PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
advertisement
URZĄD MIASTA w SZCZAWNICY PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA MIASTA SZCZAWNICA ZLECENIODAWCA: WYKONAWCA: URZĄD MIASTA w SZCZAWNICY F i r m a U s ł u g o w a „ BIOSKAN” Jacek GRZYB ul. Cieplińskiego 38 31-429 Kraków tel. (012)412-85-04; 0603 379-600 e-mail: [email protected] Kraków, czerwiec 2004 GŁÓWNI AUTORZY: dr inż. Jacek Grzyb …………………………………….. dr inż. Krzysztof Frączek …………………………………….. Joanna Grzyb …………………………………….. 1 Autorzy pragną serdecznie podziękować pracownikom Urzędu Miasta w Szczawnicy za udostępnienie niezbędnych materiałów oraz czas poświęcony na pomoc w przygotowanie niniejszego opracowania. 2 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP ____________________________________________________________________________ 6 1.1. WPROWADZENIE__________________________________________________________________ 6 1.2. PODSTAWA FORMALNA OPRACOWANIA ________________________________________________ 6 1.3. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA __________________________________________________ 6 1.4. OKRES OBJĘTY PROGRAMEM ________________________________________________________ 7 1.5. CEL I ZAKRES PROGRAMU ___________________________________________________________ 8 1.6. ZNACZENIE PROGRAMU DLA ROZWOJU MIASTA _________________________________________ 10 2. POLITYKA EKOLOGICZNA _______________________________________________________ 11 2.1. ZASADY I CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ PAŃSTWA ______________________________________ 2.1.1. Wprowadzenie ______________________________________________________________ 2.1.2. Zasady polityki ekologicznej państwa ____________________________________________ 2.1.3. Cele polityki ekologicznej państwa ______________________________________________ 11 11 12 13 2.1.3.1. Ochrona przyrody i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody _____________________________ 13 2.1.3.2. Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa ekologicznego ________________________ 15 2.1.3.3. Limity krajowe __________________________________________________________________ 16 2.2. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO __________________________ 2.3. POWIATOWE PRIORYTETY PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA _____________________________ 2.4. STRATEGIA ROZWOJU MIASTA SZCZAWNICA ___________________________________________ 2.5. OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA ________________________ 17 19 20 23 3. CHARAKTERYSTYKA MIASTA ____________________________________________________ 24 3.1. POŁOŻENIE _____________________________________________________________________ 3.2. HISTORIA ______________________________________________________________________ 3.3. UŻYTKOWANIE TERENU ___________________________________________________________ 3.4. INFRASTRUKTURA _______________________________________________________________ 3.4.1. Sieć komunikacyjna __________________________________________________________ 3.4.2. Sieć gazowa i ciepłownicza ____________________________________________________ 3.4.3. Sieć energetyczna ____________________________________________________________ 3.4.4. Podmioty gospodarcze ________________________________________________________ 3.4.5. Rolnictwo __________________________________________________________________ 3.5. GOSPODARKA ODPADAMI __________________________________________________________ 3.6. SYTUACJA SPOŁECZNA, ZALUDNIENIE, RUCH NATURALNY LUDNOŚCI ________________________ 24 25 25 26 26 27 27 28 28 30 30 4. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA _________________________________________________ 33 4.1. UKSZTAŁTOWANIE TERENU ________________________________________________________ 4.2. WARUNKI KLIMATYCZNE __________________________________________________________ 4.3. CHARAKTERYSTYKA POKRYWY GLEBOWEJ ____________________________________________ 4.4. GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA __________________________________________________ 4.5. ZASOBY WODNE _________________________________________________________________ 4.5.1. Wody powierzchniowe ________________________________________________________ 4.5.2. Wody podziemne ____________________________________________________________ 33 34 36 37 39 39 40 4.5.2.1. Wody podziemne zwykłe __________________________________________________________ 40 4.5.2.2. Wody mineralne i lecznicze ________________________________________________________ 41 4.5.3. Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych _________________________ 4.6. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ______________________________________________ 4.7. LASY I ZADRZEWIENIA ____________________________________________________________ 4.8. WALORY PRZYRODY OŻYWIONEJ ____________________________________________________ 4.9. ZASOBY NATURALNE _____________________________________________________________ 4.10. HAŁAS _______________________________________________________________________ 4.11. FORMY OCHRONY PRZYRODY ______________________________________________________ 4.11.1. Parki narodowe ____________________________________________________________ 4.11.2. Parki krajobrazowe _________________________________________________________ 4.11.3. Rezerwaty przyrody _________________________________________________________ 4.11.4. Pomniki przyrody ___________________________________________________________ 4.11.5. Obszar chronionego krajobrazu _______________________________________________ 43 45 52 54 56 56 57 58 59 59 60 60 3 4.11.6. Specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000” _______________________ 61 4.11.6.1. PLH 120009 - Pieniny ___________________________________________________________ 61 4.11.6.2. PLH 120010 - Ostoja Popradzka ___________________________________________________ 64 4.11.7. Użytek ekologiczny __________________________________________________________ 4.11.8. Propozycje poddania ochronie nowych terenów i obiektów __________________________ 4.12. WALORY KULTUROWE I KRAJOZNAWCZE ____________________________________________ 4.12.1. Zabytki ___________________________________________________________________ 65 65 65 65 4.12.1.1. Osada Flisacka __________________________________________________________________ 4.12.1.2. Historyczna część Szczawnicy-Zdroju _______________________________________________ 4.12.1.3. Zabudowa willowa oraz zagrodowa _________________________________________________ 4.12.1.4. Relikty zespołów turystycznych i budownictwa ludowego Rusi Szlachtowskiej _______________ 65 66 66 66 4.12.2. Szlaki turystyczne ___________________________________________________________ 67 4.12.2.1. Szlaki górskie __________________________________________________________________ 4.12.2.2. Trasy rowerowe _________________________________________________________________ 4.12.2.3. Szlak kajakowy _________________________________________________________________ 4.12.2.4. Spływ tratwami na Dunajcu _______________________________________________________ 4.12.2.5. Szlaki do turystyki konnej _________________________________________________________ 67 68 68 68 68 4.13. PODSUMOWANIE WIELKOŚCI ZASOBÓW I WALORÓW PRZYRODNICZYCH ______________________ 69 5. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA ______________________________________________ 73 5.1. RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW NATURALNYCH __________________________________ 5.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody _______________________________________________ 5.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji ___________________________ 5.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych ____________________________________________________________________ 5.2. OCHRONA GLEB _________________________________________________________________ 5.3. OCHRONA WÓD I GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKOWA ______________________________________ 5.4. OCHRONA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ____________________________________________ 5.4.1. Ograniczanie emisji ze źródeł komunikacyjnych____________________________________ 5.4.2. Ograniczanie emisji ze źródeł komunalnych _______________________________________ 5.4.3. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych _________________________ 5.5. OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU _________________________________________________ 5.6. OCHRONA SUROWCÓW MINERALNYCH ________________________________________________ 5.7. OCHRONA PRZED HAŁASEM ________________________________________________________ 5.8. OCHRONA PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM ___________________________ 5.9. POWAŻNE AWARIE I ZAGROŻENIA NATURALNE__________________________________________ 5.9.1. Poważne awarie _____________________________________________________________ 5.9.2. Zagrożenia naturalne _________________________________________________________ 5.10. GOSPODARKA ODPADAMI _________________________________________________________ 5.11. EDUKACJA EKOLOGICZNA ________________________________________________________ 5.12. WŁĄCZANIE ASPEKTÓW EKOLOGICZNYCH DO POLITYK SEKTOROWYCH ______________________ 74 74 74 75 75 77 81 82 82 83 83 85 86 88 90 90 90 92 94 97 6. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA __________________________________ 99 6.1. ASPEKTY FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU __________________________________________ 99 6.2. PROGRAM ZADAŃ, HARMONOGRAM, NAKŁADY I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU __________ 103 6.3. POSTULOWANY, DOCELOWY STAN ŚRODOWISKA W ROKU 2011 ____________________________ 119 6.4. KOSZTY WDRAŻANIA ____________________________________________________________ 120 6.5. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ____________________________________ 120 6.5.1. Uprawnienia samorządu w zakresie ochrony środowiska ____________________________ 120 6.5.2. Struktura zarządzania środowiskiem ____________________________________________ 121 6.5.3. Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem _________________________________ 124 6.5.3.1. Instrumenty prawne ______________________________________________________________ 6.5.3.2. Instrumenty finansowe ___________________________________________________________ 6.5.3.3. Instrumenty społeczne ____________________________________________________________ 6.5.3.4. Instrumenty strukturalne __________________________________________________________ 125 126 127 127 6.5.4. Monitoring wdrażania _______________________________________________________ 127 6.5.4.1. Monitoring jakości środowiska _____________________________________________________ 128 6.5.4.2. Monitoring polityki środowiskowej _________________________________________________ 128 6.5.4.3. Mierniki stopnia realizacji _________________________________________________________ 128 6.5.5. Procedura weryfikacji _______________________________________________________ 129 7. STRESZCZENIE _________________________________________________________________ 130 4 8. DODATKI _______________________________________________________________________ 136 8.1. SPIS LITERATURY _______________________________________________________________ 8.2. OBJAŚNIENIA SKRÓTÓW __________________________________________________________ 8.3. SPIS TABEL ____________________________________________________________________ 8.4. SPIS RYCIN ____________________________________________________________________ 136 137 137 139 5 1. WSTĘP 1.1. Wprowadzenie Rozwój cywilizacyjny i wielokierunkowa ekspansja człowieka spowodowały znaczną degradację środowiska naturalnego - zanieczyszczenie jego poszczególnych komponentów, wyczerpywanie się zasobów surowcowych, ginięcie gatunków zwierząt i roślin, a także pogorszenie się stanu zdrowia ludności na terenach przeobrażonych na niespotykaną dotychczas skalę. Oprócz tego, w Polsce do lat 90-tych XX wieku środowisko uważane było za źródło surowców i rezerwuar odpadów i zanieczyszczeń. Obecnie sytuacja ta uległa zmianie - przyjmuje się, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój oznacza prowadzenie szerokiej działalności gospodarczej i społecznej przy jednoczesnym niedopuszczeniu do dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do restytucji zniszczonych elementów środowiska. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne. Gminy należą do struktury władz publicznych, zatem na nich również spoczywa obowiązek wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska oraz odpowiedzialność za jakość życia mieszkańców. Dodatkowym wyzwaniem stało się spełnienie wymogów związanych z członkostwem w Unii Europejskiej. Trudnym zadaniem, czekającym gminy jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Takie zadanie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. 1.2. Podstawa formalna opracowania Formalną podstawą opracowania jest umowa zawarta w dniu 2 kwietnia 2004 r. pomiędzy Urzędem Miasta w Szczawnicy, a Firmą Usługową BIOSKAN. Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami Miasta Szczawnica. Jako punkt odniesienia dla Programu Ochrony Środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2003 r. z uwzględnieniem dostępnych danych za rok 2004. 1.3. Podstawa prawna opracowania „Program Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica” opracowano zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2001.62.627) czyli zgodnie z przepisami nowego prawa o ochronie środowiska, a w szczególności: 6 „Art. 14. 1. Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: 1) cele ekologiczne, 2) priorytety ekologiczne, 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Politykę ekologiczną państwa przyjmuje się na 4 lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne 4 lata. Art. 17. 1. Zarząd województwa, powiatu i Gminy, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska, uwzględniając wymagania, o których mowa w art. 14. 2. Projekty programów ochrony środowiska są opiniowane odpowiednio przez zarząd jednostki wyższego szczebla lub ministra właściwego do spraw środowiska. 3. W miastach, w których funkcje organów powiatu sprawują organy Gminy, program ochrony środowiska obejmuje działania powiatu i Gminy. Art. 18. 1. Programy, o których mowa w art. 17 ust. 1, uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. 2. Z wykonania programów zarząd województwa, powiatu i gminy sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie Gminy.” Ponadto Program uwzględnia zapisy: - Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego i Programu Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, - Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Nowotarskiego, Program powstał również w oparciu o dane pochodzące z licznych źródeł, przede wszystkim: 1. Opracowania udostępnione przez Urząd Miasta w Szczawnicy, a w szczególności: - Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Szczawnica, Tom 1, Uwarunkowania rozwoju, 1997-1999, - Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Szczawnica, Tom 2, Kierunki zagospodarowania przestrzennego, 1997-1999 - Uchwała Budżetowa Miasta Szczawnica na rok 2004 NR XIV/82/2004 Rady Miasta Szczawnica z dnia 29.03 2004 roku, - Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Szczawnica, 2000. 2. Dane zebrane przez zespół autorów Programu. 3. Opracowania i raporty takich instytucji, jak między innymi: - Ministerstwo Środowiska - Wytyczne do programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (grudzień 2002) - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, - Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku (Poradnik - Jak własnymi siłami opracować gminny lub powiatowy program ochrony środowiska, czerwiec 2003), 4. Materiały konferencyjne. 5. Literatura specjalistyczna. 1.4. Okres objęty Programem Program opracowany jest do 2011 roku. Okres realizacji zadań został określony na podstawie konsultacji z Władzami Miasta oraz w zgodzie z ustaleniami Prawa ochrony 7 środowiska, określającego w art. 14 ust. 2, iż politykę ekologiczną przyjmuje się na cztery lata, a także wykonuje się projekcję perspektywiczną na kolejne cztery lata. Zatem Program zawiera plan realizacji celów krótkoterminowych na lata 2004 - 2007, z uwzględnieniem celów długoterminowych na lata 2008 - 2011. Ocena i weryfikacja realizacji zadań Programu dokonywana będzie zgodnie z wymogami ustawy co 2 lata od przyjęcia Programu. Aktualizacja zarówno programu ochrony środowiska, jak i Planu gospodarki odpadami może nastąpić po upływie 4 lat. 1.5. Cel i zakres programu Program ochrony środowiska na lata 2004 - 2011 jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele i kierunki polityki ekologicznej Miasta Szczawnica i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako: główny instrument strategicznego zarządzania Miastem w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka konstruowania budżetu Miasta, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej. Cele i działania proponowane w „Programie ochrony środowiska” posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Miasta, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie Szczawnicy. „Program Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica” opracowany jest z uwzględnieniem ustrojowej pozycji samorządu gminnego i jego kompetencji wynikających z przepisów Prawa ochrony środowiska. Program przyjmuje również podstawowe zasady ogólne, leżące u podstaw polityki ochrony środowiska zarówno Unii Europejskiej, jak i Polski. Są to: zasada zrównoważonego rozwoju, zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: - sprawiedliwości międzypokoleniowej, - sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, - równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą, zasada prewencji, zasada przezorności, zasada „zanieczyszczający” płaci, zasada uspołecznienia i subsydiarności, zasada skuteczności i efektywności ekologicznej i ekonomicznej. Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010. Podejmuje więc zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia te są analizowane w odniesieniu do podstawowych komponentów środowiska takich jak: przyroda i krajobraz, lasy, gleby, kopaliny i wody podziemne, wody powierzchniowe i powietrze. 8 Jednocześnie brane są pod uwagę skutki egzystencji populacji i prowadzenia działalności gospodarczej, czyli kwestie generowania odpadów stałych i płynnych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i możliwości zaistnienia poważnych awarii. Program Ochrony Środowiska określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy stanu środowiska, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz trafny wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Co prawda program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko, lecz należy oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. „Program Ochrony Środowiska” służyć będzie koordynacji działań związanych z ochroną środowiska. Jego funkcje polegać będą na: działaniach edukacyjno - informacyjnych, przekazywaniu ogółowi społeczeństwa, zainteresowanym podmiotom gospodarczym i instytucjom informacji na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych komponentów środowiska, wskazywaniu tzw. gorących punktów, czyli najważniejszych zagrożeń środowiska Miasta i sposobów ich rozwiązywania, promowaniu i wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju, koordynacji działań związanych z ochroną środowiska pomiędzy administracją publiczną wszystkich szczebli oraz instytucjami i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi na rzecz ochrony środowiska w Mieście, ułatwieniu wydawania decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska. rozpoznanie stanu istniejącego i przedstawienie propozycji zadań niezbędnych do kompleksowego rozwiązania problemów ochrony środowiska (zadania te w większości stanowią zadania własne gmin), wyznaczenie hierarchii ważności poszczególnych inwestycji (ustalenie priorytetów), przedstawienie rozwiązań technicznych, analiz ekonomicznych, formalnoprawnych dla proponowanych działań proekologicznych, wyznaczenie optymalnych harmonogramów realizacji całości zamierzeń inwestycyjnych Miasta ze wskazaniem źródeł finansowania. Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w Mieście Szczawnica będzie miało charakter procesu ciągłego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania „kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydłużaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach. Stan docelowy w tym zakresie nakreśla niniejszy Program, a dowodów jego osiągania ma dostarczać ocena efektów działalności środowiskowej, dokonywana okresowo co 2 lata. Będzie się to odbywało poprzez sporządzanie raportów z realizacji Programu przez Zarząd Miasta, który będzie je przedkładał Radzie Miasta. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska dotychczasowe programy zrównoważonego rozwoju oraz ochrony środowiska zastąpione zostały programami ochrony środowiska - z których realizacji co 2 lata sporządzane są raporty. Program nie zawiera w części opisowej problematyki gospodarowania odpadami, te zagadnienia są przedmiotem „Planu Gospodarki Odpadami”, który zgodnie z przepisami ustawy - Prawo ochrony środowiska, stanowi integralną część „Programu Ochrony Środowiska”. 9 1.6. Znaczenie programu dla rozwoju miasta Znaczenie posiadania „Programu Ochrony Środowiska” wynika z szeregu przesłanek, również innych niż prawne, leżących u podstaw podjęcia przez władze Miasta decyzji o opracowaniu takiego programu. Najważniejsze z nich to: Program powinien stać się zaczątkiem funkcjonowania nowego trwałego systemu zarządzania środowiskiem w Mieście. Program może zintensyfikować współpracę wewnętrzną (pomiędzy pracownikami Urzędu Miasta) i współpracę zewnętrzną (z administracją szczebla powiatowego, wojewódzkiego, sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi działającymi w Szczawnicy, oraz organizacjami pozarządowymi). Program może być instrumentem mobilizującym administrację publiczną do rozwiązywania w zintegrowany sposób problemów ochrony środowiska pojawiających się w Mieście. Program powinien mobilizować podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe oraz szereg innych instytucji i organizacji do wspólnego precyzowania problemów, sposobu ich rozwiązywania oraz wyboru priorytetów w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Program ochrony środowiska stanowi podstawę do podejmowania decyzji w zakresie działań i przedsięwzięć inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska w skali Miasta. Posiadanie programu ujmującego szerszą perspektywę czasową jest często warunkiem otrzymania środków finansowych, w tym pochodzących z zagranicy, na duże projekty inwestycyjne. Podsumowując jednym zdaniem powyższe przesłanki należy stwierdzić, że realizacja „Programu Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica” pozwoli na osiągnięcie trwałego, zrównoważonego rozwoju, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozłączną część procesów rozwojowych i jest rozpatrywana razem z nimi. 10 2. POLITYKA EKOLOGICZNA Zasady dotyczące ochrony środowiska wymuszają zachowanie kompleksowego, a zarazem sektorowego podejścia. Gmina nie jest układem zamkniętym, a poszczególne elementy środowiska zachowują ciągłość bez względu na granice terytorialne. Z tego względu konieczne jest przyjęcie uwarunkowań wynikających z programów, planów i strategii zewnętrznych wyższego rzędu, umożliwiających szersze spojrzenie na poszczególne dziedziny ochrony środowiska. Uwarunkowania te, w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w Szczawnicy były podstawą do zdefiniowania priorytetów i celów w zakresie ochrony środowiska oraz racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. 2.1. Zasady i cele polityki ekologicznej państwa Najważniejszym dokumentem dotyczącym redukcji zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska jest Polityka ekologiczna państwa, uchwalona przez Sejm na wniosek Rady Ministrów 23 sierpnia 2001 r., uszczegółowiona w polityce krótkookresowej, zawartej w dokumencie „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010”. Poniższe zapisy zostały wyprowadzone z obowiązujących dokumentów wyższego rzędu. Uwzględniono obraz całościowy z wyeksponowaniem problemów dotyczących Małopolski, powiatu nowotarskiego i Miasta Szczawnica. 2.1.1. Wprowadzenie „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010” jest realizacją ustaleń ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r., która w art. 13 - 16 wprowadza obowiązek przygotowania i aktualizowania co 4 lata polityki ekologicznej państwa. Zapisy ustawy porządkują dotychczasową praktykę okresowego sporządzania dokumentów programowych o nazwie „Polityka ekologiczna państwa” dla różnych horyzontów czasowych, lub nawet bez jednoznacznego określania okresu ich obowiązywania, istniejącą od 1990 r. Wówczas powstał pierwszy dokument przyjęty przez Radę Ministrów, a następnie w 1991 r. zaakceptowany przez Sejm i Senat RP. W 2000 r. została sporządzona „II Polityka ekologiczna państwa”, która w 2001 r. została zaakceptowana przez Parlament. Ustala ona cele ekologiczne do 2010 i 2025 r. Opracowany w 2002 r. „Program wykonawczy do II polityki ekologicznej państwa na lata 2002 - 2010” jest dokumentem o charakterze operacyjnym, tj. wskazującym wykonawców i terminy realizacji konkretnych zadań lub pakietów zadań, przewidzianych do realizacji, zgodnie z polityką ekologiczną państwa w latach 2002 - 2010, a także szacującym niezbędne nakłady i źródła ich finansowania. Politykę ekologiczną, obejmującą lata 2003 - 2006 oraz 2007 - 2010, należy traktować jako aktualizację i uszczegółowienie długookresowej „II Polityki ekologicznej państwa”, przede wszystkim w nawiązaniu do priorytetowych kierunków działania określonych w przyjętym „VI Programie działań Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska”. Dostosowana do wymagań nowej ustawy „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010” wpisuje się również w funkcjonującą w tej dziedzinie praktykę Unii Europejskiej, w której średniookresowe programy działań Wspólnoty na rzecz środowiska są sporządzane od wielu lat. Aktualny, 11 szósty program takich działań obowiązuje właśnie do 2010 r. Jest to tym bardziej warte podkreślenia, że znaczną część objętych „Polityką ...” działań Polska będzie realizować już jako członek Unii. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010” została przygotowana i będzie realizowana równolegle ze sporządzonym i wielokrotnie aktualizowanym „Narodowym programem przygotowania do członkostwa”, a zwłaszcza dokumentem zawierającym końcowe ustalenia i przyjęte przez Polskę zobowiązania (CONF-PL 95/01). Ustawa Prawo ochrony środowiska w art. 13 stwierdza, że polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. We współczesnym świecie oznacza to przede wszystkim, że polityka ta powinna być elementem równoważenia rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to także, że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiało-, wodo- i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne, tradycyjne działania takie jak oczyszczanie gazów wylotowych i ścieków oraz unieszkodliwianie odpadów. Oznacza to również, że aspekty ekologiczne powinny być obligatoryjnie włączane do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach gospodarowania, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. 2.1.2. Zasady polityki ekologicznej państwa Nadrzędną wartością w polityce ekologicznej państwa jest człowiek, co oznacza, że głównymi kryteriami realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu są: życie i zdrowie społeczeństwa oraz komfort środowiska, w którym żyją i pracują ludzie. Polityka ekologiczna państwa ma służyć zaspokojeniu rosnących potrzeb człowieka. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, która zaistniała wśród społeczeństw świata jako efekt ustaleń Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 r. Istotą zrównoważonego rozwoju jest równorzędne traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych. We wdrażaniu niniejszego programu istotne znaczenie będą miały zasady uszczegóławiające zasadę nadrzędną, a będą nimi zasady: przezorności (podwojenie działań, gdy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo wystąpienia problemu), integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi (uwzględnienie celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi), równego dostępu do środowiska przyrodniczego, uspołecznienia, prewencji (podejmowanie działań zabezpieczających na wszystkich etapach realizacji przedsięwzięć), stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT), „zanieczyszczający płaci” (odpowiedzialność za skutki zanieczyszczenia i stwarzania zagrożeń ponosi jednostka użytkująca zasoby środowiska), subsydiarności (stopniowe przekazywanie kompetencji i uprawnień na niższe szczeble zarządzania środowiskiem), 12 skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej (minimalizacja nakładów na jednostkę uzyskanego efektu). 2.1.3. Cele polityki ekologicznej państwa 2.1.3.1. Ochrona przyrody i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody Poprawa jakości otaczającego nas środowiska ma nastąpić między innymi wskutek następujących działań: znacznego wzrostu lesistości w Polsce z 28,5 % do 30 % (w 2020 r.), ochrony i zrównoważonego rozwoju lasów, utworzenia europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, ochrony terenów wodno - błotnych, racjonalizacji użytkowania wody, zmniejszenia energo- materiało- i wodochłonności oraz odpadowości gospodarki, wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, ochrony gleb, ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych, kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią. Główne cele polityki, to: w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu: utrzymanie na odpowiednim poziomie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, zwiększenie powierzchni obszarów chronionych (do 1/3 terytorium kraju), rekultywacja i renaturalizacja obszarów zdegradowanych, powstrzymywanie procesu degradacji zabytków kultury, zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych ochroną prawną, renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk, - restytucja wybranych gatunków, - rozwój prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznania zagrożeń bioróżnorodności, - utrzymanie krajobrazu rolniczego, zwiększenie wsparcia i rozwoju rolnictwa ekologicznego, - zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania bioróżnorodnością, - wzrost stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa i władz lokalnych, - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych, - zapewnienie przeciwdziałania wprowadzaniu obcych gatunków, zagrażających integralności naturalnych ekosystemów i siedlisk, w zakresie kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią: - racjonalizacja zużycia wody, - eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe, - zwiększenie pojemności zbiorników retencyjnych, - efektywna ochrona przed powodzią, w zakresie racjonalizacji użytkowania wody: - zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe, - zastosowanie najlepszych dostępnych technik produkcji przemysłowej i praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zapotrzebowania na wodę i ograniczenia ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do odbiorników, - 13 - racjonalizacja zużycia wody w gospodarstwach domowych (ograniczenie marnotrawstwa, strat w systemach wody), w zakresie zmniejszenia materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności, odpadowości gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych: - poprawa efektywności ekonomicznej procesów wytwórczych, - zasady likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła, - zmniejszenie energochłonności zarówno w procesach wytwórczych, jak i przy świadczeniu usług oraz konsumpcji, - wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do 7,5 % w 2010 r., - wzrost udziału w produkcji energii elektrycznej i cieplnej energetycznych nośników odnawialnych (energii wody i wiatru, geotermalnej, słonecznej, energii z biomasy) oraz pochodzących z odpadów, w zakresie ochrony gleb: - przeciwdziałanie przejmowaniu gleb nadających się do wykorzystania rolniczego lub leśnego na inne cele, zwłaszcza inwestycyjne, - podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji gleb, - doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony gleb, racjonalnego ich użytkowania, przygotowania programów działań w tym zakresie, - wprowadzenie w rolnictwie sposobów produkcji zgodnych z ustawą o rolnictwie ekologicznym, - objęcie monitoringiem gleb zmian wynikających z rodzaju i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania negatywnych czynników, - eliminacja produkcji rolniczej lub odpowiednia zmiana struktury upraw na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia tam, gdzie stopień zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki, - przywracanie wartości użytkowych glebom, które uległy degradacji (oczyszczanie, rekultywacja, odbudowa właściwych stosunków wodnych), - dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb form ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego, w zakresie wzrostu lesistości, wzbogacenia i racjonalnej eksploatacji zasobów leśnych: - dalsze zwiększanie lesistości, - rozszerzanie zasięgu renaturalizacji obszarów leśnych, - kształtowanie lasu wielofunkcyjnego (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej, glebochronnej), - wdrożenie zasad ochrony i powiększenie różnorodności biologicznej w lasach na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym, - zachowanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych, - zapewnienie ochrony leśnych zasobów genowych, - racjonalne, zgodne z zasadami przyrody, użytkowanie zasobów leśnych, - zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego lub odtworzenie śródleśnych zbiorników wodnych, - utrzymanie i wzmacnianie społeczno - ekonomicznej funkcji lasów, - ochrona gleb leśnych, - wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień jako czynnika ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz racjonalnego użytkowania przestrzeni przyrodniczej, - zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, - poprawa stanu i produkcyjności lasów prywatnych, 14 w zakresie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych: - ograniczenie wydobycia kopalin, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, - zwiększenie efektywności wykorzystania rozpoznanych i eksploatowanych złóż, - zmniejszenie zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu, - objęcie ochroną wód leczniczych, podziemnych, zwłaszcza zaś głównych zbiorników tych wód, - poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej Polski i kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóż, - ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym. 2.1.3.2. Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa ekologicznego Poprawa jakości środowiska i wzrost bezpieczeństwa ekologicznego ma nastąpić wskutek podjęcia działań dotyczących: gospodarowania odpadami, jakości wód, jakości powietrza, oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego, bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego, poważnych awarii przemysłowych. Głównymi celami są: w zakresie gospodarowania odpadami: - pełne wprowadzanie w życie regulacji prawnych dotyczących odpadów, - zapobieganie powstawania odpadów, - zwiększenie poziomu odzysku odpadów, - bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych, - stwarzanie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, - zbudowanie krajowego systemu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, w zakresie jakości wód: - osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wszystkich rodzajów wód pod względem jakościowym i ilościowym, - zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania „u źródła”, - ochrona wód Morza Bałtyckiego przed substancjami biogennymi i niebezpiecznymi oraz przed nadmiernym eksploatowaniem zasobów żywych, - przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie odpowiednich źródeł poboru wody do picia, - zlewniowe zarządzanie gospodarką wodną, w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem: - poprawa stanu czystości powietrza, - uzyskanie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE, - konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń „u źródła”, - coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie, - wprowadzanie norm ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w procesie produkcyjnym (w pełnym cyklu życia produktów i wyrobów), w zakresie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego: - zmniejszenie skali narażenia ludności na ponadnormatywny poziom hałasu, 15 nie dopuszczanie do pogorszenia się klimatu akustycznego tam, gdzie obecnie sytuacja jest korzystna, - kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego, - stworzenie struktur zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, - kształtowanie zieleni zorganizowanej pełniącej funkcje ochronne, - harmonizacja polskich przepisów z odpowiednimi dyrektywami UE, - poprawa systemu transportu zbiorowego, - produkcja urządzeń i pojazdów o hałaśliwości zgodnej z normami międzynarodowymi, w zakresie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego: - włączenie się Polski do realizacji międzynarodowych programów związanych z bezpieczeństwem chemicznym i biologicznym, - harmonizowanie polskich przepisów prawnych z przepisami UE, w zakresie poważnych awarii: - eliminowanie lub zmniejszenie skutków środowiskowych przy wystąpieniu poważnych awarii, - doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii oraz klęsk żywiołowych, - wprowadzenie systemu ubezpieczeń ekologicznych, w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu: - włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony globalnego klimatu, - zintegrowanie polskiej polityki ochrony klimatu z polityką UE, - wypełnienie przez Polskę zobowiązań do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 6 % w stosunku do roku bazowego, - zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów gospodarczych i przedsiębiorstw. - 2.1.3.3. Limity krajowe W „II Polityce ekologicznej państwa” ustalone zostały ważniejsze limity krajowe, związane z racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych i poprawą stanu środowiska. Limity te mają być osiągnięte do 2010 r. Są to: zmniejszenie wodochłonności produkcji o 50 % w stosunku do stanu w 1990 r. (w przeliczeniu na PKB i wartość sprzedaną w przemyśle), ograniczenie materiałochłonności produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r., w taki sposób, aby uzyskać co najmniej średnie wielkości dla państw OECD (w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PKB), ograniczenie zużycia energii o 50 % w stosunku do 1990 r. i 25% w stosunku do 2000 r. (również w przeliczeniu na jednostkę produkcji, wartość produkcji lub PBK), dwukrotne zwiększenie udziału odzyskiwanych i ponownie wykorzystywanych w procesach produkcyjnych odpadów przemysłowych w porównaniu ze stanem z 1990 r., odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 50 % papieru i szkła z odpadów komunalnych, pełna (100 %) likwidacja zrzutów ścieków nieoczyszczonych z miast i zakładów przemysłowych, 16 zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych w stosunku do stanu z 1990 r. z przemysłu o 50 %, z gospodarki komunalnej (na terenie miast i osiedli wiejskich) o 30 % i ze spływu powierzchniowego również o 30 %, ograniczenie emisji pyłów o 75 %, dwutlenku siarki o 56 %, tlenków azotu o 31 %, niemetanowych lotnych związków organicznych o 4 % i amoniaku o 8 % w stosunku do stanu w 1990 r., do końca 2005 r. wycofanie z użytkowania etyliny i przejście wyłącznie na stosowanie benzyny bezołowiowej. Powyższe limity krajowe przyjęto jako punkt odniesienia w zakresie realizacji celów polityki ekologicznej województwa małopolskiego. Z kolei w dokumencie „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 - 2010” określono następujące limity i założenia: wzrost lesistości do 30 % w 2020 r., zgodnie z „Krajowym programem zwiększenia lesistości”, rekultywacja starych składowisk począwszy od 2003 roku, osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód powierzchniowych (zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną) do 2015 roku, redukcja biogenów w dorzeczu Wisły i Odry pochodzących ze ścieków komunalnych o 75 % do 2015 roku, zaprzestanie odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych do 2006 r., wyposażenie aglomeracji liczących powyżej 15 tys. mieszkańców w oczyszczalnie ścieków do 2015 roku, wyposażenie aglomeracji liczących od 2 tys. do 15 tys. mieszkańców w oczyszczalnie ścieków do 2015 roku, ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa (budowa nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówkę w gospodarstwach rolnych) do 2010 roku, udział energii odnawialnej - 7,5 % do 2010 r., zgodnie ze „Strategią rozwoju energetyki odnawialnej” i rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 15 grudnia 2000 roku opracowanie programów naprawczych ochrony powietrza (dla obszarów, gdzie występuje przekroczenie poziomów odniesienia jakości powietrza) do 30 września 2003 roku, wzrost odzysku odpadów komunalnych o 30 % do 2006 r. i 75 % do 2010 r. (w stosunku do 2000 r.), sporządzenie dla wszystkich aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców map akustycznych do 2010 roku. 2.2. Cele polityki ekologicznej Województwa Małopolskiego Integracja Polski z Unią Europejską nakłada na władze samorządowe obowiązek dostosowania się do norm panujących w Unii, także w zakresie ochrony środowiska. Zalecenia dotyczące kształtowania polityki ochrony środowiska wynikające z aktów prawnych obowiązujących w Unii wskazują, że działania prośrodowiskowe winny wymuszać osiągnięcie trzech kluczowych celów: zachowanie, ochronę i poprawę stanu środowiska, ochronę zdrowia ludzkiego, 17 rozważne i racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych. Cele te można osiągnąć poprzez działania zgodne z czterema podstawowymi zasadami: zapobieganie wszelkim szkodliwym wpływom na środowisko, likwidowaniu lub zmniejszaniu zanieczyszczeń już u jego źródła, stosowaniu zasady „zanieczyszczający płaci”, integracji wszystkich działań prośrodowiskowych w ramach opracowywanych założeń polityki ochrony środowiska UE. Powyższe cele i zasady były podstawą opracowanego dla Województwa Małopolskiego „Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska”. Ponadto w dokumencie tym uszczegółowiono zapisy opracowania „Strategia rozwoju Małopolski” dotyczącego zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, mając na względzie przyjęte w „Strategii…” kierunki rozwoju regionu. Aby rozwiązać aktualne problemy środowiskowe i chronić środowisko przed pojawieniem się nowych, konieczne jest integralne podejście w planowaniu polityki ekologicznej, gospodarczej i społecznej. Te trzy obszary nakładają się i są wzajemnie zależne. Oznacza to, ze rozwiązania dotyczące jednego z obszarów wpływają na pozostałe. Wobec tego należy dążyć do tego, aby pozytywna zmiana w jednym obszarze prowadziła do poprawy pozostałych. Takie podejście wymaga długofalowych, strategicznych działań, które dotyczą nie tylko tradycyjnej ochrony środowiska, ale odnoszą się do podstawowych mechanizmów gospodarki człowieka. W oparciu o diagnozę stanu środowiska zdefiniowano najważniejsze problemy środowiskowe, które są bazą dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów. Należy w tym miejscu podkreślić, że województwo małopolskie jest regionem o dużym zróżnicowaniu pod względem zurbanizowania i uprzemysłowienia. Najbardziej zurbanizowana i uprzemysłowiona jest część środkowa i zachodnia województwa co powoduje, że większość problemów środowiskowych skupia się właśnie na tych terenach. Do najważniejszych problemów środowiskowych zakwalifikowano: niewystarczający stopień ochrony zasobów przyrodniczych, stanowiących dziedzictwo regionu. bardzo niską jakość wód powierzchniowych spowodowaną nadmiernym obciążeniem ładunkami zanieczyszczeń, przekraczającym zdolności samooczyszczania rzek, zagrożenie wód podziemnych powodowane sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska, zmiany w stosunkach wodnych, szkody w infrastrukturze terenów zurbanizowanych i przemysłowych spowodowane dawną i obecną eksploatacją górniczą (w zachodniej części województwa), poziom emisji zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł mobilnych (dwutlenek azotu, tlenek węgla, benzo-α-piren) w ośrodkach miejskich i przy głównych ciągach komunikacyjnych, stanowiący zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców regionu, poziom emisji zanieczyszczeń specyficznych (formaldehyd, fenol, fluor) wytwarzanych przez przemysł stanowi zagrożenie dla mieszkańców niektórych terenów, ilość wytwarzanych odpadów oraz ilość odpadów składowanych bez przetworzenia, nieprawidłowe składowanie odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych, powodujące zagrożenie zdrowotne mieszkańców oraz zagrożenie jakości wód podziemnych i powierzchniowych, 18 zagrożenie utraty różnorodności funkcji powierzchni związane z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, powodujące utratę walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych województwa. Szczególnie duże problemy ekologiczne stwarzają tereny zurbanizowane. Należy do nich zaliczyć: równoczesne oddziaływanie hałasu i zanieczyszczeń powietrza, występujące głównie w dużych miastach, zwiększające zagrożenie zdrowia mieszkańców, chaos przestrzenny, charakteryzujący się nieuporządkowanym rozmieszczeniem zabudowy mieszkalnej, obiektów przemysłowych, sieci transportowej, niefunkcjonalny system transportu zbiorowego, powodujący utrudnienie codziennego życia mieszkańców i w konsekwencji nadmierne wykorzystywanie samochodów osobowych, niefunkcjonalny system infrastruktury transportu, powodujący dużą koncentrację i brak płynności przede wszystkim ruchu miejskiego, co skutkuje lokalnym zwiększeniem uciążliwości akustycznej oraz zanieczyszczeniem powietrza przekraczającym dopuszczalne poziomy niektórych substancji. Przyjęty nadrzędny cel „Programu zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska województwa małopolskiego”: „Racjonalne gospodarowanie przestrzenne województwa małopolskiego, spajające funkcje środowiskowe, gospodarcze i kulturowe zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju” pozwolił na sformułowanie polityki ekologicznej województwa. 