Poznawcze komponenty osobowości

Poznawcze komponenty i teorie osobowości
Procesualne i strukturalne ujęcie systemów informacji o sobie
i świecie (wiedza,przekonania, reprezentacje, standardy,
strategie,kontrola, samoregulacja).
Nadawanie znaczenia doświadczeniom, kontrola i planowanie
Niektóre poznawcze komponenty osobowości
•Style poznawcze
•Konstrukty (G.Kelly, 1955) i schematy (H. Markus)
•Style kontroli (Rotter),
•Style atrybucji (M.Seligman)
Poznawcze teorie osobowości
Teorie społecznego uczenia się (Rotter, Mischel,
Bandura)
zachowanie
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
Rola poznania w formowaniu zachowań i osobowości.
sytuacja
osoba
Interakcjonizm. W miejsce determinizmu mono-kauzalnego - determinizm
wzajemny czyli zwrotny
A. BANDURA ( „Teoria Społ. Ucz. Się” .2007)
• Próba uporządkowania wiedzy na temat nabywania i modyfikowania
ludzkich zachowań oraz psychologicznych mechanizmów kierowania
własnym postępowaniem
• Zamiast idei środowiskowej kontroli zachowania – fundamentalne
znaczenie procesów samoregulacji
• Wzmocnienie osobiste vs. wzmocnienie zastępcze (obserwacyjne
uczenie się)
• Wzmocnienie osobiste: konsekwencje zewnętrzne i wewnętrzne
(samo-wzmocnienie)
Dwa podstawowe procesy, dzięki którym nabywamy nowe
zachowania:
•uczenie się poprzez konsekwencje własnego
zachowania
•uczenie się przez modelowanie (obserwacyjne).
O ile uczenie poprzez następstwa własnego działania
zachodzi często drogą prób i błędów,uczenie się
obserwacyjne (modelowanie) jest bardziej ekonomiczne,
może przebiegać bez takich kosztów.
Procesy, które warunkują zachodzenie uczenia się
przez obserwację i jego ekspresję w zachowaniu:
• uwaga,
• przechowywanie informacji w pamięci (w systemie
wyobrażeniowym i werbalnym),
• przekształcanie symbolicznych reprezentacji
zapamiętanego zachowania w programy własnych działań,
oraz
• procesy motywacyjne (człowiek może nabyć nowe
zachowanie przez modelowanie, ale może go nie
wykonywać, gdyż np. obawia się kary)
Dzięki modelowaniu człowiek przyswaja:
•wiedzę o świecie społecznym, np. o normach i
wartościach własnej grupy społecznej (o zasadach
regulujących relacje z ludźmi
różne sprawności –np, sprawności komunikacyjne,
umożliwiające:
rozumienie innych i wymianę myśli
dostosowanie się do oczekiwań innych
wywieranie wpływu na ich postępowanie.
Wczesne formy modelowania – wierne, bezwiedne
naśladowanie gotowych wzorców obserwowanego
zachowania.
Późniejsze rozwojowo modelowanie - angażuje
aktywność własną podmiotu.
Modelowanie abstrakcyjne: obserwator wydobywa
wspólne atrybuty z różnych przykładów zachowania się,
reguły, którymi będzie się w przyszłości kierował przy
generowaniu własnych zachowań.
POZNAWCZE KOMPONENTY OSOBOWOŚCI
• WZORCE ZACHOWAŃ- nabywane w drodze uczenia się
• PRZEKONANIA OSOBISTE - PRZEKONANIE o WŁASNEJ
SKUTECZNOSCI
• OCZEKIWANIA n.t. ZWIAZKU MIĘDZY KONKRETNYM
ZACHOWANIEM A JEGO WYNIKIEM
• KOMPETENCJE (umiejętności sprawności, )
• CELE
• STANDARDY WEWNĘTRZNE
• CENIONE WARTOŚCI
• PREFERENCJE SPOŁECZNE
Źródło zachowań
Bezpośrednią przyczyną zmiany zachowania
(np. reakcji unikania) jest poznawcza reakcja
jednostki - generowane przez nią oczekiwanie, a
nie sam fakt wystąpienia w przeszłości
określonego bodźca (co jest jedynie przyczyną
dystalną takiej zmiany).
RDZENNE WŁAŚCIWOŚCI CZŁOWIEKA
1. Intencjonalność i działanie motywowane wewnętrzną
aktywnością poznawczą
2. Proaktywne zaangażowanie w podjęcie i realizację
działania
3. Dalekowzroczne przewidywanie (kierunek, spóność i
sens)
4. Samoregulacja - kierowanie za pomocą standardów
osobistych i autorefleksji. Cele wynikają z systemu
wartości i poczucia tożsamości
5. Autorefleksyjność – aktywność metapoznawcza.
Adekwatność oceny własnej skuteczności i kompetencji,
adekwatności standardów, sensowności i dostępności
celów.
Analiza zewnętrznych i wewnętrznych warunków
działania.
Samoregulacja. Poznawcze i emocjonalne
komponenty i mechanizmy samoregulacji
Komponenty:
1. Przewidywana kontrola wysiłku
2. Ocena zaangażowania w działanie a system wartości
3. Poczucie specyficznej samoskuteczności. Emocje związane z Ja.
4.Autorefleksja nad adekwatnością własnych ocen, standardów celów
Mechanizmy autoregulacji:
1. Czynniki wewnętrzne:
Motywacja immanentna i osobiste standardy
2. Czynniki zewnętrzne:
Oczekiwanie wzmocnień, standardy społeczne
Samoregulacja w ujęciu społ.-pozn.
