program dydaktyczny - Wydział Farmaceutyczny z O. Analityki

Wrocław, dnia 10.09.2016r.
PROGRAM DYDAKTYCZNY
dla studentów IV roku Farmacji, Wydziału Farmaceutycznego z
Oddziałem Analityki Medycznej,
z przedmiotu Toksykologia
Rok akademicki: 2016/2017
Semestr: VII
Kierunek studiów: Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej,
Kierunek Farmacja
Rok studiów: IV rok, semestr zimowy
Osoba odpowiedzialna: Prof. dr hab. Anna Długosz
Forma zajęć:
Wymiar godzin w semestrze:
wykład
ćwiczenia
26
60
seminarium
4
Forma zaliczenia przedmiotu: egzamin teoretyczny i praktyczny
Sposób zaliczenia przedmiotu: pisemny, (ustny w uzasadnionych przypadkach), test
Miejsce i czas odbywania zajęć: Zajęcia odbywają się według ustalonego harmonogramu
zajęć w semestrze zimowym dla IV roku Farmacji. Wykłady odbywają się od
05. października w godz. 1200 – 1330 w Sali Wykładowej W3 na I piętrze budynku przy
ul. Borowskiej 211. Ćwiczenia w sali ćwiczeń w Katedrze i Zakładzie Toksykologii,
ul. Borowska 211. Seminaria w sali seminaryjnej w Katedrze i Zakładzie Toksykologii
ul. Borowska 211.
O czasie i miejscu odbywania zajęć z Toksykologii, studenci informowani są 2 tygodnie
przed rozpoczęciem zajęć tj. ok. 15. września specjalnym ogłoszeniem na tablicy
informacyjnej dla studentów w Katedrze i Zakładzie Toksykologii.
Podział na grupy ćwiczeniowe dostarcza opiekun roku. Do wiadomości studentów również na
tablicy informacyjnej są ogłoszenia:
- program ćwiczeń
- tematyka wykładów
- tematyka seminariów
- warunki zaliczenia przedmiotu i kryteria ocen
Cele nauczania przedmiotu:
1
Cele ogólne: Przekazanie wiedzy z zakresu toksykologii ogólnej i szczegółowej. Zdobycie
umiejętności oceny współczesnych zagrożeń toksykologicznych dla zdrowia, toksyczności
związków chemicznych i leków, mechanizmów działania.
Cele szczegółowe: Wykorzystanie metod analizy toksykologicznej do wykrywania i
identyfikacji oraz ilościowego oznaczania w materiale biologicznym leków, metabolitów,
biomarkerów ekspozycji i efektu. Umiejętność interpretacji otrzymanych wyników analizy.
Tematyka wykładów z toksykologii w roku akademickim 2016/2017
dla studentów IV roku Farmacji Wydziału Farmaceutycznego z Odziałem
Analityki Medycznej
1. Rola i zadania współczesnej toksykologii (podstawowe pojęcia, markery narażenia).
2. Wpływ czynników fizykochemicznych i biologicznych na działanie trucizn.
3. Losy ksenobiotyków w organizmie (wchłanianie, dystrybucja, wydalanie).
4. Biotransformacja (reakcje I i II fazy, toksykacja, detoksykacja).
5. Interakcje toksykologiczne. Induktory i inhibitory enzymów.
6. Mechanizmy działania toksycznego substancji chemicznych (bioaktywacja).
7. Odległe efekty toksyczne, chemiczna kancerogeneza (działanie mutagenne, rakotwórcze,
teratogenne).
8. Toksykometria. Badania i ocena toksyczności ostrej, podostrej i przewlekłej oraz działania
rakotwórczego, mutagennego i teratogennego.
9. Diagnostyka zatruć, zasady postępowania w zatruciach. Odtrutki swoiste.
10. Toksykologia leków (zatrucia lekami).
11. Zatrucia narkotycznymi i nienarkotycznymi lekami przeciwbólowymi.
12. Toksykomanie. Rodzaje uzależnień, współczesne zagrożenie.
13. Toksykologia środowiskowa. Zagrożenia i konsekwencje zdrowotne związane z
zanieczyszczeniem środowiska naturalnego. Metody detekcji.
Zagadnienia szczegółowe obowiązujące do egzaminu z toksykologii
dla studentów IV roku Farmacji Wydz. Farmaceutycznego z Odziałem Analityki
Medycznej,
w roku akademickim 2016/2017
1. Wskaźniki toksyczności (NDS, DSB, DL, DT, NDP, NOAEL itp.) i podstawowe definicje
(ksenobiotyki, trucizny, zatrucia).