2.3. Powiatowe priorytety programu ochrony środowiska Realizacja przedstawionych poniżej celów, kierunków i zadań ekologicznych dla powiatu nowotarskiego w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska złoży się na wypełnianie zadań określonych w „Polityce Ekologicznej Państwa” oraz „Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego”, co powinno prowadzić do zrównoważonego rozwoju powiatu. Zadania zostały pogrupowane w 8 dziedzinach, dla których określono cel ekologiczny. Aby doprowadzić do osiągnięcia tych celów w każdej z dziedzin wyznaczono kierunki działań ekologicznych: 1. Racjonalne wykorzystanie surowców naturalnych - cel ekologiczny: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych. Racjonalizacja użytkowania wody, Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. 2. Ochrona powietrza - cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jakości powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszczących warstwę ozonową. Ograniczenie emisji do powietrza w energetyce i przemyśle, Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa, Ograniczenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych. 3. Ochrona przed hałasem - cel ekologiczny: Zminimalizowanie uciążliwego hałasu w środowisku. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym, Ochrona przed hałasem przemysłowym. 4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym - cel ekologiczny: Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego, 19 Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego. 5. Ochrona wód - cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczającej ilości wody o odpowiedniej jakości użytkowej, racjonalizacja zużycia wody oraz ochrona przed powodzią Zarządzanie zasobami wodnymi, Ochrona wód, Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna. 6. Ochrona powierzchni ziemi - cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją Gleby użytkowane rolniczo Zasoby kopalin 7. Gospodarka odpadami sprawnego systemu odbioru, przetwarzania i składowania odpadów, minimalizację wytwarzania odpadów zwiększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów. 8. Zasoby przyrodnicze - cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georóżnorodności i bioróżnorodności oraz odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt Ochrona lasów Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody 2.4. Strategia Rozwoju Miasta Szczawnica Oprócz wymienionych uwarunkowań zewnętrznych, na politykę Miasta w zakresie ochrony środowiska oddziałują silnie także liczne uwarunkowania wewnętrzne. Znalazły one wyraz w aktach prawnych, planach, programach i strategiach, w których została uwzględniona problematyka środowiskowa. W „Programie Ochrony Środowiska” oparto się na wytycznych zamieszczonych w „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta Szczawnica”. „Strategia…” określa priorytety rozwoju Szczawnicy w poszczególnych dziedzinach życia społeczno - gospodarczego, a także cele niezbędne w zakresie ich osiągania. Celom przyporządkowano określone kierunki działań, wyznaczając sposób ich realizacji. W „Strategii…” wyznaczono wizję ekorozwoju dla Szczawnicy: „Uzdrowisko Szczawnica miejscem zadowolonych gości i mieszkańców, jest miastem chroniącym i szanującym własne zasoby przyrodnicze i rozwijającym kulturę lokalną” Jednocześnie ustalono cel nadrzędny: „Harmonijny wzrost poziomu życia mieszkańców, spełnienie oczekiwań gości z poszanowaniem zasobów przyrodniczych i kulturowych” oraz główny cel strategiczny: „Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy Miasta Szczawnica” 20 I. Środowisko przyrodnicze i kulturowe Główne problemy miasta w zakresie środowiska: 1. Nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa, 2. Zanieczyszczenie atmosfery, 3. Mała świadomość ekologiczna mieszkańców, 4. Niewłaściwa gospodarka odpadami komunalnymi, 5. Występowanie niekorzystnych zjawisk w stanie zbiorowisk roślinnych i leśnych. Cele szczegółowe: a. Kompleksowe uporządkowanie gospodarki wodnej, b. Kompleksowe uporządkowanie gospodarki ściekowej, c. Poprawa stanu atmosfery, d. Wypracowanie i wdrożenie własnych działań znacznie podnoszących poziom świadomości ekologicznej, e. Nowoczesna gospodarka odpadami komunalnymi i medycznymi na terenie miasta, f. Powstrzymanie niekorzystnych zmian w stanie przyrody. II. Gospodarka Główne problemy Miasta w zakresie gospodarki: 1. Załamanie działalności uzdrowiskowej i wpływ na możliwości rozwojowe Miasta, 2. Niezadowalający stan infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej, 3. Zbyt mały przyrost małych i średnich przedsiębiorstw w branży turystycznej i usługowej Cele szczegółowe: a. Podjęcie wspólnych działań mających na celu ożywienie gospodarcze Miasta, b. Wzbogacenie i uporządkowanie infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej, c. Powstanie nowych małych i średnich przedsiębiorstw, d. Podmioty gospodarcze w sposób partnerski współpracują z Miastem w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu wspólnych działań III. Sfera społeczna Główne problemy miasta w zakresie społeczeństwa: 1. Ograniczone możliwości działania samorządu z tytułu statusu wyłącznie miejskiego, 2. Początkowe stadium rozwoju kontaktów partnerskich z gminami zagranicznymi poziom tej współpracy nie jest zadowalający, 3. Występujące na terenie Miasta problemy związane z patologią społeczną, 4. Niezadowalający stan bazy oświatowej i kulturalnej, 5. Niezadowalający stan bezpieczeństwa publicznego, 6. Występujące dysproporcje pomiędzy częścią miejską i wiejską Szczawnicy. Cele szczegółowe: a. Doprowadzenie do zmiany statusu miasta na rzecz utworzenia miasta i gminy, b. Rozszerzenie i zacieśnienie współpracy partnerskiej z gminami zagranicznymi, c. Realizacja polityki pomocy społecznej i profilaktyki przeciwalkoholowej, d. Wysoki stopień bezpieczeństwa publicznego, IV. Infrastruktura techniczna Główne problemy miasta w zakresie infrastruktury: 1. Zły stan techniczny budynków komunalnych, 2. Zły układ i stan techniczny dróg, niewystarczająca ilość parkingów w mieście, 3. Utrudnione połączenie komunikacyjne mieszkańców. 21 Cele szczegółowe: a. Gmina prowadzi racjonalną gospodarkę komunalnymi zasobami mieszkaniowymi, b. Budowa i zabezpieczenie miejsc dla pochówku zmarłych w mieście, c. Poprawa stanu technicznego dróg oraz dostępności komunikacyjnej w mieście. Ze względu na zróżnicowanie Miasta i specyficzne warunki realizacji zadań i celów polityki przestrzennej przyjęto za „Studium uwarunkowań …” następujące strefy i obszary polityki przestrzennej: I. Strefa wybitnie górska, przyrodniczo-leśna Beskidu Sądeckiego. Obejmuje zalesione obszary górskie Pasma Radziejowej położone powyżej 700 m, lokalnie 800 m n.p.m. Strefa ta na ogół pokrywa się z zasięgiem PPK, a jej granica - z dolną granicą lasów. Jest to obszar o dominacji uwarunkowań wybitnie przyrodniczych i generalnie chroniony, zarówno przed działaniami zakłócającymi funkcjonowanie przyrody, jak również obniżającymi walory przyrodnicze. Docelowo w tej strefie za najważniejsze należy uznać funkcje ekologiczne i ochronne, które zagwarantują funkcjonowanie przyrody i zachowanie walorów, a także funkcje naukowodydaktyczne. Realizację wszystkich tych funkcji zapewnia istnienie Popradzkiego Parku Krajobrazowego i l rezerwatu przyrody w dolinie potoku Kotelniczego. Możliwy i wskazany jest również rozwój turystyki górskiej, pieszej i narciarskiej. Generalnie obszar powinien być chroniony przed zainwestowaniem, nie związanym z wymienionymi funkcjami. Użytkowanie polan reglowych pod wypas owiec i bydła może odbywać się przy bezwzględnym utrzymaniu pojemności pastwisk i ochronie obszarów leśnych. II. Strefa pogórzy, rolno-zadrzewieniowa i osadnicza. Obejmuje wzgórza położone na północ od Grajcarka i Dunajca, na wysokości 550 m n.p.m. (lokalnie 500 m) do 700 m n.p.m., tj. 100 - 150 m ponad poziomem rzek. Obszar wyróżnia się bardzo korzystnymi warunkami termicznymi i silnym nasłonecznieniem, a zarazem najkorzystniejszymi w skali Miasta warunkami bioklimatycznymi. Są to w przewadze tereny znacznie wylesione i użytkowane rolniczo, natomiast w pobliżu centrum - silnie zainwestowane. Obszar w całości stanowi bezpośrednie przedpole PPK i zarazem fragment jego otuliny, jest także objęty ochroną jako „obszar chronionego krajobrazu”. Jest to teren dużych potrzeb w zakresie zadrzewień ochronnych, a docelowo zalesień, stabilizujących grunt w obrębie licznych, stromych i erozyjno-osuwiskowych stoków. Zabudowa winna koncentrować się w dolinach, w rejonach już zainwestowanych oraz na stokach Ścigockiego, Bryjarki i Działu, które stanowią potencjalny teren poszerzenia niszy osadniczej Szczawnicy. Tereny zainwestowane wymagają wyposażenia w infrastrukturę ekologiczną, przede wszystkim - uporządkowanie gospodarki ściekowej i stworzenie warunków dla odbioru i oczyszczenia ścieków z istniejących oraz nowo realizowanych obiektów. III. Strefa Małych Pienin, przyrodniczo-rekreacyjna Obejmuje część miasta położoną na południe od Grajcarka aż po granicę państwową. Obszar wyróżnia się bardzo urozmaiconym krajobrazem gór wapiennych i fliszowych oraz licznymi osobliwościami przyrody nieożywionej i ożywionej. Tu znajdują się 4 rezerwaty przyrody, 3 pomniki przyrody oraz liczne obiekty zasługujące na ochronę. Jako część składowa Pasa Skalicowego Małe Pieniny wraz z Pieninami Właściwymi stanowią obszar węzłowy w strukturze przyrodniczej Karpat Zachodnich, zakwalifikowany w europejskiej sieci ekologicznej ECONET oraz europejskiej sieci 22 ostoi przyrody CORINE do obszarów najwyższej europejskiej rangi. Specjalistyczne badania wskazują, że cały obszar Małych Pienin w pełni kwalifikuje się do ochrony, co najmniej w randze parku krajobrazowego. Na obszarze tym dominuje użytkowanie pastwiskowe - leśne, z intensywnym do niedawna w rejonie Jaworek wypasem owiec. Jest to zarazem uczęszczany teren turystyczno - krajoznawczy, o coraz większym zainteresowaniu również w zakresie narciarstwa turystycznego. Główną funkcją gospodarczą obszaru powinna być turystyka piesza i narciarska w oparciu o istniejące szlaki turystyczne, których ilość wydaje się być wystarczająca. Możliwa lokalizacja wyciągów narciarskich. Jednak główna baza związana z obsługą ruchu turystycznego w tym rejonie powinna koncentrować się w dolinie Grajcarka. IV. Strefa doliny Grajcarka i Dunajca - osadnicza Również najłatwiej dostępna, gdyż jego osią jest droga powiatowa Krościenko Szczawnica. W stanie istniejącym jest to obszar najbardziej przekształcony, bardzo intensywnie zabudowany i zagospodarowany. W jego obrębie koncentruje się zabudowa miejska Szczawnicy oraz centra Szlachtowej i Jaworek. Głównymi elementami przyrodniczymi tej strefy są rzeki Dunajec, Grajcarek i ich dopływy wraz ze strefą ekologiczną. Z punktu widzenia uwarunkowań przyrodniczych możliwy jest intensywniejszy rozwój tego obszaru, lecz pod warunkiem zachowania strefy ekologicznej rzek i wykluczenia w jej obrębie trwałej zabudowy kubaturowej. Możliwa jest w miarę potrzeb lokalizacja obiektów rekreacyjno-sportowych typu boiska sportowe, pola namiotowe, miejsca biwakowe itp., bez trwałej zabudowy. Konieczne jest uzupełnienie obudowy biologicznej rzek oraz ochrona istniejących drzewostanów łęgowych oraz ochrona zachowawcza wszelkich cennych obiektów przyrodniczych i ich naturalnych skupisk. Tereny osadnicze bezwzględnie wymagają wyposażenia w infrastrukturę ekologiczną. 2.5. Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska Podstawowymi aktami prawnymi w dziedzinie ochrony przyrody są następujące ustawy: 1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.627 z dnia 20 czerwca 2001 r.) z późniejszymi zmianami 2. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U.2004.92.880) obowiązuje od 1 maja 2004 r. 3. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (tekst jednolity Dz.U.95.16.78 z dnia 22 lutego 1995 r.) 4. Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U.91.101.444) z późniejszymi zmianami 5. Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U.2001.115.1229 z dnia 11 października 2001 r.) z późniejszymi zmianami 6. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U.94.27.96 z dnia 1 marca 1994 r.) z późniejszymi zmianami 7. Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz.U.2001.72.747) z późniejszymi zmianami 8. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.628 z dnia 20 czerwca 2001 r.) z późniejszymi zmianami 23 3. CHARAKTERYSTYKA MIASTA 3.1. Położenie Miasto Szczawnica zlokalizowane jest w południowej części województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Szczawnica jest gminą o statusie miasta i jednocześnie jest uzdrowiskiem. Szczawnica od północy graniczy z Gminą Łącko, od zachodu z Gminą Krościenko nad Dunajcem, od wschodu z Gminą Piwniczna, natomiast od południa ze Słowacją. Pod względem fizyczno-geograficznym Miasto jest położone: w strefie granicznej między Karpatami Zewnętrznymi i Wewnętrznymi, w strefie styku Beskidu Sądeckiego, Pienin oraz Małych Pienin, w karpackiej strefie gór średnich i niskich, w obrębie mezoregionów Beskidu Sądeckiego i Małych Pienin, rozdzielonych doliną Grajcarka. Granice Szczawnicy są w przewadze naturalne. Granica północna i częściowo wschodnia biegnie głównym grzbietem Pasma Radziejowej, pomiędzy Dzwonkówką, a Wielkim Rogaczem oraz przez Przełęcz Obidza. Granica południowa i częściowo wschodnia biegnie wzdłuż głównego grzbietu Małych Pienin i jest zarazem granicą państwową. Granica zachodnia biegnie wzdłuż Dunajca, a następnie wzdłuż potoku Ścigockiego. Granice w przewadze pokrywają się z granicami zlewni Grajcarka prawobrzeżnego dopływu Dunajca III-go rzędu. Zlewnia ta w całości znajduje się na obszarze miasta, zajmując około 95% jego powierzchni. Obszar Szczawnicy wynosi 87,89 km2, co stanowi około 6 % ogólnej powierzchni powiatu nowotarskiego. Jest to jedna z mniejszych gmin powiatu. Na terenie Miasta mieszka 7.550 osób (stan na koniec 2003 roku), co stanowi około 4,2 % ludności powiatu. Wg stanu na koniec 2003 roku na 100 mężczyzn przypadały 107 kobiet. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 85,9 osób/km2. Najważniejszą drogą przechodzącą przez teren Miasta jest droga powiatowa łącząca Krościenko ze Szczawnicą i biegnąca aż do Jaworek. Droga ta łączy się w Krościenku z drogą krajową nr 969 łączącą Nowy Targ z Nowym Sączem. Głównymi ciekami wodnymi przepływającymi przez Szczawnicę są potok Grajcarek oraz rzeka Dunajec w górnym biegu na odcinku 3 km. Rycina 3.1. Położenie Szczawnicy w województwie i powiecie 24 3.2. Historia Początki Szczawnicy sięgają XV wieku - pierwsze odnotowane wzmianki o osadzie pochodzą z roku 1470. Zasadniczy rozwój Szczawnicy nastąpił w XIX i na początku XX wieku wraz z odkryciem, zwłaszcza na zboczach wzniesień doliny Szczawnego Potoku znacznych zasobów kwaśnych wód mineralnych, zwanych przez górali „szczawami”. Od tej pory Szczawnica, posiadająca dodatkowo specyficzny mikroklimat, należy do najbardziej znanych i licznie odwiedzanych uzdrowisk w Polsce. Pierwszy zakład kąpielowy otworzyli właściciele Szczawnicy - Szalayowie w roku 1823. Właściwym twórcą kurortu stał się jej właściciel Józef Szalay, w czasach którego powstały łazienki zdrojowe, wille, pensjonaty, parki z ciekawymi okazami drzew i krzewów, a źródła wód otrzymały oprawę architektoniczną. Szalay działający tu przez blisko 40 lat doprowadził do rozwoju uzdrowiska, promował i wspierał rozwój turystyki górskiej oraz atrakcji na skalę światową - spływu przełomem Dunajca. Do wzrostu popularności Szczawnicy (około roku 1870), w dużej mierze przyczynił się również Józef Dietl. Kolejni właściciele Szczawnicy - Akademia Umiejętności w Krakowie i hrabia Adam Stadnicki - wzbogacili miejscowość w domy wczasowe, zakład wodoleczniczy, lasy, początki elektryfikacji i kanalizacji. Po II wojnie światowej (w roku 1948) uzdrowisko przeszło na własność skarbu państwa. Wtedy też utworzono podporządkowane początkowo Centralnemu Zarządowi Uzdrowisk, a następnie Ministerstwu Zdrowia Przedsiębiorstwo Państwowe „Uzdrowisko Szczawnica”. W 1962 roku Szczawnicy nadano prawa miejskie. W roku 1975 do Szczawnicy włączono przyległe wsie - Szlachtową i Jaworki (z obszarami dawnych wsi Białej i Czarnej Wody). Od lat 60-tych do 80-tych XX wieku Szczawnica przeżywała drugi dynamiczny okres swej świetności, jako uzdrowisko. W okresie powojennym zbudowano kolejne sanatoria: Górnik, Hutnik, Nauczyciel, Budowlani, Dzwonkówka, Papiernik, Nawigator oraz nowy Zakład Przyrodoleczniczy. W okresie od 1973 - 1982 Szczawnica stanowiła wraz z położonym głównie na lewym brzegu Dunajca Krościenkiem jeden organizm miejski „Szczawnica-Krościenko”. Od 1 października 1982 roku Szczawnica znów się usamodzielniła. W 1996 otwarto turystyczne przejście graniczne pomiędzy Szczawnicą, a Leśnicą na Słowacji. 3.3. Użytkowanie terenu W Szczawnicy dominuje leśne użytkowanie gruntów. Lasy zajmują 68,2 % powierzchni Miasta, jest to znacznie więcej niż wynosi średnia dla powiatu nowotarskiego i województwa małopolskiego. Sposób użytkowania gruntów i jednocześnie brak przemysłu wraz z warunkami geograficznymi sprzyjają rozwojowi turystyki oraz przede wszystkim stwarzają bardzo korzystne warunki dla kuracjuszy i pacjentów przyjeżdżających do licznych sanatoriów na terenie Szczawnicy. 25 Strukturę użytkowania gruntów na podstawie danych otrzymanych z ewidencji gruntów przedstawiono w tabeli 3.1. Tabela 3.1. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w Szczawnicy Kierunek wykorzystania Powierzchnia w ha powierzchnia ogólna użytki rolne użytki leśne grunty zabudowane i zurbanizowane wody tereny inne 8789 2450 5992 246 47 54 % ogólnej powierzchni 100,00 27,9 68,2 2,8 0,5 0,6 Źródło: urząd Miasta w Szczawnicy; stan na 31.12.2003 r. Z prowadzonych na terenie Szczawnicy upraw uzyskuje się niskie plony. Na ilości uzyskiwanych plonów mają wpływ gleby, warunki klimatyczne oraz rzeźba terenu. Zarówno pod gruntami ornymi, jak też pod użytkami zielonymi przeważają gleby klas V i VI. Gleby klasy IV, a tym bardziej III występują w znikomej ilości. 3.4. Infrastruktura 3.4.1. Sieć komunikacyjna Szczawnica leży na uboczu głównych drogowych szlaków komunikacyjnych, lecz ma połączenie drogowe z Krościenkiem za pośrednictwem drogi powiatowej. Krościenko z kolei jest położone przy drodze wojewódzkiej nr 969 z Nowego Targu (34 km) do Nowego Sącza (44 km). Zapewnia to Miastu połączenia drogowe z głównymi węzłami komunikacyjnymi na terenie województwa (rycina 3.2). Powiązania zewnętrzne umożliwia również droga wojewódzka nr 968 z Lubnia poprzez Mszanę Dolną do Zabrzeża. Szczawnica posiada również połączenie drogowe ze Słowacją poprzez drogowe przejście graniczne w Niedzicy położone w odległości około 20 km. W samej Szczawnicy istnieje piesze przejście graniczne umożliwiające bezpośredni ruch turystyczny ze Słowacją (Leśnica, Czerwony Klasztor). Ponadto na obszarze Miasta istnieje sieć dróg gminnych, utrzymywanych w systemie ulicznym o łącznej długości 30 km. Gęstość ulic miejskich jest niska - wynosi 34,1 km/100 km2. Ulice są zazwyczaj wąskie, posiadają duże spadki podłużne, często brakuje przy nich chodników i poboczy. Ogólny stan dróg jest dostateczny, wszystkie wymagają prac remontowych związanych z naprawą nawierzchni. Przez teren Szczawnicy nie przebiega żadna linia kolejowa, natomiast istnieje dobrze rozbudowana sieć połączeń autobusowych, zarówno lokalnych, jak i dalekobieżnych. 26 Rycina 3.2. Sieć drogowych połączeń komunikacyjnych Szczawnicy 3.4.2. Sieć gazowa i ciepłownicza Na terenie Miasta brak możliwości korzystania z gazu przewodowego. Ze względu na walory turystyczno-krajobrazowe oraz obecność Pienińskiego Parku Narodowego i uzdrowiska Szczawnica powstał „Program gazyfikacji gmin Szczawnica, Krościenko i Czorsztyn”, lecz Szczawnica odstąpiła od jego realizacji ze względu na koszty oraz zastosowanie innych nośników energii (gazu z butli, oleju opałowego, energii słonecznej). Szczawnica nie posiada centralnego systemu grzewczego. Istnieje szereg kotłowni indywidualnych ogrzewających obiekty użyteczności publicznej. W większości z nich do ogrzewania wykorzystywany jest olej opałowy lub gaz (między innymi w sanatoriach, domach wczasowych, pensjonatach, zakładzie przyrodoleczniczym, budynkach Spółdzielni Mieszkaniowej „Połoniny”, parafii rzymsko-katolickiej, szkołach podstawowych, gimnazjum publicznym, budynku Urzędu Miasta oraz w aptece „CEFARM”), co przyczynia się do wydatnego zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza w Szczawnicy. W budownictwie jednorodzinnym głównym nośnikiem energii używanym do ogrzewania jest węgiel. Zauważa się jednak tendencję do wymiany kotłowni na olejowe lub gazowe. Coraz częściej do ogrzewania wody wykorzystywana jest energia słoneczna (kolektory słoneczne). 3.4.3. Sieć energetyczna Szczawnica nie posiada obecnie własnych źródeł zasilania energią elektryczną. Głównym źródłem energii dla Miasta Szczawnica jest stacja 30/15/04 kV zlokalizowana w Szczawnicy Niżnej oparta na sieciach średnich napięć relacji Krościenko-Szczawnica. Z kolei do Krościenka energia jest dostarczana poprzez stacje elektroenergetyczne średniego napięcia 110 kV z dwóch kierunków: z GZP (głównego punktu zasilającego) Gorzków (od strony Nowego Sącza) oraz z GZP Szaflary (od strony Nowego Targu). Energia dostarczana jest bezpośrednio do odbiorców siecią niskich napięć poprzez stacje transformatorowe 15/04 kV. Dla wzmocnienia zasilania obszaru Miasta w energię elektryczną konieczne jest sfinalizowanie realizacji stacji transformatorowej 110/30/15 kV w Krościenku, która będzie podpięta do linii wysokiego napięcia łączącej Nowy Sącz z Niedzicą. 27 Wykazano niewystarczający stan zaopatrzenia Szczawnicy w energię elektryczną, co spowodowało, że w „Studium zagospodarowania przestrzennego województwa nowosądeckiego” inwestycje z zakresu infrastruktury na terenie Miasta uznano za najpilniejsze. 3.4.4. Podmioty gospodarcze W Szczawnicy w roku 2003 zarejestrowanych było w systemie REGON 758 podmiotów gospodarczych (tabela 3.2) Tabela 3.2. Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie Szczawnicy ilość charakter podmiotu produkcyjny 10 handlowy 176 usługowy 152 inny 420 Źródło: Ewidencja działalności gospodarczej - 2003 3.4.5. Rolnictwo Rolnictwo stanowi mało znaczący sektor w gospodarce Szczawnicy. Na ogólną liczbę 1062 gospodarstw rolnych jedynie w 220 jest prowadzona wyłącznie działalność rolnicza. Najwięcej jest gospodarstw mających powierzchnię poniżej 1 ha (649), kolejną grupę stanowią gospodarstwa o powierzchni od 1 do 5 ha (395) (tabele 3.3 i 3.4). Przeważająca ilość gruntów jest użytkowanych jako użytki rolne (1819 ha), w obrębie tego areału dominują łąki o powierzchni 1052 ha, co stanowi 47,2 %, na drugim miejscu są pastwiska z powierzchnią 670 ha (30,1 %) (tabela 3.5). Tabela 3.3. Powierzchnia gospodarstw rolnych na terenie Szczawnicy (dane za 2002 rok) Powierzchnia gospodarstwa [ha] Liczba gospodarstw do 1 649 1-5 395 5 - 10 13 powyżej 10 Ogółem 5 1062 Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 W strukturze zasiewów przeważają uprawy ziemniaków, których areał wynosi 31 ha (49,2 %) oraz zboża, wśród których dominuje uprawa jęczmienia (39,5 %), zaś buraki cukrowe, rzepak i rzepik nie są uprawiane wcale (tabela 3.6). 28 Tabela 3.4. Gospodarstwa rolne wg prowadzenia działalności gospodarczej (dane za 2002 rok) Wyszczególnienie Liczba gospodarstw ogółem 1062 prowadzące wyłącznie działalność rolniczą 220 nie prowadzące działalności rolniczej i pozarolniczej 622 prowadzące wyłącznie działalność pozarolniczą 150 prowadzące działalność rolniczą i pozarolniczą 70 220 Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 Tabela 3.5. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych Powierzchnia gruntów w hektarach w odsetkach Wyszczególnienie Powierzchnia gruntów ogółem Użytki rolne w tym: 2229 1819 odłogi ugory sady łąki pastwiska 100,0 81,6, w tym: 24 3 7 1052 670 Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty 306 104 1,1 0,1 0,3 47,2 30,1 13,7 4,7 Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 Tabela 3.6. Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów Wyszczególnienie powierzchnia w ha w odsetkach Ogółem 63 100,0 Zboża 25 39,5 w tym: pszenica żyto jęczmień owies pszenżyto Ziemniaki 8 0 12 5 0 31 49,2 Buraki cukrowe - - Rzepak i rzepik - - Pastewne 1 2,2 Pozostałe 6 9,2 2 2,4 w tym: warzywa gruntowe Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 Strukturę hodowli zwierząt gospodarskich w Szczawnicy przedstawiono w tabeli 3.7. 29 Tabela 3.7. Zwierzęta gospodarskie w Szczawnicy Wyszczególnienie ilość (w sztukach) Bydło 285 w tym krowy w tym krowy mleczne 193 193 Trzoda chlewna 66 w tym lochy - Owce 672 w tym maciorki 1-roczne i starsze 437 Kozy 86 w tym samice 1-roczne i starsze 45 Konie 70 w tym konie 3-letnie i starsze 64 Króliki (samice) Pozostałe zwierzęta futerkowe (samice) Pnie pszczele Drób 219 10 57 1132 w tym drób kurzy 898 Obsada zwierząt gospodarskich w sztukach dużych na 100 ha użytków rolnych 20 Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 3.5. Gospodarka odpadami Szczegółowe omówienie zagadnień dotyczących gospodarki odpadami na terenie Miasta Szczawnica, wraz z propozycją rozwiązań, zostało zamieszczone w „Planie Gospodarki Odpadami Miasta Szczawnica”, który jest integralną częścią niniejszego opracowania. 3.6. Sytuacja społeczna, zaludnienie, ruch naturalny ludności W 2000 roku Szczawnicę zamieszkiwało 7580 mieszkańców. Do końca 2003 roku zmalała ona do 7550 osób, zatem liczba ludności bardzo nieznacznie spadła o około 0,4 %. Wynika z tego, że obszar ten odznaczał się w latach 2000-2003 się na ogół niewielkim, stałym spadkiem liczby ludności. Niemniej jednak z powodu braku innych szacunków przyjęto za Powiatowym Programem Ochrony Środowiska wzrost perspektywiczny do 2015 roku na poziomie 5,17 % (tabela 3.8, rycina 3.3). Tabela 3.8. Liczba ludności w latach 2000 - 2003 z prognozą do 2015 roku 2000 RAZEM: 7580 Stan na koniec 2001 2002 7608 7590 2003 7550 Prognoza 2015 7939 30 Rycina 3.3. Liczba ludności w Szczawnicy w latach 2000 - 2015 7939 8000 7900 Liczba ludności 7800 7700 7608 7580 7590 7550 7600 7500 7400 7300 2000 2001 2002 2003 2015 Lata Źródło: Dane Urzędu Miasta w Szczawnicy Struktura ludności w rozbiciu na grupy wiekowe oraz płeć została przedstawiona na rycinie 3.4, natomiast ze względu na zdolności produkcyjne na rycinie 3.5. Średnia gęstość zaludnienia wynosi około 86 osób/km2. W tabeli 3.9 przedstawiono wyposażenie mieszkań w instalacje wodociągowe i kanalizacyjne. Tabela 3.9. Budynki mieszkalne zamieszkałe wg wyposażenia w instalacje razem 1422 4738 552 2302 1855 6686 1030 3328 do urządzenia lokalnego lokalny 1974 7040 do sieci z sieci 2070 7304 kanalizację z odprowadzeniem razem Mieszkania Ludność ogółem wyszczególnienie wyposażone w wodociąg 825 3358 Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 Opiekę zdrowotną zapewnia 1 samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej. W Szczawnicy znajdują się 3 apteki, zaś hospitalizacja mieszkańców Miasta prowadzona jest w szpitalu w Nowym Targu. Edukację dzieci i młodzieży jest prowadzona w 2 przedszkolach, 2 szkołach podstawowych oraz 1 gimnazjum. 31 Rycina 3.4. Struktura wiekowa ludności w Szczawnicy 70 lat i ponad kobiety 60-69 lat mężczyźni przedział wieku 50-59 lat 40-49 lat 30-39 lat 20-29 lat 10-19 lat 0-9 lat 0 100 200 300 400 500 600 700 liczba osób Źródło: Dane Urzędu Statystycznego w Krakowie - za rok 2002 Rycina 3.5. Struktura wiekowa ludności w Szczawnicy 16% 26% 58% ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym 32 4. DIAGNOZA STANU ŚRODOWISKA 4.1. Ukształtowanie terenu Obszar Miasta Szczawnica jest położony na terenie o zróżnicowanej wysokości pomiędzy 420 m n.p.m. (dolina Dunajca), a 1262 m n.p.m. (Radziejowa). Najbardziej zurbanizowana centralna część miasta położona jest na wysokości 430 - 500 m n.p.m. Maksymalne deniwelacje sięgają 842 m. Około 60 % obszaru leży powyżej 700 m nad poziom morza. Około 75 % obszaru Miasta stanowią góry średnie i niskie, tj. obszary wysoko położone, o znacznych deniwelacjach, stromych i bardzo stromych stokach, wysokim stopniu zalesienia, rozczłonkowane licznymi i głębokimi dolinami. Środowisko przyrodnicze tej części Szczawnicy ma charakter wybitnie górski. Około 20 % powierzchni zajmują pogórza, z przewagą pogórzy średnich, tj. obszary stanowiące niższy stopień gór, o spłaszczonych wierzchowinach, ale jednocześnie stromych stokach. Tylko około 5 % obszaru Miasta zajmują doliny rzeczne. Wśród nich główną rolę odgrywają doliny Grajcarka i Dunajca. Główną osią obszaru jest dolina Grajcarka przebiegająca równoleżnikowo. Do niej od północy i południa opadają stoki gór i pogórzy, na ogół bardzo strome. Dno doliny znajduje się na wysokości od 430 do 580 m n.p.m., a jej szerokość wzrasta z biegiem rzeki od 150 m w Jaworkach do około 400 m przy ujściu do Dunajca. Dolina Grajcarka rozdziela Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Te dwa obszary charakteryzują bardzo odmienne warunki przyrodnicze, uwarunkowane głównie skrajnie odmienną budową i przeszłością geologiczną. Odmienność zaznacza się głównie w występowaniu odmiennych typów rzeźby i krajobrazu, a także w szacie roślinnej, stosunkach hydrograficznych, występowaniu osobliwości biotycznych i abiotycznych. To powoduje, że Szczawnica wyróżnia się wśród innych miejscowości karpackich niezwykłą różnorodnością i bogactwem przyrodniczym. Charakteryzuje się również najwyższą w skali Karpat rangą przyrodniczą znacznej części swej powierzchni. Część Miasta leżąca na północ od Grajcarka należy do Beskidu Sądeckiego i obejmuje południowe skłony Pasma Radziejowej aż po główny grzbiet, łącznie z najwyższym szczytem tej grupy górskiej. Obszar odznacza się śmiałością rzeźby właściwą górom średnim, zbudowanym z fliszu karpackiego. Położony jest w większości powyżej 700 m n.p.m., najwyższe wysokości występują w obrębie głównego grzbietu: Dzwonkówka (990 m), Skałka (1163 m), Przehyba (1175 m), Złomisty Wierch (1191 m), Radziejowa (1262 m), Wielki Rogacz (1178 m). Składa się z licznych długich bocznych grzbietów i długich dolin dopływów Grajcarka, równoległych do siebie, o przebiegu południkowym. Charakterystyczną cechą są deniwelacje rzędu 600 m, stoki strome i bardzo strome, z przewagą spadków powyżej 20°, a częstokroć powyżej 25 - 30°, poprzecinane gęstą siecią głębokich dolin wciosowych, stale odwadnianych. Występuje tu klasycznie rozwinięty schodowy styl rzeźby, od pogórzy średnich do gór średnich, z wyodrębniającymi się kilkoma poziomami spłaszczeń grzbietowych. Obszar zbudowany jest z utworów fliszowych jednostki magurskiej, reprezentowanych głównie przez bardzo odporne gruboławicowe piaskowce magurskie, okryte pokrywami zwietrzelinowymi. Powszechne jest niszczenie stoków przez procesy grawitacyjno - erozyjne. Jest to obszar wybitnie górski i trudno dostępny, w przewadze zalesiony. Stanowi źródlisko i główny obszar alimentacji Grajcarka i jego licznych prawobrzeżnych dopływów. 33 Ze względu na wysokie położenie odznacza się silną bodźcowością bioklimatyczną, a w związku z przewagą stoków o ekspozycji południowej odznacza się bardzo korzystnym nasłonecznieniem. Pod względem bioklimatycznym Szczawnica bardzo pozytywnie wyróżnia się na tle innych miejscowości górskich. Część Miasta położona na południe od Grajcarka obejmuje całą polską część Małych Pienin, aż po główny grzbiet (łącznie z najwyższym szczytem całego Pasa Skalicowego). Główny grzbiet wyznaczają szczyty: Szafranówka (742 m), Rabsztyn (847 m), Wysoki Wierch (899 m), Durbaszka (940 m), Wysokie Skałki (1050 m) i Wierchliczka (964 m). Te tereny nie osiągają takich wysokości, jak w północnej części Szczawnicy i są mniej pocięte dolinami. W jego obrębie zaznaczają się dwa poziomy: pogórski, który tworzą spłaszczenia o wysokości około 700 m n.p.m. oraz poziom zaokrąglonych wąskich grzbietów o wysokości 900 - 1000 m n.p.m. (w części zachodniej 700 - 800 m n.p.m.). Na obszarze tym dominują elementy rzeźby krasowej, a jednocześnie występuje wiele rysów charakterystycznych dla Beskidów. Ta część obszaru Miasta stanowi skomplikowaną strukturę tektoniczną i geologiczną. Znajduje to wyraz w dużej różnorodności skał od bardzo odpornych wapieni jurajskich i kredowych - tworzących formy skałkowe, intruzji andezytowych występujących w masywach Jarmuty i Krupianki, intruzji bazaltowych w Białej Wodzie, gruboławicowych piaskowców warstw jarmuckich (Palenica i Jarmuta), warstw magurskich (Krupianka i Repowa) i warstw złatniańskich (Wysoki Wierch i Durbaszka) do mniej odpornych skał łupkowych i marglistych, które tworzą rozległe obniżenia terenu. Teren ten stanowi źródlisko i obszar alimentacji lewobrzeżnej części zlewni Grajcarka, przy czym jest to obszar o mniejszej zasobności w wodę, na co wskazuje mniejsza niż w Beskidzie Sądeckim gęstość źródeł (7 - 10 źródeł/l km2) i mniejsza ich wydajność (poniżej 0,8 1/sekundę). Ze względu na ekspozycję północną Pasmo Małych Pienin charakteryzuje się słabym nasłonecznieniem i gorszymi warunkami termicznymi, czego pochodną jest dłuższe zaleganie pokrywy śnieżnej. Z uwagi na rozpiętość pionową, która maksymalnie wynosi 842 m, środowisko przyrodnicze Szczawnicy jest piętrowo zróżnicowane, tworząc klasyczną piętrową strukturę przyrodniczą. Dotyczy to w szczególności warunków klimatycznych i florystycznych oraz stosunków wodnych i glebowych. 4.2. Warunki klimatyczne Szczawnica wg podziału klimatycznego Romera znajduje się w rejonie zaciszy śródgórskich. W przekroju rocznym przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie, znaczna ilość wiatrów wieje też z kierunku południowo-wschodniego, wiatry te są zgodne z przebiegiem głównej doliny Grajcarka. Najczęściej wieją wiatry słabe i bardzo słabe. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 1,7 m/s. W przekroju rocznym występuje również znaczna ilość cisz, czyli dni bezwietrznych (około 31 %). Najmniej korzystne są tereny w dolnej części doliny Grajcarka, gdzie spływ zimnego powietrza ze stoków powoduje częste inwersje temperatury, co działa hamująco na przewietrzanie doliny. Inwersje najczęściej występują w zimie, kiedy zwiększa się emisja zanieczyszczeń w sezonie grzewczym. Dolna część Szczawnicy, tj. doliny Dunajca i Grajcarka wraz z przylegającymi pogórzami, położona na wysokości 420 - 650 m n.p.m. - w Małych Pieninach, a 750 m n.p.m. - w Paśmie Radziejowej leży w piętrze umiarkowanie ciepłym (średnie temperatury roku od + 6°C do +8°C). Stoki i grzbiety w przedziale wysokości od 650 m (750 m) do około 1100 m n.p.m. leżą w piętrze umiarkowanie chłodnym (średnia temperatura roku od +4°C do +6°C), natomiast szczytowe partie pomiędzy Skałką i Wielkim Rogaczem 34 znajdują się w piętrze chłodnym (średnia temperatura roku wynosi od +4°C do +2°C). Sumy rocznych opadów wynoszą od 854 mm w dolinie Dunajca i Grajcarka do 1200 mm na najwyższych szczytach. Klimat Szczawnicy i okolic jest kształtowany przez masy powietrza polarno-morskiego napływające nad rejon Beskidów z północnego-zachodu przez ponad 220 dni w roku. Wybrane parametry klimatyczne są zebrane w tabeli 4.1. Rycina 4.1. Regiony geograficzne na obszarze województwa małopolskiego - lokalizacja Miasta Szczawnica Z uwagi na wysokie opady wybitnie górska część miasta, głównie w obrębie Pasma Radziejowej, jak również w wyższych partiach Małych Pienin, stanowi obszar źródliskowo - alimentacyjny o wysokim potencjale hydrologicznym. Odznacza się najwyższą w skali Karpat gęstością źródeł (7-12 źródeł/l km2), jak również największą gęstością sieci rzecznej (ponad 3 km/km2). Warstwą wodonośną o największym znaczeniu są spękane gruboławicowe piaskowce magurskie Pasma Radziejowej. Ich synklinalne ułożenie sprzyja gromadzeniu się infiltrujących wód opadowych, dając początek najliczniejszym i najobfitszym źródłom wody słodkiej Beskidu Sądeckiego. 35 Tabela 4.1. Charakterystyka wybranych elementów klimatu czynnik klimatyczny średnia roczna temperatura,°C średnia temperatura stycznia, °C średnia temperatura lipca, °C najzimniejszy miesiąc najcieplejszy miesiąc liczba dni z opadem śnieżnym długość zalegania pokrywy śnieżnej, dni liczba dni z przymrozkiem liczba dni z mrozem średnia wilgotność, % liczba dni pochmurnych maksymalna liczba dni pogodnych wartość + 6,3 - 6,3 + 16,2 styczeń (- 4,5 °C) lipiec (+ 16,2 °C) 45 > 90 137 37 80 121 wrzesień 4.3. Charakterystyka pokrywy glebowej Szczawnica leży w obrębie V rejonu glebowo-rolniczego gorczańsko-krynickiego o przewadze kompleksu 12 (owsiano-ziemniaczano-górskiego) i z dużym udziałem kompleksu 13 (owsiano-pastewno-górskiego). Przyjmując punktową metodę oceniającą poszczególne elementy środowiska - glebę, warunki klimatyczne, wodne i rzeźbę terenu dla Szczawnicy ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej jest bardzo niski i wynosi jedynie 40 punktów, co klasyfikuje ją na 167 miejscu w skali województwa małopolskiego (na 171 gmin). Gleby na terenie Szczawnicy wykazują duże zróżnicowanie. W północnej części Miasta przeważają gleby średnio przepuszczalne: brunatne i płowe, mady i rędziny o składzie mechanicznym glin lekkich i średnich. W południowej części występują gleby słabo przepuszczalne: brunatne i płowe glejowe oraz mady oglejone o składzie mechanicznym glin ciężkich i pyłów ilastych. Badania zanieczyszczenia gleb na terenie Szczawnicy prowadzone były przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą w Krakowie w latach 1992-1998. Badania prowadzono w zakresie zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi: kadmem (Cd), miedzią (Cu), ołowiem (Pb), niklem (Ni) i cynkiem (Zn) oraz siarką (S). Prócz tego badano również odczyn oraz zawartość przyswajalnych makroelementów - fosforu, potasu, magnezu. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi kształtuje się na bardzo niskim poziomie, gdyż wszystkie przebadane gleby posiadały naturalną zawartość tych metali (stopień 0) lub nieznacznie podwyższoną stopnia I (nie stanowiącą zanieczyszczenia). Zawartość siarki siarczanowej w glebach Szczawnicy wskazywała na I i II stopień zanieczyszczenia, tj. niskie i średnie. Znaczy to, że nie nastąpiła chemiczna degradacja środowiska glebowego. Na terenie Szczawnicy przeważają gleby o odczynie lekko kwaśnym stanowiące 44 % badanych gleb, odczyn kwaśny posiadało 30 % gleb, a bardzo kwaśny 11 % gleb. Ze względu na zakwaszenie środowiska glebowego, wapnowania wymaga 22 % gleb użytkowanych rolniczo. Gleby te wykazują znaczny niedobór przyswajalnego fosforu, znacznie więcej mają potasu, natomiast posiadają bardzo dużą zawartość przyswajalnego magnezu. Według zaleceń rolniczego użytkowania gleb: 36 - gleby stopnia 0 są niezanieczyszczone, posiadają naturalną zawartość metali śladowych, mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy ogrodnicze i rolnicze, zgodnie z zasadami racjonalnego wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, - gleby stopnia 1 są glebami o podwyższonej zawartości metali. Gleby te mogą być przeznaczone pod wszystkie uprawy polowe z ograniczeniem w zakresie produkcji warzyw przeznaczonych dla dzieci. Pomimo punktowego charakteru przeprowadzonych badań, wyniki te są zadawalające, gdyż nie wskazują na zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi nawet w słabym stopniu określanym jako 2 stopień, gdzie przy zaleceniach rolniczego użytkowania pojawiają się pewne ograniczenia w uprawach, wobec obawy o chemiczne zanieczyszczenie roślin. 4.4. Gospodarka wodno - ściekowa W ostatnich latach w Szczawnicy podjęto działania proekologiczne na rzecz ochrony wód powierzchniowych oraz podziemnych i tym samym zminimalizowano najpoważniejsze zagrożenie, jakim była nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa. Niemniej jednak w tej dziedzinie jest jeszcze dużo do zrobienia. Miasto posiada 2 ujęcia wody zlokalizowane na potoku Sopotnickim (dopływie Grajcarka), zaopatrujące Szczawnicę-Zdrój, Szczawnicę Wyżną i Szczawnicę Niżną. Ujęcie górne „Pokrzywy” zostało wykonane ponad 50 lat temu - w 1953 r., posiada przy wysokich stanach wody wydajność 23 - 29 dm3/s. Jest to ujęcie ze zbiornika pod osłoną zapory. Ujęcie dolne „Sewerynówka” zostało wykonane w 1976 r. - posiada przy wysokich stanach wody wydajność 28 - 36 dm3/s. Jest to ujęcie denne z koryta przegrodzonego jazem. Łączna wydajność obu ujęć wynosi 50 dm3/s = 4320m3/d, przy czym jest to wydajność, która może być pobierana w czasie przepływów większych niż minimalne. W czasie przepływów minimalnych możliwe jest pobieranie 34 dm3/s = 2938 m3/d. Zużycie wody wynosi w sezonie 945,1 m3/d, poza sezonem spada do 751,4 m3/d. Tabela 4.2. Wskaźniki charakteryzujące gospodarkę wodno - ściekową w Szczawnicy rok wskaźnik 2001 2003 a. gospodarka wodna zużycie wody do celów konsumpcyjnych na 1 mieszkańca [m3/m/rok] wydajność ujęć wody [m3/d] liczba ujęć wody [szt.] długość sieci wodociągowej [km] % zwodociągowania terenu liczba przyłączy wodociągowych [szt.] 41,6 3257 2 37,4 90 925 35,4 3257 2 37,8 91 936 42,0 35,1 3030 25,6 80 569 3030 26,2 82 582 b. gospodarka ściekowa ilość ścieków komunalnych wytwarzanych w gminie na mieszkańca [m3/m/rok] przepustowość oczyszczalni ścieków [m3/dobę] długość sieci kanalizacyjnej [km] % skanalizowania terenu liczba przyłączy kanalizacyjnych [szt.] 1 Źródło: Urząd Miasta w Szczawnicy - stan na 31.12.2003 rok 37 Woda doprowadzona jest z ujęcia górnego do ZUW grawitacyjnie, a z dolnego za pomocą pomp. Ze zbiornika wody czystej o pojemności 700 m3 woda kierowana jest do sieci wodociągowej, której całkowita długość na terenie miasta wynosi około 37,8 km. Sieć w większości jest stara i nieszczelna, zatem szacowane straty wody w sieci są bardzo wysokie i wynoszą 40-50 % (tabela 4.2). Obecna wydajność ujęć nie jest w stanie pokryć potrzeb całego Miasta. Stosowana technologia uzdatniania wody nie gwarantuje ciągłości produkcji przez wszystkie dni w roku, w czasie występowania wyższych stanów wody w Potoku Sopotnickim nie pobiera się z niego wody ze względu na trudności usunięcia nadmiaru zawiesiny. Prawidłowe funkcjonowanie tego wodociągu będzie wymagać modernizacji zakładu uzdatniania wody, rozbudowy zbiornika wyrównawczego oraz przebudowy istniejącej sieci w celu jej uszczelnienia oraz realizacji nowych odcinków. Realnymi problemami ograniczającymi rozbudowę sieci wodociągowej są: położenie miasta w niewielkiej zlewni Grajcarka, teren Szczawnicy jest obszarem szczególnej ochrony wód, częściowo w obszarze górniczym wód mineralnych, co uniemożliwia pobór wód podziemnych, z racji ich powiązania z wodami mineralnymi, pobór wody z potoków może naruszyć naturalną chłonność i odporność na zanieczyszczenia. Planowane jest wykonanie nowego wodociągu dla Jaworek (w tym Białej i Czarnej Wody) oraz Szlachtowej. Źródłem wody dla tego pierwszego ma być potok Czarna Woda, na którym zostanie zlokalizowane ujęcie wody powierzchniowej. Aby ten wodociąg mógł funkcjonować należy wykonać ujęcie wody, zakład uzdatniania, zbiornik wyrównawczy oraz całą sieć wodociągową. W Szczawnicy funkcjonuje od września 1999 roku komunalna oczyszczalnia ścieków typu BCT-S 3000 o przepustowości 3030 m3/d zlokalizowana w SzczawnicyPiaskach, na prawym brzegu Dunajca. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna składająca się z następujących sekcji: wstępnego oczyszczania mechanicznego, pompowni ścieków, dwóch reaktorów biologicznych, stacji koagulanta i mechanicznego odwadniania osadu. Ścieki z terenu Miasta dostarczane są do oczyszczalni kolektorem zbiorczym o średnicy 300 mm. Część ścieków do czasu wybudowania kanalizacji na terenie całego Miasta jest dowożona wozami asenizacyjnymi. Ścieki dopływają do komory rozdzielczej, następnie przez kratę mechaniczną, piaskownik do pompowni. Po usunięciu zanieczyszczeń mechanicznych ścieki przepływają do strefy denitryfikacyjnej reaktorów biologicznych. Przebieg oczyszczania został zaprojektowany jako proces niskoobciążonego osadu czynnego z przedłużonym napowietrzaniem, biologiczną defosfatacją i denitryfikacją prowadzoną w pierwszej fazie oczyszczania, jak też nitryfikacją oraz pełną stabilizacją osadu nadmiernego. W razie potrzeby fosfor może być strącany na drodze chemicznej poprzez dodawanie roztworu siarczanu żelazowego (PIX 113). Odwodniony osad nadmierny jest wywożony na składowisko odpadów w Jaworkach. Oczyszczalnia posiada uregulowany stan formalno-prawny i funkcjonuje bez zastrzeżeń, spełniając w pełni wymogi określone w pozwoleniu wodno-prawnym. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do Dunajca. Rocznie powstaje na oczyszczalni 580 Mg osadów o uwodnieniu 83 %. Prócz tego funkcjonuje kilka indywidualnych oczyszczalni ścieków: o dla dolnej stacji kolejki linowej na Palenicę. Jest to oczyszczalnia mechanicznobiologiczna typu Miniblok M-9 o przepustowości 40 m3/d obejmująca kilkanaście sąsiednich budynków, zrzut ścieków jest prowadzony do Grajcarka w km 1+700. Rocznie powstaje w niej 1,5 Mg osadów o uwodnieniu 86 %, o dla Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych (IMUZ) w Jaworkach - oczyszczalnia 38 typu Sebiofikon o przepustowości 23 m3/d. Ścieki są zrzucane do potoku Biała Woda w km 0+400, o dla Górskiego Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego „Pod Durbaszką” oczyszczalnia typu Sebiofikon o zróżnicowanej przepustowości (3,4-26 m3/d) - zrzut ścieków do potoku bez nazwy będącego dopływem potoku Krupiak, o dla schroniska na Przechybie. Funkcjonuje tam biologiczna oczyszczalnia ścieków typu Biovac SBR0107-1. Długość głównej sieci kanalizacyjnej na terenie miasta wynosi 16,0 km, długość podłączeń 10,2 km, co roku realizowana jest budowa przykanalików sukcesywnie podłączając do sieci kanalizacyjnej nowych użytkowników. Według stanu na koniec 2003 roku 82 % posesji indywidualnych przyłączonych jest do sieci, całe centrum miasta skanalizowane, a posesje zlokalizowane wzdłuż potoku Sopotnickego przyłączone do sieci do nr 23. Bardzo korzystnie wpłynęło na jakość wód Grajcarka zlikwidowanie nielegalnych wylotów nieczystości płynnych oraz podłączenie większości domów mieszkalnych w centrum Szczawnicy do sieci kanalizacyjnej. To ostatnie działanie wyeliminowało lokalne źródła zanieczyszczeń dla wód podziemnych, ponieważ likwidacji uległy przydomowe szamba. Obecnie również do Dunajca nie są odprowadzane surowe ścieki. Wpłynęło to korzystnie na stan czystości jego wód. W wodach Dunajca poniżej Szczawnicy nastąpiło zmniejszenie stężeń zanieczyszczeń organicznych i biogennych do poziomu I klasy czystości, zmniejszyło się również skażenie bakteriologiczne wód z ponadnormatywnego do poziomu III klasy czystości. 4.5. Zasoby wodne Województwo małopolskie w całości położone jest w dorzeczu górnej Wisły z wyjątkiem niewielkiej zlewni Czarnej Orawy, należącej do zlewiska Morza Czarnego. Obszar posiada mniejsze od przeciętnych w kraju zasoby wód podziemnych, natomiast stosunkowo duże zasoby wód powierzchniowych. 4.5.1. Wody powierzchniowe Cała Szczawnica pokryta jest gęstą siecią potoków stałych i okresowych. Głównym ciekiem wodnym przepływającym przez Szczawnicę i dzielącym jej teren równoleżnikowo jest potok Grajcarek, będący prawobrzeżnym dopływem Dunajca (w km 152,4). Grajcarek ma długość 15,3 km, powstaje z połączenia dwóch potoków: Czarnej i Białej Wody. Na swej długości przyjmuje następujące potoki: - dopływy lewobrzeżne: Homole, Czerszla, Krupianki, Klimontowski i Głęboki, - dopływy prawobrzeżne: Stary, Sielski, Sopotnicki, Szczawny, Bryjarka, Skotnicki i Ścigocki. Wszystkie wymieniowe wyżej potoki to typowe rzeki górskie odznaczające się znacznymi wahaniami wodostanów i deszczowo śnieżnym zasilaniem. Grajcarek ma asymetryczną zlewnię - znacznie lepiej rozwinięta jest jej część prawostronna, odwadniająca południowe zbocza pasma Radziejowej, niż lewostronna odwadniająca północne stoki Małych Pienin. Jego źródła znajdują się na wysokości 940 m n.p.m., natomiast ujście na wysokości 425 m n.p.m. Spadek doliny wynosi średnio 33 ‰. Potok Grajcarek został scharakteryzowany w tabeli 4.3. 39 Tabela 4.3. Charakterystyka hydrologiczna potoku Grajcarek Parametr najwyższy przepływ (1958 r.) najniższy przepływ średni roczny przepływ spływ jednostkowy w zlewni współczynnik odpływu amplituda wahań stanów wody Wartość 93 m3/s 0,09 m3/s 1,33 m3/s 16,8 dm3/s/km2 ≈ 30 % 3m Wartości parametrów z tabeli 4.3 świadczą o tym, że potok ma górski reżim hydrologiczny, co w znacznym stopniu wpływa na zmiany jakościowe jego wód. 4.5.2. Wody podziemne Na wielkość zasobów wodnych mają wpływ między innymi: czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielkość opadów atmosferycznych, zdolności retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodonośnych wód podziemnych; czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyrąb lasów i zadrzewień, urbanizacja i związany z nią przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielkość poboru wody, ilość wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszczeń, przerzuty wody. Obszar Szczawnicy cechują średnio korzystne warunki infiltracji, stąd też większość zbiorników wód podziemnych cechuje się średnią odnawialnością zasobów, przy średniej retencyjności zlewni. Średni współczynnik retencji strefy aktywnej wymiany dla całego obszaru szacuje się na 3-4 %. Tempo odnawialności wód określa się na 5-10 lat. 4.5.2.1. Wody podziemne zwykłe Na terenie Szczawnicy istnieje główny zbiornik wód podziemnych nr 438 we fliszu karpackim (w warstwach magurskich wg Kleczkowskiego), gdzie występują wody powierzchniowe i szczelinowe w gruboławicowych piaskowcach i zlepieńcach o największym zawodnieniu w strefie przypowierzchniowej dzięki zwietrzeniu skał oraz zasilaniu z opadów atmosferycznych. Strefa aktywnej wymiany wód sięga do głębokości 80 m. Ogólna powierzchnia zbiornika nr 438 wynosi 250 km2, a jego zasoby dyspozycyjne odniesione do całości powierzchni wynoszą 5.000 m3/d. Zbiornik ten zasilany jest drogą infiltracji opadów atmosferycznych deszczowośnieżnych poprzez pokrywę zwietrzelinową, a lokalnie w strefach kontaktów z czwartorzędowej warstwy wodonośnej. Dominuje szybki typ krążenia wód. Zbiornik narażony jest na silne zanieczyszczenie, gdyż czas przesiąkania pionowego wód wynosi od 2-5 lat. W południowej części Szczawnicy występuje zbiornik wód podziemnych w utworach Pienińskiego Pasa Skałkowego, w Małych Pieninach. Posiada on niewielkie zasoby odnawialne, małe rozprzestrzenienie oraz znikome znaczenie użytkowe. Zbiornik ten występuje w silnie spękanych i skrasowiałych wapieniach jurajskich, zawiera wody szczelinowo-krasowe, o małej wydajności w granicach 1-50 dm3/minutę. Ponadto wody te charakteryzują się dużą naturalną twardością (do 17 mval/dm3) i ze względu na 40 szczelinowo-krasowy ośrodek występowania o czasie przesączania niższym od 2 lat są wyjątkowo narażone na zanieczyszczenia. Zbiorniki te ze względu na bardzo silne zagrożenie różnego typu zanieczyszczeniami Kleczkowski (1990) zaliczył do obszarów najwyższej ochrony (ONO) dla współwystępowania wód słodkich i mineralnych w strefie przypowierzchniowej Masywu Karpackiego. Jakość wód podziemnych na obszarze Szczawnicy bada Państwowy Instytut Geologiczny z Warszawy w ramach sieci monitoringu krajowego od roku 1991. Zadaniem tych badań jest kontrola jakości wód podziemnych powszechnie użytkowanych poziomów wodonośnych w celu określenia zmian ich chemizmu w warunkach oddziaływania różnych form antropopresji. Do sieci pomiarowej na terenie Szczawnicy należą: źródło w miejscowości Jaworki - Biała Woda - warstwa wodonośna - utwory jurajskie o szczelinowym i szczelinowo-krasowym krążeniu wód wypływających na terenie o użytkowaniu leśnym, źródło w miejscowości Jaworki - Czarna Woda (stanowiło punkt sieci pomiarowej PIG do 1993 r.) - warstwa wodonośna - trzeciorzęd o porowo-szczelinowym krążeniu wód wypływających na terenie o użytkowaniu jako grunty orne z przewagą gospodarki rozdrobnionej, studnia w Szczawnicy - poziom wodonośny - trzeciorzęd o typie krążenia wód porowo-szczelinowym, głębokość warstwy wodonośnej 2,2 m, zlokalizowana w obszarze zwartej zabudowy w centrum Szczawnicy. Jak wykazały badania, są to wody o naturalnym chemizmie, średniej twardości, odczynie zasadowym (pH od 7,1-7,7), zawierają główne jony w ilościach odpowiadających normom dla wód pitnych. Dzięki prowadzeniu badań w sposób ciągły, w dłuższej perspektywie czasowej wykazano znaczną zmienność jakościową od klasy Ib wody wysokiej jakości po klasę III - wody niskiej jakości (wymagające uzdatniania), co świadczy o dużym wpływie czynników antropogenicznych na jakość tych wód. Największa zmienność jakościową wykazują wody podziemne z utworów trzeciorzędowych o płytkim zaleganiu warstwy wodonośnej (> 2 m) na co wskazują wyniki badań ze studni w Szczawnicy zlokalizowanej na terenie zwartej zabudowy, w której wzrost zawartości azotanów spowodował obniżenie jakości wód w latach 1992 i 1993. W roku 1996 wody te cechowały się wysoką jakością (klasa Ib). Wody wysokiej jakości (Ib) występują najczęściej w obszarach poza gęstą zabudową, o przewadze użytkowania leśnego, gdzie brak jest znaczących zanieczyszczeń antropogenicznych, a poziom jurajskiej warstwy wodonośnej zalega głębiej i jest odizolowany od zagrożeń zewnętrznych, co powoduje mniejszą zmienność jakościową w chemizmie tych wód. Natomiast na wyniesieniach morfologicznych, zwłaszcza na obszarach prawnie chronionych wody podziemne charakteryzują się najwyższą jakością (klasa la) - Kleczkowski. Wody podziemne omawianych poziomów wodonośnych zawierają nieznaczne zawartości (zazwyczaj w okolicach progu wykrywalności) metali ciężkich jak: chrom, miedź, ołów, nikiel, kadm, glin, arsen, kobalt, wanad, co nie stanowi zagrożenia toksykologicznego dla ludzi, którzy je piją. 4.5.2.2. Wody mineralne i lecznicze Wody mineralne w Karpatach występują we wszystkich jednostkach tektonicznych, przy czym największe ich nagromadzenie występuje w obrębie płaszczowiny magurskiej. Wody te to najczęściej szczawy wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe bogate w sole mineralne i liczne mikroelementy, które w swoim składzie fizyko chemicznym zawierają powyżej 1 g wolnego dwutlenku węgla (CO2) w 1 dm3 wody. 41 Są to wody infiltracyjne, które wsiąkając w podłoże napotykają wyziewy dwutlenku węgla (w Polsce związane z wulkanizmem Karpat w trzeciorzędzie). Wody te po nasyceniu się CO2, stają się bardziej aktywne chemicznie i rozpuszczają skały, w których płyną, co prowadzi do ich zmineralizowania się. W roku 1993 na podstawie decyzji MOŚZNiL został utworzony obszar górniczy „SZCZAWNICA I” dla złoża wód leczniczych oraz ustalony został teren górniczy dla złoża eksploatowanego w obrębie tworzonego obszaru górniczego, w miejsce zniesionego tą samą decyzją ustanowionego w 1975 r. obszaru górniczego „SZCZAWNICAKROŚCIENKO”. W tym samym roku Przedsiębiorstwo Państwowe „Uzdrowisko Szczawnica” otrzymało na okres 20 lat, tj. do 2013 roku koncesję (nr 118/93 z 9.06.1993 wydaną przez MOŚZNiL) na eksploatację wód leczniczych z przeznaczeniem do zabiegów leczniczych oraz produkcji rynkowej, a 31 grudnia 1993 r. Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie zatwierdził Plan Ruchu Uzdrowiskowego Zakładu Górniczego. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1994 roku (Dz.U.1994.89.417) wody mineralne ze złoża w uzdrowisku Szczawnica zaliczone zostały do wód leczniczych. Złoże to zostało rozpoznane i aktualnie jest udostępnionych 10 ujęć. Wody eksploatowane ze złoża wód leczniczych w Szczawnicy to szczawy typu: „Jan -14” i „PD-4” HCO3-Na-Ca, HBO2 „Szymon”, „Stefan” HCO3-Cl-Na-Ca, CO2, HBO2 „Magdalena”, „B-4”, „Wanda” HCO3-Cl-Na, CO2, Br, J, HBO2 „Jan”, „Józefina” HCO3-Cl-Na, CO2, J, HBO2 „Pitoniakówka F” HCO3-Cl-Na-CO2, HBO2 „Pitoniakówka BCDG” HCO3-Cl-Na-HBO2 Analizy wód z poszczególnych ujęć wykonywała w 1998 roku firma „GEOPROFIL” z Krakowa, zostały wtedy określone typy wód i zasobność źródeł. Należy podkreślić, że skład wody w ujęciach jest stabilny i nie podlega wahaniom w takim stopniu, by konieczna była zmiana typu wody. Poniżej podana jest lokalizacja poszczególnych źródeł, a w nawiasie ich wydajność: Źródło „Magdalena” (wydajność: 0,016 m3/h) znajduje się w centrum Szczawnicy, w odległości około 100 m poniżej Placu Dietla, przy pijalni wód leczniczych. Źródło „Szymon” (0,39 m3/h) znajduje się poniżej Parku Dolnego w bezpośrednim sąsiedztwie ul. Głównej, u podstawy skarpy erozyjnej tarasu akumulacyjnego, rozwiniętego na zboczu doliny potoku Grajcarek przepływającego w odległości około 120 m na południe od źródła. Woda doprowadzona jest do ogólnodostępnego punktu czerpalnego umieszczonego w murze oporowym 10 m poniżej właściwego ujęcia źródła. Ujęcia „Jan” (0,138 m3/h) i „Jan 14” (0,0325 m3/h) położone są 150 m na północ od Dietla w komorze szybowej, na końcu prowadzonej pod wzgórzem 80,0 m sztolni z komorą eksploatacyjną na głębokości ok. 8,0 m pod powierzchnią terenu. Źródło „Wanda” (0,018 m3/h) znajduje się ponad Parkiem Dolnym na południowym stoku góry Bryjarka. Ujęcie wody znajduje się w bunkrze zbudowanym ponad źródłem, skąd poprzez przelew rurociągiem eksploatacyjnym dopływa do zbiornika o pój. 1,4 m3, a stąd przez komorę zaworową kierowana jest do ogólnodostępnego punktu czerpalnego, a jej nadmiar spływa grawitacyjnie do potoku bez nazwy przepływającego przez Park Dolny. 42 Otwór „PD-4” (0,42 m3/h) o głębokości 30 m znajduje się w północnej części Parku Dolnego u stóp góry Bryjarka. Woda z tego ujęcia eksploatowana jest pompą głębinową. Ujęcia „Stefan” (0,048 m3/h), „Józefina” (0,021 m3/h) i „B-4” (0,018 m3/h) znajdują się przy Placu Dietla, w szybie eksploatacyjnym wykonanym pod budynkiem dawnej pijalni z tym, że „Stefan” składa się z ujęć eksploatujących wody lecznicze, „Józefina” z 3 ujęć, z których woda doprowadzona jest do wspólnego zbiornika ustawionego w/w komorze szybowej, a „B-4” ma otwór na głębokości 26,9 m z którego kolumna eksploatacyjna wprowadzona jest również do wspomnianej komory szybowej. Ujęcie „Pitoniakówka” (0,816 m3/h) znajduje się w dolinie potoku Skotnickiego na jego lewym brzegu i składa się z szybu położonego na głębokości 15,5 m oraz 2 chodników podzielonych na 7 odrębnych komór. Całkowita wydajność wszystkich źródeł wynosi: 2,1122 m3/h, co daje 50,693 m3/dobę, choć w 2002 roku (stan na 30.06.2002 r.) stwierdzono wyższą wydajność wynoszącą 2,46 m3/h (na dobę: 59,04 m3/dobę). W 1995 r. zatwierdzony został projekt zagospodarowania złoża wód leczniczych na obszarze górniczym „SZCZAWNICA I, na jego podstawie eksploatację wód leczniczych prowadzi Uzdrowiskowy Zakład Górniczy PP „Uzdrowisko Szczawnica”. Działalność PP „Uzdrowisko Szczawnica” sprowadza się do świadczenia usług w zakresie lecznictwa otwartego i zamkniętego oraz do produkcji wody mineralnej rozlewanej do kartonów: „Jan”, „Stefan” i „Helena”. Wczasowicze, kuracjusze i mieszkańcy Szczawnicy mają do dyspozycji również pijalnie otwarte, które stanowią ogólnodostępne punkty czerpalne, w których udostępniona została woda z ujęć „Szymon”, „Wanda” i „Pitoniakówka” (wypływ F). Woda mineralna swoista dzięki swoim leczniczym właściwościom jest wykorzystywana do prowadzenia zabiegów w zakresie schorzeń laryngologicznych, pulmonologicznych i alergologicznych. Leczone są również choroby towarzyszące narządów ruchu i układu krążenia. Zasadniczą część usług leczniczych stanowią kąpiele lecznicze i zabiegi inhalacyjne. Do kąpieli używana jest woda: mineralna z ujęcia „PD - 4” nasycona CO2, zwykła (słodka) z wodociągu miejskiego nasycona CO2, zwykła (słodka) z wodociągu miejskiego z dodatkiem soli leczniczej. W 1997 roku zostało udokumentowane nowe ujęcie wody leczniczej „Eskulap” przy czym dokumentacja dotycząca tego złoża również nie została jeszcze rozpatrzona i zatwierdzona. 4.5.3. Źródła podziemnych zanieczyszczeń wód powierzchniowych i Stan jakości wód powierzchniowych oraz obecność organizmów żyjących w wodach są wynikiem oddziaływania różnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinują: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a także urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znaczący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilość pobieranej wody i odprowadzanie ścieków bytowogospodarczych i przemysłowych. Charakterystykę stanu czystości Dunajca zaprezentowano na podstawie danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska w województwie małopolskim” opracowanym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie. Dane dotyczą roku 2002. Najbliżej granic Miasta Szczawnica jest punkt pomiarowy zlokalizowany na granicy 43 państwa w Czerwonym Klasztorze (163,8 km biegu Dunajca). Klasyfikacja stanu czystości wód opiera się na 3 różnych kryteriach: fizyko-chemicznym, hydrochemicznym i bakteriologicznym. Pod względem zawartości różnych czynników fizyko-chemicznych wody Dunajca w wymienionym miejscu zostały sklasyfikowane następująco: substancje organiczne (charakteryzowane wskaźnikami: BZT5, ChZT-Cr, ChZT-Mn oraz tlenem rozpuszczonym) - klasa I, związki nieorganiczne (określanego zawartością chlorków, siarczanów i substancji rozpuszczonych) - I klasa, ilości niesionych zawiesin - II klasa, substancje biogenne (do których zaliczane są: azot amonowy, azot azotynowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny) - II klasa substancje specyficzne (czyli spowodowanych przez związki fenolowe i metale ciężkie: chrom ogólny, cynk, kadm, miedź, nikiel, ołów, rtęć) - I klasa. Rycina 4.2. Klasyfikacja wód Dunajca w okolicach Szczawnicy Ogólna ocena wód Dunajca w Czerwonym Klasztorze pod względem fizykochemicznym: I klasa czystości. Z kolei w ocenie hydrobiologicznej, gdzie pod uwagę bierze się obecność określonych gatunków sestonu odnotowano klasę II, co oznacza, że wody te są słabo zanieczyszczone β-mezosaprobowe. Wskaźnikiem określającym stan sanitarny, czyli zanieczyszczenia bakteriologiczne jest miano coli typu kałowego. Pomimo tego, że w tym kryterium występuje tylko jeden wskaźnik, zazwyczaj on determinuje ogólną ocenę jakości wody. Tak jest i w tym przypadku, bowiem III klasa pod względem sanitarnym oznacza jednocześnie ogólną ocenę jakości wody (rycina 4.2). Z racji tego, że do Dunajca odprowadzane są głównie ścieki komunalne (zarówno z terenu Szczawnicy, jak i z gmin sąsiadujących) nie stwierdzono podwyższonego stężenia wskaźników specyficznych do których należą między innymi fenole i metale ciężkie. Z porównania „Raportów o stanie środowiska…” chociażby z dwóch sąsiednich lat - 2001 i 2002 roku wynika, że następuje poprawa jakości wód płynących przez teren Szczawnicy. W stosunku do roku 2001 odnotowano poprawę stanu bakteriologicznego Dunajca na odcinku granicznym w Czerwonym Klasztorze. Dostępne wyniki badań jakości wód Grajcarka pochodzą z lat 1995-1996, kiedy to wykonano pomiary w odległości 100 m od ujścia do Dunajca (most na drodze do przejścia granicznego Leśnica). Uzyskane wyniki wskazują na znaczną stabilność jakościową wód Grajcarka. Pod względem zanieczyszczeń fizykochemicznych Grajcarek prowadzi wody III klasy czystości, decydują o tej przynależności stężenia zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem BZT5 o średniej wartości 8,3 mgO2/dm3 (dopuszczalna wartość tego wskaźnika dla klasy II wynosi 8,0 mgO2/dm3). Pozostałe wskaźniki zanieczyszczeń fizykochemicznych pozostają w I i II klasie czystości. 44 Wody Grajcarka posiadają zasadowy odczyn (pH w granicach 7,2-8,8), są dobrze natlenione - tlen rozpuszczony waha się od 8,8-13,7 mgO2/dm3. Wskaźniki świadczące o zanieczyszczeniach biogennych (fosforany, fosfor ogólny, związki azotu) pozostają w II klasie czystości. W wodach Grajcarka brak jest zanieczyszczeń specyficznych stężenia fenoli lotnych, detergentów anionoaktywnych, ekstraktu eterowego oraz metali ciężkich: cynku, miedzi i ołowiu nie przekraczają wartości dopuszczalnych dla I klasy czystości. Brak jest również zanieczyszczeń chemicznych pochodzących ze środków ochrony roślin - pestycydów. Badania bakteriologiczne wykazują ponadnormatywne zanieczyszczenie wód potoku. Miano coli typu fekalnego przekracza dopuszczalną wartość 2500 razy w stosunku do wymaganej I klasy czystości, co świadczy o trwałym skażeniu bakteriologicznym jego wód w okresie badawczym 1995-1996. Oznacza to, że wody Grajcarka ze względu na zanieczyszczenia bakteriologiczne są wodami pozaklasowymi. W przekroju rocznym nie zaznacza się wyraźna sezonowa zmienność jakościowa wód Grajcarka, zanieczyszczenia fizykochemiczne i bakteriologiczne utrzymują się na ustabilizowanym poziomie. Niewielki wzrost stężeń BZT5, azotu azotynowego, azotu amonowego, fosforu ogólnego wystąpił w lipcu 1996 r., co może świadczyć o zwiększonym dopływie zanieczyszczeń ściekowych w okresie sezonu letniego. Natomiast przy wyższych stanach wód (podczas wezbrań) znacznie wzrasta zawartość zawiesiny, w której dominują związki nieorganiczne pochodzące ze zmywów i spływów powierzchniowych. Docelowo wody Grajcarka powinny posiadać I klasę czystości, jednakże obecny stan czystości jego wód daleko odbiega od pożądanych wymagań, w związku z czym konieczne jest podjęcie działań proekologicznych na obszarze całej zlewni Grajcarka, które powinny dać efekt w postaci poprawy jakości jego wód. Na potokach dopływających do Grajcarka nie były prowadzone badania jakości wód, zatem trudno jednoznacznie określić ich stopień czystości. Należy przypuszczać, że potoki te nie są nadmiernie zanieczyszczone, gdyż ich źródła znajdują się na obszarach leśnych, gdzie wpływ czynników antropogennych jest znikomy, jednakże w odcinkach ujściowych stopień zanieczyszczenia może wzrastać. Sanepid z Nowego Targu bada jedynie Potok Sopotnicki, na którym znajdują się ujęcia wody pitnej dla Szczawnicy. Wykazują one II klasę czystości wód dopływających do ujęcia ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne i bakteriologiczne. 4.6. Jakość powietrza atmosferycznego Jakość życia w znacznym stopniu jest warunkowana stanem czystości powietrza. Wynika to z faktu, że powietrze jest nie tylko źródłem tlenu, ale również ma decydujący wpływ na zdrowie człowieka. Wprowadzanie do powietrza atmosferycznego substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpłynąć na zdrowie ludzi, klimat, przyrodę, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku określane są jako zanieczyszczenie powietrza. Liczba rodzajów zanieczyszczeń, jaka może występować w powietrzu, jest bardzo duża. Stan czystości powietrza w dużej mierze jest uzależniony od skali i kierunków rozwoju Miasta Szczawnica. Wzrost zanieczyszczenia powietrza wynika zarówno z rozwoju budownictwa mieszkaniowego, jak i aktywności gospodarczej, gdyż wymuszają one wzrost zapotrzebowania energetycznego, co w konsekwencji powoduje większą emisję zanieczyszczeń. Warunki aerosanitarne tego terenu są kształtowane pod wpływem zanieczyszczeń napływających głównie z zachodu z Kotliny Orawsko-Nowotarskiej i z północnego zachodu z odległych terenów przemysłowych. 45 Jak wynika z danych zawartych w „Ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim w roku 2002” opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie - w strefie obejmującej teren Szczawnicy obowiązują pomiary dopuszczalnego stężenia substancji określone: ze względu na ochronę zdrowia, ze względu na ochronę roślin, dla obszarów ochrony uzdrowiskowej, dla obszarów parków narodowych. Szczawnica charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem zalesienia (68,2 %), brak w niej dużych zakładów przemysłowych, co powoduje, że zanieczyszczenie powietrza jest niewielkie. Główne źródła powstawania zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego w Szczawnicy stanowią: źródła punktowe (tzw. niska emisja), które tworzą zbiorowe i indywidualne ogrzewanie pomieszczeń i produkują zanieczyszczenia w postaci pyłu, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i tlenku węgla), liniowe, pochodzące ze środków transportu kołowego i powodujące zanieczyszczenia w postaci węglowodorów, tlenku węgla, pyłu i ołowiu, procesy produkcyjne. Na terenie Szczawnicy nie jest prowadzony stały monitoring jakości powietrza. Najbliższe stacje monitoringowe podległe WIOŚ w Krakowie są zlokalizowane w Nowym Targu (przy ulicy Szaflarskiej i Jana Kazimierza), gdzie wykonywane są badania SO 2, NO2 i poziomu zapylenia (rycina 4.3). Kryterium lokalizacji tych stacji były względy zdrowotne, gdyż w Nowym Targu występuje bardzo wysokie jest stężenie pyłu zawieszonego. Poniżej przedstawiono wykaz podstawowych substancji zanieczyszczających powietrze oraz źródła ich pochodzenia (tabela 4.4) oraz dopuszczalne poziomy tych substancji w powietrzu (tabela 4.5 i 4.6). Tabela 4.4. Substancje zanieczyszczające powietrze i źródła ich pochodzenia Zanieczyszczenie Pył ogółem SO2 - dwutlenek siarki NO - tlenek azotu NO2 - dwutlenek azotu NOx - suma tlenków azotu CO - tlenek węgla O3 - ozon Źródło emisji spalanie paliw, unoszenie pyłu przez wiatr, pojazdy, procesy technologiczne spalanie paliw zawierających siarkę, procesy technologiczne spalanie paliw i procesy technologiczne przy wysokiej temperaturze spalanie paliw i procesy technologiczne spalanie paliw, komunikacja, procesy technologiczne (NO, NO2) powstaje podczas niepełnego spalania powstaje naturalnie oraz z innych zanieczyszczeń (utleniaczy) 46 Rycina 4.3. Sieć stacji pomiarowych zanieczyszczenia powietrza Tabela 4.5. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu w odniesieniu do kryterium ochrony zdrowia ludzkiego Substancja Benzen Dwutlenek azotu Dwutlenek siarki Ołów Ozon Pył zawieszony PM10 Tlenek węgla Okres uśredniania wyników pomiaru rok kalendarzowy jedna godzina rok kalendarzowy jedna godzina 24 godziny rok kalendarzowy 8 godzin 24 godziny rok kalendarzowy 8 godzin Dopuszczalny Wartość poziom marginesu substancji tolerancji w powietrzu w roku (μg/m3) 2002 Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji za rok 2002 (µg/m3) Dozwolona częstość przekroczenia dopuszczalnego poziomu w roku kalendarzowym 5 5 10 - 200 80 280 18 razy 40 16 56 - 350 150 90 0 440 150 24 razy 3 razy 0,5 0,3 0,8 - 120 50 0 15 120 65 60 dni 35 razy 40 4,8 44,8 - 10000 6000 16000 - 47 Tabela 4.6. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju w odniesieniu do kryterium ochrony roślin Okres uśredniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Tlenki azotu* rok kalendarzowy 40 µg/m3 Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 40 µg/m3 okres wegetacyjny (1.05-31.07) 24000 µg/m3 Substancja Ozon (AOT40) * suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu W tabeli 4.7 przedstawiono zasady zaliczenia strefy do określonej klasy (A, B, C), które zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na ich obszarze i wiąże się z określonymi wymaganiami, odnośnie działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Podstawę zaliczenia strefy do określonej klasy stanowią wyniki oceny uzyskane w pierwszej rocznej ocenie jakości powietrza na obszarach o najwyższych poziomach stężeń danego zanieczyszczenia w strefie. Zgodnie z tą klasyfikacją ze względu na kryterium ochrony zdrowia powiat nowotarski, a tym samym Miasto Szczawnica zostały zaliczone do klasy C, natomiast dla kryterium ochrony roślin do klasy A. Co prawda pod względem stężenia poziomu dwutlenku siarki i dwutlenku azotu powiat mieści się w klasie A, pod względem stężenia CO - w klasie B, ale stężenie pyłu klasyfikuje powiat w klasie C i sumaryczna ocena lokalizuje powiat w klasie C. Z tego też powodu teren powiatu został zaklasyfikowany wstępnie do wykonania programu ochrony powietrza (POP). Tabela 4.7. Zasady klasyfikacji do stref zanieczyszczeń powietrza Poziom stężeń nie przekraczający wartości dopuszczalnej powyżej wartości dopuszczalnej lecz nie przekraczający wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji Klasa strefy Wymagane działania A brak B - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych powyżej wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji C możliwość przekroczenia wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji na niektórych obszarach, ocena dla tych obszarów oparta na podstawach uznanych za niewystarczające do zaliczenia strefy do klasy C (do opracowania POP) B/C - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji - opracowanie programu ochrony powietrza (POP) - określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych oraz potencjalnych obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji (uzyskanych w oparciu o dostępne „niewystarczająco pewne”, lecz wstępnie zaakceptowane, dane i metody) - przeprowadzenie dodatkowych badań w celu potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) działań na rzecz poprawy jakości powietrza (opracowania POP) 48 Na taki stan jakości powietrza w istotny sposób wpływa używanie w domowych paleniskach paliw zazwyczaj niskiej jakości. Emisje te są szczególnie uciążliwe dla ludzi i środowiska, ponieważ zanieczyszczenia rozpraszają się na niewielkiej wysokości. Z reguły duża ilość tych emitorów i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania na ograniczonym terenie kształtują poziom stężeń w ich najbliższym otoczeniu. Zjawisko takie występuje na terenach o zwartej zabudowie z dużą ilością indywidualnych palenisk w budynkach mieszkalnych. Mniejsze zagrożenie z punktu widzenia parametrów czystości powietrza stanowi niska emisja na terenach zabudowy luźnej, gdyż istnieją lepsze warunki przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niższe stężenia. Zanieczyszczeniem wskaźnikowym niskiej emisji jest benzo-α-piren, należący do grupy węglowodorów aromatycznych. Głównym problemem w aspekcie zapobiegania niskiej emisji jest brak inwentaryzacji źródeł i wielkości emisji oraz danych o rodzaju i ilości stosowanych paliw. Rosnące ceny węgla często są przyczyną spalania najgorszych gatunków węgla (łącznie z miałem), a nawet różnego rodzaju odpadów. W szczególności to ostatnie prowadzi do powstawania wielu szkodliwych związków, gdy odpady są spalane w piecach nieprzystosowanych do tego typu paliwa. Taki sposób ogrzewania mieszkań jest przyczyną znacznej emisji pyłu, dwutlenku siarki, tlenku węgla i węglowodorów w sezonie grzewczym. Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych. Jak dotąd nie prowadzono w Szczawnicy szacunkowych obliczeń wielkości emisji z palenisk domowych. Drugim ważnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne, obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Emisja ta wraz ze zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych wykazuje tendencję wzrostową. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych ulic miast i przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest zły stan techniczny pojazdów, niewłaściwa eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością dróg. Najbardziej zagrożone jest centrum Szczawnicy, którędy prowadzi główna trasa komunikacyjna. Ponadto, transport stanowi jedno z głównych źródeł zanieczyszczenia gleb, a następnie wód. Badania stanu zanieczyszczenia powietrza w Szczawnicy prowadzone są w sposób nieregularny i wyrywkowy, stąd też trudno określić tendencję zmian stopnia zanieczyszczenia powietrza na tym terenie. Miczyński (1990) stwierdził, że Szczawnica pozornie tylko ma dobrą lokalizację, ponieważ centrum miasta zlokalizowane jest w dolinie Grajcarka o częstych inwersjach temperatur i słabych warunkach wentylacyjnych, Te uwarunkowania sprzyjają koncentracji zanieczyszczeń powietrza z lokalnych źródeł emisji, co powoduje dużą ilość przypadków przekroczenia dopuszczalnych norm zapylenia i stężenia SO 2). Występujące okresowo w tym rejonie wysokie wartości stężeń pyłów i dwutlenku siarki są wynikiem nie tylko znacznej emisji, lecz wytwarzaniem się kompleksu niekorzystnych czynników meteorologicznych (długotrwale przygruntowe inwersje, duża wilgotność powietrza, mgły, słabe wiatry lub cisze). 49 Rycina 4.4. Klasyfikacja powiatów ze względu na stan czystości powietrza i kryterium ochrony zdrowia Rycina 4.5. Klasyfikacja powiatów ze względu na stan czystości powietrza i kryterium ochrony roślin 50 Badania zanieczyszczenia powietrza SO2 i pyłem drobnym przeprowadził zespół kierowany przez Miczyńskiego w dwóch okresach: od lutego do maja 1990 r. i od listopada 1990 r. do lutego 1991 r. Badania wykazały, że najbardziej niekorzystnym miesiącem pod względem zanieczyszczeń powietrza jest luty, w którym notowano najwyższe średniodobowe stężenia pyłu drobnego i największą ilość przekroczeń normy dobowej. Maksymalna wartość (255 µg/m3) równa była czterokrotnemu przekroczeniu dopuszczalnej normy stężeń dobowych. Średnie miesięczne stężenia pyłu drobnego wykazywały sezonową zmienność; od maksimum w lutym (80 µg/m 3) do minimum w maju (34,5 µg/m3), a w cyklu zimowym od minimum w listopadzie (58,2 µg/m3) do maksimum w grudniu (104,4 µg/m3). Stężenia dobowe dwutlenku siarki w Szczawnicy kształtowały się w tym okresie na niskim poziomie i nie przekraczały dopuszczalnych norm. Średnie miesięczne stężenia SO2 były wyższe w miesiącach zimowych, a mniejsze w letnich. Maksymalne średnie dobowe stężenie SO2 wyniosło 48,3 µg/m3. Na podstawie wykonanych badań ustalono zależności stopnia zanieczyszczenia powietrza od panujących warunków meteorologicznych: najwyższe stężenia zanieczyszczeń zanotowano przy ciszach i wiatrach bardzo słabych o szybkości do 2 m/s, wysokie wartości zanieczyszczeń notowano przy temperaturach niższych od 3° C, nie stwierdzono zależności stężenia zanieczyszczeń od kierunku wiejących wiatrów, najwyższe stężenia mierzonych zanieczyszczeń odnotowywano w czasie dni bez opadu lub z opadem do l mm, przekroczenia dopuszczalnych stężeń mogą wystąpić w okresie zimowym podczas dni wyżowych o średniej temperaturze poniżej 5° C i ciszy lub prędkości wiatru poniżej 5 m/s, na wiosnę przekroczenia dopuszczalnych norm zanieczyszczenia pyłem drobnym i SO2 mogą wystąpić przy temperaturze poniżej 6° C i wietrze poniżej 2 m/s. W roku 1993 badania zanieczyszczenia powietrza prowadziła WSSE. Badania przeprowadzono w zakresie zanieczyszczeń pyłem zawieszonym i dwutlenkiem siarki w centrum Szczawnicy przy Placu Dietla, na ulicach Głównej i Szalaya. Stężenia średnioroczne pyłu zawieszonego kształtowały się poniżej dopuszczalnej normy średniorocznej 40 µg/m3 (dla obszarów chronionych) i wynosiły od 19,9 µg/m3 przy placu Dietla do 33,8 µg/m3 przy ulicy Szalaya. Natomiast stężenia średniodobowe pyłu zawieszonego wykazywały 2-3 krotne przekroczenia dopuszczalnej normy (60 µg/m3) i wynosiły od 121 µg/m3 przy ulicy Głównej do 187 µg/m3 na Placu Dietla. Stan zanieczyszczenia dwutlenkiem siarki w centrum Szczawnicy utrzymywał się na wysokim poziomie. Wystąpiły ponad dwukrotne przekroczenia dopuszczalnej średniorocznej normy 11 µg/m3 (obszary chronione). Stężenia średnioroczne SO2 wynosiły od 26,4 µg/m3 przy ulicy Głównej do 31,1 µg/m3 przy ulicy Szalaya. Średniodobowe stężenia dwutlenku siarki na wszystkich punktach pomiarowych przekroczyły dopuszczalną normę średniodobową 5 µg/m3 i kształtowały się na poziomie od 88 µg/m3 przy Placu Dietla do 96 µg/m3 przy ulicy Głównej. Badania stanu zanieczyszczenia powietrza przeprowadzone w roku 1998 przez WIOŚ z Nowego Sącza w Szczawnicy (pyłu zawieszony, dwutlenek siarki i dwutlenek azotu) wykazały zmniejszenie stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu na tym obszarze. Nie odnotowano przekroczeń dopuszczalnych wartości średniorocznych. Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego wyniosło 25,9 µg/m3, tj. 52 % dopuszczalnej wartości (50 µg/m3) dwutlenku siarki 5,9 µg/m3 tj. 20 % dopuszczalnej wartości 51 (30 µg/m3) oraz dwutlenku azotu 17,7 µg/m3 tj. 71% dopuszczalnej normy (25 µg/m3). Tylko w okresie grzewczym w miesiącach listopad - grudzień sporadycznie miały miejsce przekroczenia normy (125 µg/m3) średniodobowych stężeń pyłu zawieszonego, natomiast średniodobowe stężenie SO2 i NO2 kształtowały się poniżej dopuszczalnych norm 125 µg/m3 (SO2) i 100 µg/m3 (NO2). Najaktualniejsze badania stanu zanieczyszczenia powietrza przeprowadzone w okresie grzewczym w listopadzie 2001 roku w centrum Szczawnicy - przy Banku i przy pawilonie PPN wykazują obniżenie stężeń dwutlenku siarki do poziomu 15 µg/m3 w centrum Szczawnicy i do poziomu 3 µg/m3 przy pawilonie PPN. Zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem azotu utrzymuje się na poziomie od 8 µg/m3 przy pawilonie PPN do 21 µg/m3 w centrum Szczawnicy. Najpoważniejszym źródłem zanieczyszczeń powietrza o zasięgu lokalnym jest ruch samochodowy. W ciągu ostatnich czterech lat w Szczawnicy nastąpiła znaczna poprawa stanu zanieczyszczenia powietrza, głównie w zakresie stężeń dwutlenku siarki (5-krotne zmniejszenie wartości stężeń średniorocznych). Wynika to z ograniczenia emisji pochodzącej ze spalania paliw stałych (koksu, węgla) i zastąpienie ich ekologicznymi nośnikami energii cieplnej. Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych nie stanowi na razie dużego zagrożenia, co potwierdzają wyniki badań powietrza w zakresie zanieczyszczenia NO2. Szczawnica posiada wydzielone strefy ograniczonego ruchu (strefa A uzdrowiska). Okresowo, przy narastającym wzmożonym ruchu komunikacyjnym może występować problem zanieczyszczeń komunikacyjnych również na tym terenie, szczególnie podczas letniego i zimowego szczytu rekreacyjnego. 4.7. Lasy i zadrzewienia Naturalnym bogactwem Szczawnicy są lasy, których powierzchnia wynosi 5.992 ha, co stanowi 68,2 % jej powierzchni. Jest to dużo wyższa wartość od średniej lesistości województwa małopolskiego, która wynosi 28,5 % oraz od średniej powiatu nowotarskiego wynoszącej 36,9 %. Struktura własności lasów na terenie Szczawnicy została przedstawiona w tabeli 4.8. Tabela 4.8. Struktura własności lasów na terenie Szczawnicy Właściciel Lasy Państwowe Powierzchnia [ha] 4102 w tym zadrzewienia: mienie gminne, 3 310 w tym zadrzewienia: wspólnoty 42 679 w tym zadrzewienia: prywatne, 74 776 w tym zadrzewienia: inne państwowe (uzdrowiskowe różnych posiadaczy) w tym zadrzewienia: 136 125 39 Źródło: Urząd Miasta w Szczawnicy - stan na 31.12.2003 rok Lasy Państwowe Nadleśnictwa Krościenko zaliczane są w całości do lasów ochronnych. Lasy mienia gminnego, wspólnoty oraz prywatne formalnie nie są zaliczane do ochronnych, chociaż taką funkcję praktycznie pełnią. Pośród lasów ochronnych 52 wyróżnić należy lasy rezerwatowe, drzewostany nasienne, lasy położone w strefie „B” uzdrowiska, które objęte są zagospodarowaniem, uwzględniającym ich przeznaczenie, w tzw. gospodarstwie specjalnym. Lasy pełnią wielorakie funkcje: ochronną, polegającą na dodatnim oddziaływaniu na środowisko przyrodnicze, produkcyjną, dostarczając surowca drzewnego, owoców leśnych, ziół oraz społeczną jako teren dla rekreacji i turystyki. Lasy korzystnie oddziałują na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą. Podstawowym problemem występującym w lasach na terenie Szczawnicy jest ich skład gatunkowy, który nie jest zgodny z warunkami siedliskowymi. Duży udział świerka (około 45 %) kosztem jodły (23 %) i buka (22 %) oraz modrzewia wyraża się osłabieniem ekologicznym drzewostanów świerkowych i dość powszechnym ich zagrożeniem różnymi chorobami i szkodnikami, co jest wynikiem zanieczyszczenia powietrza i gleb, a także wiatrów halnych. Zaznacza się to wyraźnie w strukturze pozyskiwania drewna, gdzie dominuje pozysk tzw. użytków przygodnych, stanowiących najczęściej wydzielający się posusz, wywroty i zagrożone obumieraniem drzewa świerkowe. W lasach obserwuje się przerzedzanie aparatu asymilacyjnego świerczyn, luki po wydzielaniu się posuszu w drzewostanach, w których nasadzane są do upraw leśnych jodła, buk, modrzew i inne gatunki. Górskie drzewostany Szczawnicy, zwłaszcza iglaste (rosnące w trudniejszych warunkach) są szczególnie narażone na działanie silnych wiatrów niosących gazy i pyły przemysłowe często z odległych źródeł. Powoduje to tworzenie efektu synergicznego polegającego na połączonym oddziaływaniu mroźnych wiatrów i szkodliwych substancji, w wyniku czego powstają często silne uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew. Wynika z tego, że stan zdrowotny drzewostanów leśnych nie jest najlepszy, lecz stan sanitarny jest na ogól zadawalający, dzięki systematycznemu usuwaniu drzew i grup drzewostanów zagrożonych obumieraniem. Istotnym elementem stwarzającym zagrożenie dla lasów jest również pasterska hodowla owiec w obrębie zlewni Grajcarka w Małych Pieninach i Radziejowej. Przy znacznej koncentracji owiec, struktura mało stabilnych gleb leśnych zostaje zniszczona, gleby stają się podatne na erozję wodną, ponadto uszkodzeniu mechanicznemu ulegają korzenie drzew, co często prowadzi do infekcji grzybowych. Duże szkody w uprawach i młodnikach powoduje zwierzyna leśna, głównie - jelenie. Aktywne formy wypoczynku ludności - turystyka i rekreacja są również powodem wyrządzania szkód na obszarach leśnych. Szczególnie zagrożone są najcenniejsze z przyrodniczego punktu widzenia, licznie odwiedzane rezerwaty przyrody w obrębie Małych Pienin, gdzie degradacja szaty roślinnej i utworów skalnych jest widoczna. Szkody te widoczne są również wzdłuż szlaków turystycznych. Dodatkowe zagrożenie stanowią coraz większe obszary opuszczonych, nie zagospodarowanych łąk i pastwisk położone w bezpośrednim sąsiedztwie kompleksów leśnych i nagminny zwyczaj wypalania traw w okresie wiosny przez miejscową ludność. Kolejnym przejawem braku troski społeczności lokalnej o środowisko naturalne i stan lasów (w tym estetyczny) jest wywożenie różnego rodzaju odpadów, w tym poprodukcyjnych i śmieci, czasami trudnych do utylizacji. Prowadzony od 1985 roku monitoring techniczny w lasach pozwala rozpoznać zanieczyszczenie powietrza SO2, NOx i pyłem opadającym oraz określić wpływ tych zanieczyszczeń na stan zdrowotny lasów. W latach 1986 - 1993 wartości stężeń SO2 wahały się w granicach 9,2 - 34,2 mg/m2/dobę i powodowały średnie zanieczyszczenie, stężenia NOx przyjmowały wartości 0,073 - 0,403 mg/m2/dobę i powodowały niskie zanieczyszczenie; depozyt pyłów wyrażony wskaźnikiem g/m2/miesiąc mieścił się 53 w przedziale wartości średnich. Opracowane przez Instytut Badawczy Leśnictwa zbiorcze wyniki badań monitoringu technicznego w lasach Nadleśnictwa Krościenko wykazują, że średnie wartości stężeń SO2 w okresach zimowych począwszy od sezonu 1990/91 mają tendencję malejącą, podobnie stężenia NOx uległy gwałtownemu obniżeniu w sezonie 1992/93. Duży wpływ na kondycję zdrowotną lasów na tym obszarze ma również silne zakwaszenie gleb. Badania gleb w tym kierunku prowadził Zakład Gleboznawstwa Leśnego Akademii Rolniczej w przyszczytowych partiach masywu Radziejowej. Wykazały one silne zakwaszenie gleb w poziomach wierzchnich, gdzie pH wynosiło 3,6-3,7, w głębszych warstwach - 4,3-4,6. Uważa się, że nadmierne zakwaszenie tych gleb związane jest z oddziaływaniem kwaśnych deszczy i wpływem litego drzewostanu świerkowego. Aby ograniczyć skutki oddziaływania szkodliwych czynników podejmuje się bieżące działania polegające na wykonywaniu terminowych zabiegów z zakresu ochrony lasu, celem zachowania właściwego stanu sanitarnego, zabiegów hodowlanych szczególnie w uprawach, młodnikach i drzewostanach uszkodzonych, aby poprawić ich kondycję i przebudować najbardziej zagrożone lite drzewostany świerkowe. By móc rozwiązać problem zagrożeń lasów wynikający z działalności ludzkiej wymagany jest wnikliwy nadzór ze strony samorządów lokalnych, przy wydatnej pomocy ze strony pracowników Nadleśnictwa. Działalność w lasach prywatnych musi być ukierunkowana tak, aby nie naruszała równowagi biocenoz, a także zasobów leśnych omawianego obszaru. 4.8. Walory przyrody ożywionej W charakterystycznym dla prowincji górskich podziale na pionowe piętra roślinne teren Miasta znajduje się głównie w piętrze regla dolnego. Jedynie fragmenty przyszczytowych partii Wielkiego Rogacza, Radziejowej, Złomistego Wierchu, Przehyby i Skałki w Paśmie Radziejowej oraz szczytowe partie wysokich Skałek w Małych Pieninach wykształciły regiel górny. Zróżnicowanie geobotaniczne, wynikające ze zróżnicowania geologicznego, wpłynęło na różnorodność warunków ekologicznych i duże zróżnicowanie szaty roślinnej miasta. Trzon flory stanowią gatunki powszechnie występujące na obszarze Polski, przy czym występuje znaczny udział gatunków ogólnogórskich, a nawet wysokogórskich. Skład roślinności zmienia się stopniowo w miarę wzrostu wysokości nad poziomem morza. Rośliny górskie występują zarówno w najwyższych, przyszczytowych partiach gór, jak i w zimnych wąwozach i dolinach. Szczawnica położona jest w obszarze szczególnie bogatym florystycznie. W Pieninach występuje największa w Karpatach Polskich liczba gatunków roślin - 1015, natomiast w Beskidzie Sądeckim 967 gatunków. Na tym terenie występuje wiele osobliwości florystycznych należących do gatunków rzadkich i chronionych. Około 50 gatunków roślin objętych jest ochroną pełną lub częściową. Wiele jest także roślin znajdujących się na liście gatunków zagrożonych w Polsce. Gatunki rzadkie i chronione skupione są zarówno w rezerwatach przyrody, jak i poza ich granicami. W paśmie Radziejowej występuje fragment boru górnoreglowego z udziałem gatunków rzadkich w tym rejonie, należących do grupy roślin wysokogórskich i górskich. Są to: liczydło górskie, podbiałek alpejski, wiechlina alpejska, kosmatka żółta oraz byliny ziołoroślowe - miłosna wiosenna, modrzyk górski i omieg górski. Na łąkach reglowych w zespołach trawiastych spotykamy duży udział gatunków alpejskich i innych rzadkich i chronionych roślin: kuklika górskiego, pięciornika złotego, tymotki alpejskiej, kostrzewy 54 owczej oraz storczyków. Występują tu także łąki ciepłolubne z mietlicą pospolitą, tymotką wonną, koniczyną pannońską, chabrem łąkowym, podejższonem księżycowatym, biedrzeńcem, szelężnikiem, goryczką wczesną i innymi. Występują także stanowiska roślin rzadkich: dwulistnika muszego, urdzika górskiego, fiołka dwukwiatowego, ostrożenia głowacza, stokrotnicy górskiej, tłustosza pospolitego, przytulii nierównolistnej, pierwiosnki omszanej, kosmatki kielichowej i stokrotnicy górskiej. Małe Pieniny mają jeszcze bogatszą florę, która skupiona jest przede wszystkim w rezerwatach przyrody, lecz poza rezerwatami też występują rzadkie i chronione gatunki. Do osobliwych przykładów zróżnicowania gatunkowego jest występowanie w sąsiedztwie roślin alpejskich z kserotermicznymi - dąbika ośmiopłatkowego (gatunku alpejskiego) oraz krwawnika szczecinkolistnego (rzadkości ciepłolubnej). O wartościach florystycznych zdecydowały: wapienne podłoże, urozmaicona rzeźba i mikroklimat. W Rezerwacie Biała Woda występuje reliktowa kolonia roślin wysokogórskich. Rosną tu: dębik ośmiopłatkowy, konietlica alpejska oraz szczwoligorz pochwiasty. Z endemicznych gatunków występują: pienińska odmiana rozchodnika ostrego, urdzika karpackiego (w Wąwozie Homole). Osobliwością jest także obuwik pospolity (na Górze Witkula), cis, śnieżyczka, jaskier platanolistny, modrzyk górski, skalnica gronkowa, goryczka wiosenna, zimowit jesienny, tojad smukły i inne. Naturalne zbiorowiska roślinne należą przede wszystkim do zbiorowisk leśnych. Występują w reglu dolnym pasma Radziejowej i Małych Pienin buczyna karpacka, stanowiąca dominujący zespół leśny - z udziałem buka, jodły i świerka, jaworu, mieszany las jodłowy występujący na żyznych siedliskach głębokich gleb z udziałem jodły i gatunków domieszkowych, bór jodłowo-świerkowy - z udziałem świerka, jodły i gatunków domieszkowych, kwaśna buczyna górska występująca w niewielkich płatach - z bukiem w drzewostanie na kwaśnych i kamienistych siedliskach, olszyna górska tworząca tzw. lasy przypotokowe - z olszą szarą i wierzbami w drzewostanie. W reglu górnym dominują świerczyny wysokogórskie obejmujące przygrzbietowe partie od Wielkiego Rogacza po Skałkę w paśmie Radziejowej i szczyt Wysokiej w Małych Pieninach. O naturalności wymienionych zespołów roślinności leśnej świadczy nie tylko udział typowych gatunków drzewiastych lecz również roślinność wskaźnikowa runa leśnego, gdzie pewne grupy roślin zielnych decydują o zaliczeniu do danego zbiorowiska leśnego. Innymi zbiorowiskami naturalnymi są zbiorowiska naskalne w Małych Pieninach, takie jak: naskalna murawa górska - z roślinnością wysokogórską i kserotermiczną, ciepłolubna murowa naskalna - z kostrzewą bladą i pięciornikiem omszanym, murawa kserotermiczna - z cieciorką pstrą, czyścicą, dziurawcem. Nienaturalne zespoły roślinne występują w postaci zbiorowisk leśnych, na niewłaściwych dla siebie siedliskach. Są to świerczyny, olszyny oraz laski brzozowe i sosnowe na siedliskach buczyny karpackiej i jedliny. Do półnaturalnych zespołów należą zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe w paśmie Radziejowej i Małych Pieninach, na około 40 % nienawożonych polan reglowych występują zbiorowiska: bliźniczki-psiej trawki, w których oprócz bliźniczki występują: izgrzyca, krzyżownica, jastrzębiec i inne, 55 łąkowo mieczykowo-mietlicowa, pastwiskowe z grzebienicą pierzastą, łąkowo-pastwiskowe śmiałka darniowego i sitawo-ostrożeniowe. Fauna naturalna obszaru jest dość bogata i typowa dla regla dolnego i górnego. Wśród fauny puszczańskiej dominuje gruba zwierzyna łowna: jeleń, sarna, dzik, mająca swoje ostoje w dużych kompleksach leśnych. Atrakcją obszarów puszczańskich jest występowanie, stałe lub czasowe, większych zwierząt drapieżnych: rysia, wilka, niedźwiedzia i żbika, a także lisa i borsuka oraz dużych ptaków: orlików, myszołowów, jastrzębi i mniejszych, sokołowatych, sów oraz bocianów: czarnego i białego. Z drobnych zwierząt na uwagę zasługują: kuna, łasica-gronostaj, drobne chronione gryzonie, nietoperze, nocki i podkowce, ptaki śpiewające oraz płazy i gady. Ze zwierząt chronionych wymienić należy stale występujące gatunki: puchacza, myszołowa, orlika, pustułkę, 12 gatunków płazów, 7 gatunków gadów, żbika, rysia, wilka, kilka gatunków nietoperzy oraz niestałe bytowanie niedźwiedzia, bociana czarnego i białego oraz bezkręgowców w ekosystemach leśnych oraz gatunków kserotermicznych w Małych Pieninach. 4.9. Zasoby naturalne Na terenie Szczawnicy nie występują udokumentowane złoża surowców mineralnych zaliczanych do kopalin podstawowych. Wyjątkiem są złoża wód mineralnych rejonu Krościenko-Szczawnica związane z dawną działalnością wulkaniczną na tym terenie, dla których wyznaczony został obszar górniczy „SZCZAWNICA I” (zostały one omówione w rozdziale 4.5.2.2). 4.10. Hałas Hałas jest bardzo istotnym dla mieszkańców elementem zanieczyszczenia środowiska. Wg badań CBOS ponad dwie piąte Polaków wyraża swój niepokój związany z uciążliwością hałasu w środowisku. Wartości progowe poziomów hałasu określa rozporządzanie Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. (Dz.U.2002.8.81). Wartości progowe poziomów hałasu wyrażone są za pomocą równoważonego poziomu hałasu (LAeq) i odnoszą się odrębnie dla dróg i linii kolejowych, odrębnie dla pozostałych obiektów i grup źródeł hałasu, a także startów, lądowań i przelotów statków powietrznych, ustalając wartości dla pory dziennej i nocnej. Przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagrożonego hałasem, wymagającego podjęcia szybkiej i bezwarunkowej interwencji w zakresie ochrony akustycznej. Dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i przeznaczenia terenu przedstawia tabela 4.9. Do najpowszechniejszych i najbardziej uciążliwych źródeł hałasu należy komunikacja drogowa. Środki transportu są ruchomymi źródłami hałasu decydującymi o parametrach klimatu akustycznego przede wszystkim na terenach zurbanizowanych. Poziomy dźwięku środków komunikacji drogowej są wysokie i wynoszą 75-90 dB, przy dopuszczalnych natężeniach hałasu w środowisku w otoczeniu budynków mieszkalnych do 67 dB w porze nocnej i do 75 dB w porze dziennej. Głównymi źródłami hałasu na terenie Miasta jest komunikacja samochodowa oraz zakłady produkcyjno-usługowe. Poziom hałasu komunikacyjnego „u źródła” tj. wzdłuż głównych ciągów dróg w zależności od natężenia dźwięku wynosi: - ponad 70 dB dla odcinków dróg: Krościenko - Szczawnica, przy natężeniu ruchu ponad 250 pojazdów na godzinę, 56 - 60 - 70 dB dla odcinków dróg o natężeniu ruchu 100 - 250 pojazdów na godzinę. Tabela 4.9. Dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i przeznaczenia terenu Przeznaczenie terenu tereny wypoczynkoworekreacyjne poza miastem tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży tereny domów opieki tereny szpitali w miastach tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi tereny zabudowy zagrodowej Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A [dB] drogi lub linie kolejowe pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu pora dnia pora nocy pora dnia pora nocy przedział przedział przedział czasu przedział czasu czasu czasu odniesienia równy odniesienia równy odniesienia odniesienia 8 najmniej 1 najmniej równy 16 równy 8 korzystnym korzystnej godzinie godzinom godzinom godzinom dnia nocy 55 45 45 40 55 45 45 40 55 45 45 40 55 55 45 45 45 45 40 40 60 50 50 40 60 50 50 40 60 50 50 40 W decydujący sposób na poziom hałasu i jego rozprzestrzenianie się na otaczające tereny na różnych odcinkach dróg wpływa typ zabudowy, obecność zieleni oraz obiektów ekranujących i udział samochodów ciężarowych w potoku ruchu. Źródłem hałasu przemysłowego na terenie Miasta są stolarnie, ślusarnie, warsztaty blacharskie oraz składy materiałów. Uciążliwość hałasu generowanego przez te rodzaje działalności ogranicza się do terenów bezpośrednio przyległych i w większości przypadków do dziennej pory doby. 4.11. Formy ochrony przyrody Obszar Szczawnicy wynosi 8.789 ha (87,89 km2), przy czym cały jej obszar podlega różnym formom ochrony prawnej, co stanowi pewnego rodzaju ewenement. Powierzchnie obszarów chronionych zostały podane w tabeli 4.10. Szczawnica leży w zasięgu obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym: 43M Obszar Sądecki. Tworzą go zespoły florystyczne i faunistyczne o największej bioróżnorodności i zdolności do samoodtwarzania, a zarazem ze względu na skład gatunkowy najbardziej reprezentatywne dla tej części Karpat Zachodnich. W związku z tym stanowią tzw. trzon ekologiczny Karpat. Ponadto obszar Małych Pienin, jako cześć składowa Pasa Skalicowego, wchodzi w skład tzw. „dużej ostoi przyrody CORINE” o znaczeniu europejskim. W jego skład wchodzą następujące tereny chronione: - Parki narodowe: Pieniński Park Narodowy, - Parki krajobrazowe: Popradzki Park Krajobrazowy, 57 - 2 specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000”: PLH120009 - Pieniny oraz PLH 120010 - Ostoja Popradzka, - Obszar chronionego krajobrazu dawnego województwa nowosądeckiego, - rezerwaty przyrody, - użytki ekologiczne. Tabela 4.10. Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Szczawnicy Wyszczególnienie Pieniński Park Narodowy Popradzki Park Krajobrazowy Rezerwaty Obszar Chronionego Krajobrazu Ogółem Powierzchnia [ha] 31 4.859 125 3.774 8.789 % udział w ogólnej powierzchni 0,35 55,29 1,42 42,94 100,00 4.11.1. Parki narodowe Pieniński Park Narodowy obejmuje swym zasięgiem najwyższą i najbardziej urozmaiconą część Pienińskiego Pasa Skałkowego, o ogromnym urozmaiceniu rzeźby terenu, z licznymi wąwozami, urwiskami i półkami skalnymi. Pieniny dzielą się na Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe i Małe Pieniny. Pieniński Park Narodowy jest usytuowany w Pieninach Właściwych. Powierzchnia parku wynosi 2346 ha, w tym 1311 ha stanowi własność Skarbu Państwa. Lasy w parku zajmują 1665 ha. Powierzchnia objęta ochroną ścisłą wynosi 750 ha. 619 ha powierzchni Parku to grunty Skarbu Państwa, reszta pozostaje w rękach prywatnych. Na terenie Szczawnicy znajduje się tylko niewielki fragment Pienińskiego Parku Narodowego (PPN) wraz z otuliną - 31 ha. Inicjatorem utworzenia parku był prof. Władysław Szafer. Pierwszy prywatny rezerwat o powierzchni 7,5 ha założył hrabia Stanisław Drohojowski w 1921 r. wokół ruin zamku w Czorsztynie. Od 1928 r. rozpoczęto wykupy terenów, które na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 23 maja 1932 r. stały się organizacyjną jednostką szczególną pod nazwą „Park Narodowy w Pieninach” o powierzchni 736 ha. Kolejną podstawą prawną istnienia parku było rozporządzenie Rady Ministrów z 30 października 1954 r. o utworzeniu z dniem 1 stycznia 1955 r. Pienińskiego Parku Narodowego. Aktualnie Pieniński Park Narodowy funkcjonuje w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z 14 maja 1996 r. Pieniny zbudowane są głównie z różnorodnych wapieni, z których najtwardsze, wapienie rogowcowe, tworzą malownicze, niemal pionowe białe ściany opadające ku Dunajcowi. Najbardziej znany szczyt Trzy Korony osiąga wysokość 982 m n.p.m., a najwyższy (poza parkiem) szczyt Pienin - Wysoka w Małych Pieninach, osiąga 1050 m n.p.m. Charakterystyczne dla krajobrazu tych gór są nagie ściany skalne, odosobnione skałki - często w postaci iglic i kontrastujące z nimi zaokrąglone powierzchnie garbów lub łagodne stoki, które pokrywają łąki i pola. Najbardziej interesującym elementem krajobrazu Pienin jest około 10-kilometrowy przełom Dunajca przez najwyższą skalistą część masywu pienińskiego. Bardzo zróżnicowana jest szata roślinna Pienin z licznymi gatunkami i odmianami endemicznymi roślin. Szatę leśną tworzą zbiorowiska drzew z udziałem buka, jodły i świerka, z domieszką jaworu, klonu i wiązu górskiego. Nadzwyczaj bogate florystycznie są zbiorowiska łąk pienińskich. Silnie zróżnicowana jest fauna, szczególnie świat owadów. Także wśród nich występują gatunki bardzo rzadkie i endemiczne. 58 W wyniku zmienności geologicznej w Parku spotykane są liczne stadia rozwojowe gleb: od bardzo płytkich do głębokich, od kamienisto - rumoszowych do gliniasto ilastych, od kwaśnych do zasadowych. Najczęściej występują tu rędziny i gleby brunatne. Wokół Pienińskiego Parku Narodowego, szczególnie na jego północnym przedpolu, na powierzchni 2682 ha utworzono strefę ochronną - otulinę Parku. Otulina chroni teren parku przed skutkami negatywnych oddziaływań różnych czynników zewnętrznych na przyrodnicze środowisko Parku. Część terytorium Parku, zwłaszcza tereny o szczególnie wysokim potencjale przyrodniczym (przede wszystkim w częściach wschodniej oraz południowo-wschodniej) stanowią obszary objęte ścisłą ochroną. 4.11.2. Parki krajobrazowe Popradzki Park Krajobrazowy (PPK) został utworzony w 1987 roku, a zaktualizowany w 1998 roku. Park ten zajmuje powierzchnię 53.670,5 ha, natomiast otulina około 25.000 ha. PPK i jego otulina obejmuje swym zasięgiem ponad połowę powierzchni Szczawnicy (4.859 ha) - położonych w Beskidzie Sądeckim, jak również w Małych Pieninach. Park Krajobrazowy jest obszarem chronionym w warunkach racjonalnego gospodarowania, gdzie działalność gospodarcza dostosowana jest do wymogów przyrodniczych i zakłada koegzystencję gospodarki rolnej, leśnej, uzdrowiskowej i turystycznej. Teren całego Parku leży w zasięgu obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym sieci ECONET-Pl- 43M Beskid Sądecki. PPK obejmuje zalesione pasma Beskidu Sądeckiego - Pasmo Radziejowej (1262 m n.p.m.), Pasmo Jaworzyny (1114 m n.p.m.) oraz grupę Dubnego (904 m n.p.m.) i Zimnego (918 m n.p.m.), rozdzielone malowniczą doliną Popradu. Południowa granica parku biegnie wzdłuż granicy ze Słowacją. W krajobrazie dominują lasy, które ze względu na dużą rozciągłość pionową obszaru znajdują się w obrębie trzech pięter: pogórza (lasy mieszane), regla dolnego (lasy bukowo-jodłowe) oraz regla górnego (bory świerkowe), występującego w najwyższych partiach Pasma Radziejowej. Fauna jest reprezentowana przez: jelenia, niedźwiedzia, dzika, żbika, rysia, wilka oraz borsuka; z ptaków przez: myszołowa, głuszca i cietrzewia. Aby umożliwić prawidłowe funkcjonowanie Parku opracowano „Plan Ochrony PPK” obejmujący między innymi ustalenie kierunków i zasad racjonalnego gospodarowania przyrodniczymi zasobami terenu Parku, z uwzględnieniem także wartościowych elementów kulturowych i osadnictwa. 4.11.3. Rezerwaty przyrody W Szczawnicy powierzchniową formą ochrony objęte są obszary naturalne w 5 rezerwatach przyrody (tabela 4.11). Aż 4 z nich znajdują się w Małych Pieninach, gdzie nagromadzenie walorów przyrodniczych jest szczególnie duże. Rezerwaty Małych Pienin zasługują na ochronę ze względów krajobrazowych (malownicze formy geologiczno - geomorfologiczne, bogactwo zbiorowisk naturalnych leśnych i naskalnych), jak również ze względów poznawczych. Malownicze krajobrazy przyciągają licznych turystów, korzystających z piękna przyrody. Rezerwaty zasługują na poszerzenie o cenne ekosystemy leśne i doliny potoków. W Beskidzie Sądeckim występuje rezerwat chroniący fragment starodrzewia jodłowo-bukowego regla dolnego, będącego przykładem naturalnej puszczy karpackiej. 59 Tabela 4.11. Rezerwaty przyrody na obszarze Szczawnicy Proj. pow. poszerzenia [ha] Pow. [ha] Typ rezerwatu Wysokie Skałki 13,87 krajobrazowo leśny biocenozy leśne, szczytowe części najwyższego wzniesienia Pienin Zaskalskie Bodnarówka 19,02 krajobrazowo leśny wąwóz skalny porośnięty lasem i roślinnością naskalną Biała Woda 33,71 krajobrazowy zespoły skał wapiennych z roślinnością naskalną oraz dolina potoku Biała Woda - Wąwóz Homole 58,64 krajobrazowy wąwóz skalny z roślinnością naskalna i leśną 22,00 ha - lasy Nadleśnictwo Krościenko Nad Kotelniczym Potokiem 25,54 leśny fragment puszczy karpackiej pod Radziejową - Nazwa Razem: Przedmiot ochrony 150,78 10,96 ha - lasy Nadleśnictwo Krościenko 60,47 ha Nadleśnictwo Krościenko 93,43 Źródło: Urząd Miasta w Szczawnicy - stan na 31.12.2003 rok 4.11.4. Pomniki przyrody W Szczawnicy zarejestrowanych jest 21 pomników przyrody (tabela 4.12) chroniących różne gatunki, najczęściej sędziwych drzew lub ich skupisk w parku dolnym i zdrojowym oraz poza nimi, skałki wapienne i bazaltowe w Małych Pieninach oraz wodospad na Sopotnickim Potoku. Na ochronę w tej formie zasługuje jeszcze 8 obiektów. Są to drzewa, bądź ich grupy oraz gołoborze andezytowe na Jarmucie. Pojedyncze gatunki roślin i zwierząt lub skupiska podlegające ochronie prawnej występują zarówno w rezerwatach przyrody, jak i poza nimi. Zakres postępowania w stosunku do gatunków roślin i zwierząt chronionych wynika z ustawy o ochronie przyrody i przepisów wykonawczych. 4.11.5. Obszar chronionego krajobrazu l-go października 1997 r. Rozporządzeniem Wojewody Nowosądeckiego Nr 43/97 utworzony został „Obszar chronionego krajobrazu województwa nowosądeckiego”, którym na terenie Szczawnicy objęty jest cały pozostały poza granicami Pienińskiego Parku Narodowego i Popradzkiego Parku Krajobrazowego obszar w granicach administracyjnych Miasta. Obszar taki podlega zagospodarowaniu w sposób zapewniający uzyskanie pożądanego stanu równowagi w przyrodzie. W chronionym obszarze obowiązują przepisy dotyczące między innymi: - zakazu lokalizacji inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska, - nakazu zmiany dotychczasowych sposobów użytkowania stromych stoków i zboczy górskich, aby chronić je przed wzmożoną erozją. 60 Tabela 4.12. Wykaz pomników przyrody w Szczawnicy L.p. Przedmiot ochrony 1. 2. buk zwyczajny jawor lipa mająca pierwotnie 13 pni, 3. a obecnie 9 aleja żywotników, jałowców 4. i cisów grupa drzew stanowiących 5. fragment parku 6. buk zwyczajny 7. modrzew europejski 8. 2 cisy 9. lipa 10. sosna wejmutka 11. grusza wierzbolistna 12. lipa 13. sosna wejmutka 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. aleja klonów, jesionów i jaworów lipa lipa wodospad Skalskich wiąz górski skałki wapienne - Dziad i Baba skałki wapienne skałka bazaltowa Lokalizacja w Parku Górnym - przy alejce obok Malinowej w Parku Górnym koło pijalni w Parku Dolnym - koło altany w Parku Górnym - od sanatorium Hutnik do sanatorium Modrzewie w Parku Górnym - koło kaplicy i sanatorium Modrzewie w Parku Górnym - przy alejce obok sanatorium Świerki w Parku Górnym - koło sanatorium Świerki w Parku Górnym - pomiędzy sanatoriami Świerki a Batory w Parku Górnym - obok Sali Malinowej w Parku Dolnym - koło altanki w Parku Górnym - koło sanatorium Świerki w Parku Dolnym - koło alejki w Parku Dolnym - przy alejce spacerowej na północny zachód od altany w Parku Dolnym - od sanatorium Chemik do szosy w Parku Dolnym - obok parkingu w Parku Dolnym - w pobliżu alei Sopotnicki Potok Biała Woda - przy drodze Szlachtowa - nad potokiem Krupianka Jaworki - w potoku Czerszla Biała Woda nad rezerwatem Źródło: Urząd Miasta w Szczawnicy - stan na 31.12.2003 rok 4.11.6. Specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000” 4.11.6.1. PLH 120009 - Pieniny Obszar PLH 120009 - Pieniny zajmuje powierzchnię 2.346,0 ha. Na terenie Szczawnicy znajduje się jedynie 31 ha, co stanowi 1,32 % terenu siedliska, reszta znajduje się na terenach gmin Czorsztyn i Krościenko. Obszar obejmuje teren grupy górskiej Pienin. Stanowi on brzeżny, północny fragment Pienińskiego Pasa Skałkowego. Pasmo zbudowane jest z wapieni i piaskowców. Gęsta jest sieć źródeł, w większości krasowych, o dużej wydajności, jak również liczne potoki spływające do Dunajca lub Krośniczanki. Na terenie Pienin odkryto dotąd 22 jaskinie, w większości pseudokrasowego pochodzenia; największa z nich to Jaskinia w Ociemnym o długości 196 m i głębokości 47,5 m. Charakterystyczne dla Pienin są bardzo duże różnice w klimacie lokalnym między ich południowymi i północnymi zboczami, co pociąga za sobą zróżnicowanie szaty roślinnej. Lasy zajmują ponad 80 % powierzchni; na zboczach o ekspozycji północnej przeważa żyzna buczyna karpacka, w wąwozach - górski las jaworowy, zbocza o wystawie południowej zajmują ciepłolubne naskalne lasy bukowe i jodłowe. Charakterystyczna dla Pienin jest obecność półnaturalnych, bogatych biocenoz łąkowych, obfitujących w storczykowate. Odlesione zbocza o wystawie południowej, pokrywają bujne murawy kserotermiczne. Strome ściany skalne porośnięte są górskimi murawami. 61 Obszar ten jest ważny dla zachowania bioróżnorodności, 14 typów siedlisk jest wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej (m.in. priorytetowe murawy kserotermiczne oraz użytkowane ekstensywnie łąki o wyjątkowym bogactwie florystycznym) i kilkanaście z Załącznika II Dyrektywy. Są one zamieszczone w tabeli 4.13. Rycina 4.6. Specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000” Tabela 4.13. Siedliska przyrodnicze na obszarze PLH 120009 - Pieniny (z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej) Siedlisko ciepłolubna buczyna karpacka górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe jaskinie nie udostępnione do zwiedzania jaworzyny na stokach i zboczach kwaśne buczyny lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe murawy kserotermiczne (priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków) niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne torfowiska alkaliczne wapienne ściany skalne wysokogórskie murawy nawapienne zarośla wierzbowo-wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (z przewagą wierzby siwej) zarośla wierzbowo-wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (z przewagą wrześni) żyzne buczyny % udział siedlisk przyrodniczych w powierzchni obszaru 5 1 3 1 1 2 16 1 1 1 1 1 0,1 18 62 Na obszarze tym jest zlokalizowana ostoja ptasia o randze krajowej K86. Występuje tu co najmniej 16 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej (tabela 4.14), natomiast 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Ogółem występuje ponad 160 gatunków ptaków. W okresie lęgowym występuje nagórnik (PCK), pomurnik (PCK), puchacz, puszczyk uralski (PCK) i sóweczka (PCK); w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje dzięcioł białogrzbiety (PCK) i dzięcioł trójpalczasty (PCK). Na podkreślenie zasługuje bardzo bogata flora. Występuje tu ponad 1100 gatunków roślin naczyniowych, wśród nich dwa endemiczne gatunki roślin naczyniowych (mniszek pieniński Taraxacum pieninicum oraz pszonak pieniński Erysimum pieninicum - ten drugi jest tzw. gatunkiem priorytetowym) i 4 odmiany (mokrzyca szczeciolistna Minuartia setacea var. pienina, rozchodnik ostry Sedum acre var. calcigenum, bylica piołun Artemisia absynthium var. calcigena, chaber barwny Centaurea triumfetti var. pienina); relikty geograficzne (złocień Zawadzkiego Dendrathema zawadzkii i jałowiec sawina Juniperus sabina); ponadto 3 endemity zachodniokarpackie. Znajdują się tu stanowiska licznych gatunków roślin naczyniowych chronionych prawnie oraz zagrożonych w Polsce. Jedynie tutaj występuje endemiczny zespół florystyczny Dendranthemo-Seslerietum variae, porastający strome zbocza i półki skalne ścian wapiennych. Tabela 4.14. Gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej Bocian czarny Ciconia nigra Dzięcioł czarny Dryocopus martius Dzięcioł zielonosiwy Picus canus Jarząbek Bonasa bonasia Muchołówka mała Ficedula parva Puchacz Bubo bubo Rybitwa rzeczna Sterna hirundo Sóweczka Glaucidium passerinum Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus Gąsiorek Lanius collurio Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis orlik krzykliwy Aquila pomarina Puszczyk uralski Strix uralensis Sokół wędrowny Falco peregrinus Włochatka Aegolius funereus Niezwykle bogata jest fauna bezkręgowców, z wieloma rzadkimi i zagrożonymi gatunkami. Oprócz priorytetowej nadobnicy alpejskiej Rosalia alpina i proponowanego do włączenia do Załącznika II chrząszcza Carabus variolosus, występują tu co najmniej 2 gatunki endemiczne dla Pienin (Onychiurus carpenteri i Isophya pienensis) oraz bardzo liczne endemity zachodnio- i ogólnokarpackie. Liczna jest też fauna nietoperzy - 14 gatunków, w tym 4 z Załącznika II (tabela 4.15). Głowacica jest na tym terenie gatunkiem introdukowanym (brak bliższych danych populacyjnych). Obszar ten ma wyjątkowe walory krajobrazowe, obejmuje jeden z najpiękniejszych w Europie przełomów rzecznych, którego geneza do tej pory nie jest wyjaśniona. 63 Tabela 4.15. Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 Dyrektywy Siedliskowej Bezlist okrywkowy Buxbaumia viridis Sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus Poczwarówka zwężona Vertigo angustior Głowacica Hucho hucho Różanka Rhodeus sericeus amarus Traszka grzebieniasta Triturus cristatus Mopek Barbastella barbastellus Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme Ryś Lynx lynx Wydra Lutra lutra Obuwik pospolity Cypripedium calceolus Nadobnica alpejska Rosalia alpina (gatunek priorytetowy) Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Koza Cobitis taenia Kumak górski Bombina variegata Bóbr europejski Castor fiber Nocek duży Myotis myotis Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Wilk Canis lupus (gatunek priorytetowy) 4.11.6.2. PLH 120010 - Ostoja Popradzka Na terenie Szczawnicy znajduje się jedynie fragment z 54024,72 ha całkowitej powierzchni tego obszaru. Reszta znajduje się na terenie gmin Krościenko, Krynica-Zdrój, Łabowa, Łącko, Muszyna, Nawojowa, Piwniczna-Zdrój, Rytro, Stary Sącz. Siedliska przyrodnicze składające się na ten obszar chroniony są zróżnicowane. Są one wyszczególnione w tabeli 4.16. Do priorytetowych gatunków zwierząt zaliczono: niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos, Callimorpha quadripunctaria, nadobnicę alpejską Rosalia alpina, wilka Canis lupus oraz sichrawę karpacką Pseudogaurotina excellens. Tabela 4.16. Siedliska przyrodnicze na obszarze PLH 120010 - Ostoja Popradzka (z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej) Siedlisko bory górnoreglowe górskie i niżowe ziołorośla nadrzeczne i okrajkowe górskie jaworzyny ziołoroślowe jaskinie nieudostępnione do zwiedzania kwaśne buczyny lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków starorzecza i inne naturalne; eutroficzne zbiorniki wodne zarośla wierzbowo-wrześniowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków (z przewagą wierzby siwej) żyzne buczyny grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny % udział siedlisk przyrodniczych w powierzchni obszaru 3,7 2,1 0,01 19,5 2,7 6,1 0,5 0,5 0,1 30,1 12,5 64 4.11.7. Użytek ekologiczny W roku 1997 utworzono na mocy rozporządzenia Wojewody Nowosądeckiego użytek ekologiczny: „Sztolnie na Górze Jarmuta” położony w Szlachtowej. Sztolnie stanowią pozostałość po poszukiwaniach w tym terenie kruszców szlachetnych (prawdopodobnie złota). Żyje w nich obecnie rzadko spotykany gatunek nietoperzy: podkowiec mały. 4.11.8. Propozycje poddania ochronie nowych terenów i obiektów Celem ochrony georóżnorodności proponuje się poddanie ochronie następujących obszarów: Góra Jarmuta: Odsłonięcia egzotyków w obrębie warstw jarmuckich, Malinów: Odsłonięcia andezytów w nieczynnym kamieniołomie, Grzbiet Czeremchy w paśmie Radziejowej: Osuwiskowy rów rozpadlinowy, Południowo-Wschodni stok kulminacji pomiędzy Złomistym Wierchem i Radziejową, w paśmie Radziejowej: Stawek pochodzenia osuwiskowego wraz z elementami rzeźby osuwiskowej, Parku Krajobrazowego Małych Pienin. Proponuje się również objęcie ochroną następujących pomników przyrody i stanowisk dokumentacyjnych, które zestawione są w tabeli 4.17. Tabela 4.17. Wykaz proponowanych do poddania ochronie pomników przyrody oraz stanowisk dokumentacyjnych w Szczawnicy L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Przedmiot ochrony gołoborze andezytowe buk zwyczajny 2 jawory 2 wiązy górskie wiąz górski wiąz górski wiąz górski 13 wiązów i 1 jesion Lokalizacja Zbocze Jarmuta „Pod bukami” Jaworki obok schroniska pod Dubraszką Jaworki obok zabudowań IMUZ Jaworki obok zabudowań IMUZ Biała Woda - przy drodze do rezerwatu Biała Woda - przy drodze do rezerwatu Biała Woda - przy drodze do rezerwatu Biała Woda - Ośrodek Inseminacji Własność Skarb Państwa IMUZ IMUZ prywatna prywatna prywatna Skarb Państwa Źródło: Urząd Miasta w Szczawnicy - stan na 31.12.2003 rok 4.12. Walory kulturowe i krajoznawcze 4.12.1. Zabytki Na terenie Szczawnicy znajduje się wiele różnorodnych i unikalnych wartości kulturowych, które da się wyodrębnić ściśle zarówno pod względem obszarowym, jak też pod względem przynależności do epoki. 4.12.1.1. Osada Flisacka Położona na terenie Szczawnicy Niżnej u wylotu potoku Grajcarek do Dunajca z charakterystycznymi zabytkowymi zagrodami flisaków, jak tez mały zespół starych zagród położonych na pograniczu Szczawnicy z Krościenkiem na tzw. Piaskach pomiędzy drogą wjazdową do Szczawnicy a rzeką Dunajec. Na obszarach tych ochroną konserwatorską objęte są zarówno zachowane do dzisiaj zabytkowe domy jak też układy działek siedliskowych i historyczna sieć drożna. 65 4.12.1.2. Historyczna część Szczawnicy-Zdroju Obejmuje zabudowę położoną po obydwóch stronach Szczawnego Potoku i u wylotu jego doliny wraz z dawną willową XIX-wieczną i z początku XX wieku zabudową uzdrowiskowo-pensjonatową, starymi założeniami zieleni miejskiej Parku Górnego i Parku Dolnego, starym cmentarzem z kaplicą Szalayów oraz resztkami dawnego parku i dworu Szalaya. Na terenie tym szczególnej ochrony konserwatorskiej wymagają: Plac Dietla, Park Górny, Zabudowa ulicy Jana Wiktora, Neogotycki Kościół Parafialny, Park Dolny, Park i dwór Szalaya, Stary cmentarz, Zespół willi piętrowych (przełom XIX i XX w.) położonych przy ul. Głównej, Zespół domów miejskich o charakterze willowym (przełom XIX i XX w.) przy ul. Parkowej. 4.12.1.3. Zabudowa willowa oraz zagrodowa Zlokalizowana na obszarze Szczawnicy Wyżnej przy ul. Szalaya od ul. Św. Krzyża, przy ul. Samorody oraz u wylotu potoku Sopotnickiego i wzdłuż ul. Szlachtowskiej. 