Klimat szkoły i relacje rówieśnicze a przemoc i agresja wśród dzieci

KLIMAT SZKOŁY I RELACJE
RÓWIEŚNICZE A PRZEMOC I
AGRESJA WŚRÓD DZIECI I
MŁODZIEŻY
DR WIESŁAW POLESZAK,
WYŻSZA SZKOŁA EKONOMII I INNOWACJI W LUBLINIE
POZIOMY WŁĄCZANIA/WYKLUCZANIA
W RELACJACH INTERPERSONALNYCH
Poziom relacji
Maksymalne włączenie
Definicja
Inni
podejmują
wysiłek
do
poznania
jednostki
Aktywne włączenie
Inni otwierają się na jednostkę
Pasywne włączenie
Inni pozwalają jednostce na włączenie się
Ambiwalencja
Inni nie dbają czy jednostka jest włączona
czy wykluczona, są obojętni na nią
Pasywne wykluczenie
Inni ignorują jednostkę
Aktywne wykluczenie
Inni unikają jednostki
Maksymalne wykluczenie
Inni fizycznie odrzucają, stosują ostracyzm,
porzucają lub wydalają jednostkę z grupy
DLACZEGO WARTO ZAJMOWAĆ SIĘ
WYKLUCZENIEM Z GRUPY?
Wykluczenie nie dzieje się natychmiastowo – to proces od włączania do wykluczenia, od pełnej
akceptacji do odrzucenia. To proces:
 dynamiczny i wielowymiarowy, jest często zjawiskiem kumulatywnym, prowadzącym do
wielowymiarowej deprywacji;
 przejawia się brakiem lub niewystarczającym poziomem uczestnictwa w głównym nurcie życia
grupy rówieśniczej lub społeczności;
 może przejawiać się/skutkować zerwaniem więzi rówieśniczych, rodzinnych, społecznych;
utratą poczucia sensu życia i zaburzeń w budowaniu tożsamości osobistej i społecznej;
 niesie z sobą zagrożenie związane z powielaniem modelu zachowań i przenoszeniem pewnych
mechanizmów przystosowania na dalsze etapy życia i rozwoju; konsekwencje wykluczenia
mają ponadczasowy charakter.
KTO JEST NAJBARDZIEJ ZAGROŻONY
ODRZUCENIEM RÓWIEŚNICZYM
 Prezentujących wobec rówieśników zachowania awersyjne i dominujące,
 Nierespektujących autorytetów,
 Przejawiających poważne zachowania buntownicze,
 Prezentujących bardzo nasilone wycofanie społeczne oraz niechęć lub wrogość w
stosunku do rówieśników,
 Przystosowanych do rówieśników, ale odznaczających się poważnymi deficytami
(niski iloraz inteligencji, upośledzenie umysłowe czy niska atrakcyjność fizyczna)
Rolf, Sells i Golden (1972)
CO JEST PRZYCZYNĄ ODRZUCENIA
RÓWIEŚNICZEGO?
W sferze poznawczej
W sferze emocjonalnej
W sferze behawioralnej
W SFERZE POZNAWCZEJ DZIECI ODRZUCANE PRZEZ
RÓWIEŚNIKÓW CHARAKTERYZUJĄ SIĘ:
 Obniżoną sprawnością intelektualną,
 Trudnościami w rozumieniu intencji i zamiarów innych ludzi (przetwarzanie informacji
społecznych),
 Obniżoną zdolnością przewidywania konsekwencji swoich zachowań,
 Przekonaniem, że agresja jest skutecznym sposobem realizacji celów (może to wynikać z
modelowania osób ważnych w otoczeniu: rodziców, wychowawców i rówieśników),
 Koncentracją na negatywnych elementach interakcji z innymi, przy pomijaniu i nie
dostrzeganiu wymiarów pozytywnych relacji,
 Niskim poziomem wiedzy na temat relacji społecznych i sposobów zachowywania się w
trudnych sytuacjach społecznych,
 Wreszcie, nieadekwatną samooceną, która ma związek ze sposobem funkcjonowania w
relacjach interpersonalnych.
