WSTĘP „Jakość pomocy i opieki nad drugim człowiekiem nie może
advertisement
WSTĘP „Jakość pomocy i opieki nad drugim człowiekiem nie może być oceniana tylko w kategoriach wąsko rozumianej skuteczności działań, ograniczona do sfery potrzeb biologicznych, lecz musi uwzględniać również holistyczny wymiar istoty ludzkiej, ze względu na jego godność, jako osoby.” Bowiem działania ratownicze spotykają się z pozytywną oceną, jeśli będą one przejawem afirmacji godności osobowej tych, którzy potrzebują pomocy, wsparcia i opieki. Etyka w pracy ratowników oraz działanie nie stanowią rozłącznych składników, lecz ścisły związek, całość. Oznaczają warunek jakościowo sprawnej opieki. Konsekwencją uznania tego poglądu za słuszny jest praca nad rozwojem własnej osobowości, nad poznaniem i dostrzeżeniem znaczenia codziennych wartości moralnych, a w szczególności wartości godnościowych i prospołecznych, warunkujących odpowiednie postawy moralne. Etyka (definicja regulująca) – gr. Ethos (stałe miejsce zamieszkania, obyczaj) filozoficzna i normatywna teoria moralności, a dokładniej moralnej wartości czynu. Przedmiotem zainteresowania etyki jest czyn (ludzkie działanie, postępowanie). Można powiedzieć, że czyn jest przedmiotem materialnym etyki, o ile przedmiot materialny, to, to czym dana dziedzina się zajmuje. Etyk jednak interesuje się czynem „nie w ogóle”, lecz w określonym aspekcie, a mianowicie pod kątem jego wartości moralnej; chce wiedzieć, czy czyn jest moralnie dobry, czy zły. Ten aspekt czynu można uznać, za formalny przedmiot etyki, o ile przez przedmiot formalny rozumieć będziemy aspekt, w jakim dana dyscyplina traktuje swój przedmiot materialny. Łatwo zauważyć, że poszczególne dziedziny naukowe różnią się od siebie nade wszystko przedmiotem formalnym, nie zaś materialnym. O człowieku traktuje zarówno psychologia, jak i socjologia, nauki humanistyczne i antropologia biologiczna, filozofia i teologia – każda z tych nauk pod własnym kątem widzenia. Także czyn może być przedmiotem badań nie tylko etyka, ale i psychologa lub przedstawiciela nauk prawnych; każdy z nich będzie się interesował tym z innego powodu, inny będzie aspekt formalny, w jakim ów czyn będzie rozpatrywany. By jednak określić wartość moralną czynu (dobro lub zło), trzeba go odnieść do jakiegoś kryterium – i to do takiego, które wskazuje na źródło owej wartości, na właściwy jej charakter i wynikającą stąd specyficznie moralną powinność podjęcia lub zaniechania określonego działania. W etyce takie kryterium to norma moralności. Norma moralności to źródło i kryterium moralnej wartości (powinności) działania. Jednym z najważniejszych problemów etyki jest pytanie o to, w czym tę normę należy upatrywać. 1 DOBRO UŻYTECZNE, PRZYJEMNE I GODZIWE Co to znaczy moralnie dobry lub zły? Takie wartościujące kwalifikacje (dobry/zły) stosujemy przecież również do dzieł sztuki i dóbr użytkowych. W tradycji filozoficznej zwykło się odróżniać trzy rodzaje dóbr: Użyteczne (łac. Bonum utile) – pieniądze, narzędzia, meble, samochody – to dobra użyteczne, wyprodukowane przez człowieka i służące określonym celom. Ale mamy też dobra natury (Matki Ziemi). Jako środek do osiągnięcia zamierzonego celu można wykorzystywać właściwie wszystko i wszystkich – każde Bonum utile, co rodzi moralne problemy, bowiem nie każde „dobro” dopuszcza takie traktowanie. Przyjemne (łac. Bonum delectabile) – piękno gór, dzieła malarskie, utwory muzyczne. To dobro, które traktujemy „teleologicznie”, czyli jako cel, nie jak środek do celu: zachwyt, kontemplacja, zasłuchanie, to terminy określające nasz estetyczny stosunek do tego rodzaju dóbr. Można patrzeć na obraz