Cele
Oczekiwane
rezultaty
Spostrzegane
przyczyny
sukcesy i
porażki
przewidywanie
Przewidywane czynniki
motywujące:
-Poczucie skuteczności
-Wartość (+,-) rezultatu
działanie
Wnioskowanie
po działaniu
-Koszty (wysilek, rezygnacje)
-Emocje w trakcie
działania
-Uczucia po zakończeniu
(radość, smutek, duma
p.winy, wstyd)
Wzmacnianie poczucia samoskuteczności
Funkcje autoregulacji
1.Formułowanie wewnętrznych standardów i celów
2. Planowanie i monitorowanie działań i samoobserwacja
3.Wzmacnianie za pomocą samoaprobaty i samokrytyki oraz
realnych wyników i reakcji wzmacniających (przerwa, relaks)
4.Ocena własnych działań z punktu widzenia standardów (tzn.
poznawczych reprezentacji pożądanych rezultatów) i
samoskuteczności
Dysfunkcjonalne mechanizmy zachowania
lęk
Koncentracja
na sobie
Oczekiwanie
porażki
Wycofanie
= brak sukcesu
Porażka =
potwierdzenie
przekonań
Waltera Mischela (1971) koncepcja poznawczospołecznego uczenia się
Teaza: O zachowaniu i osobowości nie decydują stałe
cechy, a społecznie nabyte właściwości poznawcze
Elementy strukturalne osobowości
1.Kompetencje - wyuczone zdolności wykorzystywania informacji w
celu osiągania celów
2.Cele - bliskie i dalekie nadają aktywności kierunek
3.Strategie kodowania informacji – sposoby interpretacji i
kategoryzowania własnych doświadczeń, budowania osobistych
„teorii” na temat świata i siebie.
4.Oczekiwania- przewidywane skutki własnych działań i zdarzeń
(„jeżeli...to”).
5. Systemy samoregulacji (cele, standardy, plany korygowane na
bieżąco)
Mischel -dalszy rozwój koncepcji
(Mischel, Shoda,1995).
Przez rozwinięcie ww koncepcji o uczucia i emocje, towarzyszące im
zmienne fizjologiczne oraz wartości Mischel i Shoda tworzą
poznawczo-afektywny system osobowości.
W interakcji systemu z sytuacją aktywizują się indywidualne
mechanizmy, co nadaje zachowaniu względną stałość.
Charakterystyczny dla człowieka w określonym typie sytuacji wzorzec
zachowania (tzw. podpis behawioralny) różni ludzi między sobą.
W pewnych warunkach o zachowaniu mogą decydować cechy(!)
Niektóre cechy (np. zdolność do odraczania gratyfikcji u dzieci
przedszkolnych) mogą być podstawą prognozowania tolerowania
frustracji w przyszłości (stałość osobowości).
Osobowość jako system samoregulacji
wg Carolyn Morf (2006)
(por. Mischel & Shoda)
OSOBOWOŚĆ: unikalny wzorzec współdziałania intrai inter- personalnych mechanizmów samoregulacyjnych
stosowanych w celu budowania i podtrzymywania
pożądanego self
SELF- spójny, zorganizowany (connectionist-like
meaning) system poznawczo-afektywnych
reprezentacji, aktywowanych w dynamicznych
procesach samoregulacyjnych, których jednostka
używa w celu zbudowania i podtrzymania pożądanej
psychologicznej koncepcji siebie
Komponenty samoregulacji
•Samowiedza-poznawczo-afektwna, jawna i niejawna
reprezentacja self (self jako przedmiot wg Jamesa). Obejmuje
Ja idealne, cele, motywacje Ja, samoocenę.
•Intrapersonalne procesy samoregulacji – poznawcze,
emocjonalne mechanizmy i operacje służące opracowaniu
informacji i wspomnień w sposób zgodny z motywami self
•Interpersonalne strategie= zachowania za pomocą których
człowiek aktywnie oddziałuje na otoczenie spoleczne, by
podtrzymywali jego obraz siebie Procesy i strateie mogą
przebiegac na poziomie automatycznym lub intencjonalnie
inicjowanym.
•Stosunki społeczne=Efekt samoregulacji, transakcje zwrotnie
wzmacniające samowiedzę. Relacje z ludźmi staję się czescią
tożsamości własnej i przypisywanej osobom znaczącym.
Kontekst społeczny
samowiedza
System self
Intrapersonalne
procesy regulacyjne
Interpersonalne
procesy regulacyjne
Stosunki społeczne
(self-defining)
Przykłady
Osobowość narcystyczna
Samowiedza- Jawna wielkościowość, niejawny lęk przed
bezwartościowością.
Intrapersonalne procesy samoregulacji- Eksternalizacja porażki,
unieważnianie. Nadmierna atrybycje sukcesu self. Zniekształcenia
wspomnień
Interpersonalne strategie- Poniża innych, gdy zagrażają,
dominuje, manipuluje. Przesadna samoprezentacja
Stosunki społeczne (samopotwierdzające) – nieufność i
podejrzliwość wobec innych, zbliżanie się i podziw wobec ludzi o
wysokim statusie społecznym.