substancjami chemicznymi
l)
Zastępowanie ochrony chemicznej roślin uprawnych ochroną biologiczną.
 UZASADNIENIE KONIECZNOŚCI SEGREGOWANIA ODPADÓW W GOSPODARSTWIE
DOMOWYM ORAZ KONIECZNOŚĆ SPECJALNEGO POSTĘPOWANIA ZE ZUŻYTYMI
BATERIAMI, ŚWIETLÓWKAMI, PRZETERMINOWANYMI LEKAMI.
 Odpady - to zużyte lub nieprzydatne przedmioty i inne substancje stałe, które są
uciążliwe dla człowieka i środowiska. Powstają w wyniku działalności człowieka
związanej z bytowaniem, a także są skutkiem działalności gospodarczej.
 Źródła odpadów :
I.
Odpady komunalne – pochodzą z mieszkań, miejsc użyteczności publicznej oraz
zakładów pracy. Są bardzo zróżnicowane pod względem składu chemicznego.
Zawierają około 50% substancji organicznych, a pozostałe to między innymi szkło i
metale.
II. Odpady przemysłowe – powstają w wyniku działalności gospodarczej człowieka.
Pochodzą przede wszystkim z górnictwa(szlam, żużel), hut, przemysłu energetycznego
i chemicznego
 Odpady promieniotwórcze, farby, lakiery, wybielacze, środki czyszczące, baterie,
świetlówki, akumulatory, oleje, rozpuszczalniki zalicza się do odpadów
niebezpiecznych. Zawierają substancje toksyczne, które są przenoszone przez wiatr
lub wodę i zanieczyszczają powietrze oraz gleby. Uwalniają metale ciężkie np. glin,
rtęć, ołów, kadm, które przedostają się do roślin, uszkadzają ich tkanki, powodując
zamieranie całych organizmów. Trucizny kumulują się w organizmach roślinożerców i
mięsożerców, ostatnie ogniwa łańcuchów pokarmowych mają ich najwięcej i dlatego
gwałtownie wymierają (np.DDT – środek owadobójczy stosowany na początku XX
wieku spowodował gwałtowne wyginięcie ptaków drapieżnych) .Trucizny przedostają
się do wód gruntowych, mogą spowodować skażenie wody pitnej.
 Odpady należy segregować, gdyż wówczas można je ponownie wykorzystać.
 Sposoby wykorzystania odpadów:
I.
RECYKLING – polega na ponownym zastosowaniu do cyklu produkcyjnego odpadów,
np. szkła, papieru, plastiku, tkanin, metali. Dzięki temu zmniejsza się ilość odpadów,
obniżają się koszty produkcji, są oszczędzane materiały i surowce oraz energia. Aby
ponownie wykorzystać odpady, należy prowadzić ich selektywną zbiórkę.
II. UTYLIZACJA – polega na wykorzystaniu odpadów jako surowce do przerobu np.
odpadów mięsnych, kostnych i rybnych używa się do produkcji mączki kostnej, rybnej,
klejów oraz żelatyny. Najważniejszym sposobem utylizacji jest spalanie w celu
unieszkodliwiania pewnych substancji lub uzyskania energii.
 Składowanie odpadów:
Odpady (śmieci) składuje się w miejscach wyłącznie do tego przeznaczonych zwanych
wysypiskami. Podłoże jego musi być szczelne, tak aby szkodliwe substancje nie przedostawały
się do wód gruntowych. Każde wysypisko śmieci po spełnieniu swojej funkcji podlega
rekultywacji, czyli zagospodarowaniu (np. zalesieniu). Na wysypiskach śmieci nie wolno
składować odpadów biologicznych (np. ze szpitali), odpadów radioaktywnych i chemicznych.
 Spalarnie – inny sposób pozbywania się śmieci, powstające wówczas dymy powinny
przechodzić przez układ filtrów, aby wyeliminować możliwość przedostawania się do
powietrza atmosferycznego substancji trujących. Zużyte filtry należy utylizować.
 DZIAŁANIA OGRANICZAJĄCE ZUŻYCIE WODY I ENERGII ELEKTRYCZNEJ ORAZ
WYTWARZANIE ODPADÓW W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH.
 Woda to substancja niezbędna do życia. Jest używana na co dzień do picia, do
utrzymania higieny a także wykorzystywana w rolnictwie, w przemyśle oraz jako
środek transportu, Może być również źródłem energii.
 Wody nieodnawialne – to wody oligoceńskie, zgromadzone kilka milionów lat temu.
Znajdują się na głębokości ponad 200 m i są bardzo czyste. Z tego względu zostały
objęte ochrona i użytkowanie ich wymaga specjalnych zezwoleń.
 Polska należy do krajów o stosunkowo niewielkich zasobach wodnych. W większości
są one uzupełniane przez opady atmosferyczne. Wodę czerpie się przede wszystkim z
rzek. Należy pobierać ją umiarkowanie, aby nie dopuścić do wyschnięcia rzeki, czego
konsekwencją byłoby zniszczenie odpowiednich dla ryb i ptaków miejsc lęgowych
oraz utrata zdolności rzeki do samooczyszczania się.
 Działania ograniczające zużycie wody:
Istnieją różnorodne sposoby oszczędzania wody w gospodarstwie domowym. Różnią się one
dość znacznie dla gospodarstw miejskich i rolnych. Do podstawowych należą:
•
dbałość o jakość sieci wodnej, w szczególności:
o
likwidacja przecieków
o
montaż sprzętów ograniczających zużycie wody, jak np. podwójne spłuczki
o
montaż perlatoorów (sitko na końcu wylewki napowietrzające strumień
wypływającej wody)
•
racjonalne używanie wody
o
w trakcie mycia się (zakręcanie wody przy myciu zębów, prysznic zamiast wanny)
o
podczas zmywania naczyń i sprzątania
o
do podlewania
 Działania ograniczające zużycie energii elektrycznej:
a) Załóż świetlówki energooszczędne
b) Wyłączaj urządzenia RTV, nie pozostawiaj na tzw. czuwaniu
c) Odstaw lodówkę od ściany na odległość 10cm (odpowiednia cyrkulacja
powietrza)
d) W czajniku elektrycznym gotuj tylko tyle wody, ile potrzebujesz
e) Włączaj pralkę, gdy jest całkowicie wypełniona
 Działania ograniczające wytwarzanie odpadów w gospodarstwach
domowych.
a) Wybieranie towarów w sklepie mających oszczędne opakowania
