wersja3 Walka z antybiotykoopornością

Antybiotykooporność
Mgr Krystyna Kaczmarek
Wojewódzka Stacja
Sanitarno-Epidemiologiczna
w Opolu
Laboratorium Badań Klinicznych
Antybiotykooporność
Antybiotykooporność – to zdolność
bakterii do przeŜywania w obecności
antybiotyków.
Stwierdzenie, Ŝe bakterie są
antybiotykooporne oznacza, Ŝe antybiotyk
traci zdolność zabijania lub hamowania
ich wzrostu.
Antybiotykooporność
Bakterie stają się oporne w wyniku zmian
przystosowawczych zapewniających
przeŜycie w niekorzystnych warunkach
środowiska :
blokują wnikanie leku do komórki
bakteryjnej zmieniając ścianę komórkową
(antybiotyki betalaktamowe, tetracykliny)
Antybiotykooporność
Inaktywują lek przez działanie
specjalnych enzymów (a.betalaktamowe,
aminoglikozydy)
UniemoŜliwiają osiągniecie miejsca
docelowego działania leków
(makrolidy,glikopeptydy,fluorochinolony)
Antybiotykooporność
Powstaje teŜ w wyniku mutacji
genetycznych nabywania cechy oporności
w wyniku przeŜycia w środowisku
antybiotyku
Nabyte cechy oporności mogą być
przekazywane między drobnoustrojami
tego samego gatunku i międzygatunkowo
Antybiotykooporność
Problem narastania oporności dotyczy
wysokospecjalistycznych szpitali;
Szczepy oporne pojawiają się równieŜ u
chorych leczonych ambulatoryjnie.
Pojawiają się weterynarii i rolnictwie.
Antybiotykooporność
Oporność wielolekowa ogranicza
moŜliwości terapeutyczne pacjentów
zakaŜonych drobnoustrojami lub
powoduje brak takich moŜliwości.
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Staphylococcus aureus (MRSA) lub
VISA lub VRSA
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Enterokoki oporne na wankomycynę
(VRE);
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Pałeczki Enterobacteriaceae
ESBL+wytwarzające betalaktamazy
i karbapenemazy typu KPC przykładami
typowych przedstawicieli są:
Escherichia coli oraz
Klebsiella pneumoniae oporne na
a.betalaktamowe,aminoglikozydy,
fluorochinolony i karbapenemy
Klebsiella spp.
Fenotyp ESBL
Escherichia coli
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Wielooporne szczepy Pseudomonas
aeruginosa;
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Clostridium difficile;
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Streptococcus pneumoniae oporne na
penicylinę i cefalosporyny III generacji
Przykłady często występujących bakterii
o oporności na wiele antybiotyków
Mycobacterium tuberculosis
Przyczyny powstawania oporności
Zjawisko antybiotykooporności jest
konsekwencją nierozwaŜnego stosowania
antybiotyków.
Dotyczy to lekarzy zapisujących antybiotyk.
Dotyczy chorych nie przestrzegających
zaleceń stosowania antybiotyku.
Zapobieganie lekooporności
drobnoustrojów – specjaliści
Opracowanie zaleceń do terapii empirycznej
i profilaktyki okołooperacyjnej;
Prawidłowe działanie diagnostyki
mikrobiologicznej (śledzenie zmian oporności
na leki, wykrywanie mechanizmów
oporności);
Informacja o patogenach alarmowych przy
przyjmowaniu do szpitala i przenoszeniu do
innego;
Zapobieganie lekooporności
drobnoustrojów – specjaliści
Izolacja pacjentów zakaŜonych
drobnoustrojami alarmowymi;
Wprowadzenie receptariusza szpitalnego
(3 kategorie dostępności antybiotyków);
Kontrola działań marketingowych firm
farmaceutycznych;
Edukacja personelu medycznego,
pacjentów i odwiedzających;
Zapobieganie lekooporności
drobnoustrojów – specjaliści
Nie stosować antybiotyków w zakaŜeniach
wirusowych (grypa, przeziębienie);
Zapobieganie lekooporności
drobnoustrojów - specjaliści
Terapia celowana jest skuteczna
i najtańsza;
Tam gdzie jest to moŜliwe leczyć
antybiotykami wąskiego spektrum
działania;
Gdy jest to moŜliwe stosować szczepienia
zapobiegające chorobom i powikłaniom.