4.12.1.4. Relikty zespołów turystycznych i budownictwa ludowego Rusi Szlachtowskiej Ścisłą ochroną konserwatorską są objęte: fragment dawnej wsi Szlachtowa wokół zabytkowej cerkwi Rusińskiej, fragment centrum dawnej wsi Jaworki z zabytkowym zespołem cerkiewno cmentarnym oraz fragmenty wsi Czarna Woda, położone w widłach potoków Jasienik i Biała Woda, ślady układu turystycznego oraz poszczególnych siedlisk zlikwidowanej w latach 1945 - 1947 w ramach akcji „Wisła” osady rusińskiej Biała Woda. Do rejestru zabytków dawnego województwa nowosądeckiego są wpisane 24 obiekty, których wykaz jest zamieszczony w tabeli 4.18. Niezależnie od obowiązującego rejestru zabytków w Szczawnicy jest ponad 100 obiektów zabytkowych kwalifikujących się do oddania ich pod opiekę konserwatorską. Tabela 4.18. Wykaz obiektów zabytkowych na terenie Szczawnicy wpisanych do rejestru nazwa obiektu adres nr księgi A rejestru 66 zabytków woj. nowosądeckiego Dawna cerkiew Willa „Marta” Willa „Danusia” Willa „Pałac” Willa „Nad Zdrojem” Willa „Alma” Willa „Szwajcarka” Willa „Stara Kancelaria” Willa „Holenderka” Willa „Pod Bogurodzicą” Willa „Świerki” Inhalatorium Altana Widokowa Sanatorium „Modrzewie” Sanatorium „Pod Batorym” Kaplica pw. N.M.P. Kaplica pw. M.B.Częstochowskiej Altana muzyczna Pawilon Zdroju „Waleria” Willa „Limba” Willa „Palma I i II” Willa „Szalay I” Willa „Szalay II” Stary cmentarz parafialny „Szalayowski” Jaworki Szczawnica, ul. Główna 18 Szczawnica, Pl. Dietla 5 Szczawnica, Pl. Dietla 7 Szczawnica, Pl. Dietla 9 Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Pl. Dietla 10 Szczawnica, Pl. Dietla 3 Szczawnica, Pl. Dietla 8 Szczawnica, Pl. Dietla Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, Park Górny Szczawnica, ul. Zdrojowa Szczawnica, ul. Zdrojowa Szczawnica, Park Górny Szczawnica, ul. J. Wiktora 16 Szczawnica ul. J. Wiktora 12 25 208 641 642 645 646 647 648 643 650 651 666 669 670 671 672 673 674 675 678 713 801 802 Szczawnica, ul. Szalaya 812 Źródło: Urząd Miasta w Szczawnicy - stan na 31.12.2003 rok 4.12.2. Szlaki turystyczne 4.12.2.1. Szlaki górskie Na terenie Szczawnicy znajduje się 6 oznakowanych górskich szlaków do uprawiania turystyki pieszej. Stopień trudności jest zróżnicowany, zatem każdy turysta może wybrać odpowiedni w zależności od kondycji. Do schroniska na Przehybie: szlak niebieski przez Kunie. Szlak zielony przez Gabiańkę, czas przejścia 3 godz. Na Palenicę: szlak żółty z centrum Szczawnicy obok dolnej stacji Kolei Liniowej Palenica, czas przejścia 1 godz. Do schroniska na Durbaszce: szlak niebieski biegnący grzbietem Małych Pienin, czas przejścia: 3 godz. Do schroniska na Bereśniku: szlak żółty z Placu Dietla przez Bryjarkę, czas przejścia: 1 godz. Na szczyt Trzech Koron przez Sokolicę: szlak niebieski od schroniska Orlica w Pieninach, czas przejścia: 6 godz. 67 Na Wysoką przez Wąwóz Homole z Jaworek: szlak zielony, czas przejścia: 2 godz. 4.12.2.2. Trasy rowerowe Trasa nr 1 - znaki czarne Przebieg trasy: Szczawnica Wyżna-Sewerynówka - dolina Jastrzębiego potoku - Przehyba - dolina Sopotnickiego potoku - Sewerynówka - Szczawnica. Znakowanie i ruch w obydwu kierunkach, długość około 30 km, czas przejazdu około 4 h, różnica wysokości 750 m. Asfalt, droga bita, ścieżka leśna. Z Hali Przehyba możliwość zjazdu do Gabonia, do Rytra przez Halę Konieczną, do Piwnicznej przez Rogacze szlakami turystyki pieszej. Trasa nr 2 - znaki niebieskie Przebieg trasy: Szczawnica PKS - Bereśnik - Szczawnica. Znakowanie i ruch w jednym kierunku, długość około 8 km, czas przejazdu około 1 h 30 min., różnica wysokości 450 m. Drogi bite. Trasa nr 3 - nie znakowana Przebieg trasy: od parkingu nad Dunajcem w górę biegu Dunajca Starą Drogą Pienińską przejście graniczne ze Słowacją - Czerwony Klasztor. Długość ok. 25 km (w obydwie strony), czas przejazdu około 2 h 30 min., różnica wysokości 50 m. Droga bita. Trasa nr 4 - znaki czerwone Przebieg trasy: Jaworki (parking Homole) - schronisko pod Durbaszką - Rabsztyn - pod Jarmutą - Szczawnica Wyżna. Znakowanie i ruch w jednym kierunku, długość około 10 km, czas przejazdu około 1 h 40 min., różnica wysokości 30 m. Trasa nr 5 - znaki zielone Przebieg trasy: Jaworki (parking Homole) - rezerwat Biała Woda - Przełom Rozdziele Obidza. Znakowanie i ruch w obydwu kierunkach, długość około 25 km (w obydwie strony), czas przejazdu około 3 h, różnica wysokości 450 m. Drogi bite lub ścieżki leśne. Z przełęczy Obidza możliwość dojazdu do Piwnicznej szlakami rowerowymi: nr 2 - koloru zielonego przez Wielkie Rogacze (około 15 km) oraz nr 3 - koloru niebieskiego przez Eliaszówkę (około 18 km), również szlakiem turystyki pieszej koloru czerwonego. 4.12.2.3. Szlak kajakowy Jest zlokalizowany na Dunajcu i stanowi część szlaku kajakowego prowadzącego z Nowego Targu do Nowego Sącza. Przebiega od Sromowiec, przez przełom Dunajca aż do Tylmanowej. Z uwagi na uwarunkowania terenowe wymaga doświadczenia i większych kwalifikacji w tej dziedzinie turystyki. 4.12.2.4. Spływ tratwami na Dunajcu Odbywa się on przełomem Dunajca i kończy się na przystani pasażerskiej w Szczawnicy lub Krościenku. Jest to atrakcja rangi światowej, ciesząca się niesłabnącym powodzeniem wśród turystów zarówno krajowych, jak i zagranicznych. 4.12.2.5. Szlaki do turystyki konnej Jaworki - Szlachtowa, przejście przez potok Grajcarek nad kościołem, koło leśniczówki „Stare”, ścieżkami przez pola i hale w stronę Szlachtowej. Szlachtowa - Staszowa, kierunek przez Niterbag, Gabańkę, ścieżkami do Staszowej. Staszowa - Przysłop, drogą gminną i leśną nr 12 wzdłuż potoku Sopotnickiego, osada Potoki, do przysiółka Przysłop. 68 Przysłop - Krościenko, wzdłuż czerwonego szlaku przez Dzwonkówkę, Groń, Stajkową do Krościenka. Przehyba - Przysłop, nartostradą do stokówki biegnącej wzdłuż potoku Jastrzębiego do kościółka Sewerynówka, - nartostradą do stokówki biegnącej nad Halą Koszarki do potoku Sopotnickiego przez Krzemieniny do osady Potoki (w kierunku Przysłop). Jaworki - Biała Woda, z Jaworek przez Rezerwat Biała Woda na halę wypasową do szlaku niebieskiego w kierunku Obidzy Piwniczańskiej. Z Jaworek czerwonym szlakiem przez Rusinowy Wierch, Jasielnik do Obidzy Piwniczańskiej. Obidza Piwniczańska - Przehyba, wzdłuż szlaku czerwonego przez Wielki Rogacz, Zawór Ryterski, stokówkę leśną do szlaku zrywkowego prowadzącego na grzbiet Pasma Radziejowej, dalej na czerwony szlak w kierunku Złomistego Wierchu i Przehyby. Trasy w obrębie Małych Pienin: - z Jaworek drogą bitą do schroniska Durbaszka, dalej szlakiem niebieskim turystycznym w kierunku Szczawnicy ze zjazdem polnymi drogami lokalnymi na przysiółek Potoki, - z Jaworek drogą przez Bukowiny (nad Rezerwatem Homole na halę wypasową pod Wysoką), następnie w kierunku Durbaszki - halami, a w kierunku Obidzy Piwniczańskiej halami do niebieskiego szlaku 4.13. Podsumowanie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie Miasta Szczawnica należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie za czynnik prorozwojowy, jak i ograniczający rozwój. W tabeli 4.19. przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój Szczawnicy. 69 Tabela 4.19. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie Szczawnicy Dziedzina Położenie – w aktywnym turystycznie rejonie kraju Gleby – niska jakość bonitacyjna Czynniki prorozwojowe dogodne powiązania komunikacyjne (drogowe) z regionem, uczestnictwo w Euroregionie „Tatry” - rozwój współpracy obszarów przygranicznych, możliwość wykorzystania funduszy pomocowych PHARE i innych programów UE. zastępowanie areału rolnego nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami (łąki). Złoża bogactw naturalnych – wody mineralne Wody podziemne – średnie zasoby przychody z tytułu opłat, zapewnienie zatrudnienia. Wody powierzchniowe – gęsta sieć drobnych cieków wodnych Powietrze – zanieczyszczone w średnim stopniu Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe ograniczone możliwości w bezpośrednich powiązaniach funkcjonalnych i przestrzennych na styku granic z sąsiednimi gminami, brak przejść granicznych pieszo-drogowych oraz linii kolejowych, małe zaangażowanie w promocję walorów Szczawnicy. uprawa gatunków roślin o niewielkich wymaganiach glebowych, niskie plony. nieracjonalna gospodarka wodna ograniczenia w zagospodarowaniu terenów z uwagi na ochronę zbiorników wód podziemnych, ostrożne stosowanie nawozów i środków ochrony roślin. urozmaicenie estetyki krajobrazu. zła jakość wód, brak naturalnych zbiorników wodnych, niewłaściwe zaopatrzenie w wodę, nieracjonalna gospodarka wodna, zwiększenie zagrożenia powodziowego. dobry stan zieleni i lasów, ciągi komunikacyjne, wzdłuż których następuje kumulacja pozytywny wpływ na zdrowie i jakość życia mieszkańców zanieczyszczeń, (drogi oddechowe). brak informacji o występowaniu zagrożenia wysoką zawartością ozonu w okresie letnim (z powodu wzmożonego ruchu samochodowego), zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji (powstawanie tzw. zimowego smogu). rozwój turystyki w rejonach z dala od głównych ciągów pogorszenie warunków mieszkania ludności miejskiej, komunikacyjnych. nadmierne natężenie hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych, - Hałas - wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych 70 Dziedzina Walory przyrodnicze – duża różnorodność krajobrazowa i przyrodnicza Walory kulturowe – liczne zabytki Czynniki prorozwojowe Czynniki pogarszające możliwości rozwojowe wysoki stopień naturalności środowiska, urozmaicone ukształtowanie terenu, sprzyjające rozwojowi funkcji turystycznej, krajoznawczej i wypoczynkowej, duże zasoby wód powierzchniowych o wysokich zdolnościach samooczyszczania i cennych walorach krajobrazowych, występowanie wartościowych źródeł mineralnych i leczniczych, możliwość dalszego rozszerzenia eksploracji, stosunkowo niewielkie zagrożenie powodziowe w dolinach Grajcarka i Dunajca, ogólnie korzystne warunki bioklimatyczne, naturalny poziom stanu jakości warstwy ornej gleby, bardzo duży udział terenów leśnych i wysoka bioróżnorodność siedlisk roślinnych, bogaty świat zwierząt - możliwość uprawiania myślistwa i wędkarstwa. duży udział terenów ograniczających możliwość rozwoju funkcji osadniczej i rolnictwa: - położonych powyżej 700 m n.p.m. - osuwiskowych, podatnych na erozję. zanieczyszczenie fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne wód Grajcarka i Dunajca, mała odporność wód podziemnych na zanieczyszczenia, zagrożenie doliny Dunajca na wypadek awarii zapory w Czorsztynie, możliwość okresowych przekroczeń dopuszczalnych wartości stężeń zanieczyszczeń powietrza w dolinach Grajcarka i Dunajca, zwłaszcza w stanach inwersyjnych, wysoki poziom hałasu komunikacyjnego w centrum Szczawnicy, przewaga słabych i bardzo słabych gleb gruntów ornych, ograniczenia w użytkowaniu drzewostanów leśnych pełniących funkcje wodo- i glebochronne, nasienne i otoczenia stref uzdrowisk. możliwość intensyfikacji rozwoju krajoznawstwa i wytyczne konserwatorskie dziedzictwa kulturowego turystyki oraz ponadregionalnego znaczenia Miasta dzięki dotyczącego ograniczeń zabudowy, walorom i zasobom kulturowym tego terenu, współczesna zabudowa miejscowości w większości wzbogacającym atrakcyjność i znaczenie Miasta, przypadków nie jest dostosowana do rodzaju i charakteru unikalny krajobraz całego obszaru Miasta. miejscowej tradycji i lokalnego krajobrazu, dla funkcji osadniczej ograniczenia lokalizacji, gabarytu i formy dla zachowania walorów krajobrazu kulturowego. 71 Najważniejszymi problemami środowiskowymi, które będą stanowiły bazę dla długoterminowej polityki i strategii wdrożeniowej zmierzającej do osiągnięcia założonych celów będą: zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza przez substancje pochodzące ze środków transportowych (NO2, SO2, CO, benzo-α-piren) przy głównych ciągach komunikacyjnych, które stanowią zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców Miasta; ochrona zasobów wodnych poprzez: poprawę jakości wód powierzchniowych, eliminację możliwości skażenia wód podziemnych spowodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; ochrona powierzchni ziemi poprzez: ograniczenie ilości odpadów składowanych bez przetwarzania, eliminację zagrożenia utraty różnorodności funkcji powierzchni związanej z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, co może spowodować zmniejszenie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych Miasta. 72 5. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA W pierwszej części niniejszego opracowania przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno - gospodarczych na terenie Miasta Szczawnica. Dokonano również szczegółowego omówienia poszczególnych elementów środowiska. Na wstępie obecnego etapu konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. W tym celu niezbędne jest wyznaczenie: celów ekologicznych - efektem jego osiągnięcia będzie poprawa danego elementu środowiska, co stanowi ostateczny efekt podejmowanych działań; kierunków działań - kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych; zadań ekologicznych - konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych kierunków, a tym samym celów ekologicznych. Działania te mają charakter długookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, zaproponowanych zadań należy określić zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne), których realizacja jest najpilniejsza. Polityka ekologiczna dla Miasta Szczawnica została oparta na: II Polityce Ekologicznej Państwa, Programie Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2001-2015 „Nasza Zielona Małopolska”, „Programie Ochrony Środowiska Powiatu Nowotarskiego” istniejących uwarunkowaniach prawnych z uwzględnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej. Jak wynika z założeń zawartych w wyżej wymienionych dokumentach działania prośrodowiskowe winny wymuszać osiągnięcie trzech kluczowych celów: zachowanie, ochronę i poprawę stanu środowiska, ochronę zdrowia ludzkiego, rozważne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych. Powyższe założenia zostaną zrealizowane poprzez: poprawę jakości powietrza atmosferycznego, poprawę stanu wód powierzchniowych i podziemnych, racjonalne korzystanie z zasobów glebowych, ochronę przed poważnymi awariami i zagrożeniami naturalnymi, ochronę przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych, ochronę przyrody, krajobrazu i różnorodności biologicznej, zwiększenie lesistości, zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska, zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców, prawidłową gospodarkę odpadami. Wymienione wyżej założenia oraz kierunki działań są zgodne z celem nadrzędnym określonym w „Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Szczawnica”, którym jest: „Harmonijny wzrost poziomu życia mieszkańców, spełnienie oczekiwań gości z poszanowaniem zasobów przyrodniczych i kulturowych”. Realizacja tych zadań powinna prowadzić do zrównoważonego rozwoju Miasta. 73 5.1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównoważonego rozwoju. Uwzględniając to założenie określono cel ekologiczny: „Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych” 5.1.1. Racjonalizacja użytkowania wody Cele krótkoterminowe (do 2007 roku): o wykonanie modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych, o wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych (poprzez instalację liczników i całkowite urealnienie cen wody). Cele długoterminowe (do 2011 roku): uzyskanie pozwoleń zintegrowanych przez zakłady korzystające ze środowiska (pobierające wodę, surowce i energię) oraz stosowanie przez te zakłady najlepszych dostępnych technik (BAT), wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego w zakładach (normy ISO 14000), wprowadzanie zasad Czystej Produkcji, przystępowanie do programów sektorowych z dziedziny ochrony środowiska. Efekty wynikające z racjonalizacji zużycia wody: - zwiększenie regionalnych zasobów wodnych, - przywrócenie równowagi w środowisku wodnym, - ograniczenie deficytów wody, - zmniejszenie ilości wytwarzanych ścieków. 5.1.2. Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji Cele krótkoterminowe - do 2007 r.: o ograniczenie nieprawidłowego wykorzystania zasobów naturalnych, o zwiększenie recyklingu i odzysku materiałowego oraz energetycznego w zakładach produkcyjnych, o przeciwdziałanie powstawaniu zanieczyszczeń, uciążliwości oraz zagrożeń u źródła i ich minimalizacja, o wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość współfinansowania, itp.). Cele długoterminowe do 2011 r.: ograniczenie do roku 2010 materiałochłonności produkcji o 50 % w stosunku do roku 1990, wycofanie z produkcji i użytkowania, bądź ograniczenie użytkowania substancji i materiałów niebezpiecznych (reglamentowanych przez dyrektywy UE i przepisy prawa międzynarodowego) - dotyczy to substancji zawierających metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz substancje niszczące warstwę ozonową. Efekty wynikające ze zmniejszenia materiałochłonności i odpadowości produkcji: - zmniejszenie zużycia surowców naturalnych i innych materiałów, 74 - zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, zmniejszenie nakładów jednostkowych na produkcję przemysłową, zmniejszenie ogólnych kosztów ochrony środowiska. 5.1.3. Zmniejszenie energochłonności gospodarki wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i wzrost Cele krótkoterminowe (do 2007 roku): o poprawa parametrów energetycznych budynków, szczególnie nowobudowanych poprzez tzw. termorenowację [dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturalną (cieplejszą), kierunkową orientacją stron świata], o racjonalizacja zużycia i oszczędzania energii, o opracowanie i wdrożenie przez Miasto (zgodnie z Prawem Energetycznym) planów zaopatrzenia w energię. Cel długoterminowy (do 2011 roku): zmniejszenie zużycia energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu o 25 % w roku 2010 w porównaniu z rokiem 2000 i o 50 % w porównaniu z rokiem 1990. Cel ten wynika bezpośrednio z założeń polityki ekologicznej państwa. Osiągnięcie go uwarunkowane jest urealnieniem cen energii, m.in. poprzez wliczenie w jej cenę jednostkową kosztów środowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska). Podstawowe znaczenie będą mieć działania w zakresie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki (wprowadzanie energooszczędnych technologii) oraz wzrost świadomości społeczeństwa. Ograniczenie ogólnego zużycia energii (a więc zmniejszenie produkcji energii) przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zużycia surowców energetycznych, a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska. Do zadań Miasta będzie należało prowadzanie działań edukacyjnych i informowanie o dostępnych możliwościach w zakresie ograniczania zużycia energii. osiągnięcie w roku 2010 poziomu 7,5 % udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii pierwotnej - na terenie Szczawnicy poprzez wykorzystanie kolektorów energii słonecznej oraz wód geotermalnych. Efekty wynikające ze zmniejszenia energochłonności gospodarki i wykorzystania energii odnawialnej: - zmniejszenie eksploatacji zasobów naturalnych, - zmniejszenie kosztów produkcji energii, - spadek zużycia paliw, - zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza, - ograniczenie kosztów ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniami, - zmniejszenie negatywnych oddziaływań zanieczyszczeń powietrza na środowisko. 5.2. Ochrona gleb Najważniejsze zasady oraz cele ochrony gleb i ziemi określają przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Ochrona powierzchni ziemi 75 zgodnie z zapisami tej ustawy polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości; w razie jej uszkodzenia lub zniszczenia należy dążyć do przywrócenia stanu właściwego. Potrzeba ochrony powierzchni ziemi wynika z przesłanek przyrodniczych, gospodarczych i społecznych. Powierzchnia gleby stanowi bowiem podłoże, na którym rozwinęła się cała biosfera i od jakości tego podłoża zależy dalsze trwanie i rozwój życia na Ziemi. Z kolei z odnośnych dyrektyw Unii Europejskiej wynika konieczność stałego ograniczania i kontrolowania ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do gleby. Niestety poziom rozwiązań zarówno tych organizacyjno-prawnych, jak i technicznych w Polsce w dziedzinie ochrony ziemi i gleb wciąż jeszcze odbiega od poziomu europejskiego. Bardzo duża ilość gleb w naszym kraju posiada odczyn kwaśny lub bardzo kwaśny i wymaga systematycznego wapnowania, oprócz tego znaczna część gleb jest zanieczyszczona metalami ciężkimi, co powoduje wykluczenie z produkcji żywności. Cechą charakterystyczną metali ciężkich, wśród których najczęściej wymienia się kadm, miedź, nikiel, ołów i cynk jest zdolność do bardzo dużej bioakumulacji, tj. systematycznego nagromadzania się w środowisku, co zwiększa intensywność oddziaływania. Jeśli chodzi o nawożenie gleb - wytyczne Unii Europejskiej wskazują na konieczność ograniczania ilości stosowanych nawozów mineralnych na korzyść zwiększenia dawek nawozów naturalnych pochodzących z gospodarstw rolnych. Na terenie Miasta Szczawnica na przeważającym obszarze występują gleby słabe, należące do V i VI klasy bonitacyjnej. Jedynie w dolinach rzecznych (Dunajca i Grajcarka) miejscami występują lepsze gleby - III i IV klasy bonitacyjnej. Gleby na obszarze Szczawnicy są w niewielkim stopniu zanieczyszczone metalami ciężkimi. Badania na zawartość metali ciężkich w glebie zostały przeprowadzone w latach dziewięćdziesiątych, dlatego konieczne jest przeprowadzanie takich badań w odstępie 3-5 lat. Takie działanie daje możliwość porównania wyników i określenia w jakim kierunku zmierza stan środowiska glebowego. Dlatego ważnym zadaniem wymagającym zrealizowania jest okresowe badanie odczynu gleby oraz zawartości w niej metali ciężkich. Uwzględniając założenia ochrony powierzchni ziemi określono cel strategiczny: „Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją” Biorąc pod uwagę klasyfikację bonitacyjną gleb na terenie Szczawnicy, ich odczyn i stan zanieczyszczenia należy dążyć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im właściwej ochrony. Cele krótkoterminowe - do 2007 roku o upowszechnianie zasad Dobrej Praktyki Rolniczej i rolnictwa ekologicznego, o prowadzenie monitoringu jakości ziemi i gleby, o podnoszenie jakości i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu, o prowadzenie właściwej polityki zalesiania gruntów nieprzydatnych rolniczo, o kontrola ilości zużytych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Cele długoterminowe - do roku 2011 dostosowanie struktury upraw do naturalnego biologicznego potencjału gleb oraz intensywności produkcji, wprowadzenie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną, kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji i pogarszaniu się jakości gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu. 76 Strategia Istotnym kierunkiem działań w rolnictwie będzie wdrażanie i upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR). Są to działania, które realizowane przez właścicieli gospodarstw rolnych przyczyniają się do zrównoważenia rolnictwa. Do Urzędu Miasta w Szczawnicy należy zadanie zorganizowania cyklu szkoleń i działań edukacyjnych dla rolników i producentów żywności. Ponadto należy pokreślić potrzebę szerszego wprowadzenia problematyki ochrony gleb, dobrych praktyk rolniczych i rolnictwa ekologicznego do programu w szkołach rolniczych wszystkich typów i szczebli, z uwzględnieniem zarówno aspektów technologicznych jak i prawnych, możliwości uzyskania przez rolników wsparcia finansowego i pomocy doradczej, certyfikacji produktów rolnych, organizacji grup producenckich, itp. Są to działania ciągłe, nadzorowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przy współpracy z Krajowym Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, wyższymi uczelniami i szkołami rolniczymi, regionalnymi centrami edukacji ekologicznej i ośrodkami doradztwa rolniczego. Właściwa polityka rolna będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Stosowanie zabiegów przeciwdziałających erozji wodnej jest konieczne już na gruntach o nachyleniu powyżej 10 % tj. 6º i powinno polegać na odpowiednim zagospodarowywaniu wąwozów oraz stoków i stosowaniu właściwych płodozmianów. Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzaczeń śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Ze względu na walory turystyczne i krajobrazowe na terenie Szczawnicy mogą powstawać gospodarstwa agroturystyczne. Działalność taka przynosi rolnikom dodatkowy dochód, a gospodarstwa mają szansę rozwoju oraz dostosowania się do wymogów stawianych Polskiej wsi przez Unię Europejską. 5.3. Ochrona wód i gospodarka wodno-ściekowa Obszar całego byłego województwa nowosądeckiego, a więc i obszar Szczawnicy wg założeń „Studium zagospodarowania przestrzennego województwa nowosądeckiego” z 1998 roku jest obszarem o dominacji ochrony zasobów wody, gdzie wymagana jest: - poprawa warunków retencji naturalnej, - poprawa jakości wód powierzchniowych, - ochrona wód podziemnych, - szczególna ochrona obszarów występowania wód mineralnych. Szczawnica jest położona na obszarze szczególnej ochrony zasobów wodnych, z racji występowania wód leczniczych, gdzie obowiązują zaostrzone rygory użytkowania i zagospodarowania. Na takim obszarze oprócz standardowych wymogów powinny być wprowadzone następujące obostrzenia (Rajchel i inni, 2003). W obrębie strefy bezpośredniej zabronione jest: zamieszkiwanie ludzi, przebywanie osób niezatrudnionych, rolnicze i ogrodnicze wykorzystywanie terenu, wody opadowe i roztopowe powinny być odprowadzone poza obszar ochronny, okresowo należy dokonywać kontroli szczelności sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, znajdującej się w tej strefie oraz prawidłowości odprowadzania wód opadowych i roztopowych z budynków znajdujących się w tej strefie, teren ujęcia wody powinien być uporządkowany i utrzymany w czystości. Zabronione jest składowanie w jego obrębie materiałów, narzędzi i urządzeń nie służących 77 bezpośrednio do eksploatacji i utrzymania ruchu. Ogrodzenie poszczególnych ujęć należy poddawać okresowej konserwacji. Zabronione jest stosowanie środków chemicznych w zimowym utrzymaniu dróg, obowiązuje podłączenie istniejących obiektów do kanalizacji oraz likwidacja zbędnych studni i szamb oraz kontrola sposobu utylizacji odpadów. W obrębie wyznaczonych obszarów zasilania i stref ochronnych: zakazem powinny zostać objęte: lokalizowanie nowych inwestycji uciążliwych dla środowiska wodnego poprzez ścieki, emisje pyłowo - gazowe i składowanie odpadów, wprowadzanie ścieków nieoczyszczonych do gruntu i do wód powierzchniowych, przeprowadzenie rurociągów transportujących substancje niebezpieczne dla wód, wykonywanie zmian w stosunkach wodnych, w tym całkowity zakaz wykonywania robót melioracyjnych, wykopów ziemnych i prac wiertniczych, budowa nowych dróg miejskich, pozyskiwanie jakichkolwiek kopalin, lokalizowanie ferm chowu zwierząt, lokalizowanie magazynów produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych, lokalizowanie nowych ujęć wody pitnej, jakakolwiek wycinka lasów, poza cięciami sanitarnymi uzgodnionymi z Nadleśnictwem. nakazy powinny objąć: likwidację istniejących ognisk zanieczyszczeń, likwidację nieczynnych studni kopanych, likwidację nieczynnych szamb, jeśli budynek jest podłączony do miejskiej sieci kanalizacyjnej, obowiązek podłączenia gospodarstwa lub budynku mieszkalnego do miejskiej sieci kanalizacyjnej jeśli tylko istnieje taka możliwość techniczna, przy braku możliwości podłączenia obiektów do miejskiej sieci kanalizacyjnej obowiązek budowy szczelnych szamb oraz szczelnych betonowych gnojowników, z zapewnieniem stałego wywożenia ich zawartości przez wyspecjalizowane służby miejskie, okresowe kontrole szczelności sieci kanalizacyjnej, ze szczególnym zwróceniem uwagi na obiekty położone w pobliżu ujęć wód leczniczych, prowadzenie ścisłego nadzoru w zakresie stosowania i zaopatrzenia w środki ochrony roślin na terenie stref ochronnych, stałe informowanie mieszkańców i użytkowników gruntów w granicach wyznaczonych obszarów i stref o wynikających z tego obowiązkach i ograniczeniach, prowadzenie akcji informacyjnej wśród ludności o możliwych zagrożeniach wynikających z występowania CO2 w powietrzu glebowym, zwłaszcza w rejonach, gdzie stwierdzono jego wysoką wartość (> l ,0 %), uzgadniania wszelkich prac wiertniczych i ziemnych z Uzdrowiskowym Zakładem Górniczym oraz Okręgowym Urzędem Górniczym w Krakowie, podjęcia przez Radę Miasta działań zmierzających do zmniejszenia emisji pyłowych i gazowych na terenie całego miasta, wystąpienia do Wojewody i OZLP o ustanowienie wszystkich lasów (także 78 prywatnych) lasami wodochronnymi. ograniczenia powinny dotyczyć: sposobu użytkowania gruntów rolnych, przede wszystkim w zakresie stosowania nawozów sztucznych i naturalnych oraz środków ochrony roślin, określenia warunków na jakich możliwe jest ewentualne prowadzenia prac ziemnych przez Uzdrowiskowy Zakład Górniczy (Nie są dozwolone roboty górnicze i geologiczne oraz odkrywki i wiercenia poza programem prac UZG), zmniejszenia zakresu zwykłego korzystania z wód - do wód powierzchniowych. Strefa ochronna dla źródeł „Jan”, „Jan-14”, „Stefan”, „B-4”, „Magdalena” „Eskulap” jest położona w rejonie Placu Dietla, który stanowi obszar zwartej zabudowy, co znaczenie ogranicza możliwości spełnienia wszystkich warunków ochronnych. Dlatego też należy w głównej mierze dbać o utrzymanie sprawności technicznej kolektorów sanitarnych i kanalizacji deszczowej, by były zawsze w pełni drożne i szczelne. W przypadku ujęcia „Szymon” głównym problemem jest właściwe odprowadzenie wód opadowych i roztopowych z ulicy Głównej i ze skarpy wznoszącej się ponad ujęciem. Koniecznie należy dbać o utrzymanie pełnej sprawności zarówno urządzeń sanitarnokanalizacyjnych, jak i sieci kanalizacyjnej w budynkach znajdujących się powyżej ujęcia. W obrębie strefy ochronnej ujęcia „Pitoniakówka” w szczególności należy zwrócić uwagę na odprowadzanie ścieków do ziemi i wód powierzchniowych, bowiem w tej okolicy znajdują się gospodarstwa wyposażone w szamba. Niezwykle istotne jest, aby były one szczelne i okresowo opróżniane. Równie ważne jest używanie szczelnie wybetonowanych i bezodpływowych gnojowników. Podstawowym aktem prawnym regulującym sprawy w dziedzinach ochrony wód i gospodarki wodno-ściekowej jest ustawa Prawo ochrony środowiska. Aby chronić wody należy dążyć do zapewnienia jak najlepszej jej jakości oraz utrzymywać taki poziom wód, aby zagwarantować stan równowagi biologicznej. Oznacza to, że wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie, na wyznaczonych odcinkach lub akwenach, być przydatne do: wykorzystania do zbiorowego zaopatrzenia w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania co najmniej ryb karpiowatych, a najlepiej łososiowatych, spełniać także odpowiednie - zaostrzone - wymagania na obszarach chronionych. Ten długofalowy cel nie jest możliwy do osiągnięcia do 2010 r. - natomiast powinien być osiągnięty do 2015 r., zgodnie z dyrektywą UE 2000/60/WE (tzw. Ramową Dyrektywą Wodną). Analiza aktualnego stanu środowiska Szczawnicy wykazała, że priorytetowym zadaniem w zakresie ochrony środowiska będzie dbałość o jakość wód. W działaniach długoterminowych Miasto będzie zwracało szczególną uwagę na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, ze szczególnym naciskiem na uporządkowanie systemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych z peryferyjnych części Miasta (Jaworki i Szlachtowa). Obecnie Szczawnica prawie w całości jest wyposażona w sieć wodociągową. W ciągu kilku najbliższych lat przewidziane są dalsze prace dotyczące unowocześnienia zaopatrzenia ludności w wodę. Co prawda Szczawnica jest skanalizowana w mniejszym stopniu niż zwodociągowana, lecz kanalizacja sanitarna znajduje się obecnie w jej przeważającej części. W chwili obecnej nie ma kanalizacji w Jaworkach i Szlachtowej. Są już jednak opracowane plany inwestycyjne w tej dziedzinie. 79 W miejscach, w których nie ma kanalizacji sanitarnej ścieki socjalno-bytowe odprowadzane są do szamb lub bezpośrednio do rowów i potoków. Nieszczelne szamba oraz „dzikie” wyloty kanalizacji stanowią znaczące zagrożenie dla stanu czystości wód podziemnych i powierzchniowych. Ścieki te wprowadzają głównie zanieczyszczenia w postaci azotu amonowego i fosforanów. Na jakość wód powierzchniowych wpływają uwarunkowania naturalne: warunki klimatyczne, hydrograficzne, tempo przebiegu procesów biochemicznych w wodach, co warunkuje tempo procesu samooczyszczania się wód, presje antropogeniczne. Antropogeniczne zanieczyszczenia wód powierzchniowych pochodzą ze źródeł punktowych i obszarowych. Zanieczyszczenia punktowe wnoszą ścieki odprowadzane wylotami komunalnymi, ze skanalizowanych terenów miast i wsi, powstające w wyniku działalności bytowogospodarczej człowieka oraz ścieki przemysłowe, odprowadzane z zakładów prowadzących działalność przemysłową lub handlową. Zanieczyszczenia obszarowe wprowadzane do wód pochodzą: - z nieskanalizowanych terenów zurbanizowanych, - z obszarów rolniczych i leśnych, szczególnie w okresach po nawożeniu gruntów rolnych, - ze ścieków deszczowych spływających z dróg, placów i stacji paliw, które wnoszą głównie zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi. Do tej grupy zalicza się także zanieczyszczenia przedostające się do wód z powietrza atmosferycznego. Typowymi źródłami zanieczyszczeń obszarowych są nawozy mineralne i organiczne stosowane w rolnictwie, jak również środki chemicznej ochrony roślin. Bardzo groźne w swoich skutkach są pochodzące z tych źródeł związki biogenne oraz pestycydy. Podsumowując, jakość wód powierzchniowych na terenie Szczawnicy związana jest ze zrzutem do tych wód różnego rodzaju ścieków. W ostatnich latach zmniejszył się wpływ źródeł przemysłowych, a dominujące znaczenie w zanieczyszczaniu wód przejęły źródła komunalne i spływy powierzchniowe. Cel strategiczny: „Czyste wody spływające z terenu Miasta” Cele krótkoterminowe - do roku 2007: o zapewnienie wszystkim mieszkańcom zaopatrzenia w wodę pitną, o zainstalowanie wodomierzy u odbiorców, by możliwe stało się bilansowanie rozbiorów wody oraz określenie faktycznego zużycia jednostkowego w celu ustalenia realnej ceny wody, o kontrola prawidłowości usuwania ścieków z terenów nie objętych kanalizacją sanitarną, o likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów, o prowadzenie monitoringu wód wpływających na teren Miasta, o doprowadzenie do tego, aby w potokach górskich płynęła czysta woda, o oczyszczanie koryt rzek i potoków z odpadów. Cele długoterminowe do 2011 r.: zbudowanie systemu kanalizacji na terenie całej Szczawnicy, wybudowanie kanalizacji burzowej, pozyskanie dodatkowych źródeł wody, 80 prowadzenie remontów kapitalnych sieci wodociągowej w ilości minimum 2 % długości sieci rocznie, działania edukacyjne w celu podniesienia stanu świadomości ekologicznej mieszkańców. Strategia Jak wykazała analiza aktualnego stanu środowiska Szczawnicy priorytetowym zadaniem w zakresie ochrony środowiska będzie ochrona jakości wód powierzchniowych. W działaniach długoterminowych będzie zwracana szczególna uwaga na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, ze szczególnym naciskiem na uporządkowanie systemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych. Docelowo planuje się objęcie systemem kanalizacji i wodociągów całego obszaru Szczawnicy. Jako cel priorytetowy wybrano budowę kolektorów kanalizacyjnych. Planuje się również ograniczenie ilości zanieczyszczeń pochodzących z jednostek osadniczych, w szczególności pochodzenia rolniczego, spowodowanych niewłaściwą gospodarką odpadami. W zamierzeniu jest również objęcie ochroną walorów przyrodniczych terenów przyrzecznych oraz promowanie agroturystyki na terenach przyrzecznych. Jedną z głównych zasad ochrony wód podziemnych, przyjętych przez aktualnie obowiązujące Prawo wodne, jest zakaz bezpośredniego wprowadzania ścieków do poziomów wodonośnych i ograniczenie wprowadzania ścieków do ziemi. Jednocześnie. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. zachęca do rolniczego wykorzystania ścieków, co wymaga wzmożonej kontroli wpływu takiego postępowania m.in. na jakość wód podziemnych. Efekty działań: zwiększenie ilości oczyszczanych ścieków, poprawa czystości wód powierzchniowych i podziemnych, poprawa stanu zdrowia mieszkańców Szczawnicy, przywrócenie równowagi w bilansie wód. 5.4. Ochrona powietrza atmosferycznego Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających, aby doprowadzić do spadku ich stężeń do poziomu dopuszczalnego. W nawiązaniu do powyższego Szczawnica przyjęła w „Strategii rozwoju…” konkretne cele do realizacji. Cel strategiczny: „Czyste powietrze” Realizacja zadań objętych tym celem powinna przyczynić się do zapewnienia wysokiej jakości powietrza, spełniającej wymagania ustawodawstwa Unii Europejskiej oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych niszczących warstwę ozonową powietrza. Cele krótkoterminowe - do roku 2007: o przygotowanie programu zamiany ogrzewania węglowego na ekologiczne oraz promowanie kotłowni wykorzystujących alternatywne źródła energii, o wprowadzenie zakazu lokalizacji obiektów mogących pogorszyć stan jakości powietrza, 81 o doprowadzenie do skablowania sieci energetycznych oraz telekomunikacyjnych, o prowadzenie działań na rzecz inicjatywy wybudowania drogi odbarczającej centrum miasta, o utrzymywanie dróg w odpowiednim standardzie technicznym, zmiana nawierzchni dróg na bitumiczne, sprzątanie ulic, o rezerwacja terenu pod budowę gazociągu przebiegającego przez teren Miasta, o inwentaryzacja potrzeb komunikacji i opracowanie koncepcji ruchu kołowego w Mieście. Cele długoterminowe do 2011 r.: wdrożenie programu zamiany ogrzewania węglowego na ekologiczne, budowa drogi odbarczającej centrum miasta z ruchu kołowego, poprawa stanu nawierzchni dróg lokalnych między innymi ulic: Staszowa, Sopotnicka, Szlachtowska Boczna, Skotnicka, Czarna Woda, Gabańka, Szlachtowa-Sielskie, Maćka zza Ławy, Zawodzie, Kunie, Św. Krzyża, Połoniny. Chcąc dostosować się do powyższych celów uznano, że największy efekt w zakresie ochrony powietrza można uzyskać podejmując działania ukierunkowane na: gospodarkę cieplną, transport i komunikację, edukację ekologiczną. 5.4.1. Ograniczanie emisji ze źródeł komunikacyjnych Emisja komunikacyjna jest najbardziej uciążliwa dla mieszkańców ulic i dróg zlokalizowanych przy ruchliwych trasach komunikacyjnych. W celu zmniejszenia lub eliminacji uciążliwości spowodowanych przez transport drogowy proponuje się podjęcie następujących działań: optymalizacji warunków ruchu drogowego przy wykorzystaniu podstawowych narzędzi inżynierii ruchu, zapewniających zwiększenie płynności i przepustowości dróg, podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej, eliminację ruchu z centrum miasta poprzez wybudowanie drogi odbarczającej, wycofanie z ruchu pojazdów nie spełniających obowiązujących norm ekologicznych, rozbudowę ścieżek rowerowych, usprawnianie transportu zbiorowego, aby zwiększyć jego udział w przewozach pasażerskich. 5.4.2. Ograniczanie emisji ze źródeł komunalnych Istotnym źródłem zanieczyszczenia powietrza na terenie Szczawnicy jest tzw. „niska emisja” (wg szacunków na niektórych terenach z tego źródła pochodzi aż 80 % zanieczyszczeń) pochodząca z lokalnych kotłowni opalanych węglem, z indywidualnych palenisk domowych oraz z sektora usługowego. Z tego względu, najpilniejszymi zadaniami są: ograniczenie niskiej emisji u źródeł poprzez: wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii, dofinansowanie dla inwestorów, właścicieli nieruchomości modernizujących ogrzewanie, promowanie proekologicznych źródeł ciepła i nośników energii, 82 likwidacja lub modernizacja starych lokalnych kotłowni na bardziej ekologiczne, dążenie do zmniejszenia strat energii wytworzonej, głównie cieplnej, poprzez poprawę parametrów energetycznych budynków, w szczególności mieszkalnych (termoizolacja, modernizacja węzłów cieplnych), zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii. 5.4.3. Ograniczanie przemysłowych emisji zanieczyszczeń ze źródeł Na terenie Szczawnicy nie ma zakładów przemysłowych, które powodowałyby znaczne zanieczyszczenie środowiska, w tym powietrza atmosferycznego. Należy zaznaczyć, że możliwość ingerencji Miasta w politykę ochrony środowiska w zakładach jest nieznaczna. W celu minimalizacji wpływu istniejących zakładów na stan powietrza należy podjąć następujące działania: udoskonalić proces spalania, co prowadzi wprost do zmniejszenia zużycia paliw, zainstalować wysokosprawne urządzenia redukujące zanieczyszczenia w zakładach, doprowadzić do przestrzegania przez poszczególne zakłady norm odnośnie emisji zanieczyszczeń, zachęcać zakłady do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskiem (ISO 14000) w obrębie przedsiębiorstwa, stosować strefy (pasy) zieleni izolacyjnej wokół dużych emitorów zanieczyszczeń (tworzyć je z gatunków roślinności o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnować, a ubytki uzupełniać). Edukacja ekologiczna Miasto powinno dążyć do poprawy sytuacji poprzez podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców (upowszechnianie wiedzy na temat szkodliwości substancji powstających podczas spalania w piecach domowych butelek plastikowych, opon, itp.), promowanie właściwych zachowań społeczeństwa (oszczędności energii cieplnej i elektrycznej oraz używanie węgla dobrej jakości). Efektem tych działań będzie: ogólna poprawa stanu jakości powietrza na terenie Szczawnicy, poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców gminy oraz jakości życia, lepszy stan fauny i flory, redukcja strat materialnych spowodowanych zanieczyszczeniami powietrza. 5.5. Ochrona przyrody i krajobrazu Szczawnica jest usytuowana na obszarze dwóch odrębnych jednostek geobotanicznego podziału Polski - w południowej jej części rozciąga się Okręg Pieniński, pozostały teren należy do Okręgu Beskidzkiego Gorczańsko-Sądeckiego. Jednocześnie jest położona w zasięgu obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym: 43M Obszar Sądecki. Tworzą go zespoły florystyczne i faunistyczne o największej bioróżnorodności i zdolności do samoodtwarzania, a zarazem ze względu na skład gatunkowy najbardziej reprezentatywne dla tej części Karpat Zachodnich. W związku z tym stanowią tzw. trzon ekologiczny Karpat. Ponadto obszar Małych Pienin, jako cześć składowa Pasa Skalicowego, wchodzi w skład tzw. „dużej ostoi przyrody CORINE” o znaczeniu 83 europejskim. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż cały obszar Szczawnicy podlega ochronie. Wśród różnych form ochrony przyrody znajdują się: Parki narodowe: Pieniński Park Narodowy, Parki krajobrazowe: Popradzki Park Krajobrazowy, 2 specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000”: PLH120009 Pieniny oraz PLH 120010 - Ostoja Popradzka, Obszar chronionego krajobrazu dawnego województwa nowosądeckiego, rezerwaty przyrody, użytek ekologiczny. Współczesna ochrona przyrody łącząc historycznie wykształcone kierunki, konserwatorski, biocenotyczny i planistyczny, dąży zarówno do ochrony określonych terenów lub tworów przyrody, jak i ochrony zasobów oraz sił produkcyjnych przyrody. Tak rozumiana ochrona przyrody stawia przed sobą następujące cele: - ochronę terenów i tworów przyrody o wysokich walorach przyrodniczych, - zachowanie ciągłości procesów ekologicznych i trwałości puli genowej roślin i zwierząt, - zachowanie zdolności samoregulacyjnych przyrody na całym obszarze kraju. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej jest jednym z ważniejszych obszarów bezpieczeństwa ekologicznego państwa (wg „II Polityki Ekologicznej Państwa”). Jako główne cele działań przyjęto między innymi usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody. Dokonana w końcu 2000 roku nowelizacja ustawy o ochronie przyrody, ujmująca podstawowe wymagania prawa UE, w szczególności dyrektywy siedliskowej, daje podstawy prawne do podejmowania działań umożliwiających przygotowanie obszarów przewidzianych do włączenia do sieci „NATURA 2000” i objęcie tych obszarów odpowiednimi formami ochrony. Rozwiązywanie problemów z zakresu ochrony przyrody zależy od szeregu decyzji administracyjnych, tak na szczeblu lokalnym, jak i centralnym oraz zapewnienia niezbędnych środków umożliwiających realizację ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, a także całych zespołów roślinnych. Cel strategiczny: „Poprawa jakości środowiska przyrodniczego, ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej w tym zwiększenie atrakcyjności terenu” Cele krótkoterminowe - do 2007 roku: o ochrona terenów przyrodniczo cennych, o ochrona istniejącej zieleni urządzonej, o użytkowanie zasobów leśnych w sposób zgodny z zasadami ochrony przyrody, krajobrazu i bioróżnorodności, o uaktywnianie roli społeczeństwa w decydowaniu o losie otaczającego krajobrazu, o prowadzenie stałego monitoringu środowiska leśnego celem przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja). Cele długoterminowe - do 2011 roku: ustanawianie użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu, powiązanie przestrzenne form prawnych i działań ochrony przyrody 84 z sąsiadującymi gminami, waloryzacja obszarów przyrodniczo cennych, respektowanie przez użytkowników środowiska zasad ekorozwojowych na terenach cennych przyrodniczo i krajobrazowo, uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dostępu do terenów wyjątkowo cennych przyrodniczo, podnoszenie świadomości ekologicznej w społeczeństwie, ochrona wartości i powiązań elementów środowiska przyrodniczego - w tym ochrona i pielęgnacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, zachowanie i pielęgnowanie walorów krajobrazowo-kulturowych, służących rozwojowi funkcji turystycznych i wypoczynkowych, ochrona gatunkowa roślin i zwierząt, które są chronione lub zagrożone wyginięciem w stanie naturalnym, a mające znaczenie dla ochrony bioróżnorodności, promowanie rozwoju rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, tworzenie nowych obszarów chronionych z uwzględnieniem terenów i obiektów wymienionych w rozdziale 4.11.8, opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone, prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów, stworzenie systemu zachęcającego rolników do zalesiania nieużytków będących ich własnością, leżących odłogiem oraz słabych bonitacyjnie użytków rolnych. Strategia W ciągu najbliższych lat w dalszym ciągu będzie wzrastał stopień urbanizacji terenu i zagęszczania się infrastruktury. Procesy te w sposób istotny mogą zagrażać walorom przyrodniczym i krajobrazowym Miasta. Przyjęcie strategii zrównoważonego rozwoju daje szansę stosunkowo bezkolizyjnej realizacji celów ekologicznych i gospodarczych, a nawet ich wzajemne wspieranie się. Efektem tych działań będzie wzrost atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej z zachowaniem równowagi ekologicznej na obszarach cennych ze względów przyrodniczych. Nie do pominięcia jest efekt wzrostu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Gminy mają jeszcze do realizacji dodatkowe zadania w kwestii ochrony przyrody. Istotnym elementem jest uzyskanie „złotego środka” pomiędzy realizacją celów ochrony przyrody, a kwestią własności terenu, bowiem polskie prawodawstwo stanowi o nadrzędności własności prywatnej i rozciąga tą kwestię także na wprowadzanie statusu obszarów chronionych). W tym obszarze mieszczą się następujące zadania: możliwość wykupu terenów na obszarach przyrodniczo cennych, regulacja i porządkowanie stanu własności oraz granic stanu posiadania, stosowanie rekompensat z tytułu ograniczeń w użytkowaniu gruntów, spowodowanych wprowadzeniem ochrony prawnej. Gminy powinny dołożyć starań, aby pozyskać środki z zewnętrznych funduszy ekologicznych: NFOŚiGW, WFOŚiGW, NFOŚiGW oraz środków UE. 5.6. Ochrona surowców mineralnych Na terenie Szczawnicy cennymi zasobami surowców mineralnych, które powinny być przedmiotem ochrony są wody mineralne, będące podstawą rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Aby móc chronić je skutecznie należy ustanowić bądź zweryfikować strefy ochronne wokół źródeł oraz uwzględnić te działania w planach zagospodarowania 85 przestrzennego. Wydaje się również niezbędne umieszczenie w tych planach rezerwy terenów pod przyszłą zabudowę uzdrowiskową. Cel strategiczny „Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych źródeł oraz dbałość o potencjalne zasoby” Cele krótkoterminowe - do 2007 roku: o ochrona aktualnie wykorzystywanych zasobów wód mineralnych. Cele długoterminowe - do 2011 roku: ochrona obszarów perspektywicznych. Strategia Obecnie problemy związane z występowaniem i eksploatacją surowców mineralnych nie należą do działań priorytetowych gmin i powiatów. Zasady korzystania z kopalin uregulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze (z późniejszymi zmianami). Ustawa ujmuje zagadnienia związane z własnością kopalin, użytkowaniem oraz koncesjonowanie. Ponadto ujęta jest również ochrona środowiska, w tym złóż kopalin i wód podziemnych, w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin. Kompetencje i zadania Miasta w zakresie ochrony surowców mineralnych są następujące: - - uwzględnianie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego udokumentowanych złóż wód podziemnych w granicach ich projektowanych stref ochronnych, sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego w formie uchwały, możliwość odstąpienia od sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego dla kopalin pospolitych w drodze decyzji. 5.7. Ochrona przed hałasem Dane dotyczące zagadnień zanieczyszczenia środowiska hałasem są niedostateczne w stosunku do ilości danych gromadzonych w celu oceny innych zagadnień ochrony środowiska (wody, powietrza, itp.). Zagadnienie zapewnienia właściwego klimatu akustycznego jest ujęte w Prawie Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112): „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, między innymi poprzez utrzymanie hałasu poniżej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”. Na podstawie tego ustala się cel strategiczny, jak poniżej. Cel strategiczny: „Utrzymanie dotychczasowego poziomu hałasu na terenie Szczawnicy i ograniczanie uciążliwości akustycznych związanych z komunikacją” Cele krótkoterminowe (do 2007 roku): o rozbudowa ścieżek rowerowych, o zwiększenie ilości izolacyjnych pasów zieleni, 86 o wymiana stolarki okiennej na okna o podwyższonym wskaźniku izolacyjności akustycznej właściwej (Rw>30dB) w budynkach narażonych na ponadnormatywny hałas, o poprawa stanu nawierzchni ulic, o właściwa organizacja robót budowlanych, o dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporządzenie map akustycznych) ze wskazaniem terenów szczególnie narażonych na emisję hałasu, o opracowanie programów edukacyjnych uświadamiających mieszkańcom problemy ochrony przed hałasem oraz zagrożenia wynikające z obecności hałasu dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Cele długoterminowe (do 2011 roku): ograniczenie poziomu hałasu emitowanego przez środki transportu, głównie wzdłuż głównych dróg, wyeliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada przyjętym standardom, wprowadzenie koniecznych zmian w inżynierii i organizacji ruchu drogowego, właściwe kształtowanie linii zabudowy i brył powstających budynków, aby zminimalizować wpływ hałasu drogowego, ograniczanie hałasu w obiektach przemysłowych poprzez montaż ekranów akustycznych wokół obiektów szczególnie uciążliwych oraz dobór technologii produkcji generującej niski poziom hałasu. Efekty działań: zmniejszenie skali obiektywnego narażenia mieszkańców na hałas, spełnienie obowiązujących standardów w zakresie poziomu hałasu, poprawa jakości życia mieszkańców poprzez zmniejszenie subiektywnie odczuwalnej uciążliwości hałasowej, zintensyfikowanie kontroli i nadzoru nad istniejącymi źródłami hałasu oraz zintensyfikowanie działań prewencyjnych dla ograniczenia uciążliwości obiektów. Strategia Ochrona przed hałasem, w myśl ustawy, ma polegać na zapobieganiu jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska. Można to osiągnąć: - eliminując czynności powodujące hałas, - zastosowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, a także środków zmniejszających poziom hałasu. W chwili obecnej na obszarze całej Szczawnicy obowiązuje ograniczenie prędkości samochodów do 40 km/h, co powinno w znaczący sposób przyczynić się głównie do zmniejszenia natężenia hałasu, jak również zwiększyć bezpieczeństwo pieszych. Podstawowym obowiązkiem gminy jest inwentaryzacja miejsc, gdzie występują przekroczenia hałasu. Wiąże się do z przeprowadzeniem badań uciążliwości akustycznej. W oparciu o plany akustyczne można dokonać analizy zagrożeń i zdefiniować działania naprawcze. Konieczna jest również koordynacja działań (także policji) w celu badania pojazdów powodujących szczególny hałas, a także systematyczne usprawnianie ruchu drogowego, poprzez budowę nowych odcinków dróg i modernizację nawierzchni istniejących. 87 Należy także promować działania ograniczające uciążliwość hałasu dla mieszkańców poprzez propagowanie stosowanie odpowiednich materiałów budowlanych, wymianę okien na dźwiękoszczelne. Dokonując lokalizacji budownictwa mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych należy brać pod uwagę poziom hałasu. 5.8. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. Głównymi źródłami promieniowania niejonizującego w środowisku są: stacje radiowe i telewizyjne, elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia (110 kV, 220 kV, 400 kV) oraz stacje elektroenergetyczne o napięciu 110 kV i 220 kV, stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na budynkach użyteczności publicznej, wysokich budynkach mieszkalnych, na kominach, oraz specjalnie w tym celu stawianych wieżach, urządzenia elektryczne w gospodarstwie domowym (np. kuchenki mikrofalowe, suszarki do włosów), radiostacje amatorskie kategorii 1 i 2, o mocach odpowiednio: 15 W i 250 W, urządzenia radiolokacyjne i radionawigacyjne. Na terenie Szczawnicy znajdują się nieliczne sztuczne źródła pól elektromagnetycznych o większym znaczeniu. Zasięg szkodliwego oddziaływania pól elektromagnetycznych nie przekracza granic obiektów niedostępnych dla ludności. Do takich źródeł należą 4 stacje bazowe telefonii komórkowej emitujące promieniowanie na dwóch częstotliwościach - 900 i 1800 MHz (tabela 5.1). Tabela 5.1. Lista stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Szczawnicy operator Era PTC sp. z o.o. Idea PTK Centertel sp. z o.o. Plus Polkomtel S.A. lokalizacja częstotliwości [MHz] Szczawnica - g. Jarmuta Szczawnica - g. Jarmuta ul. Połoniny 13 DW Hutnik maszt TP Emitel - ZRiT maszt TP Emitel - ZRiT 900 900/1800 Szczawnica - g. Przehyba maszt TP Emitel - ZRiT 900 Szczawnica - g. Jarmuta maszt TP Emitel - ZRiT 900 Szczawnica 900 W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Wokół budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje możliwość tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania. Na terenie Szczawnicy do tej pory nie wystąpiła potrzeba tworzenia takich obszarów. Przebieg linii wysokiego i średniego napięcia wymusza stworzenie stref ograniczonego użytkowania, w których w szczególności powinien pozostać wolny od zabudowy pas terenu wynoszący: - dla linii 110 kV - 40 m (po 20 m z każdej strony osi trasy linii), - dla linii 30 kV - 16 m (po 8 m z każdej strony osi trasy linii), - dla linii 15 kV - 14 m (po 7 m z każdej strony osi trasy linii). 88 Za najistotniejsze przepisy prawne w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem należy uznać zapisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U.2001.62.627 z późniejszymi zmianami), gdzie dział VI porusza zagadnienia ochrony przed polami elektromagnetycznymi. Zgodnie z artykułem 124 Prawa Ochrony Środowiska wojewoda prowadzi rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Rejestr ten jest corocznie aktualizowany, lecz obecnie brak jest stosownych przepisów wykonawczych (rozporządzeń), regulujących szczegółowo zasady ochrony przed promieniowaniem. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są uregulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Cel strategiczny: „Ochrona mieszkańców przed promieniowaniem elektromagnetycznym” Cele krótkoterminowe - do 2007 roku: o utrzymywanie natężenia promieniowania elektromagnetycznego poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najwyżej na tym poziomie, o uwzględnienie w studiach uwarunkowań i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnień pola elektromagnetycznego. Cele długoterminowe - do 2011 roku: utrzymanie dotychczasowego stanu braku zagrożeń dla środowiska i mieszkańców ze strony promieniowania elektromagnetycznego dostosowanie sieci średniego i niskiego napięcia do zwiększonego zapotrzebowania na energię elektryczną. Strategia Podstawowe kierunki działań będą dotyczyły prowadzenia badań określających skalę zagrożenia promieniowaniem oraz zarządzanie emisją pól elektromagnetycznych do środowiska poprzez: współpracę Urzędu Miasta ze służbami kontrolno-pomiarowymi w celu identyfikacji i inwentaryzacji miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych, przestrzeganie przez samorząd wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska dotyczących przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko w przypadku: - ustalania warunków zabudowy i udzielania pozwoleń na budowę dla stacji i linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym, - instalacji urządzeń radiowych, radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych o równoważnej mocy promieniowanej izotropowo równej 15 W i wyższej, wdrażanie najlepszych technik, technologii i rozwiązań technicznych ograniczających promieniowanie elektromagnetyczne, rozwój systemów elektroenergetycznych i teleinformatycznych poprzez zapewnienie odpowiedniej jakości i pewności obsługi, przy respektowaniu ekonomiki przyjmowanych rozwiązań i maksymalnej ochronie przed działaniem emitowanych pól elektromagnetycznych, oraz ochronie walorów krajobrazowych podczas lokowania wysokich konstrukcji wsporczych. 89 Efekty działań: ochrona środowiska i zdrowia promieniowaniem niejonizującym, poprawa samopoczucia mieszkańców. mieszkańców przed niekorzystnym 5.9. Poważne awarie i zagrożenia naturalne 5.9.1. Poważne awarie Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. wprowadza w miejsce nazwy dotychczas stosowanej „nadzwyczajne zagrożenie środowiska” problematykę pod nazwą „poważne awarie” wraz z odpowiednimi regulacjami. Definicja poważnej awarii w myśl art. 3 pkt 23 i 24 w/w ustawy brzmi następująco: jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem. Na obszarze Szczawnicy nie ma zakładów przemysłowych lub usługowych, które stosują do celów produkcyjnych, lub magazynują takie rodzaje lub ilości substancji, że stwarzałyby zwiększone ryzyko wystąpienia poważnej awarii przez wywołanie zagrożenia typu chemicznego, technicznego i pożarowego, w myśl rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 9.04.2002 r. (Dz.U.2002.59.535). Jak wynika z informacji uzyskanych od Komendanta Powiatowego Państwowej Straży Pożarnej najbliższy i jedyny zakład tego typu na terenie powiatu nowotarskiego znajduje się w Nowym Targu. Potencjalne zagrożenia środowiska stwarza transport materiałów i substancji niebezpiecznych (toksycznych, łatwopalnych, wybuchowych) głównie na drodze powiatowej z Krościenka do Szczawnicy. Droga ta została wyznaczona przez Wojewodę Nowosądeckiego w 1997 roku, jako trasa przejazdu dla pojazdów przewożących materiały niebezpieczne. Na ryzyko wystąpienia skażenia chemicznego podczas transportu składa się: - stan techniczny pojazdów przewożących substancje niebezpieczne, - nieprzewidywalność miejsca awarii, - brak skutecznej kontroli stanu technicznego pojazdów przewożących materiały niebezpieczne, - możliwość kolizji drogowych z udziałem takich pojazdów. Innymi potencjalnymi zagrożeniami są stacje benzynowe oraz magazyny paliw i gazów. Zadania związane z ochroną przed awariami, ochroną przeciwpowodziową i innymi zagrożeniami Miasto wykonuje przy pomocy odpowiednich służb, inspekcji i straży. 5.9.2. Zagrożenia naturalne W związku z anomaliami klimatycznymi i występującymi w ostatnich latach nietypowymi zjawiskami przyrodniczymi, należy zwrócić uwagę także na zagrożenia naturalne. Największym potencjalnym źródłem takich zagrożeń na terenie Szczawnicy są rzeki Dunajec i Grajcarek. W warunkach naturalnych, tj. w okresie przed spiętrzeniem wód Dunajca zaporami w Czorsztynie i Sromowcach Wyżnych dolina tej rzeki stanowiła obszar o wyjątkowym zagrożeniu powodziowym. Dunajec wylewał średnio co 4 - 5 lat powodując powódź. Zagrożenie powodziowe było pochodną górskiego charakteru rzeki, przejawiającego się dużymi spadkami podłużnymi, wysokimi nierównomiernościami przepływu, gwałtownym przyborem wód oraz dodatkowym intensywnym zasilaniem 90 z sieci strumieni spływających z gór. Powodzie wywoływane były głównie przez ulewne letnie deszcze w Tatrach i na Podhalu, rzadziej przez roztopy. Powstanie w/w zbiorników zaporowych, których główną cechą jest ochrona przeciwpowodziowa zmieniło sytuację radykalnie. Wg przewidywań zbiornik powinien redukować falę wezbraniową wody stuletniej (Q1%) z 1320 m3/s do 570 m3/s poniżej zbiornika. Niezależnie od redukcji fali powodziowej przez zbiorniki zaporowe zagrożenie okresowymi wylewami występuje w obrębie terasy zalewowej Dunajca poniżej zbiorników. Różnorodność zjawisk powodziowych, jakie mogą się zdarzyć z chwilą przerwania wału Dunajca uniemożliwiają przedstawienie konkretnej wersji powodzi spodziewanej w określonym czasie, miejscu i rozmiarze. Skala zagrożenia doliny zależy głównie od: - miejsca uszkodzenia wału, - wielkości uszkodzenia (wyrwy lub wyrw), - ilości przedostających się wód przez wyrwę, - czasu trwania wielkiej wody. Szczawnica posiada opracowanie, w którym oszacowano zagrożenie powodziowe na skutek długotrwałych opadów atmosferycznych na terenie Spisza, Pienin i Podhala oraz jedynie na terenie Miasta. Następstwem tych zjawisk może być: a. zamulenie zbiorników wody pitnej (ujęcie wody pitnej na Sewerynówce), b. zatkanie studzienek kanalizacji burzowej (szczególnie w ulicach Św. Krzyża, Połoniny, Os. Połoniny i Zdrojowej), c. przelanie wód Dunajca do koryta Grajcarka na skutek podniesienia się jego poziomu oraz zalanie terenów Szczawnicy Niżnej, głównie dotyczy to ulic Flisackiej, Pienińskiej i Nad Grajcarkiem, d. uszkodzenie infrastruktury na ciekach wodnych i w ich sąsiedztwie (np. kładki i mosty nad potokami), e. zniszczenie nawierzchni dróg (zwłaszcza na ulicach Św. Krzyża, Zdrojowej, Połoniny, Skotnickiej oraz w Sielskim i na Czarnej Wodzie) f. osunięcie się skarp (na alei Zyblikiewicza oraz ulicach Języki i Widok), g. zalanie i uszkodzenie oczyszczalni ścieków obok stacji kolejki linowej na Palenicę oraz na Piskach. Może to doprowadzić do skażenia terenu na odcinku od Piasków aż do Krościenka. h. zalanie piwnic i budynków prywatnych i publicznych. Instrukcja postępowania w sytuacji zagrożenia przewiduje następujące działania: a. w pierwszej kolejności ewakuować ludność z zagrożonych terenów, a następnie: b. ewakuować zwierzęta gospodarskie i mienie ewakuowanej ludności, c. wypompować wodę z zalanych piwnic i budynków, d. przywrócić przejezdność dróg i mostów, e. zabezpieczyć obsunięte skarpy, f. uzupełnić wymyte drogi i uprzątnąć piasek i rumosz skalny. Inne zagrożenia naturalne, które mogą także wystąpić to: pożary, wichury, susze, gradobicie. Jak wynika z ryciny 5.1 zjawisko suszy na terenie Miasta Szczawnica może być odczuwane. 91 Rycina 5.1. Intensywność zjawiska suszy w podziale na gminy w obszarze działania RZGW Kraków W is ła Kielce Ko pr zy a N id Jędrzejów rn a N i da wi an Op ka C za a tów San n a ka Janów Lubelski Świętokrzyskie Tarnobrzeg Stalowa Wola Staszów Biłgoraj Nisko Pińczów Śląskie Lubelskie Sandomierz Busko-Zdrój Ta n e w Nowa Dęba z Tr Miechów dz i ca Leżajsk Lubaczów eń Żab Dąbrowa Tarnowska Rudaw n i ca a Dębica Kraków Rzeszów Ropczyce Łańcut Przeworsk Jarosław Tarnów So Oświęcim ł a Wieliczka Skawina Kęty ów Br wa Trzebinia Libiąż ni Mielec Łę g r en i a Ni ka Sz eś Wadowice Andrychów Myślenice Bochnia Brzesko Podkarpackie Małopolskie Przemyśl Intensywność zjawiska susza nie wystapiła Krosno Limanowa Żywiec Gorlice odczuwalna Nowy Sącz Rabka dotkliwa katastrofalna ba sł Nowy Targ ł Bia ły D u ia Miasta powyżej 10 0000 10 000 - 25 000 25 001 - 50 000 k ło 50 001 - 125 000 Zakopane c B ogłoszono stan klęski Ustrzyki Dolne a n aj e c Krynica ok W is Ra a a Sanok Wi Sk wa Legenda: Obszary dotknięte suszą Jasło Du na je 125 001 - 250 000 250 001 - 750 000 Sa n granice województw granica RZGW Kraków główne cieki * - w gminie Wiczyce, powiat sandomierski ogłoszono stan klęski żywiołowej ze względu na duże straty w rolnictwie. - obszar Miasta Szczawnica Miasto nie posiada strategii działania na wypadek suszy oraz nie realizuje obecnie programu zmierzającego do ograniczenia strat związanych z suszą. Pomimo istotnego zagrożenia wystąpieniem pożarów w kompleksach leśnych w ostatnich latach, spowodowanych nadmiernym obniżeniem poziomu wilgotności ściółki leśnej, szczególnie w okresach letnich, na terenie Miasta nie doszło do rozprzestrzeniania się ognia, które mogłoby spowodować zagrożenie na szerszą skalę. 5.10. Gospodarka odpadami Ochrona środowiska przed odpadami powinna być traktowana priorytetowo ponieważ odpady stanowią źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. „Plan Gospodarki Odpadami Miasta Szczawnica na lata 2004 - 2014” stanowi integralną część „Programu Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica”. Obecny system gospodarki odpadami komunalnymi w Szczawnicy odbiega jeszcze od obowiązujących standardów i nie spełnia wymagań zawartych w obowiązujących w kraju aktów prawnych, jak i w dyrektyw Unii Europejskiej. Z analizy obecnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi można wyciągnąć następujące wnioski: Brak jest dokładnych danych dotyczących wytwarzanych ilości odpadów komunalnych i gospodarowania nimi (tylko szacunki), Podstawowym sposobem unieszkodliwiania odpadów komunalnych jest ich umieszczanie na składowisku odpadów komunalnych w Jaworkach, Na składowisku umieszczane są tylko odpady w postaci zmieszanej, Nie można określić ilości odpadów niebezpiecznych trafiających na składowisko w masie odpadów komunalnych, 92 Nie ma zorganizowanego systemu zbiorki odpadów wielkogabarytowych, budowlanych czy odpadów biodegradowalnych, Tylko w niewielkim stopniu jest prowadzony zorganizowany system odzysku odpadów komunalnych, Jako niekorzystny należy odnotować fakt braku instalacji do przeróbki odpadów sortowni, kompostowni lub do odzysku poszczególnych frakcji, Należy usprawnić gospodarkę odpadami z oczyszczalni ścieków. Proponowane przedsięwzięcia w dziedzinie gospodarowania odpadami na obszarze miejskim Szczawnicy obejmują szereg działań pozainwestycyjnych oraz zadań inwestycyjnych. Zadania pozainwestycyjne dotyczą przede wszystkim na: zintensyfikowaniu działań organizacyjnych umożliwiających rozwój selektywnej zbiórki odpadów komunalnych z wyodrębnieniem odpadów biodegradowalnych oraz niebezpiecznych występujących w strumieniu odpadów komunalnych, podjęciu działań związanych ze zwiększeniem skuteczności istniejącego i przyszłościowego systemu gospodarki odpadami, opracowaniu i wdrożeniu rozwiązań organizacyjnych zapewniających właściwe bieżące zarządzanie strumieniami odpadów (pozwolenia, organizacja systemów zbiórki, transportu i przerobu, ewidencja, rejestracja, monitoring), opracowaniu programów likwidacji odpadów niebezpiecznych (zawierających substancje niebezpieczne, głównie metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne), monitoringu posiadaczy niebezpiecznych odpadów medycznych i weterynaryjnych w zakresie przestrzeganiem przepisów dotyczących gospodarki tymi odpadami, realizacji gminnego programu usuwania azbestu, propagowaniu nowoczesnych technik odzysku i unieszkodliwiania odpadów (BAT), inicjowaniu konieczności wdrażania w przedsiębiorstwach zasad „czystej produkcji” i „zarządzania środowiskowego”, wdrażaniu mechanizmów ekonomicznych stymulujących właściwe zagospodarowanie odpadów, pozyskiwaniu funduszy na realizację zaplanowanych przedsięwzięć, edukacji i szkoleniach, szczególnie w zakresie zmian w prawodawstwie i postępowania z odpadami niebezpiecznymi. Zadania inwestycyjne obejmują przedsięwzięcia w zakresie budowy niezbędnego potencjału technicznego warunkującego właściwe zagospodarowanie odpadów, jak np. budowa obiektów związanych ze zbiórką i segregacją odpadów niebezpiecznych (Miejski Punkt Zbiórki Odpadów), zakup i instalacja urządzeń, środków transportu, likwidacja obiektów wyeksploatowanych stwarzających szczególne zagrożenie z uwagi na niekontrolowane uwalnianie się substancji niebezpiecznych, w tym nielegalnych wysypisk odpadów oraz przeprowadzenie rekultywacji składowiska w Jaworkach po zakończeniu jego eksploatacji. Strategia Wprowadzenie pełnej segregacji odpadów pozwoli w bardzo dużym stopniu zmniejszyć ilość odpadów wywożonych na składowisko, co z kolei wpłynie na wydłużenie czasu jego eksploatacji. Wysegregowane odpady będą poddane procesowi recyklingu, co 93 pozwoli na zaoszczędzenie surowców naturalnych i energii. Niezbędne jest wywożenie odpadów niebezpiecznych do miejsc unieszkodliwiania, by nie doprowadzić to skażenia terenu. Jak najszybciej należy się uporać z likwidacją „dzikich” wysypisk odpadów oraz zgodna z wymogami dbałości o środowisko eksploatacja składowiska odpadów w Jaworkach. 5.11. Edukacja ekologiczna Pierwszoplanowym dokumentem, z którego wynika światowy nakaz powszechnej edukacji ekologicznej jest „Globalny Program Działań”, czyli „Agenda 21” przyjęta na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w roku 1992. Stwierdzono w nim, że władze lokalne 179 państw (które podpisały ten dokument) „powinny przeprowadzić konsultacje ze swoimi obywatelami i sporządzić lokalną Agendę 21 dla własnych społeczności”. Dla Polski takim wiodącym dokumentem jest „Polityka Ekologiczna Państwa” przyjęta przez Sejm w 1992 roku, a rozwinięciem zadań dotyczących edukacji ekologicznej jest „Polska Strategia Edukacji Ekologicznej” pod tytułem „Przez edukację do trwałego i zrównoważonego rozwoju” opracowana przez Samodzielny Zespół do Spraw Edukacji Ekologicznej w Ministerstwie Środowiska. Odzwierciedleniem zarówno „Agendy 21”, jak i zapisów „Polityki Ekologicznej Państwa” w skali lokalnej jest „Program ochrony środowiska”. Realizacja celów i zadań zawartych w tym dokumencie wymaga zaangażowania i świadomości zarówno mieszkańców Szczawnicy, jak i działających tu podmiotów gospodarczych. W tym celu opracowano program edukacji w zakresie ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, który proponuje kształtowanie społecznej świadomości ekologicznej w następujących dziedzinach: Edukacji ekologicznej w zakresie gospodarki odpadami i wykorzystania energii, na co składają się: zasady dotyczące segregacji i składowania śmieci, humanizacji życia i zmiany konsumpcyjnych przyzwyczajeń, jako działania prewencyjne mające na celu zahamowanie generowania odpadów w gospodarstwach domowych, wprowadzanie nowych technologii recyklingu, racjonalne wykorzystywanie opakowań, najlepiej wielokrotnego użytku, promowanie wykorzystywania niekonwencjonalnych źródeł energii, np. biopaliw, energii słonecznej, racjonalne korzystanie z energii cieplnej i elektrycznej. Edukacji w zakresie rolnictwa, która obejmuje: wiedzę na temat wprowadzania programów przeznaczonych dla obszarów wiejskich, realizację programów rolno-środowiskowych, akcję promocyjna dotycząca zalet stosowania metod rolnictwa ekologicznego i wiążących się z tym szans na rozwój agroturystyki. Edukacji ekologicznej w zakresie ochrony i wykorzystania krajobrazu oraz ochrony bioróżnorodności poprzez: promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody, rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalności rolniczej. 94 Edukacji ekologicznej w zakresie komunikacji i transportu, w szczególności promowanie wykorzystywania ekologicznych środków transportu, głównie rowerów. Program edukacji ekologicznej będzie realizowany poprzez: edukację ekologiczną formalną (szkolną) Ten rodzaj edukacji to zorganizowany system kształcenia uczniów na wszystkich szczeblach systemu oświaty, nastawiony na wykształcenie w nich umiejętności obserwowania środowiska i zmian w nim zachodzących, wrażliwości na piękno przyrody i szacunku dla niej. edukację ekologiczną pozaszkolną W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie niektórych grup osób dorosłych zdobywaniem wiedzy na temat otaczającego ich środowiska, a także możliwości uczestniczenia w działaniach na rzecz jego ochrony. Zachowania obserwowane w społeczeństwie wskazują jednak, że poziom akceptacji dla działań z zakresu ochrony środowiska maleje, a zachowania prokonsumpcyjne dominują nad proekologicznymi. Dlatego rola edukacji ekologicznej i wprowadzanie jej nowych form są nadal bardzo istotne. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a także o możliwościach prawnych uczestniczenia mieszkańców w podejmowaniu decyzji mających wpływ na stan środowiska. Wśród wielu tematów edukacji ekologicznej, znaczące miejsce należy przypisać edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędności energii i wody. Na terenie Szczawnicy - biorąc pod uwagę jej status - jako uzdrowiska - jak najbardziej wskazane byłoby utworzenie Centrum Edukacji Ekologicznej, którego cele działalności byłyby następujące: popularyzacja wiedzy przyrodniczej, podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców, udzielanie informacji ekologicznych, inicjowanie działań proekologicznych i ekologicznych, propagowanie zdrowego stylu życia oraz postaw przyjaznych środowisku, współpraca z placówkami oświatowymi, lokalnymi zakładami pracy, ludźmi działającymi na rzecz ochrony środowiska, Urzędem Miasta, organizowanie wykładów i seminariów z zakresu szeroko rozumianej tematyki ekologicznej, działalność kulturalno-artystyczna inspirowana pięknem przyrody oraz potrzebą ochrony środowiska, proponowanie różnego rodzaju form doskonalenia zawodowego nauczycieli, gromadzenie i udostępnianie danych na temat na temat środowiska, organizacja letnich zajęć dla dzieci. Cel strategiczny „Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Miasta Szczawnica, kształtowanie postaw proekologicznych jej mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska” 95 Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej. Cele krótkoterminowe - do 2007 roku: o prowadzenie aktywnych form edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży, począwszy od przedszkola poprzez wszystkie szczeble szkolnictwa, o wspieranie finansowe i merytoryczne działań z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej w szkołach, o zapewnienie społeczeństwu niezbędnych informacji na temat aktualnego stanu środowiska i działań na rzecz jego ochrony, o prowadzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej społeczności lokalnych na terenach cennych przyrodniczo, o współdziałanie władz Miasta z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i przykładów działań podejmowanych na rzecz jego ochrony, o sukcesywne rozszerzanie działalności informacyjno-wydawniczej, o rozwijanie międzyregionalnej współpracy w zakresie edukacji ekologicznej, zwłaszcza wiedzy na temat wymagań dotyczących stanu środowiska w świetle integracji z Unią Europejską. Cele długoterminowe - do 2011 roku: kontynuacja i rozszerzanie działań edukacyjnych w szkołach z zakresu ochrony środowiska, stałe podnoszenie poziomu świadomości ekologicznej dorosłych członków społeczności gminnej, kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań poszczególnych grup społeczeństwa w odniesieniu do środowiska. Adresaci programu edukacji i promocji ekologii Głównym adresatem programu edukacji ekologicznej jest społeczeństwo Miasta Szczawnica. Kluczowymi grupami są dzieci i młodzież szkolna, gdyż wykazują się oni najlepszym odbiorem edukacji ekologicznej, a ponadto stanowią ważną grupę konsumencką. Istnieje również konieczność objęcia akcją informacyjną szerokiego kręgu osób zajmujących się obecnie sprawami ochrony środowiska w urzędach, instytucjach i zakładach, a także przedstawicieli grup opiniotwórczych z zakresu ochrony środowiska: nauczycieli, radnych i członków zarządów różnych szczebli administracji samorządowej. W szczególności informacje o zasadach postępowania powinny trafić do następujących instytucji lub przedsiębiorstw: urzędów administracji lokalnej, samorządów lokalnych, urzędów administracji i spółdzielczości mieszkaniowej, szkół, przedszkoli, organizacji społecznych, instytucji i urzędów kontrolnych, kościołów i związków wyznaniowych, placówek handlowych, barów, pubów, restauracji, kawiarni, podmiotów gospodarczych wytwarzających odpady, firm zajmujących się odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów, prywatnych i państwowych przedsiębiorstw gospodarki komunalnej, lokalnych konsultantów i ekspertów związanych z ochroną środowiska oraz aktywistów lokalnych grup środowiskowych. Informatory dla podmiotów gospodarczych Informatory dla podmiotów gospodarczych na temat możliwości właściwego postępowania w zakresie ochrony środowiska powinny znajdować się w Urzędzie Miasta oraz w instytucjach związanych z tą dziedziną, np. w siedzibie Pienińskiego Parku Narodowego. Są to materiały bardzo ważne dla każdej firmy, a szczególnie dla firm 96 nowopowstałych oraz dla tych osób, które dopiero noszą się z zamiarem uruchomienia działalności gospodarczej, w wyniku której może nastąpić zanieczyszczenie lub przekształcenie środowiska. Oprócz merytorycznej treści oraz aktualności załączników (listy i cenniki) ważna jest też forma informatorów. Materiał ten powinien być przygotowany w formacie A4; najlepiej do jego druku użyć ekologicznego papieru z makulatury. Informacje w prasie W celu dotarcia do szerszego kręgu odbiorców należy podjąć współpracę z lokalnymi mediami, polegającą na: spotkaniach z lokalnymi dziennikarzami i dostarczaniu wiadomości dotyczących podstawowych spraw związanych z dziedziną ochrony środowiska, np. na przykładzie konkretnych rozwiązań z terenu Szczawnicy, informowaniu mediów o planowanych wydarzeniach lub inwestycjach w zakresie ochrony środowiska, przekazywaniu gotowych materiałów i załączników. Pewnym mankamentem prowadzenia akcji edukacyjno - informacyjnej za pomocą mediów jest brak kontroli zawartości i tonu wypowiedzi, co może wypaczyć prezentowane treści. Aby temu zapobiec kompetentne osoby powinny dostarczać mediom prawdziwych, zrozumiałych informacji i mogące w razie potrzeby odpowiedzieć wyczerpująco na stawiane pytania. 5.12. Włączanie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych Rozwój cywilizacyjny i gospodarczy przyczyniają się do degradacji środowiska naturalnego - zanieczyszczania jego poszczególnych komponentów, wyczerpywania się zasobów surowcowych, zmian gatunkowych flory i fauny, a także pogarszania się stanu zdrowia ludności. Przeciwwagą dla niekontrolowanej ekspansji gospodarczej jest przyjęcie zasad zrównoważonego rozwoju, który polega na prowadzeniu szerokiej działalności ludzkiej, ciągłym rozwoju gospodarczym i społecznym przy niedopuszczeniu do dalszej degradacji środowiska naturalnego oraz na podejmowaniu działań zmierzających do restytucji zniszczonych elementów środowiska. Istota rozwoju zrównoważonego polega więc na tym, aby zapewnić zaspokojenie naszych obecnych potrzeb bez ograniczania przyszłym generacjom możliwości rozwoju. Oznacza to, że w każdej dziedzinie działalności gospodarczej, która może oddziaływać na środowisko, należy przyjąć określone zasady i cele, które ograniczą lub wyeliminują ten negatywny wpływ. Wskazówki w tej sprawie przedstawione zostały w dokumencie Rady Ministrów „Wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych” oraz w „II Polityce Ekologicznej Państwa”. Dla Szczawnicy najważniejsze znaczenie mają proekologiczne działania w następujących dziedzinach: ochronie środowiska oraz gospodarce komunalnej. Biorąc pod uwagę walory przyrodnicze i uzdrowiskowe należy przede wszystkim mieć na względzie dbałość o zachowanie nienaruszalności najcenniejszych elementów systemu przyrodniczego opartego w szczególności na obszarach prawnie chronionych (czyli całego terenu Miasta). Równie istotna jest ochrona zasobów dziedzictwa kulturowego oraz obiektów zabytkowych. W sferze przemysłowej należy dążyć do modernizacji zakładów drobnej wytwórczości i ich lokowanie poza obszarami mieszkaniowymi oraz niedopuszczanie do wprowadzania na teren Miasta uciążliwych gałęzi działalności gospodarczej. W dziedzinie 97 transportu należy wdrożyć program budowy nowych dróg i poprawy stanu nawierzchni istniejących zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Studium uwarunkowań…”. Jednocześnie należy dążyć do zapewnienia sprawnej obsługi komunikacyjnej i technicznej równolegle do zagospodarowywania nowych terenów zabudowy. Równie istotne jest dążenie do nierozpraszania zabudowy dla ochrony przed degradacją otwartych terenów oraz uwzględnianie w zagospodarowaniu potrzeb ochrony zasobów wód podziemnych i mineralnych. W dziedzinie gospodarki komunalnej należy dążyć do poprawy i rozbudowy infrastruktury technicznej w zakresie pozyskiwania wody do picia, oczyszczania ścieków, zagospodarowania odpadów i modernizacji lokalnych kotłowni. Z drugiej strony należy wykorzystać wybitne walory przyrodnicze i kulturowe Szczawnicy. Trzeba położyć duży nacisk na rozwój turystyki i rekreacji, dążyć do rozbudowy infrastruktury sportowo - rekreacyjnej, wspieranie rozbudowy szlaków pieszych, wodnych, konnych i rowerowych. 98 6. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 6.1. Aspekty finansowe realizacji programu Aby móc efektywnie realizować zamierzenia z zakresu ochrony środowiska należy zapewnić źródła finansowania inwestycji. Największe nakłady na ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, pochodzą ze środków własnych przedsiębiorstw oraz inwestorów prywatnych, znacząca część środków wpływa z funduszy i dotacji ekologicznych oraz kredytów i pożyczek. Środki budżetowe oraz środki zagraniczne odgrywały dotychczas marginalną rolę w finansowaniu przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami. Urząd Miasta w Szczawnicy posiada wydzielone konto bankowe, na które trafiają środki z Wojewódzkiego i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tworzą one Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznaczany obecnie w większości na rozbudowę sieci kanalizacyjnej. Możliwości finansowe samorządu gminnego są ograniczone i uniemożliwiają samodzielną realizację działań i inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Konieczne jest więc wsparcie instytucji finansowych, które podejmą się finansowania projektów poprzez m.in. zobowiązania kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach) i dotacje. Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków i funduszy inwestycyjnych. Dzięki rozwojowi pomocy zagranicznej funkcjonuje w Polsce wiele fundacji ekologicznych. Poszukiwane są też nowe instrumenty finansowoekonomiczne w ochronie środowiska, takie jak opłaty produktowe czy obligacje ekologiczne. Można założyć, że system finansowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w Polsce będzie rozwijał się nadal, oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki finansowe. Na pozyskanie środków publicznych, w szczególności z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej mogą liczyć tylko inwestycje i działania uwzględnione w programach ochrony środowiska i planach gospodarki odpadami. Zaleca się, aby ograniczać dotacje budżetowe na zadania, które są w stanie zapewnić wpływy finansowe ewentualnym inwestorom. Należy w ten sposób konstruować plany finansowania inwestycji, aby obcy kapitał w postaci kredytów, udziałów w spółkach oraz nabywców obligacji angażowany był w maksymalnym stopniu, w jakim możliwa jest jego spłata wraz z odsetkami. Źródła finansowania inwestycji ekologicznych związanych z ochroną środowiska w Polsce można podzielić na cztery grupy: publiczne - np. pochodzące z budżetu państwa, powiatu lub gminy, pozabudżetowych instytucji publicznych, prywatne - np. z banków komercyjnych, funduszy inwestycyjnych, towarzystw leasingowych, prywatno-publiczne - np. ze spółek prawa handlowego z udziałem gminy. Źródła finansowania mogą występować łącznie. W Polsce najczęściej występujące formy finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska to: fundusze własne inwestorów, 99 pożyczki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, kredytów komercyjnych, kredyty i pożyczki udzielane przez banki komercyjne, leasing, zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe (np. z ekokonwersji poprzez Ekofundusz, konwersji długu wobec Finlandii, funduszu ISPA), kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOiR, Bank Światowy). Zestawienie źródeł finansowania poszczególnych działań i inwestycji związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami przedstawia tabela 6.1. 