Wykład I

Wykład I
Rola państwa we współczesnej gospodarce rynkowej
Polityka gospodarcza jest to świadome oddziaływanie władz państwowych na
gospodarkę narodową – na jej dynamikę i strukturę, na stosunki ekonomiczne w
państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą.
Polityka gospodarcza jest praktycznym zastosowaniem praw ujawnionych
przez teorię ekonomii dla osiągnięcia za pomocą metod racjonalnego
gospodarowania, celów określanych przez państwo.
Podmiot realizujący politykę gospodarczą – władza państwowa.
Władza
państwowa
–
struktura
administracyjna
dysponująca
władzą
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; centralne oraz lokalne instytucje i
urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem danego
systemu społeczno – gospodarczego (w wąskim rozumieniu - rząd).
Przedmiot oddziaływania – gospodarka narodowa.
Gospodarkę
narodową
określamy
często
mianem
wielkiego
systemu
społecznego, chcąc przez to podkreślić, że jest ona pewną całością, składającą
się z wielu sprzężonych ze sobą elementów, służących wspólnemu celowi –
zaspokajaniu potrzeb ludzkich, przez produkcję dóbr i usług oraz ich podział
między członków społeczeństwa.
O poziomie zaspokajania potrzeb narodu rozstrzyga przede wszystkim stan
gospodarki kraju.
O stanie gospodarki decydują:
 Potencjalne możliwości produkcyjne gospodarki będące funkcją zasobów
naturalnych, majątkowych i potencjalnych zasobów pracy
P` = f (N,M,L)
W krótkim okresie potencjał ten traktujemy jako zmienne niezależne, w
długim okresie pożądane jest oddziaływanie na wzrost zasobów, a przez to
na powiększanie potencjału ekonomicznego kraju.
 Wielkość faktycznej działalności gospodarczej – syntetyczną miarą
rozmiarów produkcji jest produkt narodowy brutto PNB (GNP – Gross
National Product)
Cele polityki gospodarczej
Cele krótkookresowe związane z polityką stabilizacyjną:
 przeciwdziałanie bezrobociu
 walka z inflacją
 zapobieganie bieżącym wahaniom koniunktury
 równowaga bilansu płatniczego
Cele długookresowe:
 regulowanie długookresowej stopy wzrostu gospodarczego
 przemiany strukturalne gospodarki
 oddziaływanie na kierunki postępu naukowo-technicznego
 ochrona środowiska
Cele konkurencyjne - realizacja jednego z wyznaczonych celów wchodzących w
skład określonego zespołu wyklucza lub utrudnia osiągnięcie innego (np.
magiczny kwadrat), wynika m.in. z ograniczoności zasobów oraz braku
wypracowanych metod realizacji celów:
 inflacja i bezrobocie
 wzrost gospodarczy a walka z inflacją
 wzrost gospodarczy a ograniczanie bezrobocia
 wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów
 redystrybucja dochodów a bezrobocie
 redystrybucja dochodów a inflacja
Cele komplementarne – np. popieranie rozwoju drobnej przedsiębiorczości i
walka z bezrobociem.
Cele neutralne – np. ..........
Rola państwa w gospodarce
Argumenty za ekonomiczną rolą państwa w gospodarce.
Podstawowymi argumentami przemawiającymi za koniecznością aktywnego
funkcjonowania
państwa
w
gospodarce
rynkowej
są:
konieczność
zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej oraz
niedoskonałości mechanizmu rynkowego.
Pierwsza kwestia wiąże się z neoklasyczną koncepcją państwa minimum, tzn.
powszechnie uznaje się konieczność tworzenia przez państwo norm prawnych
oraz ich egzekwowanie, szczególnie istotna zaś jest ochrona przez państwo
prawa własności.
Druga kwestia wiąże się z przyjęciem założenia, że mechanizm rynkowy nie jest
w pełni doskonały i w pewnych obszarach gospodarki rynkowej niezbędna jest
interwencja państwa (główny spór w koncepcjach polityki gospodarczej odnosi
się do zakresu tej interwencji).
Korygowanie działań mechanizmu rynkowego
Słabości „niewidzialnej ręki”
rynku
Niedoskonała konkurencja,
monopole, niedoskonała
informacja; ograniczona
mobilność czynników
produkcji
Koszty zewnętrzne*
(społeczne), np. powodowane
przez firmy prywatne
naruszenie stanu środowiska
naturalnego
Brak zainteresowania
przedsiębiorców prywatnych
pewnymi dziedzinami
działalności, zwłaszcza w
sferze tzw. dóbr
publicznych**, trudności w
egzekwowaniu opłat za
korzystanie z tego typu dóbr
Uznane za nadmierne
rozpiętości w poziomie
dochodów i warunków życia
ludności
Wahania koniunktury, recesja
i niskie tempo wzrostu,
bezrobocie
Interwencja państwa
Nieefektywność
Interwencja na rynku,
podtrzymywanie konkurencji,
wzmacnianie systemu obiegu
informacji, usuwanie bariery
wejścia na rynek
Interwencja, wprowadzanie
ograniczeń swobody
działalności przedsiębiorstw
Przykłady działań polityki
gospodarczej
Ustawodawstwo
antymonopolowe, decyzje
urzędów antymonopolowych
Wprowadzanie przepisów
dotyczących ochrony
środowiska naturalnego,
warunków technicznych itd.