(Deptuła, 2013)
W SFERZE EMOCJONALNEJ DZIECI DOŚWIADCZAJĄCE
ODRZUCENIA CHARAKTERYZUJĄ SIĘ:
 Większą częstotliwością przeżywania emocji przykrych, zwłaszcza gniewu i smutku, ale także
poczucie samotności, lęk społeczny, a nawet objawy depresji,
 Trudnościami w samokontroli emocjonalnej – nadpobudliwość, impulsywność,
nieumiejętność odraczania gratyfikacji,
 Obniżonym poziomem wrażliwości na potrzeby innych, niskim poziomem poczucia humoru,
 Trudnościami w radzeniu sobie z niepowodzeniami szkolnymi i przyjmowaniem niedojrzałych
sposobów ich rozwiązywania.
W SFERZE BEHAWIORALNEJ DZIECI DOŚWIADCZAJĄCE
ODRZUCENIA CHARAKTERYZUJĄ SIĘ:
 Przeciwstawnymi tendencjami w nawiązywaniu kontaktów – od wycofania się
do nadaktywności,
 Niskim poziomem umiejętności społecznych, w tym tendencjami do łamania
podstawowych norm społecznych oraz rzadszymi pozytywnymi interakcjami z
rówieśnikami,
 Większą częstotliwością zachowań destrukcyjnych, antyspołecznych i
buntowniczych, w tym nieprawidłowe zwracanie się do nauczyciela,
przeszkadzanie na lekcjach, nieodrabianie prac domowych i wagary,
 Tendencją do samotnych zabaw.
KLUCZOWE ELEMENTY WYKLUCZENIA
RÓWIEŚNICZEGO
Cechy osobiste
osób
wykluczonych i
wykluczających
Wykluczenie
rówieśnicze
Doświadczenia w
procesie włączania
się w relacje
rówieśnicze
Sprzężenie
zwrotne w
relacjach komplementarność
ról
BŁĘDNE KOŁO ODRZUCENIA RÓWIEŚNICZEGO
Niewłaściwa opieka i
wychowanie w rodzinie
Problemy
psychospołeczne w
życiu dorosłym
Problemy
psychospołeczne w
okresie dorastania
Zaburzenia w rozwoju
psychospołecznym oraz
negatywne nastawienie
do siebie i innych ludzi
Odrzucenie przez
rówieśników w okresie
dzieciństwa
ELEMENTY KLIMATU EMOCJONALNEGO KLUCZOWE DLA
ZAPOBIEGANIA WYKLUCZENIU
 Doświadczanie przez wychowanka zrozumienia i akceptacji (akceptacja osoby wychowanka, rozumienie
mechanizmów jego zachowania, informacja zwrotna oceniająca zachowanie i umożliwiająca wychowankowi
branie odpowiedzialności za własne życie),
 Poczucie więzi uczuciowych z wychowawcą (poczucie przynależności, doświadczanie ciepła emocjonalnego,
doświadczanie opiekuńczości),
 Otwartość we wzajemnych relacjach (wzajemna wymiana uczuć, wzajemna wymiana myśli, konkretność,
specyficzność, zaufanie jako wynik wzajemnej otwartości),
 Wzajemny szacunek wychowawcy i wychowanka (wzajemne zainteresowanie cudzym dobrem, poszanowanie
indywidualności drugiej osoby, ochrona godności osobistej drugiej osoby).
 Świadomość granic w życiu i rozwoju (świadomość destrukcyjnego znaczenia braku granic w wychowaniu,
znajomość granic, granice jako przejaw zasad, odniesienie zasad do wartości, kierowanie się wartościami jako
droga do odpowiedzialnego życia),
 Dzielenie się odpowiedzialnością za osiąganie zmian w procesie wychowania (wychowawca jest
odpowiedzialny za tworzenie wychowankowi warunków do rozwoju, wychowanek jest odpowiedzialny za
realizację zadań rozwojowych, efektem współpracy jest osiąganie celów wychowawczych).
NAJCZĘSTSZE BŁĘDY W PROFILAKTYCE WYKLUCZENIA
 Niewystarczająca ilość wiedzy wychowawców na temat problemów dziecka w przystosowaniu się
 Wprowadzanie dziecka z trudnościami do nie przygotowanej grupy
 Mało działań integracyjnych, a jeśli już są to zbyt płytkie
 Zbyt późne i ograniczone interwencje (lepiej wychowywać niż leczyć)
 Koncentracja na wykluczeniu a pomijanie włączania
 Zbyt wąskie działania – brak rozwiązań systemowych
 Koncentrowanie się na jednym z aktorów – wykluczonym lub wykluczającym
 Koncentrowanie się na jednostce i pomijanie grupy
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
ZAPRASZAM DO DYSKUSJI