100 Tabela 6.1. Najważniejsze źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami Źródło finansowania Rodzaj finansowania środki własne budżetowy powiatu i gmin fundusze ochrony środowiska (NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW) Ekofundusz dotacja, pożyczka, pożyczka preferencyjna, kredyty komercyjne, dopłaty do kredytów komercyjnych Beneficjanci Przedmiot finansowania Maksymalny % dofinansowania Okres finansowania ciągły powiat, gminy zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej do 100 % bez ograniczeń (m.in. samorządy terytorialne, jednostki budżetowe, organizacje pozarządowe, jednostki badawczo rozwojowe, uczelnie, osoby prawne, stowarzyszenia, inwestorzy prywatni, podmioty gospodarcze, spółdzielnie) cele z zakresu ochrony środowiska, zgodne z listą priorytetową danego funduszu do 70 % inwestorzy (władze samorządowe, dotacja, jednostki budżetowe, podmioty pożyczka gospodarcze, inne), preferencyjna główni wykonawcy projektu (organizacje społeczne, fundacje) projekty inwestycyjne i 10, 30, 40, 50, pozainwestycyjne związane z 70, 80 % ochroną środowiska, zgodnie w zależności z priorytetami od projektu Inne konieczność budżetowania inwestycji do 15 lat istnieje możliwość umorzenia do 2010 roku inwestycje o charakterze: przyrodniczym, innowacyjny, technicznym Z dotacji Ekofunduszu nie mogą korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do otrzymania dofinansowania w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej. 101 Źródło finansowania Duński Fundusz Pomocowy Ochrony Środowiska DANCEE Rodzaj finansowania dotacje, pożyczki Beneficjanci starostwa i gminy, zakłady usług komunalnych, przedsiębiorstwa wodno kanalizacyjne, instytuty badawczo - rozwojowe Komisja Europejska Departament XI dotacje osoby fizyczne i prawne Finesco SA kredyty, leasing, udziały kapitałowe sektor publiczny, spółdzielnie mieszkaniowe dotacja jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, inne podmioty publiczne, podmioty gospodarcze, osoby indywidualne fundusze UE Przedmiot finansowania ochrona wód, powietrza, przyrody, gospodarka odpadami, kontrola zanieczyszczeń, wzmocnienie instytucjonalne innowacyjne i demonstracyjne programy działania w przemyśle, wspomaganie technicznych działań lokalnych instytucji inwestycje infrastrukturalne proekologiczne, wodnokanalizacyjne, energetyczne, termoizolacyjne, budownictwa komunalnego, transportu miejskiego, gospodarki odpadami szeroko ujęta problematyka ochrony środowiska Okres finansowania Inne - dostawy i prace budowlane muszą odpowiadać unijnym standardom; projekt musi uzyskać poparcie lokalnych organów administracji i Ministerstwa Środowiska od 30 do 100 % 1 rok przeznaczony głównie dla małych projektów kwota pomocy od 20 do 60 tys. € - do 10 lat - do 75 % brak danych - Maksymalny % dofinansowania do 100 % 102 Są jeszcze inne źródła finansowania inwestycje z zakresu ochrony środowiska i gospodarki odpadami: Fundacje: Environmental Know-How Fund w Warszawie, Agencja Rozwoju Komunalnego w Warszawie, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej w Warszawie, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego w Warszawie, Program Małych Dotacji GEF w Warszawie, Projekt Umbrella. Banki aktywnie wspomagające finansowanie ochrony środowiska: Bank Ochrony Środowiska, Bank Rozwoju Eksportu S.A., Polski Bank Rozwoju S.A., Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). Instytucje leasingowe finansujące zadania z zakresu ochrony środowiska: Towarzystwo Inwestycyjno-Leasingowe EKOLEASING S.A., BEL Leasing sp. z o.o., BISE Leasing S.A., Centralne Towarzystwo Leasingowe S.A., Europejski Fundusz Leasingowy sp. z o.o. Fundusze inwestycyjne Fundusze inwestycyjne stanowią nowy segment rynku finansowego ochrony środowiska. Wejście ekologicznych funduszy inwestycyjnych na rynek finansowy ochrony środowiska może okazać się kluczowe dla usprawnienia podejmowania decyzji inwestycyjnych oraz integracji ochrony środowiska z przedsięwzięciami o charakterze gospodarczym. Ocena dostępności źródeł finansowania dla zadań wymienionych w „Programie…” Zadania wyznaczone w „Programie…” mają swoje odzwierciedlenie w priorytetach funduszy ekologicznych. Istnieje więc realna szansa uzyskania wsparcia z tych źródeł. Z najważniejszych należy wymienić zadania z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, likwidację niskiej emisji, ochronę wód, ochronę powietrza, ochronę przed hałasem, ochronę przyrody i krajobrazu. Pomoc z tych źródeł obejmuje przede wszystkim te dziedziny, w których standardy jakości środowiska uzgodnione podczas negocjacji z Unią Europejską nie są dotrzymane. Szczególnie dotyczy to gospodarki wodno-ściekowej. Duże szanse na uzyskanie kredytów bankowych mają inwestycje z zakresu ochrony atmosfery, a także wspierające rozwój odnawialnych źródeł energii (np. małych elektrowni wodnych, kotłowni na biopaliwo, itp.). Istnieje również możliwość uzyskania dofinansowania z funduszy europejskich, szczególnie z Funduszy Strukturalnych. Specjalne wsparcie można uzyskać na budowę sieci wodno-kanalizacyjnych, modernizację i rozbudowę systemów ciepłowniczych, budowę infrastruktury do produkcji i przesyłu energii odnawialnej oraz innej infrastruktury technicznej, w szczególności komunikacyjnej (drogi i mosty). 6.2. Program zadań, harmonogram, nakłady i źródła finansowania programu „Program Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica” realizowany będzie poprzez systematyczne działania na rzecz ochrony wód, powietrza, powierzchni ziemi i przyrody 103 ukierunkowane na zahamowanie niekorzystnych oddziaływań, emisji zanieczyszczeń do środowiska i postępującej degradacji. Zakłada zmniejszenie, eliminację lub przeciwdziałanie zagrożeniom środowiskowym, szczególnie związanym z narażeniem zdrowia i życia mieszkańców oraz wpływającym na stan najcenniejszych walorów przyrodniczych. Formułując listę zadań wzięto pod uwagę takie czynniki jak: ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia, spodziewany efekt ekologiczny, możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego, obecne zaawansowanie inwestycji. Zadania objęte harmonogramem zostały uznane za priorytetowe, ich zrealizowanie przyczyni się do znacznej poprawy stanu środowiska Szczawnicy. Harmonogram działań wyznaczony został w celu zachowania określonej kolejności i terminów realizacji planowanych przedsięwzięć. Pozwala on przewidywać potrzebne środki finansowe na kolejne lata i wyznaczać cele na dalszy okres. Szczegółowe daty realizacji i zakończenia przedsięwzięć są trudne do określenia z uwagi na trudności finansowe i częsty brak zapewniania wszystkich środków na realizację przedsięwzięcia. Zgodnie z wytycznymi Ministerstwa Środowiska w sprawie opracowania programów ochrony środowiska i zaleceniami „Poradnika - jak własnymi siłami opracować gminny lub powiatowy program ochrony środowiska” w programie zadaniowym zapisano zadania gminy, szacując ich koszty. Biorąc pod uwagę ograniczone możliwości finansowania harmonogram działań zawiera zadania możliwe do realizacji, bez angażowania dużych środków oraz takie, które zostaną zrealizowane, jeśli uzyskają dodatkowe możliwości finansowania. Harmonogramy realizacji zadań wraz z nakładami i źródłami finansowania przedstawiono w tabelach 6.2 - 6.11. 104 Tabela 6.2. Harmonogram realizacji zadań w ZAKRESIE RACJONALIZACJI ZUŻYCIA ENERGII, SUROWCÓW I MATERIAŁÓW ORAZ WZROSTU UDZIAŁU ZASOBÓW ODNAWIALNYCH 1. 2. 3. 4. 5. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Rehabilitacja sieci poprzez jej uszczelnienie oraz modernizacja 1 stacji . uzdatniania wody. Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Starostwo Powiatowe - Urząd Miasta Starostwo Powiatowe - Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe środki własne jednostek realizujących 20 Urząd Miasta Starostwo Powiatowe środki własne jednostek realizujących środki pomocowe, Ekofundusz właściciele mieszkań, zarządcy budynków 100 Urząd Miasta Opracowanie planu energetycznego dla Miasta Szczawnica. RAZEM: Źródło finansowania 9.500 Urząd Miasta, zakłady przemysłowe Wprowadzenie bodźców ekonomicznych dla przedsięwzięć proekologicznych (ulgi podatkowe, możliwość współfinansowania). Poprawa parametrów energetycznych budynków (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalności cieplnej, właściwa izolacja termiczna ścian, poprzez ocieplenie budynków, lokowanie nowych budynków zgodnie z naturalną kierunkową orientacją stron świata) - szczególnie w stosunku do budynków użyteczności publicznej. Podjęcie działań promocyjnych i doradztwa związanego z wdrażaniem pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Partnerzy środki własne jednostek realizujących, kredyty środki własne, dotacje 9.620 105 Tabela 6.3. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ 1. 2. 3. 4. 5. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałającej erozji oraz 1 pogarszaniu się jakości gleb. . Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca 20 Urząd Miasta, właściciele gruntów, - Urząd Miasta Założenie i prowadzenie rejestru terenów, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleb lub ziemi. Prowadzenie właściwej struktury zagospodarowania przestrzennego poprzez minimalizację powierzchni gruntów rolnych o wyższych klasach bonitacyjnych wyłączonych z produkcji rolnej lub przeznaczonych na inne cele oraz przeznaczanie gruntów o słabej klasie bonitacyjnej do zalesienia. Organizacja lekcji wychowania ekologicznego dla dzieci i młodzieży oraz szkoleń dla rolników z zakresu Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej. Kontrola ilości zużytych nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. 20 Urząd Miasta, Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Krościenko 90 Urząd Miasta, organizacje pozarządowe 15 Urząd Miasta RAZEM: Źródło finansowania Partnerzy Starostwo Powiatowe, ODR Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe, użytkownicy terenów Starostwo Powiatowe, szkoły, ODR właściciele gospodarstw rolnych środki własne środki własne, Fundusz Leśny, fundusze ekologiczne dotacje środki własne PFOŚiGW WFOŚiGW środki własne, PFOŚiGW 145 106 Tabela 6.4. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY WÓD I GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ Opis przedsięwzięcia 200 7 201 1 l.p. Termin realizacji do roku 1. Budowa nowego ujęcia wody wraz ze stacją uzdatniania oraz z 1 . sieciami magistralnymi dla Czarnej i Białej Wody, Jaworek i Szlachtowej. 2. Modernizacja istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej w Szczawnicy, budowa tzw. sięgaczy oraz budowa sieci dla Czarnej i Białej Wody, Jaworek i Szlachtowej. 3. Modernizacja i rozbudowa sieci kanalizacji burzowej. 4. Przeprowadzenie akcji edukacyjno - informacyjnej propagującej optymalizację zużycia wody przez indywidualnych użytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej do podlewania zieleni). Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych, eliminacja nieszczelnych zbiorników i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz częstotliwości opróżniania. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszczeń obszarowych (pozostałości chemicznych środków ochrony roślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodzących z działalności rolniczej. Udrażnianie rowów przydrożnych. 5. 6. 7. Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca 2.200 Urząd Miasta, Urząd Wojewódzki Partnerzy Urząd Wojewódzki 11.200 Urząd Miasta 5.000 Urząd Miasta 20 Urząd Miasta Starostwo Powiatowe 50 Urząd Miasta Starostwo Powiatowe - Urząd Miasta RAZEM: środki własne oraz Wojewody, środki UE, dotacje, kredyty środki własne, program ISPA, środki UE, Ekofundusz, dotacje, kredyty środki własne, środki UE, dotacje, kredyty - środki własne środki własne dotacje ODR 250 Urząd Miasta Źródło finansowania Starostwo Powiatowe środki własne dotacje 18.720 107 Tabela 6.5. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIETRZA 1. 4. Prowadzenie systematycznych akcji edukacji ekologicznej na 1 temat . oszczędności energii (cieplnej i elektrycznej) oraz stosowania proekologicznych nośników energii, szkodliwości spalania materiałów odpadowych w kotłowniach domowych. Seminaria ekologiczne dla zainteresowanych mieszkańców. Edukacja ekologiczna w szkołach. Prowadzenie polityki proekologicznej poprzez wdrożenie systemu zachęt do stosowania nieuciążliwych źródeł ciepła wraz z monitoringiem spalanych paliw. Opracowanie programu porządkującego ruch drogowy w mieście z uwzględnieniem ograniczenia transportu ciężkiego, ograniczeń prędkości oraz ograniczeń wynikających ze statusu uzdrowiska. Budowa drogi odbarczającej centrum miasta z ruchu kołowego. 5. 6. 2. 3. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca 50 Urząd Miasta, Partnerzy Źródło finansowania prywatni inwestorzy, fundacje ekologiczne środki własne, dotacje, WFOŚiGW 100 Urząd Miasta - środki własne 100 Urząd Miasta - środki własne, środki UE 5.000 Urząd Miasta WZD, PZD, Starostwo Powiatowe Modernizacja istniejących drewnianych mostów. 1.000 Urząd Miasta WZD, PZD, Starostwo Powiatowe Usprawnienie systemu komunikacyjnego (poprawa bezpieczeństwa ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg). Poprawa stanu nawierzchni dróg i ulic. 1.500 Urząd Miasta GDDKiA, WZD, PZD, Starostwo Powiatowe środki własne jednostek realizujących, środki UE środki własne jednostek realizujących, środki UE środki własne jednostek realizujących, środki UE, środki szkoły, organizacje ekologiczne 108 7. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidację barier technicznych oraz tworzenie ścieżek rowerowych oraz kładek pieszo-rowerowych na Dunajcu. 8. 9. 10. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca 500 Urząd Miasta, organizacje ekologiczne Intensyfikacja działalności kontrolnej przez WIOŚ wraz z organami samorządowymi z w zakresie emisji zanieczyszczeń powietrza przez podmioty korzystające ze środowiska. Prowadzenie kontroli poziomu zanieczyszczeń w spalinach pojazdów mechanicznych. powodziowe środki własne jednostek realizujących, środki fundacji środki własne WFOŚiGW podmioty gospodarcze - Inspekcja Urząd Miasta, Policja budżet MSWiA Starostwo Powiatowe środki własne jednostek realizujących Transportu Drogowego 100 Urząd Miasta, WZD, PZD, GDDKiA RAZEM: fundacje ekologiczne Źródło finansowania - WIOŚ, Urząd Miasta Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłuż ciągów komunikacyjnych (strefy te powinny być komponowane z gatunków o dużej odporności na zanieczyszczenia oraz właściwie pielęgnowane, a ubytki uzupełniane). Partnerzy 8.350 109 Tabela 6.6. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZYRODY 1. Okresowe inwentaryzacje zasobów przyrodniczych 1 Opracowanie programu ochrony przyrody i krajobrazu. . 2. Objęcie ochroną obszarów, zespołów i obiektów nie objętych nią jeszcze, a prezentujących dużą wartość przyrodniczą. 3. Utworzenie Parku Krajobrazowego Małych Pienin. 4. Pielęgnacja i konserwacja istniejących obiektów i form ochrony przyrody wraz z zielenią urządzoną. 5. Uwzględnienie ustaleń planów ochrony Parków Krajobrazowych w planie miejscowym. Działanie na rzecz poprawy gospodarki w lasach, w szczególności niedopuszczanie do nadmiernego wyrębu oraz wyznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego terenów do zalesienia z zachowaniem walorów krajobrazowych polan śródleśnych i widokowych. 6. 7. Opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków zagrożonych. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Partnerzy 50 Urząd Miasta środki pomocowe 100 Wojewoda Urząd Miasta - Wojewoda Urząd Miasta Małopolski Małopolski 300 Urząd Miasta, Dyrekcja PPN Urząd Miasta właściciele terenów 50 100 Urząd Miasta, Nadleśnictwo Krościenko, Wspólnota LeśnoGruntowa, indywidualni właściciele 20 Urząd Miasta, Źródło finansowania środki Wojewody, fundusze ekologiczne środki Wojewody środki własne, środki inwestorów, fundusze ekologiczne środki własne środki właścicieli terenów pozarządowe środki własne 110 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Nadleśnictwo Krościenko 8. 9. Podjęcie działań mających na celu kontrolę nad prawidłowym funkcjonowaniem gospodarki rolnej na terenie miasta, w szczególności: - prawidłowego użytkowania i utrzymania terenów rolnych, - przekwalifikowania gruntów z odłogów na tereny rekreacyjne. Nadzorowanie procesu zalesiania równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów. 12. jednostek realizujących, dotacje - Nadleśnictwo Urząd Miasta 45 Nadleśnictwo Pozarządowe organizacje ekologiczne 10 Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe - Urząd Miasta Starostwo Powiatowe środki własne jednostek realizujących, dotacje środki własne jednostek realizujących, dotacje środki własne jednostek realizujących, dotacje - Krościenko, Dyrekcja PPN Krościenko, Urząd Miasta Promowanie zachowań proekologicznych we wszystkich dziedzinach życia zgodnie z zasadami ochrony przyrody. szkoły Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych poprzez stosowanie środków administracyjno-prawnych. RAZEM: Źródło finansowania organizacje ekologiczne, Starostwo Powiatowe właściciele terenów - Urząd Miasta 10. Zaprojektowanie ścieżek dydaktycznych wraz z opisem przyrody. 11. Partnerzy środki właścicieli terenów 625 111 Tabela 6.7. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED HAŁASEM 1. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłuż głównego 1 szlaku komunikacyjnego przechodzącego przez teren Miasta . drogi powiatowej z Krościenka do Szczawnicy. Inwentaryzacja potrzeb komunikacji oraz opracowanie koncepcji ruchu drogowego z uwzględnieniem zmian spowodowanych wybudowaniem drogi odbarczającej centrum Szczawnicy. 2. 3. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca - WIOŚ 100 GDDKiA, WZD, PZD, Urząd Miasta Wspieranie inwestycji ograniczających ujemny wpływ hałasu poprzez budowanie ekranów akustycznych i tworzenie pasów zwartej zieleni ochronnej, a także izolacji budynków (np. wymiana okien). - właściciele i zarządcy obiektów RAZEM: Partnerzy Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe Urząd Miasta Źródło finansowania środki własne jednostek realizujących fundusze UE, głównie strukturalne, kredyty, dotacje środki własne jednostek realizujących 100 112 Tabela 6.8. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM 1. 2. 3. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 1 oraz . prowadzenie rejestru urządzeń będących źródłami emisji takiego promieniowania. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszkańców przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego. Szacunkowe koszty (PLN) Jednostka realizująca 20 WIOŚ - Urząd Miasta Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego instalacji emitujących fale elektromagnetyczne w sposób nie kolidujący z walorami krajobrazowymi. - Urząd Miasta RAZEM: Partnerzy Urząd Miasta, Urząd Wojewódzki Zakład Energetyczny, Starostwo Powiatowe prywatni inwestorzy Źródło finansowania środki własne, budżet wojewody środki własne środki własne 20 113 Tabela 6.9. Harmonogram realizacji zadań w zakresie GOSPODARKI ODPADAMI 1. Rekultywacja składowiska odpadów komunalnych w Jaworkach 1 . 2. Opracowanie planów gospodarki odpadami na lata 2004 - 2014 oraz wdrożenie ich realizacji. Inwentaryzacja „dzikich wysypisk”, opracowanie harmonogramu ich likwidacji oraz uporządkowanie terenu. Zorganizowanie gminnego systemu (punktów) zbiórki i magazynowania wysegregowanych surowców wtórnych, odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych. 3. 4. 5. Prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie selektywnego gromadzenia odpadów, ich segregacji „u źródła” i ograniczania ich powstawania. 6. Inwentaryzacja zużytych opon. 7. Rozwijanie i wspieranie indywidualnych form utylizacji odpadów organicznych (kompostowanie). Wprowadzenie systemu odbioru odpadów biodegradowalnych 8. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Partnerzy 4.500 Urząd Miasta środki własne, środki UE, WFOŚiGW, PFOŚiGW środki własne 20 Urząd Miasta wg potrzeb Urząd Miasta Źródło finansowania MZGK środki własne 300 Urząd Miasta, MZGK, WIOŚ 30 Urząd Miasta, ODR, WIOŚ, szkoły środki własne, środki inwestorów, środki UE, WFOŚiGW, PFOŚiGW środki własne, środki Kuratorium Oświaty WFOŚiGW, PFOŚiGW środki własne przedsiębiorcy organizacje ekologiczne Urząd Miasta, - przedsiębiorcy 100 Urząd Miasta 120 Urząd Miasta podmioty gospodarcze - środki własne, PFOŚiGW środki własne, 114 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Partnerzy wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych. 9. Wdrożenie systemu pełnej i wiarygodnej ewidencji zbieranych odpadów. Urząd Miasta 20 10. Propagowanie zagospodarowania odpadów opakowaniowych powstających na terenie Miasta 11. Rozwój zbiórki wycofanych z eksploatacji urządzeń elektrycznych i elektronicznych 12. Badania jakości osadów ściekowych celem określenia możliwości ich wykorzystania do celów rolniczych 13. Monitoring składowiska 14. Doposażenie składowiska w niezbędne obiekty i sprzęt 15. Opracowanie i wdrożenie programu usuwania azbestu wraz z jego monitoringiem. - Wojewoda Małopolski, MZGK Urząd Miasta Urząd Miasta, - przedsiębiorcy MZGK Urząd Miasta 120 MZGK 200 MZGK Urząd Miasta Urząd Miasta podmioty gospodarcze 100 Urząd Miasta, 150 właściciele obiektów RAZEM: Źródło finansowania dotacje, kredyty, WFOŚiGW środki własne, WFOŚiGW, PFOŚiGW, środki MZGK środki własne środki własne, PFOŚiGW, środki MZGK środki MZGK środki MZGK środki własne, PFOŚiGW, WFOŚiGW 5.660 115 Tabela 6.10. Harmonogram realizacji zadań w zakresie EDUKACJI EKOLOGICZNEJ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Partnerzy Szkolenia i pokazy praktyczne w zakresie gospodarki 1 ekologicznej dla lokalnej społeczności oraz pracowników . administracji. 30 Urząd Miasta, Dokształcanie kadry nauczycielskiej i zapewnienie odpowiedniej polityki samorządowej. 20 dyrektorzy szkoły Doposażenie szkół w materiały dydaktyczne i informacyjne dotyczące ochrony środowiska. 40 Urząd Miasta, Kuratorium Oświaty środki własne, subwencje oświatowe Organizacja imprez masowych takich jak Sprzątanie Świata, czy Dzień Ziemi. 60 Urząd Miasta, szkoły Zagospodarowanie wolnego czasu dzieci i młodzieży – organizacja zajęć pozalekcyjnych o tematyce ekologicznej, tworzenie sieci kół zainteresowań w szkołach. 80 dyrektorzy Organizowanie wystaw proekologicznych oraz konkursów ekologicznych. 80 Urząd Miasta, środki własne, sponsorzy, fundusze ekologiczne środki własne, sponsorzy, fundusze ekologiczne, GFOŚiGW środki własne, fundusze Starostwo Powiatowe, organizacje pozarządowe Urząd Marszałkowski, ODR Źródło finansowania szkół, Urząd Miasta dyrektorzy szkół dyrektorzy szkół placówek oświatowych ośrodek szkoły, organizacje ekologiczne, Urząd Miasta w Szczawnicy organizacje ekologiczne środki własne, środki przedsiębiorców PFOŚiGW, fundusze ekologiczne środki własne, subwencje oświatowe 116 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Szacunkowe koszty (tys. PLN) Jednostka realizująca Partnerzy kultury 7. 8. 9. Poprawa estetyki Miasta poprzez organizowanie konkursu „Na najładniej zagospodarowaną posesję”. Porządkowanie szlaków turystycznych i otoczenia obiektów publicznych. ekologiczne, GFOŚiGW środki własne 80 Urząd Miasta - PPN, PTTK, Nadleśnictwo Krościenko, dyrektorzy sanatoriów i pensjonatów 20 Urząd Miasta Organizacja i rozwój bazy danych o środowisku przyrodniczym Szczawnicy i jego ochronie. 10. Rozwój systemu ścieżek przyrodniczo-edukacyjnych oraz szlaków turystycznych o wysokich walorach przyrodniczych. 60 Urząd Miasta, 11. Publikacje oraz wykorzystywanie lokalnych i regionalnych mediów do edukacji ekologicznej mieszkańców. 20 Urząd Miasta organizacje pozarządowe RAZEM: Źródło finansowania Urząd Miasta środki własne wymienionych jednostek organizacje ekologiczne środki własne, fundusze ekologiczne środki własne, fundusze ekologiczne, środki UE środki własne, fundusze ekologiczne Nadleśnictwo Krościenko, Starostwo Powiatowe lokalne media 490 117 Tabela 6.11. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED WYSTĄPIENIEM POWAŻNEJ AWARII I KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH 1. 2. 3. 4. 5. 2011 Opis przedsięwzięcia 2007 l.p. Termin realizacji do roku Uwzględnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego ustaleń w zakresie poważnych awarii. Stworzenie systemu informowania społeczeństwa o możliwości wystąpienia zagrożenia. Szacunkowe koszty (tys. PLN) Partnerzy - Urząd Miasta Straż Pożarna środki własne Urząd Marszałkowski, Starostwo Powiatowe Urząd Marszałkowski, Starostwo Powiatowe Starostwo Powiatowe środki własne, WFOŚiGW, fundusze strukturalne zarządcy dróg Starostwo Powiatowe, Urząd Miasta środki własne, WFOŚiGW, PFOŚiGW, budżet PSP 10 Urząd Miasta, WIOŚ Uwzględnianie zasad bezpieczeństwa transportu substancji niebezpiecznych w projektach organizacji ruchu na drogach; utrzymanie właściwego stanu technicznego dróg, po których odbywa się transport substancji niebezpiecznych. Przygotowanie parkingów i zjazdów na bezpieczne zatrzymanie pojazdów, a w przypadku awarii na ich bezpieczne odholowanie i zabezpieczenie. Modernizacja i doposażenie jednostek straży pożarnej w sprzęt ratownictwa ekologicznego. 40 Urząd Miasta, zarządcy dróg 50 Urząd Miasta, zarządcy dróg - Straż Pożarna RAZEM: Źródło finansowania Jednostka realizująca zarządcy dróg 100 118 6.3. Postulowany, docelowy stan środowiska w roku 2011 W sferze zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki: zakończony proces modernizacji sieci energetycznych, zakończony proces modernizacji systemów wodociągowych pod kątem ograniczenia strat wody, zaawansowany proces zwiększania izolacyjności termicznej obiektów budowlanych. W sferze ochrony gleb: zaawansowane prace nad realizacją programów rolno-środowiskowych i wdrażaniem KDPR, powstanie sieci gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. W sferze jakości wód i gospodarki ściekowej: zakończona realizacja programu budowy i modernizacji kanalizacji sanitarnej (rozdział kanalizacji deszczowej i sanitarnej), zaawansowany proces porządkowania gospodarki ściekami pochodzącymi z wód opadowych. W sferze jakości powietrza: zaawansowany proces modernizacji systemów grzewczych, oddana do użytku droga odbarczająca centrum Szczawnicy. W sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: objęcie ochroną prawną terenów przewidzianych w planach, wdrożenie do codziennej praktyki wszystkich kierunków działań i zasad postępowania opisanych w odnośnym rozdziale. W sferze ochrony lasów: zaawansowane prace nad zalesieniem gruntów porolnych i zdegradowanych z uwzględnieniem konieczności dostosowania składu gatunkowego zalesień do naturalnej bioróżnorodności siedlisk, pełne rozwinięcie środowiskotwórczej i społecznej roli lasów. W sferze ochrony zasobów wód podziemnych: zaawansowany proces racjonalizacji korzystania z wód podziemnych, w szczególności: zakończona weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych oraz zakończony proces ustanawiania stref ochronnych. W sferze oddziaływania hałasu: zaawansowany proces modernizacji nawierzchni dróg, zakończona budowa drogi odbarczającej centrum Szczawnicy. W sferze oddziaływania fal elektromagnetycznych: wdrożenie do praktyki planistycznej opisanych w rozdziale dotyczącym tej tematyki zasad lokalizacji obiektów emitujących fale elektromagnetyczne. W sferze zabezpieczenia przed poważnymi awariami: sprawnie funkcjonujący system informowania społeczeństwa o awariach, zwiększone bezpieczeństwo dla transportu towarów niebezpiecznych dzięki nowej drodze głównej, ulepszonej nawierzchni pozostałych oraz większą płynność ruchu, dostępne miejsce postoju dla uszkodzonych pojazdów, które przewoziły towary niebezpieczne. 119 6.4. Koszty wdrażania Z podsumowania zadań z zakresu ochrony środowiska wynika, że na poszczególne sektory przeznaczone zostaną następujące nakłady finansowe: zadań w zakresie racjonalizacji zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrostu udziału zasobów odnawialnych: 9.620 tys. złotych zadania z zakresu ochrony ziemi i gleb: 145 tys. złotych zadania w zakresie jakości wód i gospodarki wodno-ściekowej: 18.720 tys. złotych zadania z zakresu ochrony powietrza: 8.350 tys. złotych zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu: 625 tys. złotych zadania z zakresu ochrony przed hałasem: 100 tys. złotych zadania w zakresie ochrony przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym: 20 tys. złotych zadania w zakresie ochrony przed wystąpieniem poważnej awarii i klęsk żywiołowych: 100 tys. złotych zadania w zakresie gospodarki odpadami: 5.660 tys. złotych zadania z zakresu edukacji ekologicznej: 490 tys. złotych Łącznie, na zadania z zakresu ochrony środowiska należy przeznaczyć w latach 2004 - 2011 kwotę 43.830 tysięcy złotych. Największe nakłady przewiduje się w sektorze ochrony jakości zasobów wód, a konkretnie w gospodarce wodno - ściekowej. Jest sprawą oczywistą, że powyższe koszty nie mogą być pokryte bezpośrednio z budżetu Miasta, pomimo że budżet ten jest podstawowym źródłem finansowania. Inne źródła finansowania planowanych inwestycji w zakresie ochrony środowiska zostały wskazane przy konkretnych zadaniach. 6.5. Zarządzanie programem ochrony środowiska 6.5.1. Uprawnienia samorządu w zakresie ochrony środowiska Zarządzanie programem ochrony środowiska wynika przede wszystkim z uprawnień samorządu w zakresie ochrony środowiska, które dotyczą m.in.: uwzględniania uwarunkowań przyrodniczych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (opracowania ekofizjograficzne, prognozy oddziaływania na środowisko), wspieranie zalesień i zadrzewień na gruntach marginalnych i mało przydatnych dla rolnictwa (wprowadzanie zalesień do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego), uporządkowanie gospodarki wodnej i ściekowej, realizację programu gospodarki odpadami (likwidacja dzikich wysypisk), ochronę obszarów cennych przyrodniczo poprzez ustanawianie form ochrony przyrody takich jak: obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody, tworzenie pasów zieleni wysokiej wokół obiektów uciążliwych, uwzględnianie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi (obszary bezpośredniego zagrożenia i obszary potencjalnego zagrożenia powodzią) w opracowaniach planistycznych między innymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego, prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych. 120 Zadania samorządów obejmują również sprawy z zakresu bezpośrednich kontaktów z użytkownikami środowiska (wydawanie decyzji zezwalających na korzystanie ze środowiska i określających warunki jego wykorzystywania np. decyzja o dopuszczalnej emisji, pozwolenia wodno-prawne, koncesje na wydobywanie kopalin, uzgadnianie sposobu zagospodarowania odpadów) oraz pozyskiwania danych o rodzaju i skali korzystania z zasobów środowiska. Organy te posiadają też uprawnienia w zakresie ustalania dodatkowych wymagań służących ochronie środowiska na określonych obszarach (np. tworzenie obszarów ograniczonego użytkowania) oraz przeciwdziałania zagrożeniom środowiska w sytuacjach nadzwyczajnych (ochrona przeciwpowodziowa). W zakresie ochrony środowiska zadania wykonują ponadto organy administracji niezespolonej m.in. regionalne zarządy gospodarki wodnej, nadleśnictwa. Dużą rolę w realizacji zadań na rzecz ochrony środowiska pełnią instytucje niepaństwowe: jednostki badawczo-rozwojowe, agencje, fundacje, organizacje gospodarcze i społeczne organizacje ekologiczne. Aktywność organizacji zwiększa niezbędne zaangażowanie szerokich kręgów społeczeństwa w sprawy ochrony środowiska oraz podnosi świadomość ekologiczną. Działania tych organizacji są szczególnie widoczne w zapobieganiu wzrostowi lokalnych uciążliwości środowiskowych oraz w organizowaniu imprez masowych, takich jak np. Dzień Ziemi, Sprzątanie Świata. Zarządzanie środowiskiem przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska odbywa się m. in. poprzez: dotrzymywanie wymagań wynikających z przepisów prawa, modernizacje technologii celem ograniczenia lub wyeliminowania istniejących uciążliwości dla środowiska, instalowanie urządzeń służących ochronie środowiska, prowadzenie monitoringu emitowanych zanieczyszczeń. 6.5.2. Struktura zarządzania środowiskiem Za realizację „Programu ochrony środowiska” odpowiedzialne są władze Miasta, które powinny wyznaczyć koordynatora (kierownika) wdrażania programu. Koordynator będzie współpracował ściśle z Zarządem Miasta, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji Programu. Ponadto, proponuje się powołać zespół konsultacyjny, którego zadaniem będzie wdrożenie oraz nadzór nad realizacją Programu, a także opracowywanie sprawozdań z postępu realizacji i zgodności działań zapisanych w Programie. Zadania z zakresu ochrony środowiska realizowane będą również przez poszczególne jednostki gminne, zgodnie z przyjętym schematem organizacyjnym. Część zadań będzie wykonywana przez spółki komunalne lub podmioty gospodarcze wyłonione w drodze publicznych przetargów. Urząd Miasta będzie pełnił rolę koordynatora takich działań. Od wykonawców odbierane będą sprawozdania z wykonania zadania i przekazywane do kierowników stosownych jednostek gminnych. Następnie w okresach rocznych sporządzane będą raporty przedstawiające postęp we wdrażaniu zadań i celów zawartych w „Programie…”. Program będzie wdrażany przez wielu partnerów, wśród których należy wymienić: Podmioty wdrażające program: jednostki lub organizacje biorące bezpośredni udział we wdrażaniu programu; poszczególne Referaty Urzędu Miasta, organizacje pozarządowe, Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej oraz podmioty gospodarcze. Instytucje mające uprawnienia kontrolne: WIOŚ w Krakowie, Inspekcja Sanitarna, Wojewódzka i Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Przepływ informacji między jednostkami kontrolującymi stan środowiska i przestrzeganie 121 prawa, a jednostkami bezpośrednio realizującymi program jest konieczny, ponieważ zapewnia właściwy wybór priorytetów inwestycyjnych. Instytucje finansujące wdrażanie programu. Koordynator jako pełnomocnik władz Miasta d/s wdrażania programu, będzie odpowiedzialny za rozeznanie możliwości pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania i za przygotowanie odpowiednich wniosków do instytucji finansujących zadania inwestycyjne. Bezpośrednim realizatorem programu będą również podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez „Program...” i samorząd Miasta Szczawnica. „Program…” jest adresowany również bezpośrednio do społeczności Miasta. Do najważniejszych zadań w ramach zarządzania „Programem…” i środowiskiem są: Wdrażanie programu ochrony środowiska dla Miasta Szczawnica: koordynacja wdrażania programu, ocena realizacji celów krótkoterminowych, raporty o stopniu wykonania programu, weryfikacja celów krótkoterminowych i głównych działań. Edukacja ekologiczna, komunikacja ze społeczeństwem, system informacji o środowisku: rozwój różnorodnych form edukacji, dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie, wykorzystanie mediów w celach informowania społeczeństwa o podejmowanych i planowanych działaniach z zakresu ochrony środowiska, wydawanie broszur i ulotek informacyjnych, szersze włączanie się organizacji pozarządowych w proces edukacji ekologicznej. Wspieranie zakładów i instytucji wdrażających system zarządzania środowiskiem. W niniejszym rozdziale przedstawiono zasady i instrumenty zarządzania środowiskiem wynikające z uprawnień na szczeblu gminnym. Niemniej jednak wdrożenie niektórych działań, w dużej mierze będzie zależeć od współpracy władz Miasta z Wojewodą (jako przedstawicielem administracji rządowej w województwie), Marszałkiem i Starostą (jako przedstawicielami samorządu terytorialnego, odpowiednio województwa i powiatu), sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi, instytucjami finansowymi, organizacjami pozarządowymi, itd. Poszczególne jednostki, mając swobodę działania w ramach posiadanych kompetencji i zgodnie z obowiązującym prawem, powinny uczestniczyć w realizacji „Programu Ochrony Środowiska” poprzez ścisłą współpracę i wspólne ponoszenie kosztów wdrażania programu. Mówiąc o współpracy należy także pamiętać o współpracy wewnętrznej, tzn. pomiędzy poszczególnymi Referatami Urzędu Miasta Szczawnica. Władze centralne i wojewódzkie Jak wcześniej wspomniano polityka ekologiczna Szczawnicy będzie realizowana, m.in. za pomocą instrumentów prawnych, które zależą od obowiązujących w trakcie wdrażania programu uregulowań prawnych. Regulacje prawne powstają na szczeblu centralnym, co oznacza że władze centralne są bardzo ważnym czynnikiem sukcesu „Programu Ochrony Środowiska”. Wdrażanie „Programu ochrony środowiska” w znacznej mierze zależy również od tego, jak spójne są kierunki i działania w zakresie ochrony środowiska zdefiniowane przez 122 Miasto Szczawnica ze strategią ochrony środowiska województwa małopolskiego. Przy przygotowaniu niniejszego programu z jednej strony zwracano uwagę na oczekiwania społeczności lokalnej, a z drugiej - brano pod uwagę priorytety państwa i województwa w zakresie ochrony środowiska. Głównym powodem takiego podejścia jest potrzeba uzyskania pomocy finansowej ze strony państwa poprzez NFOŚiGW i województwa (WFOŚiGW), a także wsparcia przez władze wojewódzkie działań Miasta ukierunkowanych na dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania. Władze Szczawnicy oczekują ścisłej współpracy z władzami województwa (samorządowymi i rządowymi) i będą inicjowały taką współpracę. Władze powiatu nowotarskiego Powiat realizuje wiele tematów z zakresu ochrony środowiska i w tych dziedzinach władze Szczawnicy widzą potrzebę ścisłej współpracy. W najbliższych latach współpraca ta będzie ukierunkowana głównie na gospodarkę odpadami komunalnymi. Powiaty dysponują środkami finansowymi zgromadzonymi na utworzonym w stycznia 1999 roku tzw. Powiatowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW) na realizację tych zadań. Środki powiatowych funduszy powinny być, zgodnie z ustawowym zapisem przeznaczane na realizację przedsięwzięć związanych ze składowaniem i unieszkodliwianiem odpadów oraz współfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Sąsiednie gminy Zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale ich oddziaływanie może oddziaływać na dużo większej przestrzeni (wody płynące, powietrze atmosferyczne). Konieczne jest zatem rozwiązywanie tych problemów w oparciu o współpracę z sąsiednimi gminami, która oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne. Programy ochrony środowiska tych gmin powinny być zintegrowane z programem dla Szczawnicy i odwrotnie. Władze Miasta Szczawnica zamierzają współpracować z sąsiednimi gminami zwłaszcza w zakresie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi w układzie ponadlokalnym. Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Krakowie WIOŚ kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. Oznacza to potrzebę współpracy Miasta z tą jednostką. Wojewódzki Inspektor zobowiązany jest udzielać informacji o stanie środowiska na obszarze Miasta. Ponadto, w przypadkach bezpośredniego zagrożenia środowiska Burmistrz może wydać właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. W okresie wdrażania programu zostanie zintensyfikowana współpraca z WIOŚ w Krakowie, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji oraz w zakresie monitoringu stanu środowiska, co będzie niezbędnym czynnikiem aktualizacji niniejszego programu. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Aby móc wdrożyć „Program ochrony środowiska” niezbędne jest posiadanie odpowiednich środków finansowych. Środki mogą pochodzić z różnych źródeł. Wiele działań może być realizowanych poprzez środki pochodzące z przedmiotowych funduszy takich jak: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) i Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW). 123 Inne jednostki finansujące inwestycje ekologiczne Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne udzielane są przez Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOŚ). Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50 % własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚiGW. Są to efektywność ekologiczna zadania i jego zgodność z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa. Dlatego władze miejskie będą miały na uwadze te czynniki przy podejmowaniu starań o uzyskanie kredytu z BOŚ. Źródłem finansowania inwestycji mogą być także kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych podmiotów gospodarczych oraz inwestorów prywatnych. Instytucją pozarządową, której celem jest zarządzanie środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu jest Ekofundusz, który może dofinansowywać działania proekologiczne, dotyczące głównie ochrony powietrza i ochrony bioróżnorodności. Międzynarodowe źródła finansowania projektów w dziedzinie ochrony środowiska Po wstąpieniu do UE, Polska będzie mogła korzystać z jej funduszy strukturalnych, które mogą wspomagać między innymi podstawową infrastrukturę gospodarczą: gospodarkę odpadami, rekultywację terenów poprzemysłowych, ochronę przyrody. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja jest organizacją wspierającą różnego rodzaju inwestycje ekologiczne na terenach wiejskich. Jest ona uprawniona do gospodarowania funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej przekazywanej na podstawie umów Rządowi RP. Pomoc udzielana przez Agencję stanowi dotację wynoszącą do 50 % wartości inwestycji. Pozarządowe organizacje ekologiczne i mieszkańcy gminy Edukacja i informacja ekologiczna są podstawowymi narzędziami wpływającymi na podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. Prowadzenie różnorodnych form edukacji ekologicznej przyczyni się do podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców i stworzy szansę na włączenie się społeczeństwa w działania proekologiczne. Aby ten cel zrealizować pożądane byłoby włączenie w jego realizację pozarządowych organizacji ekologicznych. Działania mieszkańców Miasta na rzecz ochrony środowiska będą się przejawiały w oszczędnym wykorzystywaniu wody, energii elektrycznej i cieplnej oraz czynnym udziale w segregacji odpadów. 6.5.3. Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem Instrumenty służące do zarządzania środowiskiem wynikają z następujących aktów prawnych: ustawy Prawo ochrony środowiska, Ustawa o odpadach, Prawo o zagospodarowaniu przestrzennym, Ustawa o ochronie przyrody, Ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska, Prawo geologiczne i górnicze, Prawo budowlane, Prawo wodne. Do instrumentów zarządzania środowiskiem należą: instrumenty prawne, instrumenty finansowe, instrumenty społeczne, instrumenty strukturalne. 124 6.5.3.1. Instrumenty prawne „Program ochrony środowiska” realizowany będzie w oparciu o znowelizowane polskie prawo, zgodne z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej. Realizacja „Programu…” odbywać się będzie zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, w oparciu o kompetencje organów zarządzających środowiskiem. Składają się na nie w szczególności: 1. plany zagospodarowania przestrzennego, 2. prognozy skutków ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko przyrodnicze, 3. wytyczne „Polityki ekologicznej Państwa”, 4. Krajowy i Wojewódzki Program Ochrony Środowiska, 5. ustalenia zawarte w: - Planie ochrony Pienińskiego Parku Narodowego, - Planie ochrony Popradzkiego Parku Krajobrazowego, - Planie urządzania lasów na okres 1998-2007 Nadleśnictwa Krościenko, Obręb Szczawnica, - Programie ochrony przyrody Nadleśnictwa Krościenko, 6. wytyczne konserwatorskie dotyczące zabytków dziedzictwa kulturowego zlokalizowanych na terenie Miasta, 7. decyzje reglamentacyjne - pozwolenia: zintegrowane, na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, emitowanie hałasu do środowiska, emitowanie pól elektromagnetycznych, wytwarzanie odpadów, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, 8. pozwolenia wodno-prawne na szczególne korzystanie z wód, wykonywanie urządzeń wodnych, wykonywanie innych czynności i robót, budowli, które mają znaczenie w gospodarowaniu wodami lub w korzystaniu z wód, 9. zezwolenia – koncesje wydane na podstawie Prawa geologicznego i górniczego, 10. uzgadnianie w zakresie przestrzegania standardów ekologicznych decyzji o warunkach zabudowy oraz o pozwoleniu na budowę, rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzji o pozwoleniu na zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 11. zezwolenia na gospodarowanie odpadami, 12. decyzje zezwalające na usuwanie drzew i krzewów, 13. decyzje o zakazie produkcji, importu, wprowadzania do obrotu, 14. cofnięcie lub ograniczenie zezwolenia lub pozwolenia na korzystanie ze środowiska, 15. decyzje naprawcze dotyczące zakresu i sposobu usunięcia przez podmiot korzystający ze środowiska przyczyn negatywnego oddziaływania na środowisko i przywrócenia środowiska do stanu właściwego oraz zobowiązujące do usunięcia uchybień, 16. programy dostosowawcze dotyczące przywracania standardów jakości środowiska do stanu właściwego, 17. decyzje wstrzymujące oddanie do użytku instalacji lub obiektu, a także wstrzymujące użytkowanie instalacji lub obiektu, 18. kontrole przestrzegania prawa ochrony środowiska i zobowiązań wynikających z decyzji, 19. oceny oddziaływania na środowisko dla inwestycji, które mogą wpłynąć na stan i jakość środowiska przyrodniczego. Wymienione instrumenty prawne będą stosowane przez Wojewodę Małopolskiego, Marszałka Województwa Małopolskiego, Starostę Nowotarskiego, wójtów gmin, burmistrzów miast i gmin, Małopolskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony 125 Środowiska, Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, Powiatowego Inspektora Sanitarnego zgodnie z kompetencjami wymienionych organów. Organy przedstawicielskie mogą ustanawiać inne składniki prawa miejscowego, w szczególności dotyczącego gospodarowania środowiskiem i zrównoważonego rozwoju. Bardzo istotne dla wdrażania założeń „Programu…” są przepisy prawa miejscowego ustalone przez: 1. Wojewodę Małopolskiego dotyczące ochrony cennych obiektów przyrodniczych, 2. rady gmin dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, zasad utrzymania czystości i porządku w gminach, zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków, ochronę niektórych obiektów cennych przyrodniczo ustalonych przez radę gminy. Wymienione instrumenty prawne pomogą w terminowej realizacji „Programu ochrony środowiska” pod warunkiem, iż wszystkie w/w organy ochrony środowiska i podmioty korzystające ze środowiska będą wywiązywać się ze swoich zadań. 6.5.3.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą: tworzenie zasobu gruntów miejskich celem przyspieszenia realizacji przyszłych inwestycji, wprowadzanie scaleń gruntów, pozyskiwanie terenów zastępczych dla właścicieli gruntów przewidzianych pod inwestycje miejskie, opomiarowanie sieci wodociągowej, remonty sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w ilości około 2 % długości sieci rocznie dla niedopuszczenia do wzrostu liczby awarii, ograniczenie niekorzystnego wpływu napowietrznych linii elektroenergetycznych na walory krajobrazowe, opłaty za gospodarcze wykorzystywanie środowiska (za składowanie odpadów, odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, za pobór wód powierzchniowych lub podziemnych, za emisje zanieczyszczeń do powietrza, itp.), opłaty eksploatacyjne za pozyskiwanie kopalin, administracyjne kary pieniężne za przekroczenie limitów określonych w pozwoleniach, naruszenie decyzji zatwierdzających eksploatację składowiska odpadów lub decyzji określających miejsce i sposób magazynowania odpadów, opłaty produktowe i depozytowe, odpowiedzialność cywilna w zakresie szkód spowodowanych oddziaływaniem na środowisko, środki własne przedsiębiorców i mieszkańców, budżety samorządów i Państwa, kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy, w tym fundusze przedakcesyjne, fundusze strukturalne i Fundusz Spójności, dotacje z budżetu Miasta wspomagające selektywną zbiórkę odpadów, jako forma zachęty dla wdrożenia tej formy gospodarki odpadami, zwolnienie z podatku od gruntów dla inwestorów realizujących miejską politykę gospodarczą, proekologiczną itp. pomoc publiczna w postaci preferencyjnych pożyczek, kredytów, dotacji, odroczeń rozłożenia na raty itp. 126 6.5.3.3. Instrumenty społeczne Najważniejszym instrumentem społecznym jest współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne są ważnym elementem skutecznego zarządzania opartego o zasady zrównoważonego rozwoju. Można je podzielić na : narzędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa, tzw. „uczenie się poprzez działanie”. Można w nich wyróżnić dwie kategorie dotyczące: działań samorządów (dokształcanie profesjonalne i system szkoleń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), powiązań miedzy władzami samorządowymi, a społeczeństwem (udział społeczeństwa w zarządzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomości poprzez kampanie edukacyjne). narzędzia włączające mechanizmy rynkowe w realizacje zrównoważonego rozwoju: opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), regulacje cenowe, regulacje użytkowania, oceny inwestycji, kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych. narzędzia do formułowania, integrowania i wdrażania polityk środowiskowych: porozumienia środowiskowe, karty, deklaracje, statuty, strategie i plany działań, systemy zarządzania środowiskiem, ocena wpływu na środowisko, ocena strategii środowiskowych. narzędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównoważonego rozwoju: wskaźniki równowagi środowiskowej, ustalenie wyraźnych celów operacyjnych, monitorowanie skuteczności procesów zarządzania. Jeszcze jednym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Są to różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstawowym działaniem w tej materii jest rzetelne i ciągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie się władz samorządów lokalnych ze społeczeństwem na drodze podejmowanych działań inwestycyjnych. 6.5.3.4. Instrumenty strukturalne Instrumenty strukturalne to głównie opracowania o charakterze strategicznym i planistycznym, omówione szczegółowo w rozdziale 2. Dokumenty te określają główne cele i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. „Program Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica” jest zgodny z zapisami powyższych dokumentów. 6.5.4. Monitoring wdrażania Monitoring wdrażania jest podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej, a także dostarcza informacji w oparciu o które można ocenić, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu. Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu: 127 - monitoring jakości środowiska, - monitoring polityki środowiskowej. 6.5.4.1. Monitoring jakości środowiska Monitoring środowiska może być traktowany jako system kontroli stanu środowiska, dostarczający informacji o efektach wszystkich działań na rzecz ochrony środowiska. Jest narzędziem wspomagającym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarządzania środowiskiem. Badanie stanu środowiska realizowane jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez organy Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Badanie to jest systemem pozyskiwania, gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji o środowisku pozwalającym na ocenę prawidłowości realizacji polityki ekologicznej. Monitorowane i poddawane ocenie są następujące składniki środowiska: wody powierzchniowe, wody podziemne, woda pitna, gleby, jakość powietrza, hałas. 6.5.4.2. Monitoring polityki środowiskowej Monitoring polityki ochrony środowiska oznacza, że wdrażanie „Programu…” będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: określenia stopnia wykonania zadań, określenia stopnia realizacji przyjętych celów, oceny rozbieżności pomiędzy celami i zadaniami, analizy przyczyn powstałych rozbieżności. Najważniejszym wskaźnikiem osiągnięć władz miejskich jest monitorowanie stopnia realizacji zadań. Koordynator odpowiadający za wdrażanie „Programu…” będzie co dwa lata oceniał jego stopień wdrożenia. Wyniki monitoringu jakości środowiska będą podstawą do ewentualnego uaktualniania polityki ochrony środowiska. 6.5.4.3. Mierniki stopnia realizacji Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będzie poprawa wartości wskaźników charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą: wskaźniki stanu środowiska, mierzone zmniejszaniem się ładunków zanieczyszczeń do niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na odbiór odpadów, ilością odpadów oddawanych do zagospodarowania przez jednego mieszkańca, ilością odpadów wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”, poziomem odzysku i recyklingu, wielkością obszarów poddanych ochronie, ilością obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością obszarów poddanych rekultywacji, ilością gospodarstw ekologicznych, ilością mieszkańców korzystających ze zmodernizowanych systemów grzewczych, ilość zmodernizowanych termicznie mieszkań, powierzchnią dachów z usuniętymi pokryciami azbestowymi, długością uregulowanych rzek i potoków, ilością mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej, powierzchnią, z której 128 wody opadowe są odprowadzane do kanalizacji, powierzchnią zmodernizowanej nawierzchni drogowej, wskaźniki społeczno-ekonomiczne, które są mierzone wynikami badań opinii publicznej dotyczącymi jakości życia oraz cenami za usługi komunalne (wodę, ścieki i odpady) konsekwentnie zmierzające do uwzględnienia wszystkich elementów kosztów, wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych mierzonych kosztem inwestycyjnym przeliczonym na jednego mieszkańca, wielkością nakładów na ochronę środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i pozabudżetowych, wskaźniki aktywności społeczności lokalnej - mierzone aktywnością organizacji pozarządowych, przejawiającą się ilością opracowanych projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp. 6.5.5. Procedura weryfikacji Dynamiczne procesy rozwoju i zmian w sferach: przyrodniczej, gospodarczej, przestrzennej, społeczno-politycznej i instytucjonalnej narzucają konieczność nieustannego monitorowania: realizacji celów i działań określonych w programie, zmian warunków realizacji występujących zarówno na obszarze kraju, województwa, powiatu, jak i Miasta. Wyniki oceny w/w czynników będą służyły do weryfikacji przyjętych na wstępie założeń, celów i sposobów ich realizacji oraz ustalonych priorytetów w „Programie…”. Ocena postępów we wdrażaniu „Programu…” powinna odbywać się co 2 lata. Istotne będą również opinie na temat „Programu…” organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Zarząd Miasta co 2 lata będzie sporządzał raporty z wykonania „Programu…” przedstawiane Radzie Miasta. Aktualizacja strategii wdrożeniowej powinna odbywać się co 4 lata. 129 7. STRESZCZENIE Niniejsze opracowanie powstało na mocy artykułu 17 ustawy Prawo ochrony środowiska, który zobligował wszystkie samorządy gminne, w tym i Zarząd Miasta Szczawnica do sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa. Dokument ten powinien określać w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram przedsięwzięć ekologicznych oraz środki finansowe niezbędne do osiągnięcia wyznaczonych celów. Formalną podstawą opracowania jest umowa zawarta w dniu 2 kwietnia 2004 r. pomiędzy Gminą Szczawnica, a Firmą Usługową BIOSKAN. Jako punkt odniesienia dla „Programu Ochrony Środowiska” przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2003 r. z uwzględnieniem dostępnych danych za rok 2004. Program opracowany jest do 2011 roku. Program zawiera plan realizacji celów krótkoterminowych na lata 2004 - 2007, z uwzględnieniem celów długoterminowych na lata 2008 - 2011. Warunkiem stałego i zrównoważonego rozwoju Szczawnicy jest traktowanie zagadnień ochrony środowiska w sposób fundamentalny. W myśl założeń polityki ekologicznej państwa nadrzędną wartością powinien być człowiek. Oznacza to, że zdrowie mieszkańców Miasta, komfort środowiska w którym żyją i pracują oraz ich standard życia powinny być głównymi kryteriami realizacji polityki ekologicznej na każdym szczeblu. Realizacja „Programu Ochrony Środowiska Miasta Szczawnica” pozwoli na osiągnięcie trwałego, zrównoważonego rozwoju, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozłączną część procesów rozwojowych i jest rozpatrywana razem z nimi. W „Programie Ochrony Środowiska” oparto się na wytycznych zamieszczonych w „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Miasta Szczawnica”, gdzie określone zostały priorytety rozwoju Szczawnicy w poszczególnych dziedzinach życia społeczno gospodarczego, a także cele niezbędne w zakresie ich osiągania. W cytowanej wyżej strategii wyznaczono wizję ekorozwoju Miasta Szczawnicy: „Uzdrowisko Szczawnica miejscem zadowolonych gości i mieszkańców, jest miastem chroniącym i szanującym własne zasoby przyrodnicze i rozwijającym kulturę lokalną” Jednocześnie ustalono cel nadrzędny: „Harmonijny wzrost poziomu życia mieszkańców, spełnienie oczekiwań gości z poszanowaniem zasobów przyrodniczych i kulturowych” oraz główny cel strategiczny: „Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy Miasta Szczawnica”. Ze względu na zróżnicowanie terenu Szczawnicy i specyficzne warunki realizacji zadań i celów polityki przestrzennej przyjęto za „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Szczawnica” następujące strefy i obszary polityki przestrzennej: I. Strefa wybitnie górska, przyrodniczo-leśna Beskidu Sądeckiego, II. Strefa pogórzy, rolno-zadrzewieniowa i osadnicza, III. Strefa Małych Pienin, przyrodniczo-rekreacyjna, IV. Strefa doliny Grajcarka i Dunajca - osadnicza. Miasto Szczawnica zlokalizowane jest w południowej części województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Szczawnica jest gminą o statusie miasta i jednocześnie uzdrowiska. Szczawnica od północy graniczy z Gminą Łącko, od zachodu 130 z Gminą Krościenko nad Dunajcem, od wschodu z Gminą Piwniczna, natomiast od południa ze Słowacją. Obszar Szczawnicy wynosi 87,89 km2, co stanowi około 6 % ogólnej powierzchni powiatu nowotarskiego. Jest to jedna z mniejszych gmin powiatu. Na terenie Miasta mieszka 7.550 osób (stan na koniec 2003 roku), co stanowi około 4,2 % ludności powiatu. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 85,9 osób/km2. W Szczawnicy dominuje leśne użytkowanie gruntów. Lasy zajmują 68,2 % powierzchni Miasta, jest to znaczenie więcej niż wynosi średnia dla powiatu nowotarskiego i województwa małopolskiego. Sposób użytkowania gruntów i jednocześnie słabo rozwinięty przemysł wraz z warunkami geograficznymi sprzyjają rozwojowi turystyki, a przede wszystkim stwarzają bardzo korzystne warunki dla kuracjuszy i pacjentów przyjeżdżających do licznych sanatoriów na terenie Szczawnicy. Szczawnica leży co prawda na uboczu głównych drogowych szlaków komunikacyjnych, lecz ma połączenie drogowe z Krościenkiem za pośrednictwem drogi powiatowej. Krościenko z kolei jest położone przy drodze wojewódzkiej nr 969 z Nowego Targu (34 km) do Nowego Sącza (44 km). Obszar Miasta Szczawnica jest położony na terenach o zróżnicowanej wysokości pomiędzy 420 m n.p.m. (dolina Dunajca), a 1262 m n.p.m. (Radziejowa). Najbardziej zurbanizowana centralna część miasta położona jest na wysokości 430 - 500 m n.p.m. Maksymalne deniwelacje sięgają 842 m. Około 60 % obszaru leży powyżej 700 m nad poziom morza. *** W ostatnich latach w Szczawnicy podjęto działania proekologiczne na rzecz ochrony wód powierzchniowych oraz podziemnych i tym samym zminimalizowano najpoważniejsze zagrożenie, jakim była nieuporządkowana gospodarka wodno-ściekowa. Niemniej jednak w tej dziedzinie jest jeszcze dużo do zrobienia. Miasto posiada 2 ujęcia wody - „Pokrzywy” oraz „Sewerynówka” zlokalizowane na potoku Sopotnickim (dopływie Grajcarka), zaopatrujące Szczawnicę-Zdrój, Szczawnicę Wyżną i Szczawnicę Niżną. Sieci wodociągowej nie posiadają Jaworki (w tym Biała i Czarna Woda) oraz Szlachtowa, lecz plany na najbliższe lata przewidują ich wykonanie. Stopień zwodociągowania Miasta za rok 2003 wynosił 91 %. Obecna wydajność ujęć nie jest w stanie pokryć potrzeb całego Miasta. Stosowana technologia uzdatniania wody nie gwarantuje ciągłości produkcji przez wszystkie dni w roku, w czasie występowania wyższych stanów wody w potoku Sopotnickim nie pobiera się z niego wody ze względu na trudności w usunięciu nadmiaru zawiesiny. W Szczawnicy funkcjonuje od września 1999 roku mechaniczno-biologiczna komunalna oczyszczalnia ścieków typu BCT-S 3000 o przepustowości 3030 m3/d zlokalizowana w Szczawnicy-Piaskach, na prawym brzegu Dunajca. Według stanu na koniec 2003 roku 82 % posesji indywidualnych przyłączonych było do sieci kanalizacyjnej. Bardzo korzystnie na jakość wód Grajcarka i Dunajca wpłynęło zlikwidowanie nielegalnych wylotów nieczystości płynnych oraz podłączenie większości domów mieszkalnych do sieci kanalizacyjnej. Docelowo wody Grajcarka i Dunajca powinny posiadać I klasę czystości, jednakże obecny stan czystości wód daleko odbiega od pożądanych wymagań, w związku z czym konieczne jest podjęcie szeroko zakrojonych działań proekologicznych na obszarze całej zlewni Grajcarka, które powinny dać efekt w postaci poprawy jakości wód. W ciągu ostatnich czterech lat w Szczawnicy nastąpiła znaczna poprawa stanu zanieczyszczenia powietrza, głównie w zakresie stężeń dwutlenku siarki (5-krotne 131 zmniejszenie wartości stężeń średniorocznych). Wynika to z ograniczenia emisji pochodzącej ze spalania paliw stałych (koksu, węgla) i zastąpienie ich ekologicznymi nośnikami energii cieplnej. Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych nie stanowi na razie dużego zagrożenia, co potwierdzają wyniki badań powietrza w zakresie zanieczyszczenia NO2. Szczawnica posiada wydzielone strefy ograniczonego ruchu (strefa A uzdrowiska). Okresowo, przy narastającym wzmożonym ruchu komunikacyjnym może występować problem zanieczyszczeń komunikacyjnych również na tym terenie, szczególnie podczas letniego i zimowego szczytu rekreacyjnego. Szczawnica położona jest w obszarze szczególnie bogatym florystycznie. W Pieninach występuje największa w Karpatach Polskich liczba gatunków roślin - 1015, natomiast w Beskidzie Sądeckim 967 gatunków. Na tym terenie występuje wiele osobliwości florystycznych należących do gatunków rzadkich i chronionych. Około 50 gatunków roślin objętych jest ochroną pełną lub częściową. Wiele jest także roślin znajdujących się na liście gatunków zagrożonych w Polsce. Gatunki rzadkie i chronione skupione są zarówno w rezerwatach przyrody, jak i poza ich granicami. Cały obszar Miasta Szczawnica podlega różnym formom ochrony prawnej. Te formy ochrony to: parki narodowe (Pieniński Park Narodowy), parki krajobrazowe (Popradzki Park Krajobrazowy), obszar chronionego krajobrazu dawnego województwa nowosądeckiego, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne oraz 2 specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000” (PLH 120009-Pieniny i PLH 120010-Ostoja Popradzka). Celem ochrony georóżnorodności proponuje się poddanie ochronie kolejnych obszarów (m.in. utworzenie Parku Krajobrazowego Małych Pienin) oraz pomników przyrody i stanowisk dokumentacyjnych. *** Najważniejszymi problemami środowiskowymi, które będą stanowiły bazę dla długoterminowej polityki i strategii zmierzającej do osiągnięcia założonych celów będą: zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia powietrza przez substancje pochodzące ze środków transportowych (NO2, SO2, CO, benzo-α-piren) przy głównych ciągach komunikacyjnych, które stanowią zagrożenie dla środowiska i zdrowia mieszkańców Miasta; ochrona zasobów wodnych poprzez: poprawę jakości wód powierzchniowych, eliminację możliwości skażenia wód podziemnych spowodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; ochrona powierzchni ziemi poprzez: ograniczenie ilości odpadów składowanych bez przetwarzania, eliminację zagrożenia utraty różnorodności funkcji powierzchni związanej z niewłaściwym gospodarowaniem przestrzenią, co może spowodować zmniejszenie walorów przyrodniczych, krajobrazowych i turystycznych Miasta. *** W pierwszej części niniejszego opracowania przeprowadzono analizę stanu środowiska oraz uwarunkowań społeczno - gospodarczych na terenie Miasta Szczawnica. W drugiej jego części konieczne było ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska oraz wyznaczenie: celów ekologicznych, kierunków działań oraz zadań ekologicznych Wprowadzenie tych elementów w życie spowoduje osiągnięcie trzech kluczowych celów: zachowanie, ochronę i poprawę stanu środowiska, 132 ochronę zdrowia ludzkiego, rozważne i racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych. Powyższe założenia zostaną zrealizowane poprzez: Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych (Cel strategiczny: „Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych”), w tym: racjonalizację użytkowania wody, zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji, zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Ochronę gleb (Cel strategiczny: „Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacją”), Ochronę wód i gospodarkę wodno-ściekową (Cel strategiczny: „Czyste wody spływające z terenu Miasta”), Ochronę powietrza atmosferycznego (Cel strategiczny: „Czyste powietrze”) poprzez: ograniczanie emisji ze źródeł komunikacyjnych, ograniczanie emisji ze źródeł komunalnych, ograniczanie emisji zanieczyszczeń ze źródeł przemysłowych Ochronę przyrody i krajobrazu Ochronę surowców mineralnych (Cel strategiczny: „Efektywne wykorzystywanie eksploatowanych źródeł oraz dbałość o potencjalne zasoby”), Ochronę przed hałasem (Cel strategiczny: „Utrzymanie dotychczasowego poziomu hałasu na terenie Szczawnicy i ograniczanie uciążliwości akustycznych związanych z komunikacją”) Ochronę przed promieniowaniem elektromagnetycznym Ochrona przed poważnymi awariami i zagrożeniami naturalnymi Właściwą gospodarkę odpadami, Prowadzenie edukacji ekologicznej (Cel strategiczny: „Zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa Miasta Szczawnica, kształtowanie postaw proekologicznych jej mieszkańców oraz poczucia odpowiedzialności za jakość środowiska” *** Aby móc efektywnie realizować zamierzenia z zakresu ochrony środowiska należy zapewnić źródła finansowania inwestycji. Największe nakłady na ochronę środowiska, w tym gospodarkę odpadami, pochodzą ze środków własnych urzędów miast, przedsiębiorstw oraz inwestorów prywatnych, znacząca część środków wpływa z funduszy i dotacji ekologicznych. Urząd Miasta w Szczawnicy posiada wydzielone konto bankowe, na które trafiają środki z Wojewódzkiego i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tworzą one Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Możliwości finansowe samorządu miejskiego są jednak ograniczone i uniemożliwiają samodzielną realizację działań i inwestycji z zakresu ochrony środowiska. Konieczne jest więc wsparcie instytucji finansowych, które podejmą się finansowania projektów poprzez m.in. zobowiązania kapitałowe (kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje, udziały w spółkach) i dotacje. *** Z podsumowania zadań z zakresu ochrony środowiska wynika, że na poszczególne sektory przeznaczone zostaną następujące nakłady finansowe: 133 zadań w zakresie racjonalizacji zużycia energii, surowców i materiałów oraz wzrostu udziału zasobów odnawialnych: 9.620 tys. złotych zadania z zakresu ochrony ziemi i gleb: 145 tys. złotych zadania w zakresie jakości wód i gospodarki wodno-ściekowej: 18.720 tys. złotych zadania z zakresu ochrony powietrza: 8.350 tys. złotych zadania z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu: 625 tys. złotych zadania z zakresu ochrony przed hałasem: 100 tys. złotych zadania w zakresie ochrony przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym: 20 tys. złotych zadania w zakresie ochrony przed wystąpieniem poważnej awarii i klęsk żywiołowych: 100 tys. złotych zadania w zakresie gospodarki odpadami: 5.660 tys. złotych zadania z zakresu edukacji ekologicznej: 490 tys. złotych Łącznie, na zadania z zakresu ochrony środowiska należy przeznaczyć w latach 2004 - 2011 kwotę 43.830 tysięcy złotych. Największe nakłady przewiduje się w sektorze ochrony jakości zasobów wód, a konkretnie w gospodarce wodno - ściekowej. *** Jeśli niniejszy „Program…” zostanie wdrożony, to w 2011 roku należy oczekiwań następujących zmian w różnych sferach środowiska Miasta Szczawnicy: W sferze zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki: zakończony proces modernizacji sieci energetycznych, zakończony proces modernizacji systemów wodociągowych pod kątem ograniczenia strat wody, zaawansowany proces zwiększania izolacyjności termicznej obiektów budowlanych. W sferze ochrony gleb: zaawansowane prace nad realizacją programów rolno-środowiskowych i wdrażaniem KDPR, powstanie sieci gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. W sferze jakości wód i gospodarki ściekowej: zakończona realizacja programu budowy i modernizacji kanalizacji sanitarnej (rozdział kanalizacji deszczowej i sanitarnej), zaawansowany proces porządkowania gospodarki ściekami pochodzącymi z wód opadowych. W sferze jakości powietrza: zaawansowany proces modernizacji systemów grzewczych, oddana do użytku droga odbarczająca centrum Szczawnicy. W sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody: objęcie ochroną nowych obszarów zgodnie z planami, wdrożenie do codziennej praktyki wszystkich kierunków działań i zasad postępowania opisanych w odnośnym rozdziale. W sferze ochrony lasów: zaawansowane prace nad zalesieniem gruntów porolnych i zdegradowanych z uwzględnieniem konieczności dostosowania składu gatunkowego zalesień do naturalnej bioróżnorodności siedlisk, pełne rozwinięcie środowiskotwórczej i społecznej roli lasów. 134 W sferze ochrony zasobów wód podziemnych: zaawansowany proces racjonalizacji korzystania z wód podziemnych, w szczególności: zakończona weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych oraz zakończony proces ustanawiania stref ochronnych. W sferze oddziaływania hałasu: zaawansowany proces modernizacji nawierzchni dróg, zakończona budowa drogi odbarczającej centrum Szczawnicy. W sferze oddziaływania fal elektromagnetycznych: wdrożenie do praktyki planistycznej opisanych w rozdziale dotyczącym tej tematyki zasad lokalizacji obiektów emitujących fale elektromagnetyczne. W sferze zabezpieczenia przed poważnymi awariami: sprawnie funkcjonujący system informowania społeczeństwa o awariach, zwiększone bezpieczeństwo dla transportu towarów niebezpiecznych dzięki nowej drodze głównej, ulepszonej nawierzchni pozostałych oraz większą płynność ruchu, dostępne miejsce postoju dla uszkodzonych pojazdów, które przewoziły towary niebezpieczne. *** Za realizację „Programu ochrony środowiska” odpowiedzialne są władze Miasta, które powinny wyznaczyć koordynatora (kierownika) wdrażania programu. Koordynator będzie współpracował ściśle z Zarządem Miasta, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji Programu. Ponadto, proponuje się powołać zespół konsultacyjny, którego zadaniem będzie wdrożenie oraz nadzór nad realizacją Programu, a także opracowywanie sprawozdań z postępu realizacji i zgodności działań zapisanych w Programie. Program będzie wdrażany przez wielu partnerów, wśród których należy wymienić: Podmioty wdrażające program: jednostki lub organizacje biorące bezpośredni udział we wdrażaniu programu; poszczególne Referaty Urzędu Miasta, organizacje pozarządowe, Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej oraz podmioty gospodarcze. Instytucje mające uprawnienia kontrolne: WIOŚ w Krakowie, Inspekcja Sanitarna, Wojewódzka i Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna. Przepływ informacji między jednostkami kontrolującymi stan środowiska i przestrzeganie prawa, a jednostkami bezpośrednio realizującymi program jest konieczny, ponieważ zapewnia właściwy wybór priorytetów inwestycyjnych. Instytucje finansujące wdrażanie programu. Koordynator jako pełnomocnik władz Miasta d/s wdrażania programu, będzie odpowiedzialny za rozeznanie możliwości pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania i za przygotowanie odpowiednich wniosków do instytucji finansujących zadania inwestycyjne. *** Ocena postępów we wdrażaniu „Programu…” powinna odbywać się co 2 lata. Istotne będą również opinie na temat „Programu…” organizacji pozarządowych i społeczności lokalnych. Zarząd Miasta co 2 lata będzie sporządzał raporty z wykonania „Programu…” przedstawiane Radzie Miasta. Aktualizacja strategii wdrożeniowej powinna odbywać się co 4 lata. 135 8. DODATKI 8.1. Spis literatury 1. II Polityka Ekologiczna Państwa, MOŚZNiL, 2001 2. Kleczkowski A. S. (red.), 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej 3. Kondracki J., Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa 2000 4. Kostrakiewicz L., 1979, Stosunki mezoklimatyczne Pienińskiego Parku Narodowego i jego obrzeża oraz prognoza przypuszczalnych zmian klimatu po wybudowaniu zapory wodnej na Dunajcu w Czorsztynie-Niedzicy, Ochrona Przyrody R. 42. ZOP PAN, PWN Warszawa 5. Krajowy Program Zwiększania Lesistości, Aktualizacja 2003, Warszawa 2003 6. Miczyński J., Kozak J., Jurkiewicz T., 1998, Przestrzenny rozkład stężeń dwutlenku siarki i azotu w rejonie Pienińskiego Parku Narodowego, Pieniny - Przyroda i Człowiek, tom 6. PPN - Szczawnica . 7. Ochrona Środowiska w Województwie Małopolskim w 2000 r., Urząd Statystyczny, Kraków 2001. 8. Podstawowe informacje ze spisów powszechnych 2002, gmina miejska Szczawnica, powiat nowotarski, woj. małopolskie, WUS, Kraków 2003 9. Polityka Ekologiczna Państwa, 1991, MOŚZNiL 10. Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego - Nasza Zielona Małopolska 11. Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2003-2005, Główny Inspektor Ochrony Środowiska, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2003 12. Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010 13. Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2001 - 2015 14. Przewodnik dostosowania prawa do prawa Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska, Komisja Wspólnot Europejskich, Warszawa styczeń 1998. 15. Rajchel L., Józefko I., Motyka J., Rajchel J., 2003, Zasoby i wykorzystanie wód mineralnych Szczawy, Krościenka i Szczawnicy [w:] Współczesne problemy hydrogeologii. T. 11 cz. 2; Politechnika Gdańska. Wydział Budownictwa Wodnego i Inżynierii Środowiska, Gdańsk 16. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego za rok 1999, WIOŚ, Kraków 17. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego za rok 2001, WIOŚ, Kraków 18. Raport o stanie środowiska dla Województwa Małopolskiego za rok 2002, WIOŚ, Kraków 19. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego, Kraków 20. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Miasta Szczawnica, 2000. 21. Strona internetowa Szczawnicy 22. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Szczawnica, Tom 1, Uwarunkowania rozwoju, 1997-1999, 23. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Szczawnica, Tom 2, Kierunki zagospodarowania przestrzennego, 1997-1999 136 24. Uchwała Budżetowa Miasta Szczawnica na rok 2004 NR XIV/82/2004 Rady Miasta Szczawnica z dnia 29.03 2004 roku, 25. Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz.U.91.101.444) z późniejszymi zmianami 26. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (tekst jednolity Dz.U. 95.16.78) 27. Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U.2004.92.880) obowiązuje od 1 maja 2004 28. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.628) z późniejszymi zmianami 29. Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz.U.2001.72.747) z późniejszymi zmianami 30. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U.94.27.96) z późniejszymi zmianami 31. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.2001.62.627) z późniejszymi zmianami 32. Ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz.U.2001.115.1229) z późniejszymi zmianami 33. Wybrane dane o powiatach i gminach woj. małopolskiego w 2002 roku, WUS w Krakowie, Kraków 2003 34. Zjawisko suszy na obszarze działania RZGW w Krakowie - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, 2004 8.2. Objaśnienia skrótów BOŚ - Bank Ochrony Środowiska GDDKiA - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, GFOŚiGW - Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej GUS - Główny Urząd Statystyczny IMGW -Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej KDPR - Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej MZGK - Miejski Zakład Gospodarki Komunalnej NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ODR - Ośrodek Doradztwa Rolniczego PFOŚiGW - Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej PPK - Popradzki Park Krajobrazowy PPN - Pieniński Park Narodowy PZD - Powiatowy Zarząd Dróg, RZGW - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej UE - Unia Europejska WFOŚiGW - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WIOŚ - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WZD - Wojewódzki Zarząd Dróg, ZGK - Zakład Gospodarki Komunalnej 8.3. Spis tabel Tabela 3.1. Powierzchnia geodezyjna i kierunki wykorzystania gruntów w Szczawnicy _______________ 26 Tabela 3.2. Podmioty gospodarcze zarejestrowane na terenie Szczawnicy__________________________ 28 Tabela 3.3. Powierzchnia gospodarstw rolnych na terenie Szczawnicy (dane za 2002 rok) _____________ 28 137 Tabela 3.4. Gospodarstwa rolne wg prowadzenia działalności gospodarczej (dane za 2002 rok) ________ 29 Tabela 3.5. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych ___________________________________ 29 Tabela 3.6. Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów ___________________________________ 29 Tabela 3.7. Zwierzęta gospodarskie w Szczawnicy ___________________________________________ 30 Tabela 3.8. Liczba ludności w latach 2000 - 2003 z prognozą do 2015 roku ________________________ 30 Tabela 3.9. Budynki mieszkalne zamieszkałe wg wyposażenia w instalacje ________________________ 31 Tabela 4.1. Charakterystyka wybranych elementów klimatu ____________________________________ 36 Tabela 4.2. Wskaźniki charakteryzujące gospodarkę wodno - ściekową w Szczawnicy _______________ 37 Tabela 4.3. Charakterystyka hydrologiczna potoku Grajcarek ___________________________________ 40 Tabela 4.4. Substancje zanieczyszczające powietrze i źródła ich pochodzenia ______________________ 46 Tabela 4.5. Dopuszczalne poziomy niektórych substancji w powietrzu w odniesieniu do kryterium ochrony zdrowia ludzkiego _____________________________________________________________________ 47 Tabela 4.6. Wartości kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju w odniesieniu do kryterium ochrony roślin _______________________________________________________________________________ 48 Tabela 4.7. Zasady klasyfikacji do stref zanieczyszczeń powietrza _______________________________ 48 Tabela 4.8. Struktura własności lasów na terenie Szczawnicy ___________________________________ 52 Tabela 4.9. Dopuszczalne poziomy hałasu w zależności od jego źródła i przeznaczenia terenu _________ 57 Tabela 4.10. Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Szczawnicy __________________________ 58 Tabela 4.11. Rezerwaty przyrody na obszarze Szczawnicy _____________________________________ 60 Tabela 4.12. Wykaz pomników przyrody w Szczawnicy _______________________________________ 61 Tabela 4.13. Siedliska przyrodnicze na obszarze PLH 120009 - Pieniny (z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej) _________________________________________________________________________ 62 Tabela 4.14. Gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej __________________________________ 63 Tabela 4.15. Gatunki roślin i zwierząt z Załącznika 2 Dyrektywy Siedliskowej _____________________ 64 Tabela 4.16. Siedliska przyrodnicze na obszarze PLH 120010 - Ostoja Popradzka (z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej) _________________________________________________________________________ 64 Tabela 4.17. Wykaz proponowanych do poddania ochronie pomników przyrody oraz stanowisk dokumentacyjnych w Szczawnicy _________________________________________________________ 65 Tabela 4.18. Wykaz obiektów zabytkowych na terenie Szczawnicy wpisanych do rejestru_____________ 66 Tabela 4.19. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie Szczawnicy __________________________________________________________________________ 70 Tabela 5.1. Lista stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie Szczawnicy _____________________ 88 Tabela 6.1. Najważniejsze źródła finansowania inwestycji w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami ___________________________________________________________________________ 101 Tabela 6.2. Harmonogram realizacji zadań w ZAKRESIE RACJONALIZACJI ZUŻYCIA ENERGII, SUROWCÓW I MATERIAŁÓW ORAZ WZROSTU UDZIAŁU ZASOBÓW ODNAWIALNYCH ___ 105 Tabela 6.3. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIERZCHNI ZIEMI I GLEB PRZED DEGRADACJĄ _____________________________________________________________________ 106 Tabela 6.4. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY WÓD I GOSPODARKI WODNOŚCIEKOWEJ ________________________________________________________________________ 107 Tabela 6.5. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY POWIETRZA __________________ 108 Tabela 6.6. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZYRODY __________________ 110 Tabela 6.7. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED HAŁASEM _____________ 112 Tabela 6.8. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED PROMIENIOWANIEM ELEKTROMAGNETYCZNYM_________________________________________________________ 113 Tabela 6.9. Harmonogram realizacji zadań w zakresie GOSPODARKI ODPADAMI _______________ 114 138 Tabela 6.10. Harmonogram realizacji zadań w zakresie EDUKACJI EKOLOGICZNEJ _____________ 116 Tabela 6.11. Harmonogram realizacji zadań w zakresie OCHRONY PRZED WYSTĄPIENIEM POWAŻNEJ AWARII I KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH ________________________________________ 118 8.4. Spis rycin Rycina 3.1. Położenie Szczawnicy w województwie i powiecie _________________________________ 24 Rycina 3.2. Sieć drogowych połączeń komunikacyjnych Szczawnicy _____________________________ 27 Rycina 3.3. Liczba ludności w Szczawnicy w latach 2000 - 2015 _______________________________ 31 Rycina 3.4. Struktura wiekowa ludności w Szczawnicy _______________________________________ 32 Rycina 3.5. Struktura wiekowa ludności w Szczawnicy _______________________________________ 32 Rycina 4.1. Regiony geograficzne na obszarze województwa małopolskiego _______________________ 35 Rycina 4.2. Klasyfikacja wód Dunajca w okolicach Szczawnicy ________________________________ 44 Rycina 4.3. Sieć stacji pomiarowych zanieczyszczenia powietrza ________________________________ 47 Rycina 4.4. Klasyfikacja powiatów ze względu na stan czystości powietrza i kryterium ochrony zdrowia _ 50 Rycina 4.5. Klasyfikacja powiatów ze względu na stan czystości powietrza i kryterium ochrony roślin ___ 50 Rycina 4.6. Specjalne obszary ochrony siedlisk projektu „NATURA 2000”________________________ 62 Rycina 5.1. Intensywność zjawiska suszy w podziale na gminy w obszarze działania RZGW Kraków ___ 92 139
