Psychoterapia - SuperHost.pl

Psychoterapia
i
psychoedukacja
Sylwia Chładzińska-Kiejna
Katedra i Klinika Psychiatrii AM
Wrocław
Psychoterapia
Metoda leczenia za pomocą oddziaływań
psychologicznych
-
Zespół oddziaływań terapeutycznych opartych o metody
psychologiczne, mających na celu:
reorganizację struktury osobowości
modyfikację zachowań, zmniejszenie poziomu
zachowania objawowego
zmianę sposobu myślenia o sobie i świecie
samopoznanie i samorozwój
a w rezultacie
- poprawę samopoczucia psychicznego oraz poprawę
funkcjonowania i przystosowania psychospołecznego
Psychoedukacja
-
-
Zespół oddziaływań psychospołecznych mających na
celu:
przekazanie chorym niezbędnej wiedzy na temat
zależności pomiędzy psychiką a chorobą
ukazanie, jakie cechy naszej osobowości i mechanizmy
naszego zachowania sprzyjają chorobie
nauczenie sposobów radzenia sobie ze stresem
wynikającym z problemów życia codziennego, jako
jednym z czynników ryzyka choroby
ukazanie, w jaki sposób można kontrolować chorobę
metodami psychologicznymi
(JAK RADZIĆ SOBIE Z CHOROBĄ PRZEWLEKŁĄ ?)
Szkoły psychoterapii
Podejście psychodynamiczne
Podejście behawioraln-poznawcze
Podejście humanistyczno-egzystencjalne
Podejście systemowe
Podejście psychodynamiczne
Mechanizm powstawania zaburzeń:
nieświadome konflikty wewnętrzne, nie rozwiązane we
wczesnym dzieciństwie (frustracja istotnych potrzeb
emocjonalnych lub ich nadmierna gratyfikacja)
„lęk pierwotny” - wyrazem nieumiejętności lub
niemożności rozwiązania konfliktów
stłumienie lub wyparcie - sposobem radzenia sobie z
lękiem (mechanizmy obronne osobowości)
radzenie sobie z konfliktem poprzez nieefektywne
mechanizmy obronne = utrata kontaktu z problemem w
płaszczyźnie racjonalnej i emocjonalnej = nieświadome
zdeterminowanie przyszłego zachowania, przeżywania,
sposobu postrzegania siebie i innych poprzez konflikt
podstawowy = „wtórny lęk”, napięcie, niepokój = objawy
Podejście psychodynamiczne
-
-
Cele terapii:
Zmiana zaburzeń przeżywania jednostki, restrukturalizacja i
reintegracja osobowości poprzez koncentrację na zjawiskach
intrapsychicznych (psychoterapia głęboka)
wgląd - doprowadzenie do świadomości negatywnych doświadczeń
z przeszłości („wczesnodziecięcych”), uświadomienie sobie (tj.
skontaktowanie się z nimi, zrozumienie związków przyczynowoskutkowych, przeżycie w sytuacji terapeutycznej i poddanie kontroli
świadomego „ja”) wypartych przeżyć, rzeczywistych a
nieświadomych potrzeb, pragnień, motywacji, mechanizmów
własnych zachowań
rezygnacja z posługiwania się nieefektywnymi mechanizmami
obronnymi, przewartościowanie, przepracowanie ich w
konstruktywny sposób (co wyraża się: zmianą percepcji siebie i
swojego otoczenia, zmianą sposobu przeżywania, wytworzeniem
nowych przystosowawczych sposobów radzenia sobie z sytuacjami
trudnymi, problemami - nowe postawy, nowe zachowania)
Podejście psychodynamiczne
Zjawiska terapeutyczne
Wgląd
Uzyskanie wglądu poprzedza praca nad:
Przeniesieniem (przeciwprzeniesieniem)
Oporem
Catharsis (emocjonalne uwolnienie,
odreagowanie = „oczyszczenie”)
Podejście psychodynamiczne
Techniki terapeutyczne:
Aktywne słuchanie
niedyrektywny sposób zadawania pytań stymulujących do
swobodnego kojarzenia, analizowania, rozumienia (nadawania
znaczeń), skupiania się na najważniejszym, podążania
(nieprzeszkadzania, nierozpraszania), zachęcanie do wyrażania
odczuć na bieżąco, tworzenie życzliwej atmosfery
Konfrontacja