Zapobieganie lekooporności
drobnoustrojów - specjaliści
Przestrzegać zasad higieny zarówno przez
personel medyczny jak równieŜ pacjentów
i odwiedzających (podstawą jest
prawidłowa higiena rak);
Stosować właściwe,
odpowiednie do
zagroŜenia preparaty
dezynfekcyjne.
Zapobieganie lekooporności
drobnoustrojów - pacjenci
Antybiotyków nie odstawiać po ustąpieniu
objawów;
Przestrzegać dawkowania i odstępów
pomiędzy dawkami;
Antybiotyki przyjmować przez określony
przez lekarza czas.
Skutki antybiotykooporności
Znaczenie dla funkcjonowania opieki
medycznej:
•
zwiększenie kosztów z powodu zagroŜeń
epidemicznych i zakaŜeń szpitalnych;
•
wydłuŜenie czasu leczenia pacjentów;
•
wypłaty odszkodowań.
Antybiotykooporność
na poziomie populacji
OD 2001r:
Europejski Komitet Prewencji i Kontroli
Chorób (ECDC);
Europejska Sieć Monitorowania
Konsumpcji Antybiotyków (ESAC);
Europejska Sieć Monitorowania
Antybiotykooporności (EARSS).
Antybiotykoporność
na poziomie populacji
Na podstawie Dyrektywy 2001/83/WE
oraz prawodawstwa poszczególnych
państw członkowskich UE antybiotyki do
stosowania ogólnego (tj. nie
przeznaczone do stosowania miejscowo)
powinny być wydawane w aptekach
jedynie na receptę.
Mimo to, w kilku państwach
członkowskich nadal wydaje się leki
przeciwdrobnoustrojowe bez recepty.
Antybiotykooporność
na poziomie populacji
Państwa członkowskie UE stosujące
najwięcej antybiotyków u pacjentów
ambulatoryjnych, tj. Grecja i Cypr,
zuŜywają około trzy razy więcej
antybiotyków rocznie na mieszkańca niŜ
Holandia - państwo o najmniejszym
zuŜyciu antybiotyków.
Antybiotykooporność
na poziomie populacji
Poziom zuŜycia antybiotyków pozostaje
w ścisłym związku z poziomem
antybiotykooporności;
Im więcej antybiotyków stosuje się
w danej populacji, tym bardziej
antybiotykooporne bakterie
odpowiedzialne za zakaŜenia w tej
populacji;
RozwaŜania na poziomie populacji
W Polsce obserwuje się bardzo wysoki
poziom oporności wśród najwaŜniejszych
gatunków bakterii odpowiedzialnych za
zakaŜenia u ludzi,
Poziom zuŜycia antybiotyków jest wysoki
i plasuje Polskę na 12. miejscu wśród
krajów Europejskich.
Antybiotykoterapia w Polsce
W październiku 2009r. na zlecenie
Narodowego Instytutu Leków
przeprowadzono badania jaki odsetek
osób stosuje w Polsce antybiotyki:
W ciągu 12 miesięcy – 37%;
W ciągu 24 miesięcy – 57%;
Z powodu przeziębienia – 30%;
Z powodu grypy – 16%
Z powodu bólu gardła – 24%;
Z powodu kaszlu – 12 %.
Narodowy Program Ochrony
Antybiotyków
Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii
Klinicznej oraz Zakład Profilaktyki
ZakaŜeń i ZakaŜeń Szpitalnych
w Narodowym Instytucie Leków
ZADANIA:
Kontrola i nadzór nad zuŜyciem
ilościowego i jakościowym antybiotyków
oraz monitorowanie rozprzestrzeniania
oporności w medycynie, weterynarii,
rolnictwie i gospodarce.
Narodowy Program Ochrony
Antybiotyków
Racjonalizacja stosowania i zuŜycia
antybiotyków z ukierunkowaniem na
ograniczenie stosowania.
Wspieranie działań i programów
badawczych w kierunku poszukiwań
nowych leków i alternatywnych metod
terapii zakaŜeń (szczepienia, preparaty
bakteriobójcze).