b) Unikanie przy zakupach plastikowych toreb (reklamówek)
c) Ograniczyć używanie wyrobów jednorazowego użytku(obrusy, ręczniki z
papieru, kubki, talerze plastikowe)
d) Segregować odpady celem ponownego wykorzystania
e) Odzieży nie wrzucać do pojemników, położyć obok, aby mogli skorzystać z
niej inni
f) Odpadki organiczne zmienić na kompost, z którego otrzyma się najlepszy
nawóz.
 Ścieki zanim trafią do wód, należy oczyszczać najpierw mechanicznie, a
później biologicznie i ewentualnie chemicznie.
 Produkcja energii z użyciem paliw kopalnych powoduje zanieczyszczenie
środowiska. Dlatego coraz częściej są wykorzystywane naturalne źródła
energii, zwane alternatywnymi, które nie szkodzą przyrodzie.
 Alternatywne źródła energii to energia: wiatru, szybko płynącej wody,
geotermiczne i słoneczna.
 Ostatnio nastąpił odwrót od wykorzystywania energii atomowej. Przyczynami
tego zjawiska są : konieczność późniejszego składowania niebezpiecznych dla
otoczenia odpadów radioaktywnych oraz obawa przed zagrożeniem awarią
reaktorów atomowych.
Ochrona środowiska i przyrody
Ochrona środowiska
 Środowisko – to wszystkie elementy świata ożywionego (np. rośliny, zwierzęta) oraz
nieożywionego (np. warunki klimatyczne i geologiczne łącznie z elementami
powstałymi w wyniku działalności ludzkiej – zabudowania, drogi, linie elektryczne,
linie kolejowe). Te elementy są ściśle ze sobą powiązane i na siebie oddziałują.
 Ochrona środowiska – to działanie człowieka zmierzające do zachowania możliwości
użytkowania zasobów środowiska przez przyszłe pokolenia.
 Zasoby przyrody
1) Niewyczerpywalne – energia prądów morskich, wodospadów, wiatru, gorących wód,
gejzerów, Słońca
2) Wyczerpywalne
a) Odnawialne – między innymi zwierzęta, rośliny, wody głębinowe i powierzchniowe
b) Nieodnawialne – między innymi węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, rudy metali,
gaz ziemny, ropa naftowa.
 Krajobraz
1) Naturalny (pierwotny) – fragment powierzchni Ziemi ze wszystkimi elementami
przyrodniczymi (np. świat roślinny i zwierzęcy, rzeźba terenu, wody, warunki
klimatyczne), charakteryzujący się brakiem wpływów człowieka np. Puszcza
Białowieska, Tatry, okolice biegunów.
2) Przeobrażony – krajobraz w mniejszym lub większym stopniu zmieniony przez
człowieka (m.in. z zabudowaniami, liniami kolejowymi, drogami) np. krajobraz
rolniczy.
3) Zdegradowany – krajobraz, który uległ zniszczeniu wskutek działalności człowieka,
charakteryzuje się niską liczebnością lub całkowitym brakiem większości gatunków
naturalnie występujących na danym terenie, np. krajobraz przemysłowy
 Organizmy biowskaźnikowe (bioindykatory)
Bioindykatory – to organizmy, które są biologicznymi wskaźnikami czystości środowiska, w
którym żyją. Charakteryzują się zróżnicowaną wrażliwością na różnorodne czynniki
abiotyczne, szczególnie zanieczyszczenia. Należą tu głównie gatunki o wąskim zakresie
tolerancji ekologicznej.
Zanieczyszczenia powietrza
 Zanieczyszczenia powietrza – to substancje, które dostają się do atmosfery ze źródeł
naturalnych (np. pyły z czynnych wulkanów) lub na skutek działalności człowieka (np.
SO3, który powstaje w wyniku spalania węgla brunatnego i kamiennego. Niektóre z
tych substancji np. freony nie są naturalnymi składnikami powietrza, lecz występują w
ilościach przekraczających ich naturalny udział (np. CO2)
 Rodzaje zanieczyszczeń powietrza
1) Gazowe – między innymi SO2, SO3, CO, NOx, NH3, Co2, HF, O3, fenole, freony,
niektóre węglowodory
2) Pyłowe – m.in. pył węglowy, sadza, cząstki gleby, kurz.
 Przyczyny zanieczyszczeń powietrza
1) Wylesianie – w efekcie wycinania lasów korzenie drzew nie wiąż gleby leśnej.
Uwolnione cząstki gleby są wywiewane przez wiatr i tworzą pyłowe zanieczyszczenia
powietrza.
2) Przemysł – produkcja na dużą skalę pewnych materiałów niezbędnych człowiekowi do
życia przyczynia się do wprowadzania do powietrza zanieczyszczeń pyłowych (np.
cementownie) lub gazowych (np. huty).
3) Transport, pojazdy – komunikacja samochodowa powoduje uwalnianie się spalin,
które zawierają głównie zanieczyszczenia gazowe (np. CO, SO2, NOx) oraz
zanieczyszczeń pyłowych(głównie cząstek ze ścierających się opon i klocków
hamulcowych).
4) Paleniska pieców - uwalniają do atmosfery ogromne ilości zanieczyszczeń stałych (np.
sadzę – czysty węgiel) oraz gazowych (np. CO, CO2).
5) Rolnictwo – środki ochrony roślin, tak zwane pestycydy, używa się, aby zniszczyć
chwasty i szkodniki. Te środki są produkowane w postaci proszku. Rozpylanie tych
substancji często powoduje, że wiatr przenosi je na inne tereny, niż pola uprawne. W
ten sposób może dochodzić do wdychania tych substancji przez ludzi i zwierzęta, a
także do niszczenia roślin w ich naturalnych środowiskach.
 Bioindykatory czystości powietrza – najlepszymi bioindykatorami czystości powietrza
są porosty, które są wrażliwe głównie na zanieczyszczenia SO2, NOx. W strefie
powietrza bardzo zanieczyszczonego tymi gazami porosty nie występują. W strefie
dużego zanieczyszczenia występują porosty skorupiaste, w strefie niewielkiego
zanieczyszczenia – porosty listkowate, a w strefie najczystszej – krzaczkowate.
 Skutki zanieczyszczenia powietrza
I.
Dla człowieka i zwierząt

Zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego 9 podrażnienie błon śluzowych,
kaszel)

Alergie

Choroby skóry i układu krążenia

Obniżenie odporności na drobnoustroje chorobotwórcze

Nowotwory

Wady rozwojowe płodów

Ołów i jego związki uszkadzają układ nerwowy.
II. Dla roślin

Uszkodzenia liści, igieł, korzeni

Obniżenie odporności na szkodniki i drobnoustroje chorobotwórcze

Osłabienie wzrostu i zamieranie roślin.
 Smog – to szczególnie niebezpieczny dla człowieka rodzaj zanieczyszczenia powietrza,
będący mieszaniną zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Szkodliwymi substancjami
jest nasycona warstwa powietrza znajdująca się bezpośrednio nad powierzchnia
ziemi. Powstaje w uprzemysłowionych miastach. Wygląda jak gęsta mgła, jest
nasycona dymem- drobinami sadzy, tlenkami węgla, Sierki, azotu, cząsteczkami ropy
oraz benzyny, spalinami samochodowymi i uwalnianymi z gospodarstw domowych.
a) Smog typu londyńskiego (mgła przemysłowa) – powstaje, gdy powietrze jest
zanieczyszczone głównie dwutlenkiem siarki, dwutlenkiem węgla oraz pyłem
węglowym. Ten smog wywołuje podrażnienia, oparzenia układu oddechowego,
masowe zachorowania a nawet śmierć.
b) Smog typu Los Angeles(smog fotochemiczny) – powstaje w warunkach klimatu
gorącego. Tworzy się głównie ze spalin samochodowych, które zawierają między
innymi tlenki azotu, tlenek węgla, metan oraz węglowodory. Pod wpływem
promieniowania słonecznego te substancje reagują ze sobą, tworząc między innymi
ozon przyziemny. Ten typ smogu nie wywołuje masowych zachorowań aniz zgonów
wśród ludzi, lecz zmniejsza odporność organizmu, Bardzo wrażliwe na ozon
przyziemny są rośliny. Wnikający przez aparaty szparkowe do liści ozion niszczy
chlorofil i zaburza transport wody w roślinie, co uniemożliwia zachodzenie
fotosyntezy.
 Kwaśne opady – tlenki azotu i siarki wchodzą w reakcje chemiczne z wodą znajdującą
się w postaci pary wodnej w powietrzu, tworząc kwasy: siarkowe i azotowe. Wraz z
mgłą, śniegiem i deszczem kwasy te spadają na ziemię jako kwaśne opady (deszcze).
Niszczą roślinność , powodują zakwaszenie wód i gleb, niszczą budowle. Szczególnie
wrażliwe na zanieczyszczenia są lasy iglaste, np. lasy Gór Izerskich ginęły z powodu
kwaśnych opadów.
 Ozonosfera i dziura ozonowa
Ozonosfera – to warstwa ozonu znajdująca się na wysokości 20-50km nad powierzchnią
Ziemi. Pochłania część promieniowania ultrafioletowego (UV) emitowanego przez Słonce.
Duża ilość promieni UV jest szkodliwa dla ludzi i zwierząt.
Dziura ozonowa – to zjawisko zmniejszania się warstwy ozonu w ozonosferze.
 Przyczyny powstawania dziury ozonowej
Główną przyczyną rozkładu cząsteczek ozonu w ozonosferze są freony- gazy oznaczone
symbolem CFC – od budowy cząsteczki, którą tworzą węgiel –C, fluor – F, chlor Cl i to właśnie
chlor wskutek promieniowania ultrafioletowego rozkłada ozon (były powszechnie stosowane
jako czynnik chłodzący w urządzeniach chłodniczych oraz areozolach) oraz tlenki azotu
(powstają w wyniku spalania paliw w silnikach samolotów i rakiet). Po raz pierwszy ponad 20
lat temu to zjawisko zaobserwowano nad Antarktydą. Potem badania wykazały, że występuje
również nad innymi rejonami świata, w tym nad Polską. Obecnie w wielu krajach świata,
również w Polsce, jest zabronione wykorzystywanie freonów w przemyśle i innych
dziedzinach życia (produkcja aerozoli, rolnictwo, pralnie chemiczne, konserwacja drewna)
 Etapy powstawania dziury ozonowej
1) Promieniowanie UV rozrywa silne wiązanie chemiczne w cząsteczce freonu i wyzwala
atom chloru.
2) Atom chloru atakuje cząsteczkę ozonuO3, prowadząc do uwolnienia cząsteczki O2 i
tlenku chloru- ClO.
3) Tlen rozbija cząsteczkę ClO na tlen oraz chlor i proces się powtarza.
 Skutki dziury ozonowej
Zmniejszenie się warstwy ozonowej sprawia, że do powierzchni ziemi dociera szkodliwe
promieniowanie ultrafioletowe. To promieniowanie może powodować:

Uszkodzenie DNA w komórkach – u ludzi i zwierząt może to prowadzić do zmian
nowotworowych,

Oparzenia i choroby skóry

Uszkodzenia wzroku zarówno u człowieka, jak i u zwierząt,

Przyspieszanie procesu starzenia się,

Spadek masy planktonu roślinnego i zwierzęcego, który stanowi pierwsze ogniwo
łańcuchów pokarmowych (spadek masy planktonu oznacza brak pokarmu dla
roślinożerców żyjących w morzach i oceanach, a to prowadzi do zaburzeń w
funkcjonowaniu łańcuchów pokarmowych),

Zwiększenie się ilości dwutlenku węgla w wodach i atmosferze oraz spadek ilości
tlenku węgla (wzrost ilości CO2 potęguje efekt cieplarniany).
Zanieczyszczenie wód
 Zanieczyszczenia wód – to substancje i mikroorganizmy występujące w wodach w
ilości przekraczającej ich naturalny udział.
 Parametry oceny jakości wód:

Fizykochemiczne – temperatura, natlenienie, zakwaszenie, zasolenie

Biologiczne – obecność i skład gatunkowy organizmów

Hydromorfologiczne – dynamika przepływu wody, głębokość i szerokość koryta, rodzaj
podłoża, struktura brzegu, bariery
 Bioindykatory czystości wód- stan czystości wód określa się między innymi na
podstawie występowania lub braku charakterystycznych gatunków, między innymi
glonów, owadów, pierwotniaków.

Wody czyste – gatunki wskaźnikowe: larwa jętki, widelnicy, chruścika

Wody średnio zanieczyszczone – gatunki wskaźnikowe: kiełż zdrojowy, ośliczka,
pijawka rybia.

Wody silnie zanieczyszczone- gatunki wskaźnikowe: rurecznik, larwa ochotki
czerwonej.
 Klasyfikacja czystości wód

Klasa I – woda bardzo dobrej jakości, nadająca się do picia.

Klasa II – woda dobrej jakości, nadająca się do picia po uzdatnieniu, przeznaczona do
celów rekreacyjnych, uprawiania sportów wodnych oraz urządzania kąpielisk.

Klasa III – woda zadawalającej jakości, nadająca się do picia po uzdatnieniu oraz do
nawadniania terenów rolniczych i ogrodniczych.

Klasa IV – woda niezadawalającej jakości, nadająca się do picia po uzdatnieniu.

Klasa V – woda złej jakości, nienadająca się do picia, niepodlegająca uzdatnieniu.
 Rodzaje zanieczyszczeń wód

Zanieczyszczenia naturalne – pojawiają się w wodach w wyniku przedostania się do
wód substancji naturalnego pochodzenia z lądu. Są to między innymi pył wulkaniczny,
cząstki z pożarów lasów.

Zanieczyszczenia antropogeniczne – są to zanieczyszczenia powstałe w wyniku
działalności człowieka, m.in. ścieki komunalne i przemysłowe, ścieki i spływy rolnicze.

Ścieki komunalne – to wody pochodzące z mieszkań, miejsc użyteczności publicznej
oraz zakładów pracy. Zużycie wód następuje przede wszystkim w wyniku prowadzenia
gospodarstw domowych i czynności higieniczno – sanitarnych. Te ścieki zawierają
głównie detergenty, związki organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego oraz
drobnoustroje, w związku z tym powinny trafiać do oczyszczalni.

Ścieki przemysłowe – to wody pochodzące z różnorodnych procesów
technologicznych (np. w mleczarniach, browarach, cukierniach i zakładach mięsnych.
Woda jest tu środkiem czyszczącym, czynnikiem chłodzącym lub produktem reakcji
chemicznych. Ścieki przemysłowe są zanieczyszczone wieloma szkodliwymi
organicznymi lub nieorganicznymi substancjami chemicznymi. Powinny trafiać do
oczyszczalni. Jeżeli tak nie jest i dostają się do gleby lub wód, powodują znaczne
szkody w środowisku.

Ścieki rolnicze – powstają w gospodarstwach rolnych i fermach hodowlanych, a także
spływają z pól. Zawierają zanieczyszczenia naturalne(np. cząstki obornika) lub
chemiczne (np. środki ochrony roślin, nawozy sztuczne).
 Skutki zanieczyszczenia wód

Eutrofizacja – proces zachodzący w wodach stojących – jeziorach i stawach oraz
oczkach wodnych. Polega na wzbogacaniu wody w sole mineralne i związki
organiczne, które mają najczęściej pochodzenie rolnicze (nawozy naturalne i sztuczne
spływające z pól wraz z deszczami). Te substancje powodują wzrost żyzności zbiornika
i nadmierny rozwój roślin. W rezultacie dochodzi do zabagnienia zbiornika.