zestawienie dwóch ważnych informacji lub znanych terapeucie
faktów mających wspólne znaczenie lub powiązanych w sposób
przyczynowo-skutkowy
Klaryfikacja
uprzytomnienie pacjentowi tego, co w danej chwili, często
bezwiednie, powiedział (np. przejęzyczenia, czynności pomyłkowe)
Interpretacja
nazywanie w języku teorii psychoanalitycznej zjawisk dostrzeganych
przez terapeutę – informacja zwrotna dotycząca tego, jak można
zrozumieć obecne zachowanie pacjenta z punktu widzenia jego
wcześniejszych uwarunkowań
Podejście behawioralnopoznawcze
-
Mechanizm powstawania zaburzeń:
Zaburzenia psychiczne są wyuczonymi schematami zachowania
Ich leczenie – to zmiana tych zachowań, dokonująca się poprzez
procesy uczenia się (oduczania reakcji niedostosowanych i uczenia
prawidłowych)
-
Podejście behawioralne
Najważniejszy efekt procesów uczenia się, to zewnętrzne,
obserwowalne zachowania
-
Podejście poznawcze
Najważniejszy efekt procesów uczenia się, to struktury poznawcze
(sposób myślenia o sobie i świecie) – które z kolei wpływają na
zewnętrzne zachowania i na reakcje emocjonalne
Podejście behawioralnopoznawcze
-
Podejście behawioralne
Założenia
osobowość – zespół wyuczonych reakcji, zachowań
przebiegających wg schematu bodziec – reakcja
(model: S – R lub S – O – R)
zachowania objawowe - wynik wyuczenia się niewłaściwych
umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi lub wynik braku
wyuczonych, pożądanych umiejętności
uczenie się zachowań przebiega zgodnie z zasadą pozyskiwania
nagród i unikania kar
zachowanie skutkujace nagrodą ma tendencję do
samowzmacniania i generalizowania się na coraz to nowe sytuacje
zachowanie skutkujące karą podlega prawom hamowania
(wygaszania, zablokowania), również z tendencję do
generalizowania się na nowe sytuacje
uczenie dokonuje się poprzez: warunkowanie klasyczne i
instrumentalne (operowanie karą i nagrodą) oraz uczenie społeczne
Podejście behawioralnopoznawcze
-
-
-
-
Podejście behawioralne
Cel terapii
zmiana zachowania stanowiącego symptom = usuwanie
nieprawidłowych zachowań lub wytwarzanie zachowań pożądanych
w określonej sytuacji (tj. nauczenie się nowych, bardziej
przystosowawczych sposobów zachowania, radzenia sobie)
terapia „tu i teraz” - abstrahuje od źródła i historii rozwoju objawów,
nacisk na aktualne, obserwowalne zachowania w celu zniesienia
objawów, zmiana zachowań pociąga za sobą również zmiany na
poziomie poznawczo-afektywnym
terapia oparta o prawa uczenia się - nacisk na techniki uczenia się,
tj. nauczenie, przeuczanie i wygaszanie (zahamowanie) brakujących
lub niewłaściwych umiejętności radzenia sobie
wgląd zjawiskiem wtórnym (niekoniecznym) do zmiany zachowania,
nie stanowi o skuteczności terapii , ale dodatkowo wzmacnia zmiany
zachowania
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Procedury uczenia się
sposoby nabywania, modyfikowania zachowań,
techniki eksperymentalne oparte o podstawowe prawa uczenia się
1. Warunkowanie klasyczne (WK)
(przez skojarzenie bodźca bezwarunkowego szkodliwego z
bodźcem obojętnym)
2. Warunkowanie sprawcze (instrumentalne) (WS)
(przez przypadkowe lub celowe wzmacnianie określonego
zachowania)
3. Modelowanie (społeczne uczenie się) (SU)
(przez obserwowanie i naśladowanie zachowań występujących u
osób znaczących dla podmiotu)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Systematyczna desensytyzacja Wolpe’go (WK)
Terapia implozywna (WK)
Awersyjne przewarunkowanie (WK)
