Jolanta Smuniewska starzy wizytator KO w Warszawie, nauczyciel

Prawa ucznia w polskiej szkole określają w sposób bezpośredni akty prawa oświatowego:

Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991r (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz.
2572, ze zmianami). Już w preambule ustawy czytamy "Szkoła winna zapewnić
każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do
wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady
solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności", zaś art. 55 ust.5
wymienia prawa ucznia :
1. prawo do zapoznania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi
wymaganiami;
2. prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu;
3. prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych
proporcji miedzy wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania
własnych zainteresowań;
4. prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej;
5. prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz
rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w
porozumieniu z dyrektorem;
6. prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie
warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy
oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. z
2007r. nr 83 poz.562 ze zmianami).
Z tego rozporządzenia wynikają prawa i uprawnienia uczniów
Prawo do:
1. informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego
zachowaniu oraz postępach w tym zakresie, udzielane pomocy w
planowaniu swojego rozwoju, motywowanie ucznia do dalszych
postępów w nauce i zachowaniu.
2. informowania uczniów o wymaganiach edukacyjnych z zajęć
obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych, o sposobach
sprawdzania osiągnięć edukacyjnych o warunkach i trybie uzyskania
wyższej niż przewidywana rocznej oceny klasyfikacyjnej z
obowiązkowych i dodatkowych zajęć edukacyjnych i oceny z
zachowania.
3. ocen jawnych i uzasadniania przez nauczyciela na wniosek ucznia,
kontrolnych prac pisemnych oraz wglądu do innej dokumentacji
dotyczącej oceniania ucznia są
4. poinformowanie ucznia i jego rodziców o przewidywanych ocenach
rocznych z zajęć edukacyjnych i z zachowania, w terminie i formie
określonych w statucie szkoły.
5. stwarzania uczniowi możliwości uzupełnienia braków, jeżeli
stwierdzono, w wyniku klasyfikacji śródrocznej, że poziom osiągnięć
edukacyjnych ucznia uniemożliwi lub utrudni kontynuowanie nauki w
klasie programowo wyższej.
Uprawnienia do:
1. Dostosowaniu wymagań edukacyjnych na podstawie opinii publicznej
poradni psychologiczno - pedagogicznej, w tym poradni
specjalistycznej, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i
edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia
rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające
sprostanie tym wymaganiom.
2. zwolnienie z zajęć z wychowania fizycznego, informatyki lub
technologii informacyjnej na podstawie opinii wydanej przez lekarza,
zwolnienie z nauki drugiego języka obcego na podstawie opinii lub
orzeczenia.
3. otrzymania oceny celującej lauretom i finalistom konkursów
przedmiotowych
4. przystąpienie do sprawdzianu bądź egzaminu z przyczyn losowych w
dodatkowym terminie.
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych
statutów przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r. Nr 61, poz. 624)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 lutego 2007 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie ramowych statutów przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z
2007 r. Nr 35, poz. 222)
Statut określa: obowiązki ucznia oraz jego prawa z uwzględnieniem praw zawartych w
Konwencji o prawach dziecka oraz tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia,




tworzenie samorządu uczniowskiego, wydawanie opinii o programie wychowawczym
i programie profilaktyki,
rekrutację uczniów,
bezpieczeństwo uczniów,
dostępność statutu,
uprawnienia ucznia:

zapewnienie opieki i pomocy uczniom, którym potrzebna jest pomoc dydaktyczna
bądź materialna.
Statut określa również rodzaje nagród i kar stosowanych wobec uczniów oraz tryb odwołania
się od kary, przypadki skreśleń z listy uczniów a także przypadki, w których dyrektor szkoły
może wystąpić do kuratora oświaty z wnioskiem o przeniesienie ucznia do innej szkoły,
sposób korzystania z telefonów komórkowych, noszenia jednolitego stroju
3.
rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i
organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
szkołach i placówkach.
Uprawnienia do:
Pomoc psychologiczno - pedagogiczna polega między innymi na rozpoznawaniu
potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich
zaspokojenia, rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych,
wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami. Korzystanie z pomocy psychologiczno pedagogicznej jest dobrowolne i nieodpłatne.
4. Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych
szkołach i placówkach. (Dz. U. Nr 6 poz.69 z 2003 r.)
Prawo i uprawnienie
Dyrektor szkoły zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a
także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez
szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek.
5. Rozporządzenie w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i
zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem. (Dz. U. Nr 26 poz. 226
z 2003 r.)
Prawo
dyrektor organizuje działania wychowawcze i zapobiegawcze wśród dzieci i młodzieży
zagrożonych uzależnieniem, prowadzi edukację prozdrowotną i promocję zdrowia
psychicznego. Rozporządzenie to obliguje szkoły do podejmowania działań interwencyjnych
polegających na powiadomieniu rodziców i Policji w sytuacjach kryzysowych w
szczególności, gdy dzieci i młodzież używają, posiadają lub rozprowadzają środki odurzające
lub psychotropowe.
6. Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i
placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymanie poczucia tożsamości narodowej,
etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz
społeczności posługującej się językiem regionalnym. (Dz. U. Nr 214 poz. 1579 z 2007 r.)
Prawo uczniowie mają prawo do zapewnienia przez szkołę warunków umożliwiających
podtrzymanie i rozwijanie tożsamości narodowej, etnicznej i językowej oraz własnej historii i
kultury.
7. Rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach
publicznych. (Dz. U. Nr 36, poz. 155 z 1992 r.)
uprawnienie - nauka religii lub etyki w szkole, jeśli rodzice bądź pełnoletni uczniowie wyrażą
takie życzenie. Rozporządzenie stanowi, że uczestniczenie bądź nieuczestniczenie w nauce
religii lub etyki nie może być powodem dyskryminacji przez kogokolwiek i w jakiejkolwiek
formie.
Prawa te wynikają z obowiązujących dokumentów międzynarodowych dotyczących praw i
wolności człowieka należą do nich:




Powszechna Deklaracja Praw Człowieka,
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,
Konwencja o Prawach Dziecka.
1. Prawo do nauki, informacji oraz rozwoju zainteresowań, zdolności i talentów.
Art.42 Konwencji o prawach dziecka stanowi: „Państwa- strony zobowiązują się do
szerzenia informacji o zasadach i postanowieniach niniejszej konwencji zarówno wśród
dorosłych, jak i dzieci, wykorzystując do tego celu będące w ich dyspozycji środki.”
Obowiązkiem szkoły jest dostarczenia uczniom podstawowych informacji na temat ich
praw. Ramowy statut szkoły obliguje do zapoznania uczniów ze statutem, a więc
prawami i uprawnieniami.
Zaś art.13mówi, że dziecko ma prawo „do swobody poszukiwania, otrzymywania i
przekazywania informacji oraz idei, wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w
formie ustnej, pisemnej, bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z
wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka” oraz że
„wykonywanie tego prawa może podlegać pewnym ograniczeniom, lecz tylko takim,
które są przewidziane przez prawo i które są konieczne: dla poszanowania praw i reputacji
innych osób albo do ochrony bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego bądź
zdrowia albo moralności społecznej”.
W art.17 napisano: „państwa- strony uznają rolę spełnianą przez środki masowego
przekazu i zapewnią, aby dziecko miało dostęp do informacji oraz materiałów
pochodzących z różnych źródeł krajowych i międzynarodowych (...)”.
Art.10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności stanowi:
1. Każdy ma prawo do wolności i wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania
poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz
publicznych (...).
2. Korzystanie z tych wolności, jako pociągające za sobą obowiązki i odpowiedzialność,
może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są
przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym (...).
Uczniowie mają prawo do:
- otrzymywania informacji z różnych źródeł dostosowanych do wieku, zdolności
percepcyjnych, potrzeb i zainteresowań
-
otrzymywania informacji dotyczących ucznia i środowiska szkolnego
2. Prawo do swobody wyrażania myśli, przekonań, w szczególności dotyczących życia
szkoły, a także światopoglądowych i religijnych.
W art. 12 Konwencji o prawach dziecka napisano: „Państwa- strony zapewniają dziecku,
które jest zdolne do kształtowania swych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania
własnych poglądów we wszystkich sprawach dziecka dotyczących, przyjmując je z należytą
uwagą, stosownie do woli oraz dojrzałości dziecka.” Dzięki temu dziecko uczy się
prezentować własnych argumentów, a także szacunku i tolerancji wobec ludzi myślących
inaczej.
Wolność wypowiedzi jako:
- możliwość wypowiadania własnych sądów , opinii na temat programów i metod nauczania
oraz spraw ważnych w życiu szkoły, klasy, wygłoszenia opinii, przedstawienia własnego
stanowiska
„Państwa- strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania.
(...)” art. 14 KoPDz.
Wolność myśli, sumienia i wyznania jako:
- możliwość uzewnętrzniania przekonań religijnych i światopoglądowych; równe traktowanie,
niezależnie od wyznawanej religii, światopoglądu; tolerancja wobec „inności” religijnej,
kulturowej, etnicznej.
3. Prawo do życia bez przemocy oraz życzliwego i podmiotowego traktowania w procesie
dydaktycznym.
Konwencja o prawach dziecka w art. 19 stanowi: „Państwa- strony będą podejmowały
wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz
wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej bądź
psychicznej, krzywdy lub zaniedbania bądź złego traktowania (...)”.
Art. 40 Konstytucji stanowi: „Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu,
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się kar cielesnych.”
Zgodnie z przepisami oświatowymi, w szkole nie wolno stosować kar naruszających godność
i nietykalność cielesną ucznia, więc niemożność stosowania form przemocy fizycznej oraz
poszanowanie godności ucznia (zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji
psychicznej itp.).
4. Prawo do wpływania na życie szkoły przez działalność samorządową oraz zrzeszanie
się w organizacjach szkolnych.
W ramowym statucie szkoły publicznej napisano: „uczeń ma prawo do wpływania na życie
szkoły przez działalność samorządową oraz zrzeszanie się w organizacjach działających w
szkole”.
Wolność zrzeszania się jako:
- możliwość działania w samorządzie szkolnym i rola samorządu szkolnego w decydowaniu o
ważnych sprawach dotyczących uczniów, wydawanie gazetki szkolnej- forma działalności
samorządu i możliwość wypowiadania się w sprawach szkoły.
5. Prawo do prywatności
Art. 16 Konwencji o prawach dziecka mówi:
1. Żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego
życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy w korespondencję ani bezprawnym
zamachom na jego honor i reputację.
2. Dziecko ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub
zamachom”.
Art. 8 Konwencji Europejskiej mówi:
1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego
mieszkania i korespondencji”
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z
wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym
społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub
dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę
zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”.
W szkole prawo do prywatności powinno oznaczać:
- ochronę danych osobowych ,zakaz publicznego komentowania sytuacji rodzinnej,
społecznej, osobistej ucznia.