NARZĘDZIA INTERWENCJI RZĄDU NA RYNKU

NARZĘDZIA INTERWENCJI RZĄDU NA RYNKU
Ze względu na bezduszność mechanizmu rynkowego programy wspierające redystrybucję
dochodu i korygujące ceny – szczególnie w rolnictwie - są powszechnie stosowane w świecie.
Do najpowszechniej wykorzystywanych narzędzi interwencji w mechanizm rynkowy należą:
1. cena maksymalna i minimalna
2. system podatkowy
3. subsydia (dotacje)
4. kwoty produkcyjne
5. taryfy i kwoty importowe
6. dumping
Programy wspierające producentów lub konsumentów wykorzystywane są głównie w
odniesieniu do rolnictwa i przybierają różnorodną formę. W zamian za ograniczenie przez
rolników powierzchni zasiewów zbóż lub roślin pastewnych rząd zobowiązuje się skupić
płody rolne po gwarantowanych cenach minimalnych, gdyby cena równowagi była niższa od
gwarantowanej. W rolnictwie mają zastosowanie także kwoty produkcyjne i kwoty
importowe w celu podtrzymania krajowych cen rynkowych. W rezultacie interwencja rządu
nie dopuszcza do ukształtowania się efektywnej alokacji rzadkich zasobów, czyli
uniemożliwia strukturę produkcji zgodnie z najwyższym kosztem alternatywnym.
Ponadto interwencja powoduje poprawę sytuacji majątkowych jednych grup społecznych
kosztem zubożenia innych. Rolnicy korzystający z wsparcia cenowego często organizują się
w grupy interesu, walczące o utrzymanie takich programów rządowych, podczas gdy grupy
konsumentów i podatników są jej przeciwne. Do analizy skutków wymienionych narzędzi
interwencji będzie zastosowane podejście od strony równowagi cząstkowej, skupiającej się na
rynku pojedynczego dobra, gdy żaden z uczestników rynku (producenci i nabywcy) nie
dysponuje siłą rynkową, tj. nie może wpływać na wysokość ceny rynkowej, lecz posiada
pełną o nich informację.
Aby zbadać, jak zakłócenie na jednym rynku wpływa na rynki dóbr substytucyjnych i
komplementarnych oraz czynników wytwórczych należałoby zastosować podejście od strony
równowagi ogólnej (globalnej). Wówczas można określić warunki równowagi na wszystkich
rynkach jednocześnie. Jednak wnioski, jakie wynikają z równowagi cząstkowej (efekty
pierwotne ingerencji rządowej) mogą nie zbiegać się z wnioskami z równowagi ogólnej.
Dlaczego równowaga jest efektywna ekonomicznie?
PX
20 V
18
16
14
12
10
8 A
6
4 W
2
S
U
SX
E
T
Z
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10QX
Nadwyżka konsumentów to pole ∆ AVE. Nadwyżka producentów to pole ∆ AWE.
Dobrobyt społeczny to suma nadwyżek producentów i konsumentów, czyli pole ∆ WVE.
Odpowiedzi na to pytanie można dokonać porównując zarówno dobrobyt społeczny w
punkcie równowagi i innych punktach z krzywych popytu i podaży, jak i za pomocą kosztów
produkcji i korzyści, osiąganych przez nabywców.
Ustalenie ceny minimalnej i maksymalnej
PX
S
PMIN
nadmiar
PE
PMAX
niedobór
D
0
QK
QP QE QK
QP
QX
Cena maksymalna chroni nabywcę, a cena minimalna stanowi wsparcie dla producenta. W
efekcie zarówno krzywa popytu, jak i podaży jest złamana.