Manipulowanie wzmocnieniami – karą i nagrodą (WS)
Modelowanie (SU)
Trening asertywności (SU)
1, 2, 3 - trzy skuteczne metody terapii lęku oparte na procedurach
wygaszania objawów lękowych poprzez bezpośrednią konfrontację
ze źródłem lęku (obiektem zagrażającym)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
Systematyczna desensytyzacja
stopniowe wygaszanie lęku poprzez nakłanianie pacjenta do
wyobrażania sobie w stanie relaksacji obiektu będącego
źródłem lęku metodą stopniowych przybliżeń
obejmuje trzy fazy: trening relaksacyjny, budowanie
hierarchii, przeciwwarunkowanie
powstała podczas sesji zdolność pacjenta do wyobrażania
sobie bodźców zagrażających bez doznawania lęku przenosi
się na sytuacje życiowe
zastosowanie – neurotyczni pacjenci z objawami fobii
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
Terapia implozywna (zanurzanie)
wygaszanie lęku poprzez „przetrzymywanie” osoby z fobią w
sytuacji fobicznej (realnie lub wyobrażeniowo)
konieczna zgoda pacjenta na wyobrażenie sobie sytuacji
fobicznej oraz na przebywanie i wytrwanie w obecności
obiektu zagrażającego, bez podejmowania prób unikania i
ucieczki
w trakcie sesji terapeuta pobudza wyobraźnię pacjenta, aby
utrzymać u niego względnie wysoki poziom lęku – w końcu
sesji lęk zaczyna słabnąć (wygaszenie reakcji unikania
bodźców lękotwórczych)
sesje zaczyna się od bodźców o najmniejszej wartości
lękotwórczej
zastosowanie: reakcje lękowe na bodźce nie zawierające
istotnego niebezpieczeństwa, a jednak wywołujące tendencje
do unikania
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
Technika awersyjnego przewarunkowania
warunkowanie przeciwstawnych reakcji – tj. wytwarzanie
negatywnej, awersyjnej reakcji na bodziec, który poprzednio
wywoływał przyjemne, pozytywne reakcje
polega na poddawaniu pacjenta równoczesnemu działaniu
dwóch bodźców: 1). obiektu, z którym związane są jego
niepożądane reakcje, lub reprezentacji takiego obiektu
(pozytywna reakcja emocjonalna), 2). silnego bodźca
awersyjnego (reakcja lękowa) = bodziec pierwotnie
pozytywny nabiera cech bodźca lękowego
najczęściej stosowane bodźce awersyjne, to: środki
wywołujące nudności (np. nieprzyjemny zapach), szok
elektryczny
zastosowanie: niepożądane zachowania typu: nałogowe
palenie papierosów, alkoholizm, nadmierne objadanie się
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
Modyfikowanie zachowań poprzez
manipulowanie wzmocnieniami – karą i
nagrodą w taki sposób, że:
pożądane zachowania są wzmacniane pozytywnie
patologiczne zachowania pozostawia się bez wzmocnienia –
skutkiem czego wygasają (np. „polityka żetonów”)
gdy pożądane reakcje nie występują – wzmacniane są
wszystkie reakcje zbliżone do pożądanej
prowadzi to do powstawania nowych wzorów reakcji na
drodze warunkowania przybliżającego i treningu
różnicowania – pacjent uczony jest różnicowania sytuacji, w
których dane zachowanie jest pożądane, od takich, w których
miałoby ono charakter nieprzystosowawczy
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
Modelowanie
wytwarzanie nowych zachowań poprzez:




obserwowanie i naśladowanie nielękowych zachowań modela
wobec obiektu budzącego w pacjencie lęk (zachowania in vivo
lub w postaci symbolicznej, np. film, psychodrama behawioralna
oparta na modelowaniu)
zachęcanie pacjenta do zbliżenia się do fobicznego obiektu na
wzór osoby będącej modelem
podstawą modelowania są:
uczenie się poprzez imitację, przykład, obserwacje i