2. Rodzaje, źródła i przyczyny zatruć.
3. Czynniki fizykochemiczne wpływające na toksyczność związków.
4. Wpływ rozpuszczalności i dysocjacji ksenobiotyku na jego działanie toksyczne.
5. Związek między toksycznością ksenobiotyku a jego budową chemiczną.
6. Wpływ izomerii na toksyczność ksenobiotyku.
7. Czynniki biologiczne warunkujące toksyczność.
8. Przyczyny zwiększonej wrażliwości noworodków na czynniki toksyczne.
2
9. Przyczyny zmienionej wrażliwości na ksenobiotyki u ludzi starszych.
10. Różnice w metaboliźmie ksenobiotyków i leków zależne od płci.
11. Wpływ czynników genetycznych na toksyczne skutki ksenobiotyków i leków.
12. Zaburzenia biotransformacji ksenobiotyków i leków spowodowane wadami genetycznymi i
ich skutki.
13. Genetycznie uwarunkowana nadwrażliwość na leki i ksenobiotyki.
14. Metabolizm ksenobiotyków i leków w ciąży.
15. Wymień leki kategorii X
16. Wpływ czynników środowiskowych na metabolizm leków i ksenobiotyków.
17. Interakcje toksykologiczne:

definicja

rodzaje

skutki
18. Przykłady interakcji lek-ksenobiotyk
19. Interakcje leków z alkoholem
20. Wyjaśnij na czym polega metabolizm trucizn.
21. Wyjaśnij co to jest biotransformacja trucizn.
22. Rodzaje transportu ksenobiotyku przez błony biologiczne.
23. Drogi wchłaniania ksenobiotyków.
24. Wchłanianie przez skórę.
25. Wchłanianie trucizn drogą oddechową.
26. Wchłanianie aerozoli.
27. Wchłanianie ksenobiotyków z przewodu pokarmowego.
28. Rozmieszczenie trucizn w organiźmie.
29. Wiązanie ksenobiotyków z białkami.
30. Kumulacja trucizn w organiźmie.
31. Wydalanie trucizn z organizmu.
32. Sposoby zwiększania wydalania trucizn.
33. Typy reakcji biotransformacji ksenobiotyków i leków.
34. Omów biotransformację węglowodorów.
35. Biotransformacja cyjanków.
36. Przykłady wolnorodnikowych przemian ksenobiotyków i leków i ich skutki.
37. Biotransformacja alkoholi i amin.
38. Hydroliza ksenobiotyków.
39. Wymień induktory biotransformacji i ich skutki.
40. Wymień inhibitory biotransformacji i ich skutki.
41. Typy reakcji biotransformacji II fazy.
3
42. Aktywacja endogennych czynników biorących udział w sprzęganiu ksenobiotyków (wymienić
i omówić).
43. Reakcje sprzęgania ksenobiotyków z kwasem glukuronowym.
44. Reakcje sprzęgania ksenobiotyków z kwasem siarkowym.
45. Reakcje sprzęgania ksenobiotyków z aminokwasami.
46. Metylacja i acetylacja ksenobiotyków.
47. Rola glutationu w procesach detoksykacji.
48. Mechanizmy toksycznego działania ksenobiotyków, podział, rodzaje zaburzeń.
49. Synteza letalna, wytwarzanie cząstek elektrofilowych i nukleofilowych.
50. Mechanizmy neurotoksyczności (jakie związki są szczególnie neurotoksyczne).
51. Postępowanie w zatruciach.
52. Identyfikacja zatruć
53. Odtrutki swoiste.
54. Mechanizmy terapii odtruwającej.
55. Równowaga kwasowo-zasadowa w zatruciach.
56. Rakotwórcze działanie ksenobiotyków.
57. Podział karcynogenów środowiskowych zal. od budowy i mechanizmu działania.
58. Testy toksykologiczne oceniające własności rakotwórcze.
59. Charakterystyka karcynogenów.
60. Badanie toksyczności ostrej, podostrej i przewlekłej.
61. Szkodliwość palenia tytoniu.
62. Czynniki powodujące toksyczność leków.
63. Toksyczność leków działających depresyjnie na OUN.
64. Toksyczność poch. kwasu barbiturowego, poch. benzodiazepiny, poch. fenotiazyny.
65. Toksyczność leków przeciwdepresyjnych.
66. Toksyczność inhibitorów MAO
67. Toksyczność narkotycznych leków przeciwbólowych.
68. Toksyczność nienarkotycznych leków przeciwbólowych (poch. aniliny, kwasu salicylowego,
pirazolonu).