Zakwity wód – efektem eutrofizacji zbiornika wodnego jest bardzo intensywny rozwój
planktonu roślinnego (fitoplanktonu). Planktonożercy nie nadążają z konsumpcją tak
dużej ilości pokarmu. Obumierająca masa opada na dno. Tu następuje jej rozkład
(gnicie). Prowadzi to do poważnego zmniejszenia się ilości tlenu w zbiorniku, a w
efekcie do obumierania zwierząt. Substancje chemiczne wydzielane w czasie gnicia
powodują zatrucia i spadek liczebności wielu gatunków zwierząt.

Skutki zanieczyszczenia wód dla człowieka – kontakt z zanieczyszczonymi wodami
może powodować alergie, podrażnienia skóry, a także zatrucia pokarmowe.

Skutki zanieczyszczenia wód dla roślin i zwierząt – zanieczyszczenia wód powodują
gromadzenie się w tkankach trujących substancji chemicznych i przekazywanie ich
dalej w łańcuchach pokarmowych, osłabienie wzrostu i rozwoju organizmów oraz
mogą się stać przyczyną nagłej śmierci organizmów lub ich powolnego wymierania.
 Ochrona wód powinna polegać na:

Budowaniu miejskich oczyszczalni ścieków oraz przydomowych oczyszczalni na
terenach wiejskich,

Ograniczaniu stosowania chemicznych środków ochrony roślin uprawnych oraz
rezygnowaniu z nawozów sztucznych,

Wdrażaniu nowoczesnych technologii przemysłowych ograniczających zużycie wody
oraz stosowaniu obiegów zamkniętych wody,

Racjonalnym i oszczędnym wykorzystywaniu wody w gospodarstwach domowych.
 Melioracje – zabiegi techniczne regulujące poziom wód np. prostowanie koryt rzek i
budowanie obwałowań wzdłuż brzegów, na łąkach tworzenie systemu kanałów
odprowadzających nadmiar wody. Skutkiem melioracji jest zwykle osuszenie terenu i
obniżenie poziomu wód gruntowych.
 Zbiorniki retencyjne są budowane na rzekach, chronią doliny rzeczne przed
powodziami, lecz jednocześnie w sposób nieodwracalny zmieniają środowisko np.
jesiotry lub łososie nie mogą dopłynąć na tarło do źródeł rzek.
 MORZA (WODY SŁONE)
1) Morze dostarcza bogactw naturalnych, przede wszystkim ropy naftowej i gazu
ziemnego oraz pożywienia.
2) Odpady wyrzucane do morza, a także zanieczyszczenia powstające podczas
eksploatacji i transportu ropy naftowej, powodują skrzenie wody, które jest szkodliwe
dla zamieszkujących ,morza organizmów. Ma również negatywny wpływ na zdrowie
ludzi.
3) W celu zapobiegania zanieczyszczeniom wód słonych oraz polepszenia ich stanu rządy
wielu państw prowadzą konsekwentne i zdecydowane działania, polegające na
opracowaniu przepisów dotyczących eksploatacji morskich bogactw naturalnych.
Zanieczyszczenie gleb
 Zanieczyszczenia gleb – to substancje chemiczne występujące w glebach w ilości
przekraczającej ich naturalny poziom, w odpadach często znajdują się substancje
toksyczne, które zatruwają glebę.
 Źródła zanieczyszczeń gleb
1) Przemysł – odpady, pyły, sól, tlenki siarki i azotu(kwaśne deszcze), metale ciężkie (np.
rtęć, kadm).
2) Rolnictwo - środki ochrony roślin (pestycydy), nadmiar nawozów sztucznych, ścieki z
ferm hodowlanych.
3) Transport – pyły, spaliny(ołów, tlenek węgla, dwutlenek węgla, węglowodory).
 Bioindykatory jakości gleb – jakość gleby(np. zakwaszenie, zawartość substancji
mineralnych) można poznać po rosnących na niej roślinach.

Gleby kwaśne – gatunki wskaźnikowe: fiołek, wrzos, skrzyp polny.

Gleby zasadowe – gatunki wskaźnikowe: mak polny

Gleby zawierające azot – gatunki wskaźnikowe: ślaz, komosa, pokrzywa zwyczajna.
 Skutki zanieczyszczenia gleb
Zanieczyszczenia wywołują zmiany właściwości gleb:
- fizyczne – zmiana struktury gleby,
- chemiczne – zakwaszenie lub alkalizacja gleby, zasolenie, zatrucie(np. metalami ciężkimi),
wymycie soli mineralnych,
Biologiczne – np. wymarcie organizmów glebowych. Substancje trujące kumulują się często w
ciałach organizmów. Jest ich coraz więcej w każdym z kolejnych ogniw łańcucha
pokarmowego. Największemu zatruciu ulegają zwierzęta mięsożerne i ludzie.
 Erozja gleb – to proces niszczenia powierzchni ziemi głównie przez wiatr, wodę i
działalność człowieka. Erozja naturalna spowodowana przez wiatr i wodę przebiega
długo i nie pociąga za sobą niebezpiecznych skutków. Nieprzemyślana działalność
człowieka może się zaś przyczynić do nieodwracalnych zmian, np. do całkowitego
zaniku gleby. Taki proces może wywołać m.in. wycinanie lasów, melioracja
(osuszanie)terenów prowadząca do szybkiego zaniku szaty roślinnej, intensywny
wypas zwierząt, porzucanie terenów uprawnych bez ich zagospodarowania (np. na
łąki).
Zapobieganie erozji polega na zalesianiu terenów porolniczych, właściwej uprawie
roślin oraz prawidłowej melioracji.
 Pustynnienie – niekorzystne zmiany w jakości gleby, prowadzące do jej wysuszenia
lub zbytniego zasolenia.
Hałas jako zanieczyszczenie środowiska
 Hałas – to dźwięk niepożądany lub szkodliwy dla samopoczucia i zdrowia ludzkiego.
Szkodliwość lub uciążliwość hałasu zależy od jego natężenia, częstotliwości,
charakteru zmian w czasie oraz długotrwałości.
Hałas może być ciągły- o nieznacznych zmianach natężenia w czasie (np. szum)- bądź
impulsywny – o dużych zmianach natężenia (np. huk, trzask). Człowiek słyszy dźwięki o
określonej częstotliwości. Dźwięki o częstotliwości niższej od słyszalnych nazywamy
infradźwiękami, a o częstotliwości wyższej- ultradźwiękami.

Infradźwięki – to fale długie o małej częstotliwości. Nie są odbierane przez uch
człowieka, czyli człowiek ich nie słyszy. Źródłem infradźwięków są między innymi silne
wiatry(np. halny), trzęsienia ziemi, samoloty, helikoptery, ciężkie pojazdy
samochodowe, urządzenia chłodzące i grzewcze.