utylitarnie, jako na lokatę kapitału, ale to nie będzie postawa delectabile. Oczywiście w drugą stronę, czyli podchodząc estetycznie do przedmiotów użytkowych też można, lecz nie będzie to postawa utile. Godziwe (łac. Bonum honestum), czyli to, co „godzi się” człowiekowi. Powiadamy, że nie godzi się człowieka traktować, jak zwierze, że ktoś postąpił godnie, jeśli w swym postępowaniu odsłonił szlachetne rysy swego człowieczeństwa. Dobrem moralnym jest, więc to dobro, które odnosi się do człowieka, jako człowieka, dobro, które istotny sens człowieczeństwa potwierdza, które pomaga człowiekowi w osiągnięciu pełni człowieczeństwa. Przez to „kwalifikacja moralna” znaczy tyle, co „kwalifikacja odnosząca się do człowieka, jako człowieka”. Tym różni się moralna ocena człowieka od jego oceny funkcjonalnej (pozamoralnej). Oceny pozamoralnej odnoszą się do dziedzin ludzkich umiejętności i postępowania. Np. dobry lekarz to tyle, co dobry, jako lekarz, ale Np. kiepski dyrektor, lub dobry aktor nie musi być dobrym reżyserem. Niekiedy zestawia się oceny moralne z poza moralnymi i tak, np. dobry lekarz, aktor, reżyser, ale zły człowiek, tj. dobry, jako lekarz, aktor, reżyser, ale zły, jako człowiek. Ale sensownie nie można powiedzieć, że ktoś jest moralnie dobry, ale jest złym człowiekiem, ponieważ dobry moralnie znaczy właśnie dobry, jako człowiek, dobry w głębszym wymiarze, obejmującym całe jego człowieczeństwo, nie zaś tylko niektóre jego sprawności. Moralna ocena odnosi się nade wszystko do czynów ludzkich. Czyny ludzkie wyrastają jednak z ludzkich postaw, mówią coś o człowieku samym, mówią właśnie, jako o człowieku. Etyka traktuje w pierwszym rzędzie o czynie, poprzez czyn zaś jej „przedmiotem materialnym” staje się także ludzka postawa, a w końcu sam człowiek. 2 ETYKA A NAUKI POKREWNE Etyka, jako dyscyplina normatywna (nie pyta tylko, jakie czyny są dobre, ale też, dlaczego?) – usiłuje sformułować i uzasadnić wypowiedzi normatywne (oceny i normy). Nauki pomocne etyki to: Socjologia moralności – analiza wpływu różnych czynników na poglądy moralne i standardy zachowań w danej grupie społecznej Psychologia moralności – bada specyfikę przeżyć moralnych, takich jak, Np. poczucie winy, a także ich związek z innymi elementami ludzkiej psychiki. Historia myśli etycznej – przedstawia poglądy różnych myślicieli na sprawy moralne. Dyscypliny te jednak nie mogą zastąpić etyki, ponieważ nie odpowiadają, które z zachowań i dlaczego są słuszne. Przez to socjologia i psychologia moralności stanowią działy etyki opisowej – etologii, a nie normatywnej. Etyka przynależy do tzw. Wiedzy praktycznej, obok polityki, medycyny i szeregu innych dyscyplin, które wymagają nie małej erudycji, ale zmierzają do formułowania określonych dyrektyw, odpowiadają na pytanie jak postępować? Ale zajmuje wśród nich miejsce szczególne. Polityka, czy medycyna, różnego typu metodyki działania wskazują, jak najlepiej postępować w określonym wymiarze ludzkiego życia, by osiągnąć zamierzony cel. Etyka skupiająca uwagę na dobru moralnym jako tym, które odpowiada człowiekowi jako człowiekowi, pyta po prostu jak żyć? SPECYFIKACJA DOBRA MORALNEGO: SZCZĘŚCIE, NAKAZ, CZY MIŁOŚĆ? Eudajmonizm (gr. eudajmonia - szczęście): szczęście źródłem dobra i celem życia człowieka. (Arystoteles Etyka Nikomachejska). Kiedy człowiek podejmuje działanie, to przyświeca mu jakiś określony cel, w którym działający podmiot upatruje jakieś określone dobro. Dobro bliższe służy zazwyczaj osiągnięciu dalszego i trudniejszego dobra. w ten sposób tworzy się łańcuch dóbr i działań zmierzających do ich osiągnięcia; łańcuch, który nie może składać się wyłącznie z