Jak bezpiecznie stosować antybiotyki?

advertisement
Farmakoterapia
Farmakoterapia
Jak bezpiecznie stosować
antybiotyki?
Polska znajduje się w czołówce europejskiej, jeżeli chodzi o zużycie leków przeciwbakteryjnych. Nierzadko farmaceutyki te są stosowane w infekcjach wirusowych,
w których nie wykazują efektu terapeutycznego. Konsekwencją tego jest z jednej strony narastanie oporności
bakterii na antybiotyki i chemioterapeutyki, z drugiej
zaś występowanie działań niepożądanych.
Okres wczesnowiosenny, cechujący się
dużymi wahaniami temperatury, sprzyja
zachorowaniom na choroby infekcyjne,
które niejednokrotnie wymagają stosowania leków przeciwbakteryjnych.
Jednym z najistotniejszych elementów skuteczności antybiotykoterapii
jest zdyscyplinowanie pacjenta, które
powinno polegać na przyjmowaniu
antybiotyków w odpowiednich odstępach czasu oraz przez określoną przez
lekarza liczbę dni. Nieracjonalne jest
odstawianie antybiotyku bezzwłocznie
po wystąpieniu subiektywnie odczuwanej przez pacjenta poprawy – w takiej
sytuacji należy liczyć się z nawrotem
infekcji oraz nierzadko z pojawieniem
się oporności na stosowany antybiotyk, a nawet oporności krzyżowej na
całą grupę antybiotyków.
Aby antybiotyk mógł działać skutecznie, musi osiągnąć odpowiednie parametry farmakokinetyczne w miejscu, w którym toczy się
infekcja.
Stąd też istotne z punktu widzenia
praktycznego jest przyjmowanie leków
przeciwbakteryjnych w odpowiednim
czasie w odniesieniu do posiłku, tak
aby nie zachodziły niekorzystne interakcje z pokarmem.
Interakcje antybiotyków z lekami
Pacjenci, którzy wymagają stosowania antybiotyków, nierzadko przyjmu-
ją równocześnie inne leki z powodu
schorzeń współistniejących. Zwiększa
to ryzyko wystąpienia niekorzystnych
interakcji pomiędzy stosowanymi farmaceutykami:
• Leki przeciwbakteryjne, szczególnie
o szerokim spektrum działania, mogą zmniejszać skuteczność doustnej
antykoncepcji hormonalnej. Zaleca
się, aby kobiety stosujące doustną
antykoncepcję hormonalną, podczas zażywania leków przeciwbakteryjnych oraz 7 dni po zakończeniu leczenia stosowały dodatkową,
niehormonalną metodę zapobiegania ciąży.
• Podczas stosowania antybiotyków
z grupy makrolidów nie wolno zapominać, że erytromycyna, a także klarytromycyna i roksytromycyna mają zdolność do hamowania
metabolizmu leków, który zachodzi
przy udziale izoenzymu 3A4 cytochromu P450. Zarówno z praktyki
monitorowania działań niepożądanych, jak i z literatury wiadomo, że
możliwość wystąpienia interakcji farmakokinetycznych jest szczególnie
istotna u pacjentów przyjmujących
makrolidy z inhibitorami wychwytu
zwrotnego serotoniny, statynami
oraz niektórymi lekami przeciwbólowymi (metadon, fentanyl, kodeina,
tramadol).
• W przypadku stosowania antybiotyków z grupy tetracyklin należy pamiętać, że mogą one hamować wytwarzanie protrombiny, czego skutkiem jest nasilenie działania leków
przeciwzakrzepowych.
• Leki z grupy antacida oraz zmniejszające wydzielanie kwasu solnego
(np. H2-blokery) mogą upośledzać
wchłanianie antybiotyków z przewodu pokarmowego. Zaleca się,
aby zachować minimum 2-godzinną
przerwę pomiędzy podaniem leków
z grupy antacida a zastosowaniem
antybiotyków.
• Ostrożność należy zachować u pacjentów stosujących jednoczasowo
teofilinę i cyprofloksacynę, ze względu na hamowanie metabolizmu teofiliny przez cyprofloksacynę.
Interakcje antybiotyków z lekami przedstawiono w tab. 1 na str. 10.
