Pieniądz Etapy rozwoju pieniądza etap naturalny - wymiana miała charakter pojedynczy, przypadkowy, odbywała się gdy spotkało się dwóch kontrahentów z wzajemnie potrzebującymi towarami. Warunki wymiany ustalano przy transakcji, spotkaniu. Brak zewnętrznych ustalonych mierników wartości wymienianych towarów. etap prosty - wykorzystywany jest przy transakcjach kupna, sprzedaży. Odrębny towar o ustalonej znacznej wartości i wartości użytkowej dla danej grupy1 (np. zboże, produkty rolne, rzemieślnicze). Towar posiada ustaloną pewną wartość. Dzięki istnieniu tego towaru można oddzielić moment kupna od sprzedaży. Kontrahenci mogli wykorzystać pośrednictwo pieniądza przy poszukiwaniu tego, co było im potrzebne. etap pełny - towar pośredniczący w wymianie traci swoją wartość użytkową jako dominującą i istotną, staje się przede wszystkim funkcją symboliczną. Ma wartość wymienną (np. dobra występujące w gospodarce). 1 każdy towar ma trzy wartości: wartość towaru odzwierciedla wartość pracy ludzkiej, wartość użytkowa - zdolność towaru do zaspokajania potrzeb; wartość wymienna - powstaje w momencie kupna, sprzedaży danego towaru etap uniwersalny - zostaje specjalnie wytworzony pewien towar po to, aby pełnił funkcję pieniądza, pośredniczył w wymianie. Wartość użytkowa jest znikoma w stosunku do wartości wymiennej. W początkowym okresie tego pieniądza pełni dodatkowo funkcję polityczną2 i ekonomiczną3. Postacie pieniądza pieniądz bity (stopy miedzi, itp.); pieniądz kruszcowy (dwumetaliczny - złoto i srebro; monometaliczny - złoto); pieniądz papierowy (banknot wywodzący się z weksla4; pieniądz bezgotówkowy (przelewy bankowe, czeki, weksle); pieniądz elektroniczny (karty kredytowe, zakupy internetowe). Cechy pieniądza powszechność - wykorzystywanie danego pieniądza przez wszystkich uczestników rynku; uniwersalność - możliwość nabywania wszystkich dóbr na danym rynku za dany pieniądz; 2 umacnianie władzy, instytucji państwa, zaufania do władzy 3 stabilizacja gospodarki, zapewnienie stabilizacji, trwałości wyznaczanych wartości dóbr 4 weksel - potwierdzenie pewnych możliwości płatniczych wystawcy tego weksla czy banknotu umowność - uczestnicy danego rynku umówili się co do tego, jaki towar i na jakich warunkach będzie pełnił funkcję pieniądza; trwałość techniczna - możliwość wykorzystywania danego pieniądza przez dłuższy okres czasu; trwałość ekonomiczna - oznaczająca stabilną wartość danego pieniądza w stosunku do innych towarów na danym rynku. Funkcje pieniądza tezauryzacji - gromadzenia środków. Umożliwia kumulowania wypracowanych przez poszczególne okresy; cyrkulacji - wymiany towaru na pieniądz. Celem cyrkulacji pieniądza jest powiększanie zysku z okresu na okres. Źródłem zysku uzyskanego w trakcie cyrkulacji jest nowo wytworzona wartość włożona w przetworzenie danego towaru; miernik wartości - ile pracy zostało włożonej w przetworzenie danego towaru. Dzięki tej funkcji możliwe jest porównywanie między sobą różnych gospodarek pod względem ich wydajności; środek płatniczy - można nabywać różne towary w gospodarce oraz oddzielić kupno i sprzedaż; pieniądz światowy - odnosi się do kilku walut na świecie najczęściej uczestniczących w obrocie międzynarodowym (dolar, jen). Rodzaje inflacji popytowa - powstaje w sytuacji, w której wzrasta zainteresowanie danym towarem na rynku, spowodowane modą, wzrostem dochodów, zmianą warunków użytkowania danych dóbr. Prowadzi do wzrostu cen sprzedaży, wzrostu docho–dów pośredników, osłabieniem możliwości nabywczych dysponentów produktów. kosztowa - powstaje w wyniku wzrostu nakładów ponoszonych przez przedsiębiorstwa