dóbr i skutków. U ich kresu musi być dobro-cel ostateczny: takie dobro, ku któremu zmierza człowiek dla niego samego. Jest to szczęście, a być szczęśliwym to dobrze żyć i dobrze się mieć. Eudajmonizm utrzymuje, że czyn jest moralnie dobry, gdy prowadzi do szczęścia, ku któremu z natury swej zmierza każdy człowiek. Najwyższe szczęście wg Arystotelesa daje kontemplacja bóstwa (Pierwszego Poruszyciela, który sam nie poruszony jest celem dążeń całego świata. kontemplacja jest bowiem wg niego najdoskonalszym aktem najdoskonalszej władzy ludzkiej (rozumu) wobec najdoskonalszego jej przedmiotu (bóstwa). Taka odmiana eudajmonizmu nazywana jest perfekcjonizmem (łac. doskonały). hedonizm (gr. hedone - przyjemność). Odmiana eudajmonizmu cechująca się utożsamianiem szczęścia z przyjemnością, stworzona przez Arystypa z Cyreny. aretyzm (gr. arete - cnota), eudajmonizm aretyczny, stworzony przez Antystenesa z Aten 3 upatruje istotę szczęścia w cnocie. Wg Sokratesa cnota jest wiedzą (o tym co jest dobre) i kto tą wiedzę posiada nie może czynić zła. hedonizm nowożytny (utylitaryzm) w odróżnieniu od starożytnego kryterium wartościowania upatruje dobro-szczęście w przyjemności całej społeczności (całej ludzkości), a nie jednostki. Jego twórcy J. Bentham i J.S. Mill uważali, że tylko takie działanie zasługuje na aprobatę, które przynosi więcej zysków niż strat, najkorzystniejsze skutki. Deontonomizm (gr. dein - powinność i nomos - prawo): etyka posłuszeństwa nakazom. Według tego stanowiska czyn jest moralnie dobry wówczas gdy jest zgodny z nakazem odpowiedniego autorytetu. Deontonomizm heteronomiczny uznaje za autorytet moralny jakąś instancję zewnętrzną wobec podmiotu działania, Np. heteronomiczny Deontonomizm teologiczny upatruje instancję nakazodawczą w Bogu. Pozytywizm etyczny rangę nakazodawczą przypisuje jakiejś wywyższonej osobie ludzkiej, klasie społecznej lub instytucji. Deontonomizm autonomiczny - nakazodawczym autorytetem jest człowiek sam dla siebie Personalizm - Już obecność drugiej osoby wywołuje moralne zobowiązania podmiotu, w szczególnej wartości (godności) osoby ludzkiej znajduje podstawę i uzasadnienie bezinteresowność znamionująca moralną powinność działania. Człowiek z racji tego kim jest (posiada ludzką godność), zasługuje na to, by działać dla jego dobra i tak pojęty respekt dla osoby ludzkiej stanowi jedyny rzetelny fundament etyki. Stoicy powiadali „Homo domini res sacra” (człowiek człowiekowi świętością). Wg św. Tomasza osoba jest bytem najdoskonalszym w całej naturze i dlatego przysługuje jej szczególna godność. Kant (druga forma imperatywu kategorycznego): „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka” Ewangelia: Pierwszym przykazaniem jest przykazanie miłości. Max Scheller: możliwość i potrzeba dostrzeżenia wartości, które zakorzenione są w osobie ludzkiej i, których poszanowanie jest wyrazem szacunku dla człowieka. Cz. Znamierowski: zasada życzliwości powszechnej naczelną normą moralną. T. Kotarbiński: ideałem etycznym jest postawa spolegliwego opiekuna. 4 K. Wojtyła: fundamentem etyki norma personalistyczna. W opozycji do utylitaryzmu i Kanta. Wspólnym mianownikiem tych poglądów jest prawda, że człowiekowi należny jest – z racji przysługującej mu godności (godności bytu osobowego K. Wojtyła)- respekt polegający na bezinteresownej gotowości działania na rzecz jego dobra. Człowiek staje się moralnie dojrzały, gdy sam dojrzy wielkość każdej osoby ludzkiej, która nie pozwala pozostać obojętnym na jej potrzeby, „wytrąca” podmiot z moralnej obojętności i „dopomina się” o bezinteresowne względem niej działanie. Miłość staje się istotą moralnego dobra, i tylko