naśladowanie innych bez przyjmowania ich systemu wartości
wzmocnienia zastępcze, tj. konsekwencje zachowań
obserwowanych u innych
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Techniki i strategie terapeutyczne
Trening asertywności


celem jest uczenie się ekspresji własnych potrzeb,
pragnień, uczuć negatywnych i pozytywnych bez lęku
i poczucia winy (np. złość, oburzenie, wypowiadanie
pretensji vs wyrażanie wzruszenia, chwalenie się), z
poszanowaniem zasady „bądź w zgodzie z sobą i
otoczeniem”
zastosowanie – osoby behawioralnie zahamowane,
tłumiące własne asertywne reakcje w obawie przed
konsekwencjami ich przejawiania (np. lęk przed
negatywną oceną, odrzuceniem)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście behawioralne
Ograniczenia terapii behawioralnej:


pozytywne rezultaty - w leczeniu zaburzeń
wyrażających się w deficytach zachowania
(zaburzenia lękowe – fobie monosymptomatyczne,
fobie społeczne, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne)
mało użyteczne - w pomaganiu pacjentom
przeżywającym trudności natury egzystencjalnej,
będących w kryzysowych sytuacjach życiowych oraz
osobom w stanie depresji
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
• Czynniki istotne dla kształtowania się prawidłowej i zaburzonej
osobowości
schematy poznawcze jednostki - sposób myślenia o
sobie i świecie, który kształtuje się pod wpływem
powtarzających się doświadczeń życiowych jednostki
tworząc tzw. „pozytywny vs negatywny” obraz świata oraz
własnej osoby
osobiste znaczenie, jakie jednostka nadaje zdarzeniom,
relacjom, w których uczestniczy
sposób dokonywania atrybucji, wyjaśniania
przyczynowości zdarzeń i postrzegania odpowiedzialności za
ich przebieg
poczucie kontrolowania biegu zdarzeń (możliwości
wpływania na nie, kształtowania ich)
sposób oceny własnych kompetencji życiowych,
umiejętności radzenia sobie z trudnościami, problemami
emocje powstające wskutek dokonywania określonej oceny
siebie i rzeczywistości
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Negatywne poznanie i rozumienie
rzeczywistości:
= negatywne emocje
= niewłaściwe decyzje
= nieskuteczne zachowania
= wzrost liczby sytuacji stresowych
= objawy (np. silny lęk, depresja)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Czynniki sprzyjające powstawaniu depresji
wg. Becka
Negatywna triada poznawcza
(błędy oceny)
Błędy logiczne w myśleniu
(błędy wnioskowania)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Negatywna triada poznawcza
(błędy oceny):



Negatywny obraz siebie
Negatywny obraz świata
(przeszłych i obecnych zdarzeń)
Negatywny obraz przyszłości
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Błędy logiczne w myśleniu (błędy wnioskowania):






Arbitralne wnioskowanie – gotowość do wyciągania wniosków
z niedostatecznych przesłanek
Selektywna uwaga – wybiórcze koncentrowanie się na
określonych aspektach rzeczywistości przy jednoczesnym
ignorowaniu innych
Nadmierna generalizacja – formułowanie wniosku o dużym
zasięgu ogólności w oparciu o jednostkowe wydarzenia
Wyolbrzymianie i pomniejszanie – nadawanie faktom
przesadnego znaczenia, wyolbrzymianie lub minimalizowanie
ich
Personalizacja – odnoszenie zewnętrznych wydarzeń do
własnej osoby (personalizacja zdarzeń obojętnych)
Absolutystyczne, dychotomiczne myślenie w kategoriach
czarno – białych
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
-
Założenia depresogenne