69. Toksyczność alkaloidów tropanu.
70. Toksyczność glikozydów nasercowych.
71. Klasyfikacja toksykomanii (WHO) i omówienie uzależnień.
72. Toksyczność środków halucynogennych (podział na grupy).
73. Zatrucie amfetaminą, kokainą.
74. Toksykomanie Kat i konopi.
75. Zatrucia przewlekłe i ostre alkoholem etylowym (alkoholizm).
76. Toksyczność metali: rtęci, chromu, niklu, arsenu
77. Toksyczność tlenku węgla.
4
78. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, wody i gleby.
79. Toksyczność rozpuszczalników: alkoholu metylowego
glikolu etylenowego
benzenu
chloroformu
toluenu
80. Toksyczność aflatoksyn
dioksyn
chlorku winylu
nitrozoamin
Tematyka seminariów z toksykologii w roku akademickim 2016/2017
dla studentów IV roku Farmacji
1. Toksykologia rozpuszczalników. Alkoholizm –
04.01.2017r.
2. Toksykologia metali
11.01.2017r.
_
Szczegółowe zagadnienia do seminarium dla studentów IV roku Farmacji,
w roku akademickim 2016/2017
I. Toksykologia rozpuszczalników. Alkoholizm.
Temat 1: Toksyczność ostra alkoholu etylowego.
a) źródła zatruć
b) wchłanianie, wydalanie
c) DT, LD stężenie we krwi
d) fazy zatrucia zależne od stężenia, objawy zatrucia ostrego
e) biotransformacja etanolu
Temat 2: Charakterystyka i mechanizm uzależnienia alkoholowego. Zespół abstynencji.
Skutki zatrucia przewlekłego alkoholem.
Temat 3:
Zmiany biochemiczne w zatruciach ostrych i przewlekłych alkoholem.
Identyfikacje zatrucia alkoholowego. Mechanizm kwasicy alkoholowej.
Temat 4: Postępowanie w zatruciach ostrych etanolem. Wyjaśnić mechanizm działania
odtrutek.
Temat 5: Zatrucie ostre metanolem. Wchłanianie, wydalanie, biotransformacja. Skutki
toksyczne, objawy zatrucia.
Temat 6: Postępowanie w zatruciach ostrych metanolem. Mechanizm działania odtrutek.
5
Temat 7: Toksyczność glikolu etylenowego. Mechanizm działania toksycznego,
biotransformacja. Obraz zatrucia ostrego i zatrucia przewlekłego.
Postępowanie w zatruciach.
Temat 8: Toksyczność benzenu, DL. Mechanizm działania toksycznego,
biotransformacja. Obraz zatrucia ostrego i zatrucia przewlekłego.
Postępowanie w zatruciach.
Temat 9: Toksyczność toluenu. Mechanizm działania toksycznego, biotransformacja.
Obraz zatrucia ostrego i zatrucia przewlekłego. Postępowanie w zatruciach.
Temat 10: Toksyczność chloroformu. Mechanizm działania toksycznego,
biotransformacja. Obraz zatrucia ostrego i zatrucia przewlekłego.
Postępowanie w zatruciach.
II. Toksykologia metali
A. Nikiel
1. Występowanie, zastosowanie, narażenie.
2. Losy w organizmie.
3. Zatrucia ostre.
4. Zatrucia przewlekłe.
5. Odległe efekty działania niklu (wartości biologiczne i toksyczne).
B. Chrom
1. Występowanie, zastosowanie, narażenie.
2. Losy w organizmie (metabolizm).
3. Mechanizm działania toksycznego.
4. Zatrucia przewlekłe. Ocena narażenia i zagrożenia.
5. Odległe efekty działania chromu (działanie rakotwórcze, mutagenne,
embriotoksyczne, teratogenne).
C. Rtęć
1. Występowanie, zastosowanie, narażenie.
2. Losy w organizmie.
3. Mechanizm działania toksycznego.
4. Zatrucia ostre i przewlekłe.
5. Ocena narażenia i zagrożenia.
D. Arsen
1. Występowanie, zastosowanie, narażenie
2. Losy w organizmie (metabolizm)
3. Mechanizm działania toksycznego
4. Zatrucia ostre i przewlekłe
5. Odległe efekty działania arsenu (badania epidemiologiczne)
E. Miedź
1. Występowanie, zastosowanie, narażenie
2. Losy w organizmie (metabolizm)
6
3.
