Pierwszy tydzień w szkole. Jak pomóc dziecku zaadaptować się w

AAA
Pierwszy tydzień w szkole. Jak pomóc dziecku
zaadaptować się w nowym miejscu?
Opracowała: Dorota Zinkiewicz - psycholog w szkole podstawowej i poradni psychologiczno-pedagogicznej
Zastanawiając się nad pierwszym dniem ucznia w szkole, warto przeanalizować aspekt dojrzałości szkolnej.
Dojrzałość szkolna...
Dojrzałość szkolna bywa różnie określana, zależnie od kierunku badań, zakresu wiedzy o uczniu i definicji
procesu uczenia się. Biorąc pod uwagę wybrany element rozwoju, kryterium gotowości do rozpoczęcia nauki
szkole jest przejście od całościowego do analitycznego spostrzegania przedmiotów i zjawisk. Według innych
autorów dojrzałość szkolna wiąże się z gotowością dziecka do uczenia się lub jako prognoza powodzenia w
nauce w klasie I. Stan ten to osiągnięcie pewnego poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego,
sprzyjającego wytworzeniu się dyspozycji określanych jako wrażliwość na naukę szkolną i podatność na
uczenie. Ważne, by dziecku towarzyszyło zainteresowanie wiedzą, ciekawość, potrzeba odkrywania i chęć
bycia uczniem. Zadaniem nauczyciela pierwszaków jest wykorzystanie ich naturalnej potrzeby poznania i
zrozumienia otaczającego ich świata. Dziecko podatne na uczenie potrafi uczyć się pod kierunkiem
nauczyciela i współpracując z nim, znajdując miejsce w zespole klasowym i dostosowując się do reguł
rządzących grupą, reagując na polecenia nauczyciela i wykonując je. Istotna jest organizacja procesu
nauczania i uczenia się dziecka – odpowiedni rozkład materiału nauczania (jego struktura, układ treści) oraz
dobór odpowiednich metod realizacji – stosownie do poziomu rozwoju ucznia.
Gotowość dziecka do uczenia się reaktywnego, tj. odbywającego się pod kierunkiem nauczyciela i przy jego
współpracy wymaga wytworzenia zespołu cech fizycznych, psychicznych, emocjonalno – społecznych, które
pozwalają na efektywne uczenie się (jest to tzw. gotowość szkolna). Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej
posiada następujące cechy: w sferze intelektualnej odpowiedni poziom rozwoju procesów poznawczych,
sposobów rozumowania i uczenia się, przekształcania wiedzy pod wpływem doświadczenia. Znaczący jest
ogólny zasób doświadczeń, wiadomości i umiejętności, będących podstawą rozwoju myślenia. Do
uzyskiwania zadowalających postępów w nauce (w uczeniu się i rozwoju) nie wystarczy jednak tylko
odpowiedni wynik w teście inteligencji. Oprócz inteligencji wymagana jest od dziecka zdolność skupienia
uwagi na zadaniach stawianych przez nauczyciela – a nie tylko na sprawach, które interesują dziecko. Dla
powodzenia w uczeniu się ważne są właściwości uwagi i podatność na zmiany poznawcze. Oznacza to
umiejętność intencjonalnego koncentrowania uwagi na przedmiocie, wytrwałość w podejmowaniu wysiłku,
by zrealizować zadanie (D. Wood). Wyróżnić można zatem trzy kryteria gotowości dziecka do uczenia się:
• jego zainteresowanie uczeniem się,
• czas utrzymania się tego zainteresowania
• wyniki osiągane dzięki ćwiczeniom.
Pożądane cechy i właściwości rozwojowe dziecka w sferze emocjonalno
– społecznej...
Pożądane cechy i właściwości rozwojowe dziecka w sferze emocjonalno – społecznej są niezbędnym
elementem dojrzałości szkolnej. Związane są one z ogólną postawą wobec świata oraz ze stosunkiem do
dorosłych i rówieśników oraz nowej sytuacji. Niezbędne jest, by dziecko odnalazło się w środowisku
szkolnym i przystosowało do jego wymogów, rozumiejąc i akceptując je, i przestrzegając ich.
Pierwszy tydzień w szkole. Jak pomóc dziecku zaadaptować się w nowym miejscu?