Subsydiowanie działalności w Budowa i rozbudowa
tych dziedzinach lub zlecanie urządzeń infrastrukturalnych
ich instytucjom publicznym
(dróg, kanałów itd.)
Nierówności dochodów
Redystrybucja dochodów
Niestabilność gospodarki
Oddziaływanie stabilizacyjne
polityki makroekonomicznej
Progresja podatkowa, zasiłki
społeczne
Regulacja podaży pieniądza,
zachęty w systemie
podatkowym dla inwestorów,
inwestycje publiczne itd.
*Efekty zewnętrzne – są to korzyści lub szkody powstałe u innych podmiotów (producentów
lub konsumentów) na skutek działania danego podmiotu (producenta lub konsumenta) za
które nie płaci lub nie otrzymuje zapłaty.
** Dobra publiczne dobra, które są kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże
grupy ludzi lub rządy. W przypadku dóbr publicznych pozostawienie ich produkcji
prywatnym przedsiębiorcom, z różnych powodów nie byłoby właściwe.
Argumenty przeciw ekonomicznej roli państwa:
 regulacji państwowych, zwłaszcza wtedy, gdy te regulacje rzutują
bezpośrednio lub pośrednio na ceny produktów lub usług (przykład
hodowli trzody chlewnej);
 zniekształcone informacje – im większy zakres państwowych
regulacji,
tym bardziej
zniekształcone,
mniej
obiektywne
są
informacje;
 zmniejszona
elastyczność
systemu
gospodarczego
wywołana
biurokratyzacją i usztywnieniem procesów decyzyjnych – im większy
rozrost biurokracji państwowej i zasięg ingerowania w gospodarkę,
tym mniejsza elastyczność systemu;
 wysokie koszty interwencjonizmu państwowego przy równocześnie
niewielkiej skuteczności wielu działań; pojawienie się stanów
nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w wyniku
 osłabienie bodźców związanych z rynkiem;
 niereprezentatywność państwa (rządu) – funkcjonariusze państwa
mogą działać przede wszystkim w interesie własnym, a nie w interesie
obywateli;
 ograniczanie wolności jednostki i hamowanie oddolnej inicjatywy
Niedoskonałości funkcji alokacyjnej (rozmieszczenie czynników wytwórczych)
Niedoskonałości aktywnej roli państwa w gospodarce możemy rozpatrywać
poprzez pryzmat dwóch płaszczyzn oddziaływania państwa: w sferze realnej i
sferze regulacyjnej.
Oddziaływanie państwa w sferze realnej – ekonomiczna rola państwa
rozumiana jako wielkość sektora publicznego; bezpośrednie zaangażowanie się
państwa w sferę produkcyjna
Państwo jako właściciel środków produkcji cechuje niska efektywność działania
w porównaniu do podmiotów działających w sektorze prywatnym.
Państwo jako właściciel jest w większym stopniu niż właściciel prywatny
podatne na dwa antyefektywnościowe zachowania:
 miękkie finansowanie swych przedsiębiorstw (zwłaszcza w okresie
trudności);
 obsadzanie i ocenę kadry kierowniczej przedsiębiorstw publicznych na
podstawie powiązań personalnych, a nie kryteriów kompetencyjnofinansowych.
Oddziaływanie państwa w sferze regulacyjnej – państwo dysponując
usankcjonowanym monopolem przymusu, występuje w gospodarce jako organ
określający makro i mikroekonomiczne warunki funkcjonowania podmiotów
rynkowych. Reguluje procesy gospodarcze głównie przy wykorzystaniu
narzędzi polityki pieniężnej i budżetowej.
Państwo realizując tą funkcję nie zawsze stoi na straży interesu publicznego.
Państwo może realizować interesy:
 decydentów politycznych (koncepcja państwa drapieżnika, state as a
„predator”)
 urzędników państwowych
 oddolnych grup nacisku
Nieefektywność funkcji stabilizacyjnej
Opóźnienia w mechanizmie monetarnym = dotyczą reakcji produkcji i
zatrudnienia na zmiany w sferze finansowej wywołane przez zmiany stóp
procentowych, uniemożliwia to tzw. Precyzyjne dostrajanie (fine tuning)
gospodarki.
Efekt wypychania – dotyczy wypierania wydatków prywatnych przez wydatki
rządowe.
Koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego – wynika z uzależnienia
decyzji państwa co do poziomu wydatków budżetowych oraz podaży pieniądza
od konkretnego okresu cyklu wyborczego (przed i po wyborach).
Oczekiwania inflacyjne – przewidywania odnoszące się do wystąpienia inflacji
mogą spowodować, iż stymulowanie popytu może być skuteczne jedynie w
krótkim okresie lub nieskuteczne w ogóle.