Jedynie sukces we wszystkim, czego się podejmę, może przynieść
mi szczęście
Aby być szczęśliwym, muszę być zawsze i przez wszystkich
akceptowany
Moje pomyłki oznaczają, że jestem do niczego
Nie mogę żyć bez miłości
Jeśli ktoś się ze mną nie zgadza znaczy to, że mnie nie lubi
Moja wartość jako osoby zależy od tego, co sądzą o mnie inni
Negatywne myśli o sobie, wydarzeniach życiowych i przyszłości
oraz błędy logiczne popełniane w procesie wnioskowania generują:


przykre przeżycia, negatywne emocje
depresyjne wzory zachowania
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Cel terapii poznawczej
poznanie i korekta dysfunkcjonalnych schematów myślowych
(negatywnych myśli) i dysfunkcjonalnych założeń leżących u
podłoża objawów (błędy oceny i wnioskowania)
zmiana schematów myślowych (stereotypów) w zakresie:
- myślenia o sobie i relacjach z innymi
- przekonań
- wyobrażeń
- przypisywanego znaczenia
- stylu atrybucji (z wymiaru: wewnętrzny, stały, globalny na:
zewnętrzny, zmienny, specyficzny)
uczenie sprawowania kontroli nad sytuacją i umiejętności radzenia
sobie z problemami
modyfikacja sposobu przeżywania i zachowań
(terapia nie jest nastawiona na głęboką reorganizację osobowości)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Strategie i techniki terapeutyczne
metody i techniki terapii behawioralnej, poznawczej oraz
podejścia eklektyczne)
1. Techniki behawioralne
(zmiana zachowania jako narzędzie zmiany myśli i nastawień)





Trening aktywności – nagradzanie za podejmowanie większej ilości
działań
Stopniowe wyznaczanie zadań – zasada „drobnych kroków” i
stopniowania trudności
Trening asertywności – przejmowanie kontroli, rozwijanie
kompetencji życiowych
Trening umiejętności społecznych – poprawa relacji
interpersonalnych
„Zadania domowe” – utrwalanie, wzmacnianie
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Strategie i techniki terapeutyczne
2. Techniki poznawcze
Rozpoznawanie myśli automatycznych (np. technika pisemnego
rejestrowania swych myśli na bieżąco, technika próbek czasowych,
technika tak jakby, technika podwójnej kolumny)
Konfrontowanie automatycznych myśli z rzeczywistością i
krytyka myśli automatycznych (np. technika dialogu Sokratesa –
szukanie podstaw, „krytykowanie myśli”)
Trening reatrybucji
(uwalnianie od irracjonalnego poczucia winy - np. ponowna analiza
okoliczności, szukanie racjonalnego podejścia do problemu
atrybucji, odpowiedzialności)
Zmiana założeń depresogennych chronicznych, nieświadomych,
ogólnych założeń wyznaczających depresyjny sposób
spostrzegania rzeczywistości (np. badanie powracających motywów,
śledzenie sposobu wnioskowania, lub powodu konkretnych sądów)
Podejście behawioralnopoznawcze
Podejście poznawcze
Strategie i techniki terapeutyczne
2. Techniki poznawcze
Terapia założeń depresogennych
Dotarcie do jednego z takich założeń oznacza, że
jest ono „zaciekle atakowane”
Ocenia się jego podstawy
Pracuje nad kontrargumentami
Prezentuje się możliwe założenia alternatywne
Podkreśla się negatywne konsekwencje, jakie może przynieść
podtrzymywanie takiego założenia
Podejście humanistycznoegzystencjalne
-
-
Cele terapeutyczne:
Samorozwój, samorealizacja – poprzez rozwój i zaspokajanie
potrzeb wyższych, specyficznych tylko dla człowieka
Wzmacnianie potrzeby autonomii (samodzielność i niezależność w
dokonywaniu wyborów, podejmowaniu decyzji, dotarcie do
autentycznego „ja” klienta i postępowanie zgodnie z własnymi