1
Przydatne jest poczucie obowiązku i odpowiedzialność. Nie należy zapominać o umiejętnościach
komunikacyjnych – zdolności porozumiewania się z nauczycielem i właściwego reagowania na jego
polecenia. Prawidłowy rozwój emocjonalny i zrównoważenie w tej sferze umożliwia dziecku właściwy
stosunek do szkolnych problemów. Dziecko powinno umieć opanować emocje popędowe, odraczać reakcje,
powściągać złość, opanowywać lęki i obawy oraz inne stany uczuciowe. Ufność we własne siły i możliwości
oraz przekonanie, że da sobie radę w nowym środowisku, zaufanie do wychowawcy i kolegów stanowi
pozytywny kapitał początkującego ucznia. Poza uświadamianiem sobie swojej wartości uczeń ten potrafi
dostrzec wartość innych.
Konkludując – miarą dojrzałości szkolnej jest umiejętność funkcjonowania w środowisku szkoły, współpraca
z kolegami w klasie, przestrzeganie porządku i regulaminu, poddanie się autorytetowi nauczyciela i właściwe
reagowanie na jego polecenia.
Kolejny element gotowości szkolnej to poziom rozwoju fizycznego (motorycznego). Dziecko dojrzałe do
nauki szkolnej charakteryzuje się dobrą koordynacją ruchów, szczególnie rąk, odpowiednią kontrolą ruchów,
precyzją i wytrwałością.
Zdarza się, że trzy rodzaje gotowości szkolnej nie rozwijają się jednocześnie, np. dziecko o wysokiej
gotowości intelektualnej nie jest jeszcze gotowe do bycia w grupie. Pomocne jest diagnozowanie gotowości
szkolnej w poszczególnych obszarach i stymulowanie słabiej rozwiniętej sfery, by umożliwić dziecku dobre
funkcjonowanie w roli ucznia. „Gotowość nie jest stanem, na który wystarczy czekać; trzeba ją wykształcić
lub stworzyć jej sprzyjające warunki rozwoju” (J. Bruner). Nauczanie rozpoczyna się na długo przed pójściem
do szkoły i przygotowanie do nauki szkolnej nie rozpoczyna się „zerówce”, lecz na gotowość szkolną składają
się doświadczenia zbierane przez dziecko w domu rodzinnym i przedszkolu już od 2 – 3 roku życia. Ważne
jest, by wspomagać dziecko w dochodzeniu do dojrzałości szkolnej, a potem dbać o rozwój jego zdolności do
samodzielnego uczenia się i stawiać mu zadania odpowiednie do możliwości rozwojowych.
Na każdym etapie edukacji bardzo istotny jest wpływ nauczyciela na funkcjonowanie jego
podopiecznych. Oddziałuje on w większym stopniu poprzez swoje zachowanie niż przez słowa. Decydujący
wpływ na kształtowanie się grupy uczniów (klasy) ma nie tylko pierwszy tydzień, ale pierwsze 6 - 8
tygodni pobytu dzieci w szkole. W każdym z kolejnych etapów nauczyciel powinien być świadomy, jakie są
najważniejsze potrzeby dzieci i jak może je zaspokoić oraz jak właściwie kierować procesami, którym
podlegają jego uczniowie.
Fazy rozwoju grupy...
Klasa (zespół uczniów) jest grupą dynamicznie rozwijającą się. Niezależnie od znajomości faz rozwoju
grupy nauczycielowi niezbędne są wiadomości z zakresu psychologii rozwojowej. Uświadomienie sobie,
jakie problemy pojawiają się w określonym wieku, umożliwia spojrzenie pod innym kątem na to, co dzieje się
z poszczególnymi uczniami bądź z całą klasą. Przydatna jest ponadto znajomość i umiejętność rozpoznawania
ról grupowych i przyczyn wchodzenia w nie przez dzieci.
Debiut w roli ucznia wymagał będzie od siedmiolatka przejścia najpierw przez pierwszą fazę rozwoju każdej
grupy, fazę tworzenia grupy i orientacji. Faza ta trwa ok. 2 tygodni. Dzieci gromadzą informacje na temat
organizacji przestrzeni w klasie i szkole, próbują zapamiętać swoje imiona, poznają osoby pracujące w szkole,
przedmioty, których będą się uczyć. Najważniejszym zadaniem nauczyciela w tym okresie jest zapewnienie
uczniom poczucia bezpieczeństwa poprzez jasne i wyraziste sformułowanie oczekiwań wobec nich.