bezinteresowna miłość jest drogą do osiągnięcia przez człowieka uszczęśliwiającej go pełni osobowej. Człowiek będąc jedyny na Ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego, nie może się w pełni odnaleźć inaczej jak tylko jako bezinteresowny dar z samego siebie. FILOZOFICZNE PODSTAWY ETYKI RATOWNICTWA Integralną częścią kultury każdego człowieka jest jego wrażliwość moralna, dzięki której uznaje on ogólnoludzkie normy etyczne regulujące relacje międzyludzkie. Etyka mówi o podstawowych powinnościach człowieka wobec innych ludzi. Etyka ratownictwa określa obowiązki służby medycznej wobec ludzi poszkodowanych, cierpiących, rannych itp. ETYKA TROSKI Przykład dobrego Samarytanina zawiera podstawowe przesłanki etyki troski o człowieka, inaczej mówiąc etyki chronienia osób. Z tego względu humanistyczno-aksjologiczne przesłanie tej przypowieści jest ciągle aktualne dla służby medycznej. Po pierwsze Samarytanin jest wzorem humanisty, ponieważ w przeciwieństwie do izraelskiego kapłana i Lewity nie minął obojętnie człowieka poranionego i leżącego przy drodze. Humanizm Samarytanina był humanizmem personalistycznym, tj. opartym na przekonaniu, że każdy człowiek niezależnie od przeżywanej sytuacji egzystencjalnej, społecznych uwarunkowań i narodowości – jest osobą. Wymiar aksjologiczny przypowieści stanowi proponowany model ogólnoludzkiej kultury. J.P. II: „Kultura jest tym, przez co człowiek jako człowiek staje się bardziej człowiekiem, bardziej ‘jest’”. Człowiek jest zespołem różnorodnych wartości m.in. ekonomicznych i moralnych. Te pierwsze stanowią „mieć” człowieka, natomiast te drugie jego „być”. Każdy cierpiący człowiek jest ustawicznym wezwaniem do troski o niego. Wymaga miłości aktywnej i realistycznej. Etyka troski jest etyką ochrony cierpiącego człowieka, jego ciała i ducha. 5 HUMANISTYCZNA ETYKA SPOLEGLIWEGO OPIEKUNA Tadeusz Kotarbiński, twórca tzw. Etyki niezależnej akcentował, że nie chodzi jedynie o socjologicznie rozumianą etologię czy felicytologię (Felicytologia jest to teoria kształtowania życia szczęśliwego, zadająca pytanie: jak żyć, aby być szczęśliwym i nie popaść w stan przeciwny szczęśliwości.), ale o etykę normatywną opartą na przewodniej idei spolegliwego opiekuna. sumienie: "Dziwny to, tajemniczy glos. Gdy się ozwie, wiąże duszę nakazem lub zakazem - częściej zakazem - nie znoszącym sprzeciwu pod grozą męczarni najgorszej, złamania zrębu istotnego, ruiny wewnętrznej. Piętrzy przeszkody na drodze do celów pożądań. I on też umożliwia bezpośrednie prostolinijne realizacje. Wsłuchajmy się w jego pomruki Nie bądź złym człowiekiem - tak zrzędzi nie bądź tchórzem, nie bądź fałszywy, nie bądź szmatą".(T. Kotarbiński, Medytacje o życiu godziwym, W-wa 1967) Uniwersalność sumienia i etyki norm implikuje bytowy fundament – człowieczeństwo. Opiekun jest "spolegliwy", tj. autentycznie troskliwy i opiekuńczy wówczas, kiedy budzi zaufanie, nie wycofuje się w niebezpieczeństwie, jest silnym oparciem w każdych okolicznościach, można zawsze liczyć na jego pomoc. Podstawową jego zasadą jest przede wszystkim nie szkodzić (primum non nocere). Spolegliwym opiekunem może być jedynie człowiek o dobrym sercu, wrażliwym na cudze potrzeby, skłonny do udzielania innym pomocy, odważny, sprawiedliwy i życzliwie usposobiony do swych podopiecznych. Schemat podstawowych cnót moralnych (godnych postępowania) i przeciwstawnych im wad (haniebnych) wg Kotarbińskiego: 1. 2. 3. 