uczuciami, potrzebami, pragnieniami)
Pozbywanie się „tyranii powinności” (spełniania cudzych oczekiwań)
Akcentowanie odpowiedzialności za dokonywane wybory
Pobudzanie do refleksji nad ważnymi wartościami i wyborami
życiowymi, określanie indywidualnego poczucia sensu życia
Zachęcanie do samoświadomości, świadomego zrozumienia
własnego działania, myśli, odczuć (świadome doświadczanie siebie)
Stworzenie warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń
emocjonalnych, dających możliwość pozytywnego wartościowania
siebie
Różnorodność technik terapeutycznych z różnych szkół
terapeutycznych
Podejście systemowe
Podejście systemowe
Podejście do związków międzyludzkich w kategoriach
ogólnej teorii systemów (Bertalanffy)
Podejście interakcyjne – znaczenie wzajemnych
interakcji, więzi społecznych, w rozwoju zaburzeń i ich
leczeniu
Szczególne zastosowanie w teoriach dotyczących:
- funkcjonowania rodziny
- i w terapii rodzin
Główne szkoły psychoterapii
Szkoła komunikacyjna (Watzlawick)
Szkoła strukturalna (Minuchin)
Szkoła strategiczna („szkoła mediolańska” - Mara Selvini
Palazzoli)
Podejście systemowe
Założenia:
Zachowanie człowieka może być zrozumiałe jedynie w kontekście
jego relacji ze środowiskiem społecznym, w jakim on w danym
momencie żyje, tj. w kontekście systemu, którego jest częścią
Przesunięcie zainteresowania z zaburzonej jednostki na interakcje
społeczne, w które jest ona uwikłana (relacje małżeńskie,
rodzicielskie, towarzyskie, zawodowe)
Przesunięcie zainteresowania z diady matka – dziecko, na
wzajemne oddziaływania członków rodziny
Uwzględnianie w procesie terapeutycznym wzajemnego
oddziaływania członków rodziny
Rodzina jako system = całość, układ wyższego rzędu składający się
ze zbioru oddziałujących wzajemnie na siebie elementów
Elementy będące w interakcji tworzą podsystemy (podsystemy: para
małżeńska, rodzice, dzieci, rodzic – dziecko, „inni”)
Negowanie istnienia patologii indywidualnej – rodzina, jako grupa
społeczna o decydującym wpływie na rozwój jednostki - jako źródło
patologii
Podejście systemowe
Założenia:
Jednostka = element różnych systemów i podsystemów
Interakcje (wzajemne oddziaływania) dokonują się za
pośrednictwem zachowań komunikacyjnych i mają
charakter cyrkularny
Zachowanie podmiotu = reakcja na uprzednie
zachowanie partnera = stanowi równocześnie jego
wzmocnienie i bodziec dla kolejnych reakcji
Każde zachowanie się jest komunikatem
Objaw choroby = nieintencjonalna, niekontrolowana
przez podmiot informacja, komunikat
W każdej komunikacji odbywa się definiowanie relacji jej
uczestników
Podejście systemowe
Cechy systemu:
Cyrkularny charakter interakcji – oddziaływanie na zasadzie
sprzężenia zwrotnego [(+) i (-)], a nie linearnego (przyczyna –
skutek)
Dynamizm (ciągłe przekształcenia – interakcje elementów, procesy,
np. wzrastanie, starzenie się)
Zróżnicowanie (liczba podsystemów, np. para małżeńska, dzieci,
rodzice, „inni”, „dewianci”)
Organizacja (podsystemy tworzą strukturę o różnej funkcji i
znaczeniu w regulacji systemu)
Struktura (wyznaczona poprzez funkcje i znaczenie w regulacji
systemu)
Zdolność do homeostazy (mechanizmy samoregulacyjne,
dostosowujące wewnętrzne właściwości systemu do zachodzących
zmian)
Podejście systemowe
Cele rodziny jako systemu
Zaspokajanie potrzeb indywidualnych
członków rodziny
Realizowanie zadań społecznych
(np. urodzenie i wychowanie potomstwa,
przekazywanie wzorców kulturowych itp.)