Ultradźwięki – to fale krótkie o dużej częstotliwości. Nie SA odbierane przez ucho
człowieka, czyli człowiek ich nie słyszy. Źródłem ultradźwięków są m.in. wiertarki,
zgrzewarki, maszyny włókiennicze. Tego rodzaju dźwięki wydają również niektóre
zwierzęta, np. wieloryby, delfiny, nietoperze.
Wartość hałasu z różnych źródeł
Natężenie dźwięku w dB
Przykład dźwięku
Reakcja organizmu
0
Próg słyszalności
-
20
Lekki wiatr
-
40
Rozmowa
Utrudniona koncentracja
90
Natężony ruch uliczny
Zaburzenia pracy układu
nerwowego
100
Głośna muzyka
Zaburzenia pracy układu
nerwowego
120
odrzutowiec
Uszkodzenia ucha
wewnętrznego , zaburzenia
równowagi
140
Wybuch
Próg bólu, uszkodzenie ślimaka
ucha wewnętrznego
 Skutki hałasu
1) Dźwięki długotrwałe o dużej intensywności oraz infradźwięki i ultradźwięki są
szkodliwe dla zdrowia człowieka i zwierząt. Mogą między innymi wywoływać
zaburzenia koncentracji umysłowej i sprawności fizycznej, zaburzenia snu, zmęczenie,
rozdrażnienie, apatię, a nawet depresję.
2) Dźwięki krótkotrwałe, lecz intensywne, są również szkodliwe dla zdrowia człowieka i
zwierząt. Mogą wywoływać uszkodzenia słuchu , a nawet jego utratę.
 Ochrona przed hałasem
W celu ochrony przed hałasem stosuje się między innymi ekrany akustyczne lub bariery z
żywopłotów i niskich drzew (np. przy ruchliwych drogach, by ograniczyć hałas
komunikacyjny), izolację akustyczną urządzeń, słuchawki ochronne podczas prac z
urządzeniami, które wydają głośne dźwięki.
Ochrona przyrody
 Przyroda- to wszystkie elementy, które tworzą ekosystem. Ochrona przyrody
obejmuje działania mające na celu zachowanie w naturalnym stanie pewnych
zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej, właściwego ich wykorzystania oraz
odnawiania.
 Obszary chronione w Polsce
•
Rezerwaty przyrody- to obszary, które obejmują ekosystemy zachowane w stanie
naturalnym lub w niewielkim stopniu zmienionym, określone gatunki roślin, zwierząt i
grzybów, a także elementy przyrody nieożywionej wyróżniające się szczególnymi
wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi i krajobrazowymi. Wokół
rezerwatu najczęściej jest utworzona otulina, która ma zabezpieczać przed
szkodliwym działanie czynników zewnętrznych, np. rezerwaty: Las Łagiewnicki,
parowy Janinowskie, Polesie Konstantynowskie, Czerwone Bagno.
•
Parki narodowe – to obszary nie mniejsze niż 1000 ha, odznaczające iś
charakterystyczną dla danego obszaru szatą roślinną, światem zwierzęcym,
ukształtowaniem terenu oraz klimatem. Celem parków narodowych jest zachowanie
w możliwie jak najmniej zmienionym stanie najbardziej cennych fragmentów
przyrody danego obszaru. Wokół parków tworzy się strefy ochronne, zwane
otulinami. Na tym obszarze jest zabroniona działalność gospodarcza człowieka.
•
Parki krajobrazowe – to rozległe obszary, na których występują zróżnicowane
ekosystemy i wytwory kultury człowieka o wartości estetycznej, zdrowotnej,
wychowawczej i poznawczej. Zwykle tę rangę nadaje się terenom niezmienionym
przez człowieka lub zmienionym w niewielki sposób, charakteryzującym się
urozmaiconą rzeźbą, bogatą szatą roślinną i zabytkami kulturowymi, np. Park
Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich, Spalski PK, Bolimowski PK, Suwalski PK.
•
Obszary chronionego krajobrazu – to tereny objęte ochroną ze względu na
wyróżniające się i zróżnicowane ekosystemy, tworzące jeden harmonijny krajobraz.
Na takich obszarach mogą znajdować się obiekty powstałe w wyniku działalności
człowieka. Jednak nie szkodzą one środowisku oraz nie szpecą krajobrazu. Te obszary
często pełnią funkcje turystyczno – krajoznawczą i rekreacyjną oraz stanowią łączniki
pomiędzy innymi obszarami chronionymi (łączą je w sieć obszarów chronionych).
•
Rezerwaty biosfery – to obszary reprezentatywne dla poszczególnych regionów
przyrodniczych na Ziemi (biomów), na których przyroda zachowała się w naturalnym
lub mało zmienionym stanie. Celem tworzenia rezerwatów biosfery jest ochrona
cennych gatunków w ich naturalnym środowisku życia, a także udostępnianie ich do
badań naukowych. Są to Słowiński PN, rezerwat – Jezioro Łuknajno, Białowieski PN,
Puszcza Kampinoska (Kampinoski PN), Polesie zachodnie (Poleski PN), Karkonoski PN,
Babiogórsko PN, Tatrzański PN, Międzynarodowy Rezerwat Karpaty Wschodnie
(Bieszczadzki PN)
Rozmieszczenie parków narodowych w Polsce.
1) Babiogórski PN (w logo: okrzyn jeleni(endemit), który występuje tylko w tym parku)
2) Białowieski PN (w logo- żubr, najstarszy PN w Polsce)
3) Biebrzański PN (w logo batalion, największy PN)
4) Bieszczadzki PN ( w logo – ryś)
5) PN Bory Tucholskie (W godle parku znajdują się sosny z siedzącym na konarze
głuszcem na tle jeziora)
6) Drawieński PN (symbol parku – wydra)
7) Gorczański PN (w logo – salamandra plamista)
8) PN Gór Stołowych (w logo – Szczeliniec ze świerkami)
9) Kampinoski PN (w logo – łoś)
10) Karkonoski PN (w logo – Chojnik)
11) Magurski PN (symbol parku – orlik krzykliwy)
12) Narwiański Pn (symbol – błotniak stawowy)
13) Ojcowski PN (w logo – nietoperz, najmniejszy PN w Polsce))
14) Pieniński PN ( w logo – Trzy Korony)
15) Poleski PN (symbol - żuraw)
16) Roztoczański Pn (konik polski)
17) Słowiński PN (symbol – mewa)
18) Świętokrzyski PN (symbol -jeleń)
19) Tatrzański Pn (symbol – kozica)
20) PN Ujście Warty ( symbol-gęś zbożowa, najmłodszy PN w Polsce)
21) Wielkopolski PN (w logo – sowa)
22) Wigierski PN (w logo – bóbr)
23) Woliński PN (w logo – bielik)
REZERWATY BISFERY W POLSCE
 Obiekty chronione w Polsce:
•
Pomniki przyrody – to pojedyncze obiekty przyrodnicze lub ich skupiska objęte
ochroną ze względu na szczególne walory naukowe, kulturowe lub historyczno –
pamiątkowe. Za pomniki przyrody żywej uznaje się drzewa i krzewy oraz ich grupy
odznaczające się sędziwym wiekiem, odpowiednimi wymiarami, kształtem lub
pokrojem, a także stare aleje drzew. Do pomników przyrody nieożywionej zalicza się
największe głazy narzutowe oraz inne wartościowe z naukowego punktu widzenia
formy, np. źródła, wodospady, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, jary, skałki.
•
Użytki ekologiczne – to tereny, które są pozostałością po ekosystemach. Uznaje się je
za cenne przyrodniczo ze względu na unikatowy charakter. Są to np. wydmy, bagna,
torfowiska, skarpy, starorzecza, oczka wodne. Charakteryzują się ciekawym składem
gatunkowym. Często są to stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin,
zwierząt lub grzybów.
•
Stanowiska dokumentacyjne – to niewielkie obszary lub elementy przyrody
nieożywionej, które mają znaczenie naukowe lub dydaktyczne. Należą tu między
innymi formacje geologiczne, skamieniałości, twory mineralne, fragmenty
eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych,
jaskinie np. stanowisko dokumentacyjne Bachanowo.
•
Zespoły przyrodniczo – krajobrazowe – to obszary, na których występują
zróżnicowane ekosystemy i wytwory kultury człowieka objęte ochroną głównie ze
względu na walory widokowe i estetyczne.
 Ochrona gatunkowa – to działalność mająca na celu zachowanie rzadkich lub
zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Polega ona między
innymi na przestrzeganiu zakazu zabijania i zbierania osobników lub okazów
gatunków chronionych przez cały rok (ochrona całkowita0 lub w określonych porach
roku (ochrona częściowa). Ta ochrona polega również na ochronie siedliski, a także
całych ekosystemów, w których żyją objęte ochroną gatunki, np. szarotka alpejska,
zawilec gajowy, bocian czarny.
 Obszary Natura 2000 – to obszary stanowiące elementy programu „Europejska sieć
Ekologiczna” na terenie krajów Unii Europejskiej. Tworzą je parki narodowe,
rezerwaty oraz inne obszary prawnie chronione połączone w sieć przez obszary
nieplanowane do objęcia ochroną – tak zwane korytarze ekologiczne9 roślinność
wzdłuż cieków wodnych i dróg, miedze i zadrzewienia śródpolne). Celem wydzielenia
tych obszarów jest ochrona zarówno najcenniejszych i najrzadszych elementów
przyrody, jak również typowych, charakterystycznych dla danych regionów Europy.
 Wykazy gatunków zagrożonych
Gatunki zagrożone wyginięciem ujęto w specjalnych rejestrach. Ogólnoświatowa lista
gatunków zagrożonych jest publikowana od 1966 roku przez Światową Unię Ochrony Przyrody
(UCN) w formie Czerwonej Księgi. Dla każdego gatunku zostaje określone między innymi
rozmieszczenie, stan populacji, wielkość i prognozy zmian populacji, przyczyny spadku
liczebności i sposoby ochrony. Dla większości gatunków powodem zagrożenia jest działalność
człowieka: nadmierne polwania, intensywne rolnictwo, wycinanie lasów.