4. męstwo - tchórzostwo, dobre serce - zły człowiek, prawość - nierzetelność, panowanie nad sobą - brak woli, 5. szlachetność - niskie motywy. Opiekun sprawiedliwy to realista i człowiek praktyczny, działający roztropnie, umiejący ustalić sobie hierarchię ważności problemów, opanowany, odważny, otwarty na drugiego człowieka. Jego działanie winno być bezinteresownie ukierunkowane no dobro innych ludzi. Zalecane postawy to: życzliwość, zaniechanie wrogości, i niechęci wobec innych ludzi, oszczędzanie niekoniecznego cierpienia zwierząt, poszukiwanie pokojowego rozwiązywania sporów. PSYCHOLOGICZNA ETYKA LOGOTERAPII Autorem jest Viktor E. Frank. Przestrzegał on przed jednostronnymi koncepcjami człowieka. Wg niego celem człowieka nie jest dążenie do przyjemności, tylko potrzeba szukania sensu własnego życia. Sens taki wykracza poza sferę biologiczno-witalną, ponieważ odkrycie i realizacja sensu życia wymaga współudziału intelektu, woli, charakteru itd. Człowiek nie zamyka się w świecie materialnym, lecz pragnie nawiązać dialog prawdy i miłości z innymi osobami. Osoba ludzka była 6 dla niego prafenomenem, niepodzielną całością, nosicielem wrodzonej godności. Człowiek, jako całość "cielesno-psychiczno-duchowa" jest "ja" osobowym, a nie splotem jedynie popędów, nie jest także sumą części składowych, ale integralną niepodzielną całością. Człowiek jest zawsze, niezależnie od sytuacji egzystencjalnej osobą zdolną do samopoznania, samozrozumienia i samokierowania. Ratownik powinien mieć na uwadze osobowy status człowieka i uwzględniać jego konkretną sytuację. Nie można zapomnieć o istotnym wpływie psychiki i ducha na stan zdrowia i samopoczucie człowieka. "Człowiek nie jest istotą napędzaną popędami, ale pociąganą przez wartości" Istotą psychologicznej etyki logoterapii jest opieka holistyczna. EGZYSTENCJALNA ETYKA SPOŁECZNEJ KOMUNIKACJI Krótka historia egzystencjalizmu: Egzystencjalizm to kierunek filozoficzny, wg, którego istnienie ludzkie (jedyny konkretny zupełnie byt) nie jest z góry wyznaczone, lecz tworzone przez człowieka samego, przypadkowe, kruche, wypełnione troską i trwogą, dążące ku śmierci, otoczone nicością. Główni przedstawiciele to: Kierkegaard, Jaspers, Marcel i Buber (egzystencjalizm chrześcijański), natomiast Nietzsche, Heidegger, Marleau-Ponty, Sartre (wersja ateistyczna). Podstawowe problemy: sens życia, wolność i odpowiedzialność, dobro i zło, poczucie winy, tragizm, nadzieja, cierpienie itp. Głównym tematem zainteresowania jest egzystencja konkretnego człowieka, dlatego jest to kierunek filozofii szczególnie godny uwagi dla służb ratowniczych, których przedmiotem jest zawsze konkretny człowiek pozostający w niezwykle trudnej sytuacji egzystencjalnej. Jaspers wyróżnił następujące poziomy bytowe: materialny, biologiczny, psychologiczny i duchowy. "Duch człowieka jest świadomy. Świadomość stanowi remedium, bez którego nie ma dla nas ani wiedzy, ani doświadczenia, ani człowieczeństwa, ani odniesienia do Transcendencji (Boga)." Człowiek nie jest samą świadomością, samym ciałem, czy samym duchem. Jest bytową niepowtarzalną całością, a za razem podmiotem i sprawcą swych działań. Sens egzystencji w pełni okazuje się człowiekowi w tzw. Sytuacjach granicznych. Sytuacje graniczne – momenty, w których człowiek znajduje się na granicy istnienia, np.: wojna, śmierć, choroba, cierpienie, silne załamanie psychiczne, czy silne poczucie winy. Człowiek znajdujący się w takiej sytuacji wymaga całościowej - fizycznej i psychicznej - opieki personelu medycznego. Sytuacje graniczne wg Jaspersa: śmierć, choroba, cierpienie, wojna, załamanie psychiczne, silne poczucie winy. Każdy człowiek cierpiący i chory znajduje się w sytuacji granicznej, przez to wymaga fizycznej i psychicznej pomocy ze strony personelu medycznego. Wolność – potocznie utożsamiana z wolnością wyboru, ale za razem nie tożsama z 