Obciążenie podatkiem pośrednim (akcyza)
PX
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
V
S+T
N
L
T
A
K
SX
E
M
W
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10QX
Obciążenie podatkiem T odcinek MN
Wpływy do budżetu MN x AM = pole
Obciążenie nabywców = pole
Obciążenie producentów = pole
WAKM =
ALNM
∆PK
ALNK =
=
T
1+
1
E dp
E sp
∆PP
T
Nieefektywność rynku (strata dobrobytu) pole ∆ MNE
Rezultaty obciążenia podatkiem dobra na rynku o rosnącej krzywej podaży i malejącej
krzywej popytu sprowadzają się do:
1. mniejszej produkcji w porównaniu do efektywnego poziomu
2. nadwyżki konsumentów i producentów spadną w porównaniu do efektywnego
poziomu
3. wpływ na budżet jest pozytywny, ponieważ następuje wpływ środków do
budżetu, które następnie zostaną rozprowadzone w innych sektorach
gospodarki
4. przychody z podatku są mniejsze niż spadek nadwyżek konsumentów i
producentów, zatem podatek powoduje spadek korzyści ekonomicznych netto
(zmniejszenie dobrobytu społecznego).
Dotacje kwotowe
PX
20
18
16 A
14
12
10
8
6
4 F
2
S
B
C
J
E
G
S-T
K
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10QX
Nadwyżka konsumentów pole A + B + E + G + K
Nadwyżka producentów pole F + E + B + C
Wydatki budżetu E + B + C + J + K + G
Nieefektywność rynku = pole ∆ J
Ekonomiczny sens dotacji (subsydiów) sprowadza się do ujemnego podatku, czyli kwotowej
dopłaty rządu do każdej wyprodukowanej jednostki dobra. Rezultaty wprowadzenia dotacji są
przeciwne do rezultatów wprowadzenia podatku, czyli:
1. produkcja rynkowa przewyższa poziom efektywny
2. nadwyżki konsumentów i producentów są wyższe niż bez dotacji
3. wpływ dotacji na budżet jest negatywny, ponieważ rząd środki na ten cel musi
zgromadzić z innych dziedzin gospodarki
4. wydatki rządowe na dotacje są większe niż wzrost nadwyżek producentów i
konsumentów, co prowadzi bezpośrednio do straty dobrobytu społecznego.
Kiedy rząd chce podtrzymać cenę na poziomie powyżej ceny równowagi może również
ograniczyć wielkość produkcji. Może to zrobić wprowadzając kwoty produkcyjne dla
każdego producenta lub limit ich sprzedaży. Kwoty spełniają funkcję podobną do cen
maksymalnych na rynku, tyle że od strony podaży. Szczególnie znane jest ich zastosowanie
na rynku artykułów rolnych (np. produkcja mleka, areał zasiewów różnych roślin), ale też
znana jest kontrola usług przewozowych (liczba taksówek w mieście). Te programy mają na
celu wspieranie producentów w danym sektorze.
Programy rządowe podtrzymujące cenę – choć w rezultacie kosztowne dla podatników - są
wykorzystywane wszędzie tam, gdzie niskie ceny rynkowe zagrażają dochodom rolników. Do
narzędzi interwencji rynkowej zalicza się również limitowanie areału upraw poszczególnych
roślin i skup płodów rolnych.
kwoty produkcyjne
cena
mleka
limit
S
C
A
B
0
QP
mleko
Ograniczenie zasiewów ma być bodźcem do utrzymywania produkcji poniżej poziomu
wolnorynkowego poprzez dopłatę do hektara nieobsianej powierzchni ziemi uprawnej. Istota
tego narzędzia sprowadza się do następującego mechanizmu: jeżeli rząd chce utrzymać cenę
np. buraków cukrowych na poziomie Pmin, to liczy się z możliwością wchłonięcia przez rynek
produkcji na QK; rolnicy po tej cenie zaoferują rynkowi QP, lecz są skłonni do rezygnacji z
nadmiernej produkcji QKQP pod warunkiem uzyskania dopłaty do każdego odłogowanego
hektara. Korzyści netto z takiego działania rządu wynoszą suma nadwyżek konsumentów i
producentów pomniejszona o wypłatę z budżetu. Zatem program prowadzi do zwiększenia
nadwyżki producenta o sumę pól ABC, co kosztuje rząd sumę pól BCG. Strata dobrobytu
społecznego wynosi sumę pół BG.