na uzyskanie określonej produkcji. Jest to związane ze wzrostem cen surowców lub kosztów robocizny. Mechanizm inflacji kosztowej przebiega w następujący sposób: Jeden robotnik określonego dnia wytwarza 10 rowerów. Uzyskuje wynagrodzenie 100 zł za każdy rower. Czyli nabywca posiadający kwotę 10 zł może kupić jeden rower. Jeżeli pracownicy zastrajkują uzyskają podwyżkę wynagrodzeń, tzn. za 10 rowerów następnego dnia otrzymają 200 zł, każdy rower musi kosztować 20 zł i nabywca posiadający 10 zł będzie musiał kupić połowę roweru. podażowa - powstaje w sytuacji, w której rząd rezygnuje z opodatkowania części zysków uzyskiwanych przez inwestorów w nadziei, że pieniądze te będą przeznaczone na inwestycje. Często zdarza się tak, że wpływają one na rynek konsumpcyjny, prowadzą do wzrostu cen dóbr i usług i spadku możliwości nabywczych konsumenta. inflacja wynikająca z tzw. drukowania „pustego pieniądza” - wprowadzenie do obiegu nowych pieniędzy, które nie znajdują odzwierciedlenia wartości nowowprowadzonych na rynek towarów. Metoda rzadko stosowana - duże koszty ekonomiczne, destabilizacja finansowa gospodarki. Banki Rodzaje banków centralny (emisyjny). Jego funkcje to: emisja pieniądza; wprowadzanie pieniądza do obiegu; kontrola stanu finansów państwa; kontrola podaży i ilości pieniędzy funkcjonujących w obiegu; nadzór nad innymi bankami funkcjonującymi w gospodarce; funkcja banku banków - przyjmowanie depozytów innych banków i udzielanie im kredytów; kontrola wartości waluty własnej w stosunku do obcej; przeciwdziałanie wahaniom kursowym. komercyjne - przedsiębiorstwa finansowe, w których przedmiotem działań są operacje związane z pobieraniem i udzielaniem wartości pieniężnych. Celem jest osiąganie zysków. Możliwości działania banku komercyjnego wynikają z jego zasobów finansowych. Kapitały banku komercyjnego to: kapitał zakładowy - przeznaczony na utrzymanie budynków i urządzeń bankowych oraz pieniężny i rezerwy banku; kapitał obcy - wywodzący się z depozytów od depozytariuszy, za który bank płaci odpowiedni procent. Procent od depozytów jest niższy niż procent od kredytów udzielanych dzięki posiadanym depozytom. Różnica ta, wynikająca z różnych stóp procentowych kredytów i depozytów, jest celem działania banków. Banki komercyjne mają dwie funkcje: funkcja bieżących aktywna - podmiotów udzielanie kredytów gospodarowania i i prowadzenie osób rachunków prywatnych, a także dokonywanie na ich zlecenie różnych rozliczeń finansowych; funkcja pasywna - gromadzenie środków pieniężnych (oszczędności). Istotne dwa rodzaje wpłat: bankowe pogotowie gotówkowe - umożliwia dokonywanie bieżących wypłat z kas banku; rezerwa gotówkowa - określona ustawowo w drodze rozporządzenia banku centralnego w porozumieniu z Radą Ministrów, stanowi zabezpieczenie wypłacalności banku. Przechowywana jest w banku centralnym i oznaczają, że procentową kwotą uzyskiwania przez dany bank depozytów nie może być przeznaczona na kredyt. Rezerwy ustawowe wynoszą około 10 - 20 %. Mechanizm wykorzystywania rezerw ustawowych do określanej pożądanej wielkości wzrostu gospodarczego jest następujący: - np. w 1998 r. wzrost gospodarczy = 100 Wielkość pieniędzy = 100 Rezerwa ustawowa = 100 (niepotrzebne żadne kredyty) - Jeżeli bank centralny w porozumieniu z rządem przyjmie, że w następującym roku wzrost gospodarczy wyniesie 5 %, wówczas dla równowagi w gospodarce będzie potrzebne dodatkowe 5 zł. Aby osiągnąć tę kwotę z kredytów udzielanych przez bank komercyjny rezerwa ustawowa powinna być obniżona do 95 %. Wtedy banki komercyjne mogą wykorzystać 5 % zasobów pochodzących z depozytów.