Poantybiotykowa biegunka
Antybiotyki podawane doustnie mogą powodować zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, co jest
związane z drażniącym wpływem an-
Tab. 1. Wybrane interakcje antybiotyków z lekami
Antybiotyk (lek A)
Penicyliny
Cefalosporyny
Lek B
Wynik interakcji
Leki przeciwzakrzepowe
Nasilenie działania B
Probenecyd
Nasilenie działania A
Metotreksat
Nasilenie toksyczności B
Doustne leki przeciwzakrzepowe
Nasilenie działania B
Gdy biegunka zmaga AquaSAL pomaga!
AquaSAL to dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego, który:
Leki zawierające jony wapnia, magnezu, żelaza, Zmniejszenie wchłaniania A
cynku, miedzi, glinu
Tetracykliny
Antybiotyki
aminoglikozydowe
Klindamycyna,
linkomycyna
Fluorochinony
Makrolidy
10
uzupełnienia płyny i składniki mineralne w zaburzeniach gospodarki
wodno-elektrolitowej u niemowląt, dzieci i dorosłych,
Sukralfat
Insulina
Nasilenie działania B
Digoksyna
Nasilenie toksyczności B
Amfoterycyna B, cyklosporyna, cefalotyna,
NLPZ, wankomycyna
Nasilenie nefrotoksyczności
Diuretyki pętlowe, wankomycyna, kwas acetylosalicylowy, cisplatyna
Nasilenie nefro- i ototoksyczności
Doustne leki przeciwzakrzepowe
Nasilenie działania przeciwzakrzepowego
Teofilina
Zwiększenie stężenia B, drgawki
Leki blokujące przewodnictwo nerwowo-mięś­
niowe
Zaburzenia oddechowe
obniża ryzyko odwodnienia organizmu w przypadku biegunki i wymiotów,
jak również w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego oraz wzmożonej potliwości
(np. podczas upałów i wakacyjnego odpoczynku na słońcu).
CI
DL A DZIE
WL ĄT
I NIEMO
MINI
A
MAskOTk
GR ATIs!
Leki zawierające jony wapnia, magnezu, żelaza, Hamowanie wchłaniania A
cynku, miedzi, glinu
Probenecyd
Zwiększenie stężenia A we krwi
Doustne leki przeciwzakrzepowe
Nasilenie działania przeciwzakrzepowego
Substraty CYP1A2, CYP3A3/4
Zwiększenie stężenia B we krwi
Farmaceutyczne Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Analityczno-Handlowe
„PROLAB” Halkiewicz i Ratajczyk Sp.j.
Paterek, ul. Przemysłowa 3, 89-100 Nakło nad Notecią
11
Farmakoterapia
tybiotyków na przewód pokarmowy
oraz zaburzeniem ekosystemu jelit,
a także z nadkażeniem patogenami
opornymi na działanie antybiotyków
i drożdżakami. Kliniczną manifestacją
tych zaburzeń jest występowanie nudności, wymiotów oraz bólów brzucha
i biegunek. Dodatkowo występują zaburzenia metabolizmu węglowodanów
oraz kwasów żółciowych. Możliwy jest
także alergizujący wpływ antybiotyków na błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Jak wynika z dostępnych statystyk,
u 5–25% pacjentów stosujących antybiotykoterapię dochodzi do rozwinięcia
się biegunki. Biegunka poantybiotykowa może wystąpić w trakcie podawania
antybiotyku, jak i do kilku tygodni po
zakończeniu leczenia. Dolegliwość ta
zazwyczaj szybko ustępuje, co zwykle
związane jest z odstawieniem leku lub
redukcją jego dawki, a także z włączeniem do terapii probiotyków.
Ocenia się, że u ok. 10% pacjentów, u których wystąpiła biegunka poantybiotykowa, dochodzi
do rozwoju ciężkiego powikłania,
jakim jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit.
Preparaty osłonowe
Istotną rolę w zakresie profilaktyki biegunek poantybiotykowych odgrywają
preparaty probiotyków. Ich stosowanie
powinno być rutynowe podczas podawania leków przeciwbakteryjnych, a na
pewno obowiązkowe podczas podawania cefalosporyn II i III generacji, aminopenicylin z kwasem klawulanowym,
klindamycyny oraz fluorochinolonów.