Narodowy Program Ochrony
Antybiotyków
Na poziomie szpitali, lecznictwa otwartego
Zespoły Kontroli ZakaŜeń Szpitalnych
Komitety Terapeutyczne
Szpitalna Polityka Antybiotykowa
Główny Inspektorat Sanitarny
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005r.
w sprawie rejestrów zakaŜeń zakładowych oraz raportów
o występowaniu tych zakaŜeń – Dz.U.2005, nr 54, poz. 484
o
Zespół Kontroli ZakaŜeń Szpitalnych sporządza
i przekazuje Kierownikowi Zakładu Opieki
Zdrowotnej oraz Komitetowi Kontroli ZakaŜeń
Zakładowych informacje w formie raportów
półrocznych i rocznych o występowaniu
zakaŜeń i patogenów alarmowych.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005r.
w sprawie rejestrów zakaŜeń zakładowych oraz raportów o
występowaniu tych zakaŜeń – Dz.U.2005, nr 54, poz. 484
Kierownik zakładu opieki zdrowotnej
przekazuje Państwowemu
Powiatowemu Inspektorowi
Sanitarnemu:
- raport roczny o zakaŜeniach
zakładowych i drobnoustrojach
alarmowych do dnia 31 stycznia
następnego roku za rok poprzedni.
o
Załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra
Zdrowia z dnia 11 marca 2005r. (Dz. U 54,
poz 484).
•
•
•
•
Drobnoustroje alarmowe:
Gronkowiec złocisty Staphylococcus
aureus (MRSA, VISA lub VRSA);
Paciorkowiec ropotwórczy Streptococcus
pyogenes;
Enterokoki (VRE);
Pałeczki Enterobacteriaceae ESBL+ lub
oporne na karbapenemy;
Drobnoustroje alarmowe
•
•
•
•
Pseudomonas aeruginosa oporny na
karbapenemy lub inne dwie grupy leków;
Acinetobacter oporny na karbapenemy lub
inne dwie grupy leków;
Clostridium difficile;
Salmonella / Schigella, Campylobacter
jejuni;
Drobnoustroje alarmowe
•
•
•
•
•
•
Corynobacterium diphteriae
(toksynotwórcze);
Bordatella pertussis;
Neisseria meningitidis;
Streptococcus pneumoniae oporne na
penicylinę i cefalosporynę III generacji;
Legionella pneumophila;
Mycobacterium spp.;
Drobnoustroje alarmowe
•
•
•
•
•
•
•
•
Ospa wietrzna;
Odra;
Grypa;
Rotawirusy;
Wirus syncytialny (RS);
HBV;
HCV;
HIV;
Drobnoustroje alarmowe
oraz
• Inne biologiczne czynniki w zaleŜności od
bieŜącej sytuacji epidemiologicznej.
MRSA w woj. opolskim w latach 20072009
Oddział
Liczba pacjentów z MRSA
2007 r.
2008r.
2009r.
4
8
13
23
27
43
Ortopedia/Traumatologia/Urazowe
6
2
5
Hematologia/Onkologia
0
0
0
Oddziały niezabiegowe
12
22
23
PołoŜnictwo/Ginekologia
2
0
3
Noworodkowe (noworodki zdrowe)
1
0
2
Pediatria i inne oddziały dziecięce
niezabiegowe
0
1
3
0
0
1
Rehabilitacja
2
0
0
Hemodializy/dializy otrzewnowe
0
0
0
Zakaźne
3
0
0
Łącznie
53
60
93
OIOM/OIT i inne oddz. intensywnej
terapii (dla dorosłych i dla dzieci)
Oddziały zabiegowe
Chirurgia dziecięca
Pseudomonas aeruginosa
w woj. opolskim w latach 2007- 2009
Liczba pacjentów z
Pseudomonas aeruginosa
Oddział
2007 r.
2008r.
2009r.