Polska Czerwona Księga Zwierząt zawiera spis i szczegółowy opis zagrożonych
gatunków zwierząt na terenie polski.

Polska czerwona Księga Roślin zawiera rejestr i szczegółowy opis zagrożonych
gatunków roślin na terenie Polski.
 Zwierzętami, które bezpowrotnie zginęły z powierzchni Polski i całej Ziemi jest tur1627rok i tarpan. Przyczyny: polowania, kłusownictwo, rozwój osadnictwa, które
ograniczały obszary występowania tego ogromnego ssaka, oraz rozprzestrzenianie się
zakaźnych chorób bydlęcych. Obecnie na wymarciu w Polsce są dropie – najcięższe
ptaki latające, jesiotr zachodni (zanieczyszczenie rzek)
 Za ptaki wymarłe na świecie uznaje się wilka workowatego (1936r.), kwagę – zwierzę
spokrewnione z zebrą – 1883r., dronta dodo – 1681r., alkę olbrzymią – 1884r., gołębia
wędrownego – 1914r.. Przyczyny – to nadmierne polowania i niszczenie siedlisk.
 Moda na skóry, futra, rogi, pióra powoduje ginięcie wielu gatunków zwierząt np.
tygrysy, wydra, margaj, lampart, niektóre czaple.
 Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO – zawiera
najcenniejsze zabytki, pomniki przyrody i obszary chronione. Została sporządzona
przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki I Kultury
(UNESCO), w ramach realizacji Konwencji o Ochronie Światowego Dziedzictwa
Kulturowego i Naturalnego . W 2007 roku lista obejmowała 660 obiektów dziedzictwa
kulturowego, 166 obiektów dziedzictwa przyrodniczego i 25 mieszanych. Nominacje
SA zgłaszane przez poszczególne kraje, a o wpisie na listę decyduje obradująca
corocznie komisja UNESCO.
 Międzynarodowe konwencje w sprawie ochrony środowiska – to umowy o
charakterze międzynarodowym zobowiązujące sygnatariuszy do przestrzegania
określonych zasad postępowania zmierzających do zachowania bogactwa środowiska
naturalnego. Przykładami konwencji są między innymi:

Konwencja o obszarach wodno – błotnych, zwana Konwencją z Ramsar (1971r., w
Polsce obowiązuje od1978roku),

Konwencja o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów w Morzu Bałtyckim (1973r.),

Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków
zagrożonych wyginięciem - CITES(1973r.- Waszyngton),w Polsce od 1990r.

Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego
(1976r.),

Konwencja o różnorodności biologicznej (1976r.),

Konwencja o ochronie przyrody i różnorodności biologicznej Bałtyku (1992), była to
rozszerzona kencja Helsińska o zapobieganiu zanieczyszczenia mórz olejami i
zwalczaniu powstałych w wyniku awarii rozlewisk olejowych,

Konwencja o ochronie światowego dziedzictw kulturalnego i przyrodniczego
zobowiązuje państwa, które ją ratyfikowały do ochrony niepowtarzalnych obszarów z
naturalną przyrodą i pomników przyrody, w Polsce od 1976r.

Konwencja o ochronie europejskich dziko żyjących roślin i zwierząt oraz ich siedlisk
naturalnych, zwana Konwencją Berneńską, w Polsce polega na tworzeniu sieci
rezerwatów oraz ochronie gatunkowej.

W czerwcu 1992 r. w RIO de Janeiro została zwołana przez Organizację Narodów
zjednoczonych międzynarodowa konferencja „Środowisko i Rozwój” zwana
Szczytem Ziemi – podpisano konwencję o różnorodności biologicznej przez 100
państw.
 Ingerencja człowieka w świat przyrody
1) Zmiany dokonane przez człowieka niejednokrotnie przyczyniają się do zniszczenia
całych ekosystemów i powodują katastrofy ekologiczne -trwałe, nieodwracalne w
naturalny sposób uszkodzenie lub zniszczenie dużego obszaru środowiska
przyrodniczego, wpływającego negatywnie bezpośrednio lub pośrednio na zdrowie i
życie ludzi np.
 Obszar wokół Jeziora Aralskiego uznano za rejon klęski ekologicznej, gdyż ludzie
mieszkający wokół niego utrzymywali się z rybołówstwa. Od XX wieku zasilające
jezioro wody rzek Syrdarii i Amudarii zaczęto wykorzystywać do nawadniania upraw
bawełny, co spowodowało wyschnięcie jeziora i jego nadmierne zasolenie oraz śmierć
organizmów w nim żyjących.
 Podobny los spotkał jezioro czad w Afryce. Na skutek nawadniania pół jezioro
wyschło. Tam, gdzie niegdyś rybacy poławiali ryby, obecnie znajdują się obszary
grząskiego błota i zasolone płycizny. Pojawiły się komary roznoszące malarię
dziesiątkującą ludzi.
2) Przyczyną wymierania gatunków jest niszczenie siedlisk.
3) Do zaburzeń w funkcjonowaniu układów przyrodniczych przyczynia się także
wprowadzanie przez człowieka nowych gatunków, które silnie konkurują z gatunkami
rodzimymi, np. jezioro Wiktorii zasiedlał gatunek ryby z rodziny pielęgnicowatych. Z
niego wykształciło się 300 gatunków ryb zwanych pielęgnicami. W latach 50 XX wieku
jezioro zarybiono sztucznie okoniem nilowym – żarłoczną i odporną na
zanieczyszczenia rybą drapieżną. Okonie wyniszczyły wiele gatunków pielęgnic,
nadmiernie rozmnożyły się glony, po śmierci ulegały rozkładowi i zaczęło brakować
tlenu, Zycie w jeziorze zamarło.
4) Człowiek nieświadomie przyczynia się do rozprzestrzeniania nieznanych na danym
terenie chorób np. nosówka jest wirusową chorobą psów domowych. Wirus
nosówki , zawleczony wraz z towarzyszącymi ludziom psami do Afryki zaatakował
likaony, dziesiątkując populację tych zwierząt.
5) Człowiek ingerując w świat przyrody tworzy krajobrazy kulturowe, czyli silnie
zmienione przez cywilizację człowieka np. krajobraz przyrodniczy polski..
Ochrona różnorodności biologicznej
 Różnorodność biologiczna- to rozmaitość organizmów żyjących na Ziemi,
zróżnicowanie życia na Ziemi na co najmniej trzech poziomach zorganizowania:

Genetycznym (osobniczym) – zróżnicowanie osobników w obrębie gatunku –
wynikiem posiadania przez nie zróżnicowanych genów. Dzięki temu pewne osobniki
są lepiej przystosowane do zmieniających się warunków środowiska i wygrywają
walkę o byt. Zatem różnorodność biologiczna na poziomie genetycznym jest
kluczowym warunkiem ewolucji życia na Ziemi. Rasy hodowlane zwierząt i odmiany
uprawne roślin mają wiele cech wynikających uwarunkowań genetycznych, których
nie mają gatunki dzikie. Dlatego rasy i odmiany hodowlane przyczyniają się również
do zwiększenia różnorodności biologiczne j na Ziemi i należy chronić rasy już
nieużytkowane.

Gatunkowym – różnorodność biologiczna na tym poziomie to zróżnicowanie form
życia na Ziemi powstałych w wyniku ewolucji biologicznej. Do tej pory rozpoznano i
opisano 1,7 mln gatunków i przyjmuje się, że ich rzeczywista liczba może wynosić od
5 do 30 mln gatunków. Zachowanie różnorodności gatunkowej jest podstawą
zachowania życia na Ziemi, w tym istnienia człowieka jako gatunku biologicznego.
Wymieranie roślin i zwierząt będące skutkiem działalności człowieka przyczynia się do
gwałtownego zaburzenia równowagi biologicznej i niepotrzebnych, a nawet
szkodliwych zmian w środowisku.

Ekosystemalnym – różnorodność biologiczna na poziomie ekosystemalnym to
zachowanie jak największej liczby zróżnicowanych, naturalnych ekosystemów.
Populacje gatunków będące składnikiem ekosystemów oraz ich nieożywione
środowisko tworzą całość, która podlega procesowi ciągłych, powolnych i naturalnych
przemian. Ochrona ekosystemów to również ochrona gatunków żyjących w tych
ekosystemach oraz materiału genetycznego poszczególnych osobników.
Różnorodność biologiczna kształtowała się od momentu Powsina ziemi i kształtuje się nadal.
 Przyczyny spadku różnorodności biologicznej na Ziemi:
 Zanieczyszczenia powietrza, gleby i wód,
 Regulacja rzek, melioracja łąk i osuszanie bagien,
 Nadmierna eksploatacja pewnych gatunków roślin i zwierząt (np. ryb morskich ,
waleni, goryli)
 Kłusownictwo, czyli nielegalne zabijanie zwierząt, np. w celu zdobycia mięsa, skór,
poroża,
 Wprowadzanie do ekosystemów obcych gatunków, które wypierają gatunki rodzime
(np. króliki i psy dingo w Australii),
 Karczowanie lasów, wypalanie łąk pod pola uprawne,
 Zanikanie krajobrazów naturalnych w wyniku działalności gospodarczej i
przemysłowej człowieka,
 Zabijanie zwierząt w wyniku ruchu samochodowego (np. żaby, ropuchy),
 Stosowanie chwastobójczych lub owadobójczych - insektycydy środków ochrony
roślin,
 Eutrofizacja, czyli przeżyźnianie stawów i jezior nawozami sztucznymi,
 Wymieranie starych ras zwierząt gospodarskich i odmian roślin, które nie mają już
zastosowania w rolnictwie.
 Co może przyczynić się do wzrostu różnorodności biologicznej (powstawania
nowych gatunków)?
 Człowiek zmieniając środowisko przyrodnicze przyczynia się do powstawania nowych
siedlisk –czyli miejsc o określonych warunkach klimatycznych, glebowych i wodnych.
 Niewykorzystane nisze ekologiczne np. na wyspach, których dotychczasowi
mieszkańcy zostali zgładzeni przez erupcję wulkanu, bądź na lądach, które się
wyłoniły z morza po trzęsieniu Ziemi
 Ochrona różnorodności biologicznej – to działalność mająca na celu ochronę życia na
wszystkich poziomach organizacji i na powierzchni całego globu. Ta koncepcja
ochrony przyrody jest warunkiem koniecznym harmonijnego rozwoju naszej
cywilizacji. Zatem życie musi być chronione nie tylko na terenach, w których nie
ingeruje człowiek, ale również na obszarach użytkowanych gospodarczo (np. na
polach uprawnych z miedzami i zadrzewieniami śródpolnymi oraz w lasach
gospodarczych z polanami śródleśnymi i pniami powalonych drzew), w których
tworzą się swoiste mikreoekosystemy. Szczególne znaczenie w ochronie
różnorodności biologicznej ma ochrona terenów przejściowych (bagna, torfowiska),
których powierzchnia na Ziemi gwałtownie maleje w wyniku osuszania.
Szczególną wagę przywiązuje się do ochrony materiału genetycznego gatunków
zagrożonych wyginięciem, a także ras (odmian) gospodarczych już nieużytkowanych.
 W celu ochrony naturalnych ekosystemów tworzy się obszary chronione: rezerwaty,
parki narodowe, parki krajobrazowe.
 W celu zachowania odmian roślin, ras zwierząt i układów przyrodniczych (pola
uprawne, lasy gospodarcze, zieleń miejska)stworzonych przez człowieka należy
ochraniać tradycyjne metody gospodarowania, sady, parki i ogrody przydomowe.
 Gdy nie jest możliwa ochrona roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku, przenosi
się je do ogrodów botanicznych i zoologicznych, które pełnią także funkcje
edukacyjne – stwarzają możliwość poznania różnorodnych gatunków roślin i
zwierząt, a także obserwacji ich zwyczajów. Niektóre rozmnożone w ogrodach gatunki
są przenoszone w miejsca podobne do tych, w których kiedyś występowały –
reintrodukcja.
Reintrodukcja – ponowne wprowadzenie na stare miejsca bytowania rodzimych
gatunków zwierząt i roślin, kiedyś tam żyjących lub wytępionych.
W Polsce uratowano tak warzuchę polską, roślinę pierwotnie występującą przy
źródłach strumieni na Pustyni Błędowskiej, po rozmnożeniu w ogrodzie botanicznym
została przeniesiona na podobne siedlisko na terenie Jury Krakowsko –
Częstochowskiej, dzięki działalności ogrodów zoologicznych uratowano oryksa
arabskiego i berniklę hawajską
 Banki genów są także formą ochrony różnorodności biologicznej. Przechowuje się w
nich zbiory nasion, pyłków roślin, gamet zwierząt, hodowli tkanek, które mogą pomóc
w odtworzeniu wymarłych gatunków.
 Rozwój zrównoważony (ekorozwój) – oznacza sposób gospodarowania zasobami
przyrody, przynoszący określone zyski społeczeństwu, lecz nie naruszający równowagi
w środowisku przyrodniczym.
Podstawowe założenia:
 Rozsądne, a przez to długotrwałe wykorzystywanie odnawialnych zasobów przyrody
 Eksploatacja nieodnawialnych źródeł energii z maksymalną efektywnością
 Wspieranie rozwoju upraw roślin wykorzystywanych do produkcji biopaliw
 Utrzymywanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów
 Ochrona różnorodności biologicznej
 Ochrona przyrody
 Zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi, bezpieczeństwa pracy, edukacji oraz
zwiększenie dobrobytu.
Przewidywane korzyści wynikające z rozwoju zrównoważonego:
 Zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii
 Stworzenie dodatkowych źródeł dochodów dla ludności wiejskiej
 Zmniejszenie bezrobocia oraz wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Biopaliwa - - paliwo powstałe z przetwórstwa produktów organizmów żywych np. roślinnych,
zwierzęcych czy mikroorganizmów. Wyróżnia się biopaliwa:
•
stałe - słoma w postaci bel lub kostek albo brykietów, granulat trocinowy lub słomiany - tzw.
pellet, drewno, siano i inne przetworzone odpady roślinne;
•
ciekłe - otrzymywane w drodze fermentacji alkoholowej węglowodanów do etanolu,
fermentacji butylowej biomasy do butanolu lub z estryfikowanych w biodiesel olejów
roślinnych (np. olej rzepakowy);
•
gazowe:
o
powstałe w wyniku fermentacji beztlenowej ciekłych i stałych odpadów rolniczej
produkcji zwierzęcej (gnojowica, obornik, słoma, etc.) - biogaz
o
powstałe w procesie zgazowania biomasy - gaz generatorowy (gaz drzewny).
Używanie biopaliw pozwala na zmniejszenie importu i zużycia ropy.
Korzystanie z bogactwa żywej przyrody
Biomy kuli ziemskiej
 Biom – to zbiór ekosystemów zajmujących rozległe obszary ziemi. Ekosystemy
wchodzące w skład biomu charakteryzują się podobnymi warunkami życia oraz
składem gatunkowym.
 Wyróżnia się następujące biomy kuli ziemskiej:

Tundra

Tajga

Las strefy umiarkowanej

Wilgotny las równikowy

Pustynia i półpustynia

Sawanna

Step
 Charakterystyka biomów
1) TUNDRA

Występowanie: za kołem polarnym

Temperatura: średnia roczna temperatura poniżej 0°C, klimat arktyczny

Opady: do 250 mm rocznie

Pory roku: zima trwa nawet 9 miesięcy

Gleba: wieczna zmarzlina, cienka warstwa gleby pokryta dużą ilością nierozłożonych
szczątków

Roślinność: karłowate drzewa, krzewy i krzewinki płożące się po ziemi

Zwierzęta: lemingi, gronostaje, lisy polarne, wilki, renifery, woły piżmowe, zające
bielaki, pardwy, myszołowy włochate.
2) TAJGA

Występowanie: północna Kanada, Europa, północna Azja

Temperatura: tylko przez 4 miesiące temp. Powyżej 10°C, klimat kontynentalny
chłodny

Opady: mała ilość opadów w ciągu roku

Pory roku: krótkie, ciepłe, suche lato i długa, mroźna, śnieżna zima

Gleba: cienka, zakwaszona, procesy glebotwórcze zachodzą powoli

Roślinność: lasy iglaste z przewagą świerka, modrzewia, jodły, sosny i limby z
domieszką brzozy, brak podszytu

Zwierzęta: jelenie, sarny, dziki, wilki, łosie, niedźwiedzie, rosomaki, żbiki, rysie.
3) LASY LIŚCIASTE STREFY UMIARKOWANEJ

Występowanie: na południe od tajgi

Temperatura: klimat łagodny, umiarkowany

Opady: duża ilość równomiernych w ciągu roku opadów, około 750 -1500 mm

Pory roku: 4 pory roku

Gleba: gruba, żyzna

Roślinność: drzewa liściaste: dąb, buk, wyraźne warstwy lasu

Zwierzęta: jelenie, sarny, wilki, zające, wiewiórki, sowy, jastrzębie
4) STEP

Występowanie: w głębi lądu, w podobnych szerokościach jak lasy liściaste

Temperatura: klimat kontynentalny, suchy, duże dobowe wahania temperatury

Opady: opady w lecie bardzo małe (250 – 500 mm)

Pory roku: lato gorące, śnieżna, mroźna zima

Gleba: gruba, żyzna

Roślinność: trawy i inne bylin, brak drzew

Zwierzęta: konie, osły, pieski preriowe, świstaki, susły, chomiki, lisy, myszołowy.
5) SAWANNA

Występowanie: strefa podzwrotnikowa, głównie Afryka, Ameryka Południowa,
Australia

Temperatura: klimat tropikalny i ciepły, niezbyt wilgotny

Opady: 100- 1500mm rocznie

Pory roku: 2 pory roku – długa pora sucha i krótka wilgotna

Gleba: gruba, uboga w składniki biogenne

Roślinność: wysokie trawy przystosowane do życia w warunkach długotrwałej suszy,
nieliczne pojedyncze drzewa (palmy, baobaby)

Zwierzęta: słonie, żyrafy, antylopy, nosorożcem, zebry, bawoły, lwy, gepardy, szakale,
hieny, strusie, sępy
6) PUSTYNIA, PÓLPUSTYNIA

Występowanie: Afryka, Azja, Australia

Temperatura: klimat zwrotnikowy, bardzo suchy

Opady: liczba opadów poniżej 200 mm roczne

Pory roku: nie występują

Gleba: pozbawiona składników organicznych, silnie zasolona

Roślinność: pojedyncze rośliny przystosowane do znoszenia suszy(kaktusy, aloes,
agawa)

Zwierzęta: wielbłądy, skorpiony, agamy, legwany, warany, gekony, myszoskoczki
7) LASY RÓWNIKOWE

Występowanie: w pobliżu równika

Temperatura: klimat tropikalny

Opady: bardzo duże

Pory roku: nie występują

Gleba: słabo rozwinięta, płytka

Roślinność: bogactwo gatunków, rośliny wiecznie zielone, liany i epifity (m.in.
storczyki, ananasy, figi, namorzyny, mahoń)

Zwierzęta: małpy, hipopotamy, okapi, papugi, nietoperze
8) WIECZNIE ZIELONE ZAROŚLA

Występowanie: Wybrzeża Morza Śródziemnego, Ameryka Północna – Kalifornia

Temperatura: klimat morski

Opady:300-900 mm rocznie

Pory roku: ciepłe suche lata i wilgotne zimy

Gleba: płytka

Roślinność: rośliny o wiecznie zielonych liściach, wilczomlecze, mimozy, dęby korkowe

Zwierzęta: daniele, króliki, szakale, sępy.