Większość probiotyków stosowanych
doustnie należy podawać 1–2 godziny od zastosowania antybiotyku, aby
uniknąć działania leku na podaną florę bakteryjną. Powinno się stosować
przede wszystkim te probiotyki, których
skuteczność została potwierdzona
w badaniach klinicznych.
12
Probiotyki zawierające czyste kultury
niepatogennych drożdży Saccharomyces boulardii wykazują naturalną
odporność na antybiotyki (z wyjątkiem
niektórych chinolonów), dlatego mogą
być podawane łącznie z antybiotykami, co znacznie poprawia zdyscyplinowanie pacjenta. Wraz z antybiotykami
mogą być również stosowane preparaty zawierające bakterie Lactobacillus reuteri, które wykazują oporność
na wiele stosowanych antybiotyków.
Ich skuteczność w zakresie zapobiegania biegunce poantybiotykowej
została udowodniona w badaniach
klinicznych.
Poantybiotykowe bóle brzucha
Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, które pojawiają się podczas
stosowania makrolidów, mogą wynikać także z działania prokinetycznego,
związanego z ich powinowactwem do
receptorów motylinowych. Efekt ten
dotyczy głównie makrolidów 14-członowych (erytromycyna, klarytromycyna, roksytromycyna). Podejrzewa
się również, że prokinetyczny efekt
działania makrolidów związany jest
z bezpośrednim uwalnianiem acetylocholiny z zakończeń neuronów
cholinergicznych oraz z aktywacją
receptora serotoninowego. W konsekwencji dochodzi do przyspieszenia
pasażu jelitowego. W terapii bólów
brzucha spowodowanych przez makrolidy poleca się stosowanie leków
antycholinergicznych, np. butylobromku hioscyny.
W trakcie podawania tetracyklin nie
należy zapominać o suplementacji
witamin z grupy B. Ponadto niektóre
chemioterapeutyki mogą powodować uczulenie na światło słoneczne,
dlatego podczas stosowania leków
przeciwbakteryjnych powinno się unikać zarówno kąpieli słonecznych, jak
i korzystania z solarium. Dotyczy to
w szczególności tetracyklin, sulfonamidów oraz chinolonów.
Racjonalizacja wyboru
antybiotyków
Przy wyborze antybiotyku do terapii
lekarz powinien się kierować kilkoma
kryteriami:
• Znajomością farmakokinetyki i farmakodynamiki przepisywanego leku.
Z tym kryterium wiąże się dawkowanie leku. Preferowane są antybiotyki,
które podaje się raz lub dwa razy na
dobę. Leki tak stosowane w dużym
stopniu gwarantują przestrzeganie
czasu trwania terapii, a wiadomo, że
jedną z istotnych przyczyn selekcji
szczepów opornych jest zbyt krótki
czas leczenia.
• Dostępnością biologiczną antybiotyku. Antybiotyki lepiej wchłaniane
w mniejszym stopniu prowadzą do
zaburzeń równowagi fizjologicznej
flory przewodu pokarmowego i dróg
oddechowych.
• Aktywnością przeciwbakteryjną. Do
tego celu konieczna jest znajomość
spektrum przeciwbakteryjnego stosowanych preparatów i znajomość
prawdopodobnych czynników etiologicznych zakażenia. Pozwoli to
na zastosowanie antybiotyku o jak
najwęższym spektrum, ukierunkowanym na określony patogen. Bardzo
pomocna jest znajomość aktualnego stanu wrażliwości na antybiotyki
szczepów powodujących zakażenia
w środowisku, z którego pochodzi
pacjent. Ideałem byłoby wykonanie
badania mikrobiologicznego przed
zaordynowaniem terapii.
• Tolerancją. Częściej stosowane są
antybiotyki powodujące jak najmniej
niepożądanych objawów ubocznych. W przypadku dzieci należy
zwrócić również uwagę na smak
zawiesiny. Doskonałe antybiotyki
o smaku nieakceptowanym przez
dziecko nie są przyjmowane, zwłaszcza przez dzieci starsze.
dr n. farm. Anna Gajos
(wykorzystano informacje z portalu
pulsmedycyny.pl)
Download