Podejście systemowe
Czynniki warunkujące powstawanie i utrzymywanie się patologii
systemu rodzinnego:
Zaburzenia struktury rodziny (role, zadania i zasady ich realizacji,
sposoby sprawowania kontroli, zaburzenia granic między
podsystemami, patologiczne koalicje – triady zwłaszcza
międzypokoleniowe, zbyt sztywne lub rozmyte granice, zatarcie
granic międzygeneracyjnych zaburzające rozwój tożsamości,
„dośrodkowe tendencje”, „delegowanie do ról i zadań” utrudniające
proces separacji od rodziny)
Zaburzenia komunikacji w rodzinie (zakłócenia procesu
przekazywania informacji – np. podwójne wiązanie, zjawisko
„pseudowzajemności”, fałszowanie przekazywanych treści =
dezinformacja = pseudobliskość i pseudowrogość)
Zaburzenia związane z zasadami regulującymi funkcjonowanie
rodziny jako systemu (określające zdolność adaptacyjną rodziny
do zmian, zdolność do utrzymania homeostazy w obliczu
problemów i zmian – np. zasada lojalności rodzinnej, tradycje,
przekazy międzypokoleniowe, sposoby rozwiązywania problemów)
Podejście systemowe
Cele terapii rodzin:
Zmiana struktury rodziny (zaznaczenie wyraźnych granic między
podsystemami, likwidowanie patologicznych triad, zwiększanie
klarowności w zakresie odgrywania ról w rodzinie, przeciwdziałanie
delegowaniu do nie swojej roli, zwiększanie lub zmniejszanie
spójności rodzinnej, np. poprzez usuwanie błędu zaprzeczania
rzeczywistości i kontrolowania partnera)
Zmiana zasad regulujących funkcjonowanie systemu i
komunikację (realizowana przez terapeutów głównie poprzez
nastawienie się na rozwiązywanie problemów)
Zmiana relacji emocjonalnych między członkami rodziny
(zmiana właściwości intrapsychicznych jednostki dzięki zaistnieniu
zmian w funkcjonowaniu rodziny;
Obszary pracy: np. sposób i siła wyrażanych emocji, praca z
nadmierną EE {nadmierna bliskość vs nadmierna wrogość},
zróżnicowanie „ja” członka rodziny poprzez proces detriangulacji lub
separacji, zamiana zbyt silnego, zależnościowego związku z
partnerem {koluzja} na związek partnerski)
Podejście systemowe
Strategie i techniki terapeutyczne
Technika pytań cyrkularnych (pytania o relacje,
różnice i zmiany = o interakcje; pytania są informacją
dostarczaną przez terapeutę rodzinie, odpowiedź na nie
przez rodzinę udzielana jest informacją o interakcjach,
np. „pytania po trójkącie”)
Technika pozytywnej konotacji (oznaczanie - zmiana
znaczenia przypisywanego konkretnym wydarzeniom,
zachowaniom symptomatycznym) wszystkich zjawisk
zachodzących w rodzinie i właściwości członków rodziny
– technika ta zmniejsza opór rodziny przed zmianą,
odrywa uwagę rodziny od zjawisk negatywnych
Podejście systemowe
Strategie i techniki terapeutyczne
Technika nakazów paradoksalnych (np. strategia
zalecania symptomu - „przepisywania symptomow”;
strategia powstrzymywania – np. zachęcanie do
zwolnienia tempa zmian; strategia pozycyjna –
akcentowanie, wyolbrzymianie trudności rodziny)
Technika genogramów („drzewo genealogiczne
rodziny”)
Zadania domowe zalecane rodzinie do wykonania
(np. rytuały rodzinne zawierające pierwiastek stabilności
i zmiany)
Podejście systemowe
Strategie i techniki terapeutyczne
Technika przejściowych koalicji terapeuty z
systemem, lub członkiem systemu
Terapeuta = restrukturalizacja w rodzinie = bycie
modelem określonych zachowań = manipulacja
nastrojem = wyznaczanie zadań = analizuje
sekwencje rodzinnych konfliktów = proponuje
odgrywanie psychodram = opowiada anegdoty =
stosuje metaforę, śmiech
Praca z inwersją znaczenia „nie” - „tak” =
wprowadzanie nowych reguł komunikowania się w
systemie
Język performatywny (mobilizuje do działania), a nie
informacyjny
Formy psychoterapii
Psychoterapia indywidualna
Psychoterapia grupowa
Psychoterapia rodzin
Terapia kompleksowa
Podsumowanie
Psychoterapia - techniki i strategie terapeutyczne
Aktywne słuchanie
Konfrontacja
Klaryfikacja
Interpretacja
Odzwierciedlanie
Przepracowanie
Systematyczna desensytyzacja
Terapia implozywna
Awersyjne przewarunkowanie
Modelowanie
Treningi umiejętności społecznych (np. asertywność)
Techniki restrukturyzacji poznawczej (zmiana myśli o sobie i
świecie)
Podsumowanie
Psychoterapia - techniki i strategie terapeutyczne
Techniki relaksacyjne (trening autogenny Schultza,
relaksacja stopniowa Jacobsona)
Hipnoza
Analiza genogramu
Wizualizacja
Psychodrama
Pantomima
Odgrywanie ról
Psychorysunek
Myzykoterapia
(Aleksandrowicz J.W., 1994, s. 130-161; Bilikiewicz A., 2003; Grzesiuk L., 1994, s. 194-206)