kompensata za rezygnację z produkcji roślinnej
cena
buraków
cukrowych
S
Pmin
A
B
G
C
D
0
QK
QP
buraki
Skup nadmiernej produkcji
cena
pszenicy
S
F
Pmin
A
B
G
C
J
E
D + zakupy rządowe
H
D
skup
0
QK
QP
pszenica
Jako alternatywny program rządowy może być wykorzystany skup produkcji rolnej przez
agencje rządowe (np. skup zbóż). Wówczas rząd, chcąc utrzymać cenę tony pszenicy na
poziomie wyższym od ceny wolnorynkowej, skupuje nadmierną podaż. Nadwyżka
producentów pozostaje niezmieniona w porównaniu do poprzedniego rozwiązania, jednak
koszt takiego przedsięwzięcia jest znacznie wyższy, gdyż obejmuje sumę pól HGBCJ. Ten
koszt mógłby by obniżony poprzez sprzedaż skupionych płodów na rynku światowym nawet
po niższej cenie. W przeciwnym razie zmagazynowana produkcja rolna musiałaby być
sprzedana po pewnym czasie, co nieuchronnie spowodowałoby obniżkę pierwotnej ceny i w
rezultacie doprowadziłoby do skutków przeciwnych do zamierzonych.
Korzyści społeczne netto wynoszą: nadwyżka konsumentów F + nadwyżka producentów
EABCG – koszt skupu HGBCJ. Strata dobrobytu społecznego wynosi pole BGHJ.
Instrumentami polityki ochrony rynku wewnętrznego (protekcjonizmu) przed konkurencją
zagraniczną są cła i kwoty importowe. Oba instrumenty pozwalają utrzymać wyższą
produkcję krajową sprzedawaną na rynku wewnętrznym po wyższej cenie. Faworyzują
producentów kosztem konsumentów i ostatecznie prowadzą do straty dobrobytu społecznego.
W warunkach gospodarki otwartej bez stosowania polityki ochrony rynku krajowego
konsumpcja dobra wzrośnie i konsumenci znacznie podwyższą swoją nadwyżkę (suma pól
ABC). Spadnie produkcja krajowa i zmniejszy się nadwyżka producentów (zamiast G + A
uzyskają jedynie G).
Nałożenie cła podniesie rentowność produkcji krajowej, co spowoduje jej wzrost a spadnie
zapotrzebowanie i niezbędny import. To stanowi wyjaśnienie, dlaczego producenci krajowi
bardzo często tworzą silne lobby za stosowaniem ceł lub ich podnoszeniem. Pobrane cła
tworzą przychód do budżetu (pole H) i stanowią korzyści netto dla gospodarki, gdyż mogą
być wykorzystane w innym zastosowaniu. W efekcie strata dobrobytu wynosi sumę pól BC.
Ten sam skutek rząd może osiągnąć wprowadzają ograniczenie importu poprzez wyznaczenie
maksymalnej kwoty importowej. Istnieje jednak istotna różnica między tymi instrumentami;
wprowadzając kwoty importowe rząd rezygnuje z przychodów uzyskanych z ceł, które stają
się częścią nadwyżki producentów zagranicznych, gdyż sprzedają po cenie wyższej od
światowej.
Dopłata rządu (dotacja) do produkcji krajowej w celu zwiększenia udziału kraju w rynku
światowym często określona jest mianem dumpingu. Producenci w kraju – importera
ponoszą straty nadwyżki, konsumenci korzystają na obniżonych cenach, czyli wzrost ich
nadwyżki jest finansowany przez rząd kraju eksportera.
CŁA
20
SK
SK
F
F
8
A
B C
6
4
E
cena światowa
G
A
B
cena światowa + cło
C
H
G
2
I M P O R T
0
QK
QE
wolny rynek
IMPORT
QD
0
QK
rynek pszenicy
QT
QD
rynek chroniony cłem
kwoty importowe
20
SK
SK + kwota
8
6
cena światowa
4
2
D
IMPORT
0
QK
QD
pszenica
dumping
cena
lekarstwa
SK
F
PW
A
PW - T
I
B
E
H
C J
G
D
0
QK1
QK
QD1 QD
Nadwyżka konsumentów w kraju importera to suma pól FEAIBHC
Nadwyżka producentów G
Udział budżetu kraju eksportera równa się sumie pól IBHCJ
lekarstwo