7 dowolnością, kaprysem, czy samowolą. Wolność to przede wszystkim wolny wybór siebie, swojej drogi życiowej, rozpoznawanie prawdy, odpowiedzialność za podjęte wybory, a więc również umiejętność samoograniczenia własnej wolności. „Wolny jest tylko ten, kto może podjąć decyzję, a tym samym bierze na siebie niewolność przez decyzję tę osiągniętą” Człowiek jest istotą społeczną, dlatego, wolność wymaga poszanowania wolności innych ludzi. U Gabriela Marcela człowiek jest ustawicznym pielgrzymem w czasie i przestrzeni, włączony jest w różne sytuacje wobec świata przyrody i ludzkiej społeczności. Duchowy wymiar człowieka uzewnętrznia się i potwierdza poprzez realizację wyższych wartości: poznawczych, moralnych, ideowych, religijnych. Wyrażają się one w doznawaniu przez każdego człowieka miłości i rywalizacji, nadziei i rozpaczy, solidarności i opuszczenia, wolności i konieczności życiowych, dobra i zła, a przez niemożność ich racjonalizacji mamy dowód duchowego ich wymiaru. Jest to antropologia personalistyczna, ponieważ akcentuje podmiotowość człowieka związaną z posiadaniem osobowego ducha złączonego z materialnym ciałem. Wolność u Marcela to twórcze przekształcanie i doskonalenie siebie, co wymaga uznania naszego uczestnictwa w życiu społecznym i międzyludzkiego braterstwa, którego podstawą jest uznanie Boga, jako Ojca wszystkich ludzi. Wynika stąd nakaz miłości bliźniego każdego człowieka, która jest fundamentem każdej wspólnoty ludzkiej. Wymaga ona wyjścia z kręgu własnej subiektywności i zrozumienia drugiego człowieka, a przede wszystkim zdolności do altruizmu. Życie społeczne wymaga wspólnoty nie tylko ekonomicznej typu „mieć”, ale też wspólnoty moralno-duchowej koncentrującej się na kształtowaniu i ochronie osobowego „być” każdego człowieka. To z kolei wymaga postawy miłości wykraczającej poza sferę emocjonalną. Dlatego konsekwencją i zarazem weryfikacją autentycznej miłości jest wierność wobec osób i akceptowanych wartości. PROSPOŁECZNA ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKEGO PERSONALIZMU Doświadczenie człowieka-osoby wykracza poza granice doświadczenia empirycznego, obejmuje, bowiem również doświadczenie etyczne, czyli fenomeny dobra i zła, wzorce dobra i zła, ideały, wewnętrzne nakazy oraz zakazy, poczucie obowiązku. Przysięga Hipokratesa Przysięgam na Apollona lekarza, na Asklepiosa, Hygieje, i Panaceje oraz na wszystkich bogów i boginie, biorąc ich na świadków, że wedle mej możności i rozeznania będę dochowywał tej przysięgi i tych zobowiązań. 8 Mistrza mego w tej sztuce będę szanował na równi z rodzicami, będę się dzielił z nim mieniem i na żądanie zaspokajał jego potrzeby: synów jego będę uważał za swoich braci i będę uczył ich swej sztuki, gdyby zapragnęli się w niej kształcić, bez wynagrodzenia i żadnego zobowiązania z ich strony; prawideł, wykładów i całej pozostałej nauki będę udzielał swym synom, synom swego mistrza oraz uczniom, wpisanym i związanym prawem lekarskim, poza tym nikomu innemu. Będę stosował zabiegi lecznicze wedle mych możności i rozeznania ku pożytkowi chorych, broniąc ich od uszczerbku i krzywdy. Nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego. W czystości i niewinności zachowam życie swoje i sztukę swoją. Nie będę operował chorych na kamicę, pozostawiając to ludziom zawodowo stosującym ten zabieg. Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, nie po to, żeby świadomie wyrządzać krzywdę lub szkodzić w inny sposób, wolny od pożądań zmysłowych tak wobec niewiast jak i mężczyzn, wobec wolnych i niewolników. Cokolwiek bym podczas leczenia, czy poza nim, z życia ludzkiego ujrzał, czy usłyszał, czego nie należy na zewnątrz rozgłaszać, będę milczał, zachowując to w tajemnicy. Jeżeli dochowam tej przysięgi, i nie złamię jej, obym osiągnął pomyślność w życiu i pełnieniu tej sztuki, ciesząc się uznaniem ludzi po wszystkie czasy; jeżeli ją przekroczę i złamię, niech mnie los przeciwny dotknie. Podstawowe zasady etyczne zawarte w przysiędze Hipokratesa: Uznanie świętości ludzkiego życia, Kierowanie się dobrem chorego, Dochowanie wierności zarówno pacjentom, jak i studentom, Miłosierdzie, Sprawiedliwość, Lojalność, Otwartość, Uczciwość, Zdobywanie zaufania PRZYSIĘGA F. NIGHTINGALE Przysięgam uroczyście przed Bogiem i w obecności wszystkich tu zebranych, że w życiu moim będę zawsze postępować nieskazitelnie, a w pracy zawodowej zawsze będę zasługiwać na zaufanie. 9 Będę daleka od tego wszystkiego, co szkodliwe i zgubne, nigdy sama nie zażyję, ani też nikomu nie podam nic takiego, co mogłoby mu szkodzić. Będę dokładać wszelkich starań, aby przyczynić się do podnoszenia poziomu mojego zawodu, a także będę zachowywać w tajemnicy wszystkie informacje dotyczące spraw osobistych i rodzinnych pacjenta, które zostaną mi powierzone w czasie praktyki zawodowej. Będę lojalnie pomagać lekarzowi w jego pracy oraz pracować z poświęceniem dla dobra tych, którzy będą powierzani mojej opiece. Przyjęte normy moralne pielęgniarek: Prowadzenie nieskazitelnego życia, Zasługiwanie na zaufanie, Nie szkodzenie nigdy nikomu – także sobie, Przyczynianie się do podnoszenia poziomu i rangi zawodu, Zachowanie tajemnicy zawodowej, lojalność wobec lekarza, Pracę z poświęceniem dla dobra pacjentów. MIĘDZYNARODOWY KODEKS ETYKI PIELĘGNIARSKIEJ, 10 LIPCA 1953 Pielęgniarki profesjonalistki pielęgnują chorych, przyjmują odpowiedzialność za kształtowanie środowiska fizycznego, społecznego i duchowego pomocnego w przywracaniu zdrowia oraz przez nauczanie i przez własny przykład wpływają na zapobieganie chorobie i na przywracanie zdrowia. Pielęgniarki w opiece nad zdrowiem świadczą usługi zdrowotne poszczególnym ludziom, rodzinie i społecznościom oraz koordynują je ze służbą podejmowaną przez członków innych profesji. Podstawową funkcją pielęgniarki, a równocześnie uzasadnieniem dla istnienia pielęgniarstwa jest służenie ludzkości. Potrzeba pielęgniarstwa jest ogólnoludzka. Profesjonalna służba pielęgniarska nie podlega, więc żadnym ograniczeniom ze względu na narodowość, rasę wierzenia, kolor skóry, politykę, status społeczny. Fundamentalną koncepcją związaną w sposób nieodłączny z kodeksem jest wiara pielęgniarki, że naturą ludzkości jest wolność i zachowywanie ludzkiego życia. Profesja uznaje, że kodeks międzynarodowy nie może objąć wszystkich aktywności i relacji pielęgniarek, ponieważ część z nich jest uwarunkowana osobistą filozofią i wierzeniami. 1. Fundamentalna odpowiedzialność ponoszona przez pielęgniarki jest potrójna- za: Utrzymanie życia, 10 Łagodzenie cierpienia, Promowanie zdrowia, 2. Pielęgniarka musi zawsze zapewniać najwyższy standard opieki pielęgniarskiej profesjonalnego postępowania. 3. Pielęgniarka musi być nie tylko dobrze przygotowana, ale musi także utrzymywać na wysokim poziomie swoją wiedzę sprawności. 4. Muszą być respektowane wierzenia religijne pacjenta 5. Pielęgniarki zachowują wszystkie osobiste informacje, jako powierzone im w zaufaniu. 6. Pielęgniarka przyjmuje nie tylko odpowiedzialność, ale także ograniczenia swoich profesjonalnych funkcji; nie zaleca ani nie stosuje żadnego leczenia bez zlecenia lekarza – z wyjątkiem sytuacji nagłego zagrożenia życia, a także postępowanie zgłasza lekarzowi tak szybko, jak to tylko jest możliwe. 