OIOM/OIT i inne oddz. intensywnej terapii
(dla dorosłych i dla dzieci)
24
18
31
Oddziały zabiegowe
25
13
20
2
2
4
Oddziały Niezabiegowe
18
13
27
Patologia noworodków
1
1
1
PołoŜnictwo/Ginekologia
0
0
1
Noworodkowe (noworodki zdrowe)
0
0
0
Pediatria i inne oddziały dziecięce
niezabiegowe
3
1
1
Chirurgia dziecięca
1
0
0
Hemodializy/dializy otrzewnowe
0
1
0
Rehabilitacja
2
1
1
Zakaźne
1
0
0
ZOL/Geriatria/inne oddz. paliatywne
1
0
7
78
50
93
Ortopedia/Traumatologia/Urazowe
Łącznie
Klebsiella spp. ESBL +
w woj.opolskim w latach 2007- 2009
Liczba pacjentów - Klebsiella spp.
ESBL
Oddział
2007 r.
2008r.
2009r.
OIOM/OIT i inne oddz. Intensywnej terapii
dorosłych
9
9
26
OIOM/OIT i inne oddz. Intensywnej terapii dzieci i
noworodków
1
5
4
16
10
21
Hematologia /Onkologia
0
0
2
Ortopedia/traumatologia/urazowe
0
1
2
Oddziały niezabiegowe
4
8
30
PołoŜnictwo/Ginekologia
0
1
2
Noworodkowe (noworodki zdrowe)
1
0
3
Patologia noworodków
1
5
7
Pediatria i inne oddz. dziecięce niezabiegowe
14
12
11
Chirurgia dziecięca i inne oddz. zabiegowe dla
dzieci
1
2
0
ZOL/Geriatria
0
0
3
Rehabilitacja
1
0
1
48
53
112
Oddziały zabiegowe chirurgiczne dorosłych
Łącznie
Acinetobacter spp
w woj.opolskim w latach 2007- 2009
Oddział
Liczba pacjentów z Acinetobacter
2007 r.
2008r.
2009r.
OIOM/OIT i inne oddz. intensywnej terapii
63
90
49
Oddziały zabiegowe
39
34
20
Ortopedia/Traumatologia/Urazowe
9
13
13
Hematologia/Onkologia
0
0
2
Oddziały niezabiegowe
31
46
24
PołoŜnictwo/Ginekologia
0
0
2
Noworodkowe (noworodki zdrowe)
1
1
0
Patologia noworodków
0
0
1
Chirurgia, pediatria dziecięca
2
4
0
Psychiatria
1
0
0
Rehabilitacja
1
1
1
Zakaźne
2
0
0
ZOL/Geriatria/inne oddz. paliatywne
1
1
2
Hemodializy
0
1
0
150
191
114
Łącznie
Escherichia coli ESBL +
w woj. opolskim w latach 2007- 2009
Liczba pacjentów - E.coli ESBL
Oddział
2007 r.
2008r.
2009r.
OIOM/OIT i inne oddz. Intensywnej terapii
dorosłych
7
8
11
OIOM/OIT i inne oddz. Intensywnej terapii dzieci
i noworodków
1
3
0
Oddziały zabiegowe chirurgiczne dorosłych
7
19
20
1
3
Ortopedia/Traumatologia/Urazowe
Oddziały niezabiegowe
11
21
20
Hematologia/onkologia
0
1
0
PołoŜnictwo/Ginekologia
4
3
3
Noworodkowe (noworodki zdrowe)
1
0
Patologia noworodków
1
0
Pediatria i inne oddz. dziecięce niezabiegowe
13
12
2
Chirurgia dziecięca i inne oddz. zabiegowe dla
dzieci
2
1
1
Rehabilitacja
0
0
1
ZOL/geriatria i inne oddz. paliatywne
0
1
2
47
70
63
Łącznie
Drobnoustroje alarmowe występujące na
oddziałach szpitalnych województwa opolskiego
w 2009 roku.
600
559
500
400
300
200
100
0
112
63
E. coli ESBL+
Klebsiella
ESBL+
93
114
Pseudomonas Acinetobacter
93
MRSA
Rotawirusy
Antybiotykooporność
Jeśli chcemy, aby antybiotyki były
nadal skuteczne, ograniczenie
konsumpcji oraz przestrzeganie
zasad racjonalnej antybiotykoterapii
powinno być dla nas wszystkich
sprawą priorytetową.
Dziękuję za uwagę
śyczę duŜo zdrowia