4.
Mechanizm działania toksycznego
Zatrucia ostre i przewlekłe
Program ćwiczeń w roku akademickim 2016/2017dla studentów IV roku
Wydziału Farmaceutycznego z Odziałem Analityki Medycznej, Kierunek
Farmacja
1. Ćwiczenia organizacyjne.
2. Ocena toksyczności ksenobiotyków w oparciu o identyfikację alkaloidów w
moczu metodą TLC.
3. Izolacja i identyfikacja pochodnych fenotiazyny w moczu metodą TLC.
4. Wykrywanie i identyfikacja barbituranów metodą TLC w moczu w ocenie
działania toksycznego związanego z ich budową chemiczną.
5. Oznaczanie ilościowe kwasu delta-aminolewulinowego (ALA) w moczu jako
wskaźnik narażenia na ołów.
6. Oznaczanie aktywności syntazy porfobilinogenowej (ALA-D) we krwi jako
wskaźnik narażenia środowiskowego i zawodowego na ołów.
7. Oznaczanie aktywności esterazy cholinowej (ChE) w materiale biologicznym
(surowicy) jako wskaźnik narażenia na związki fosforoorganiczne.
8. Ilościowe oznaczanie p-aminofenolu w moczu jako wskaźnik narażenia na
anilinę i nitrobenzen.
9. Oznaczanie ilościowe wolnych sulfonamidów w moczu.
10. Interpretacja (ocena) jakościowa badania widm w UV leków
przeciwlękowych i uspakajających z grupy benzodiazepin w moczu.
11. Ocena jakościowa widm w UV trójpierścieniowych leków antydepresyjnych
w moczu.
12. Wykrywanie meprobamatu w moczu. Oznaczanie ilościowe salicylanów w
moczu.
13. Wykrywanie środków odurzających w proszkach, tabletkach, drażetkach,
substancjach pochodzenia roślinnego przy zastosowaniu metody skriningowej
w postaci barwnych testów.
14. Ocena zagrożenia związanego z zanieczyszczeniem środowiska poprzez
oznaczanie siarczanów w moczu. Egzamin praktyczny.
15. Ćwiczenia uzupełniające. Odrabianie zaległych ćwiczeń i zaliczenie.
7
Tematyka kolokwiów sprawdzających:
I. Metody oznaczania oraz toksyczność wybranych leków (oznaczanych na ćwiczeniach).
II. Zatrucia ostre i przewlekłe ołowiem i metalami rakotwórczymi (Cr, Ni, Cd).
III. Zatrucie aniliną, nitrobenzenem oraz związkami fosforoorganicznymi.
Harmonogram ćwiczeń w grupach i daty sprawdzianów:
Poniedziałek :
Wtorek :
godz. 1400 – 1700
grupa C
godz. 845 – 1145
grupa A
Środa :
godz. 1345 – 1645
grupa B
Piątek:
godz. 8 00 – 11 00
grupa A-5,A-6 i B-5,C-5
24.10.2016
25.10.2016
26.10.2016
28.10.2016 : I . temat
28.11.2016
29.11.2016
23.11.2016
02.12.2016 : II. temat
19.12.2016
20.12.2016
14.12.2017
13.01.2017 : III. temat
16.01.2017
17.01.2017
11.01.2017
26.01.2017 : Egzamin
praktyczny
Prowadzenie ćwiczeń:
dr Zofia Marchewka-adiunkt dydaktyczny
dr hab. Agnieszka Piwowar prof. nadzw.
dr Ewa Sawicka
mgr Nina Rembiałkowska
mgr Anna Rorbach-Dolata
mgr Marta Leońska
lek. Michał Matuszewski
Przygotowanie praktyczne ćwiczeń:
mgr Anna Guzik
inż. Agnieszka Gałka
Warunki zaliczenia przedmiotu:
1.
Wykonanie ćwiczeń praktycznych, zaliczenie sprawozdań z przebiegu wykonanych
analiz i podanie wyników analiz.
Każdy student ma prawo do opuszczenia 1. ćwiczenia bez usprawiedliwienia i bez
odrabiania, usprawiedliwione nieobecności (powyżej 1.) muszą być odrobione w
terminie na to przeznaczonym (wg. Regulaminu studiów). Każde wykonanie ćwiczenia
asystent prowadzący podpisuje w dzienniczku laboratoryjnym studenta i odnotowuje
zaliczenie w swoim zeszycie.
2.