7. Pielęgniarka ma obowiązek wykonywania zleceń lekarskich inteligentnie i lojalnie, a w sposób zdecydowany odmawiać uczestniczenia w jakichkolwiek procedurach nieetycznych. 8. Pielęgniarka zasługuje na zaufanie lekarza i innych członków zespołu opieki zdrowotnej; informacje o niekompetentnym lub nieetycznym postępowaniu współpracowników powinny być przekazywane jedynie właściwym władzom. 9. Pielęgniarka ma prawo do otrzymywania sprawiedliwego wynagrodzenia, a przyjmuje tylko taką zapłatę, jaka jest ustalona w kontrakcie. 10. Pielęgniarki nie wyrażają zgody na używanie ich nazwisk ani w reklamowaniu różnych produktów, ani w innych formach samoreklamy 11. Pielęgniarka współpracuje i utrzymuje harmonijne relacje z członkami innych profesji i z koleżankami/kolegami pielęgniarkami. 12. Pielęgniarkę cechuję wysoki standard etyki osobistej, gdyż ma to istotne znaczenie dla zaufania do zawodu. 13. W swoim osobistym postępowaniu pielęgniarki nigdy nie odrzucają wzorców zachować obowiązujących w tych społecznościach, w których same żyją i pracują. 14. Pielęgniarka wspólnie z innymi obywatelami i z innymi profesjami opieki nad zdrowiem uczestniczy i podziela odpowiedzialność za promowanie wysiłków związanych z zaspokajaniem potrzeb zdrowotnych społeczeństwa lokalnego, państwa, narodu i międzynarodowego. 11 Cechy pielęgniarki wg T. Kulczyńskiej: Cierpliwość, opanowanie, skromność, pogodne usposobienie, takt, schludność, zamiłowanie do porządku, dbanie o własne zdrowie, życzliwość, wysoka kultura osobista, wszechstronne wykształcenie, zdolności organizacyjne i wychowawcze. Zasady etyki zawodowej o wysokim znaczeniu i szerokim zakresie wg Kulczyńskiej: Czynienie dobra – nie czynienie zła, Dobro chorego, Szacunek dla godności człowieka, Nie przyjmowanie żadnych podarków od chorego, Prawdomówność, Uczciwość, Karność (zdyscyplinowanie), Nawiązywanie dobrej współpracy i lojalność w stosunku do lekarzy i współpracowników, a także innych pracowników, Lojalność wobec zakładu pracy. ETYKA OGÓLNA Salus aegroti suprema lex – dobro chorego najwyższym prawem Etyka ratownictwa, podobnie jak lekarska, czy pielęgniarska, nie może stanowić zbioru teoretycznych dyrektyw, czy innych „przepisów na życie”, lecz musi stać się treścią wewnętrznego przekonania i moralnej postawy każdego ratownika oraz siłą inspirującą jej postępowanie zawodowe. Główna wykładnia to składana w przysiędze „służba zdrowiu i życiu ludzkiemu”. Jest to „służba” szczególnego rodzaju, nazywana „powołaniem”. Podobnie jak kapłani, nauczyciele czy 12 sędziowie, tak samo pracownicy służby zdrowia chronią jedne z największych wartości ludzkich – życie i zdrowie. U podstaw każdego powołania leży miłość do człowieka, z miłości bowiem rodzą się takie wartości jak: odpowiedzialność, sprawiedliwość, cierpliwość, ofiarność i skromność. Pociąga to za sobą godność zawodu, o którą również w myśl przyrzeczenia należy dbać, przez zdobywanie wysokich kwalifikacji zawodowych (intelektualnych i sprawnościowych) oraz określone wymagania moralne, wśród których najwyżej poważanym jest heroizm. Wykluczone jest natomiast instrumentalne traktowanie podopiecznych, gdyż kłóciłoby się to z ochroną „osobowego podmiotu” i jego naczelnych wartości: życia i zdrowia. Osoba ludzka nie może bowiem być dla nikogo przedmiotem działania, czy też jego środkiem, ale zawsze celem. Ratownik podobnie jak pielęgniarka, czy lekarz wkracza w sferę biomedyczną życia ludzkiego, która wymaga szczególnej czci, szacunku i ochrony. Etyka zawodowa jest zespołem norm i dyrektyw, wynikających z tradycji zawodu, ducha kultury narodowej, z podstawowych wskazań etycznych przyjętych w danym społeczeństwie, a zastosowanych do wykonywania danego zawodu. 13