Nauczyciel występuje wówczas w roli przewodnika, więc powinien zadbać o podstawowe sprawy, np.
oprowadzić klasę po szkole, stwarzać okazje do poznawania się, bardzo konsekwentnie postępować wobec
podopiecznych. W tym etapie dzieci charakteryzuje silna psychologiczna zależność od nauczyciela i on
Pożądane cechy i właściwości rozwojowe dziecka w sferze emocjonalno– społecznej...
2
podejmuje większość decyzji. W miarę upływu czasu uczniowie staną się bardziej gotowi do przyjmowania
odpowiedzialności za to, co dzieje się w klasie.
W drugiej fazie – tworzenia ról i relacji – wykrystalizuje się struktura grupy. Uczniowie ustalą, kto będzie
pełnił jaką rolę w klasie. Procesy grupowe nasilą się wówczas i rolą nauczyciela będzie stawianie zadań
służących lepszemu poznawaniu się w warunkach współpracy. W tej fazie wytworzą się trwalsze sympatie i
antypatie, toteż kolejnym zadaniem nauczyciela będzie ułatwianie budowania więzi miedzy uczniami.
Sprzyjają temu zadania, podczas których uczniowie mogą realizować wspólne cele, pracując w małych
zespołach. Atmosfera współdziałania powinna być na tym etapie ważniejsza od wypracowanych efektów,
gdyż jeżeli nauczyciel będzie w tej fazie wzmacniał konkurencję między dziećmi, klasa podzieli się na
rywalizujące podgrupy.
Istotne dla nauczyciela jest właściwe przygotowanie i przejście przez trzecią fazę rozwoju grupy, tj. fazę
wypracowywania norm i celów. Uczniowie zorientują się, jakie lekcje są najważniejsze, jakie zachowania
aprobowane, a jakie karane. Grupa w tym okresie musi wypracować swoje cele – niepisane zasady, które będą
doskonale znane wszystkim członkom grupy i które decydująco wpłyną na ich funkcjonowanie. Nauczyciel
będzie dla klasy modelem niepisanych zasad. Istotne jest, by niezwłocznie od początku reagował na
niepokojące zjawiska w klasie. Nawet gdy jego interwencja nie będzie do końca udana, może zapobiec
eskalacji niepożądanych zachowań. Nauczyciel stanowczo rozdzielający bijące się osoby, pokazuje im, że nie
akceptuje takiego sposobu rozwiązywania konfliktów. Brak reakcji będzie sygnałem, który spowoduje w
krótkim czasie utrwalenie walki jako dopuszczalnej normy zachowania w takiej sytuacji. Od początku warto
pamiętać o zjawiskach, jakie może modelować zachowanie wychowawcy, zanim nawet klasa wspólnie dotrze
do fazy czwartej – wspólnej pracy. W tym okresie dopiero uczniowie w największym stopniu poznają wiedzę
z różnych przedmiotów. Często nauczyciele uważają ten okres za najistotniejszy, lecz bez odpowiedniego
przejścia przez fazy wcześniejsze, nie jest możliwe prawidłowe realizowanie celów. Dwa główne zadania
nauczycieli w tej fazie to:
• dbanie o potrzeby emocjonalne uczniów
• oraz rozwijanie ich umiejętności społecznych.
Gdy klasa wypracuje wcześniej pozytywne normy i żaden uczeń nie zostanie odrzucony, rola nauczyciela
sprowadzi się do obserwacji i wzmacniania osób słabszych w klasie. Nauczyciel nadal powinien być wzorem
prawidłowej, jasnej i otwartej komunikacji. Modeluje on postawy w grupie nie tylko poprzez lekcje, także
poprzez zachowania w codziennych sytuacjach. Ważnymi umiejętnościami społecznymi, które warto
wówczas rozwijać u dzieci, aby ułatwić im rozwiązywanie problemów, są: słuchanie, rozumienie, wyrażanie
własnych emocji i potrzeb, prezentowanie i konfrontacja opinii, podejmowanie decyzji w grupie, wyrażanie
krytyki w konstruktywnej formie
Fazy rozwoju grupy...
3