Zdanie na ocenę pozytywną 3. kolokwiów sprawdzających, dotyczących programu
ćwiczeń.
8
3.
Zdanie egzaminu praktycznego. Jeśli student uzyskał notę niedostateczną, poprawia
egzamin praktyczny w II ustalonym terminie.
4.
Po uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń i zdaniu egzaminu praktycznego, student zdaje
egzamin pisemny (lub ustny) składający się z 6 pytań otwartych (problemowych) z
materiału wykładowego.
5.
Student ma obowiązek uczestniczenia w wykładach.
Terminy egzaminów w sesji uzgadniane są na Radzie Pedagogicznej z Opiekunem roku,
Dziekanem, Starostą roku i adiunktem dydaktycznym z poszczególnych przedmiotów.
Student ma prawo do zdawania egzaminu w I terminie i II terminie.
Z chwilą, kiedy student nie może stawić się na wyznaczony termin egzaminu i po
usprawiedliwieniu do 3 dni, następuje reaktywacja terminu egzaminu.
Oceny z egzaminu są ogłaszane w formie pisemnego/elektronicznego zestawienia w Katedrze
w określonym czasie, przy zachowaniu anonimowości danych osobowych.
Każdy student ma prawo do wglądu do swojej pracy i odwołania się od otrzymanej oceny wg.
Regulaminu studiów zgłaszając się do Kierownika Katedry/adiunkta dydaktycznego. Jeśli
odwołanie jest uznane student umawia się na egzamin ustny.
Każdy student ma możliwość zdawania egzaminu ustnego, po uprzednim zgłoszeniu się do
Kierownika Katedry/adiunkta dydaktycznego. O miejscu (sala wykładowa) i czasie
pisemnego egzaminu, studenci są informowani 2. tygodnie przed terminem, specjalnym
ogłoszeniem na tablicy informacyjnej dla studentów w Katedrze, oraz ustnie przez
prowadzących ćwiczenia i na wykładzie.
Prace nieczytelne nie będą oceniane.
Kryteria ocen:
1. Do oceny zaliczenia ćwiczeń brane są pod uwagę:
- wykonanie ćwiczeń laboratoryjnych (wszystkich oprócz 1., które student może opuścić
wg. Regulaminu).
- średnia ocen z trzech kolokwiów ćwiczeniowych.
2. Zdanie egzaminu praktycznego. 62% pkt. dost., 70% pkt.-dość db, 75% pkt. – db, 85% pkt.ponad db, 90% pkt. – bdb. Jeśli student uzyskał notę niedostateczną, poprawia
egzamin praktyczny w II ustalonym terminie.
9
3. Zdanie egzaminu pisemnego z programu wykładowego, wymaga otrzymania pozytywnej
oceny dostatecznej (3) uzyskanej z odpowiedzi na wszystkie pytania egzaminacyjne.
Student(ka), aby otrzymać ocenę b. dobrą z egzaminu musi uzyskać średnią ocenę powyżej
4,5 z odpowiedzi na wszystkie pytania egzaminacyjne.
4. Studenci, którzy otrzymują zaliczenie ćwiczeń z oceną ponad dobrą lub bardzo dobrą i
zaliczą egzamin praktyczny na ocenę ponad dobrą lub bardzo dobrą, przy egzaminie w I
terminie (nie w I dodatkowym) są zwolnieni z odpowiedzi na 1 pytanie z I części materiału
wykładowego (wykład 1-7 włącznie).
Wykaz zalecanych podręczników:
Podstawowe:
1.
Toksykologia współczesna, pod red. prof. Witolda Seńczuka, Warszawa Wyd. Lekarskie
PZWL 2005, 2006, 2012, 2016.
2.
Podstawy Toksykologii, Casarett&Doull,: Curtis D. Klaassen,
John B.Watkins III.
Redakcja wydania I polskiego: B. Zielińska-Psuja, A. Sapota. MedPharm Polska, 2014..
3.
Ćwiczenia z toksykologii, skrypt dla studentów IV roku Wydz. Farmaceutycznego,
Akademia Medyczna we Wrocławiu, Wrocław 2005.
Uzupełniające:
4. Toksykologia wybrane zagadnienia, pod red. Jana Brandysa, Wydanie UJ 1999.
5. Toksykologia narządowa, pod red. prof. Andrzeja Starka, Warszawa, Wyd. Lekarskie
PZWL, 2007
6. Podstawy toksykologii, pod red. J. Piotrowskiego, Warszawa, Wyd. Naukowo Techniczne,
2008.
10