Wyk³ad VIII

Wykład VIII
Dr hab.Halina Guła-Kubiszewska, prof. nadzw.
Specyfika pracy nauczyciela wychowania fizycznego w rozwijaniu kompetencji
kluczowych w przedszkolu i szkole.
Pojęcie „kompetencje kluczowe” jest odpowiedzią na pytanie:
Jakie kompetencje są najwaŜniejsze dla wszystkich młodych Europejczyków i do budowania
wspólnej Europy?
Zostało sformułowane na sympozjum Rady Europy w Berlinie w lutym 1996 roku.
Parlament Europejski i Rada zalecają wszystkim państwom członkowskim rozwijanie oferty
kompetencji kluczowych dla wszystkich w ramach strategii uczenia się przez całe źycie (w
tym strategii osiągnięcia powszechnej alfabetyzacji.
Kompetencje kluczowe to zestaw najwaŜniejszych kompetencji, bez których nie moŜna
kształtować pozostałych (Furmanek, 2007).
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Europy na kompetencje kluczowe składają się: wiedza,
umiejętności i postawy. W rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego wyróŜnia się 8
kompetencji kluczowych:
1. porozumiewanie się w języku ojczystym
2. porozumiewanie się w językach obcych
3. kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo- techniczne
4. kompetencje informatyczne
5. umiejętność uczenia się
6. kompetencje społeczne i obywatelskie
7. inicjatywność i przedsiębiorczość
8. świadomość i ekspresja kulturalna.
Kształtowanie rekomendowanych przez zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady
kompetencji wymaga od szkoły wyjścia poza „ zadania wyuczone i sprawdzone”. Praca z
uczniem w szkole będzie polegała na stawianiu go w roŜnych sytuacjach problemowych, w
których będzie on aktywizowany w zakresie:
1. budowania struktury wiedzy
2. doskonalenia umiejętności
3. kształtowania poŜądanych społecznie postaw.
Mimo, iŜ Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych (2008) nie
zawiera pojęcia kompetencji kluczowych, to moŜna odnaleźć sformułowania, które wiąŜą
szkołę z Zaleceniami Parlamentu Europejskiego:
•
•
•
czytanie- kompetencja porozumiewania się w języku ojczystym i obcym (treści
związane z przepisami, budową ciała, funkcjami poszczególnych układów człowieka,
struktury zrządzania aktywnością sportową i rekreacyjną…)
myślenie matematyczne- element kompetencji matematycznej (uczeń ćwiczy myślenie
matematyczne takŜe na innych zajęciach, np. dokonuje pomiarów sprawności
fizycznej, liczy punkty w grach druŜynowych…..)
myślenie naukowe- składowe kompetencji naukowo- technicznych (monitoring zmian
rozwojowych, opracowanie procedury treningu zdrowotnego do własnych moŜliwości,
1
•
•
•
•
•
modyfikowanie zachowań wolnoczasowych i organizowanie wybranych form
aktywności zdrowotnej, rekreacyjnej, sportowej….)
umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych (w mowie i
piśmie)- kompetencja porozumiewania się w języku ojczystym i obcym (na zawodach
sportowych, standardowa aparatura pomiarowa zmian w organizmie, nietypowe
zabawy rekreacyjne innych narodów….)
umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi- składowa kompetencji informatycznych (samodzielna diagnoza
wysiłku fizycznego, monitoring treningu rekreacyjnego, zdrowotnego, sportowego z
wykorzystaniem nowoczesnej aparatury pomiarowej- dostępnej w telefonach
komórkowych, Internecie…)
umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji – element
kompetencji uczenia się, porozumiewania się w języku ojczystym i obcym,
informatycznych (umiejętność korzystania z literatury związanej z autoedukacją
umiejętności ruchowych, pielęgnacji i upiększania ciała, zdrowego Ŝywienia się,
stosowania suplementów i środków farmakologicznych w rozwijaniu sprawności
fizycznej oraz pracy nad estetyką ciała….)
umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia sięskładowa kompetencji uczenia się ( autoedukacja do uczestnictwa w kulturze
fizycznej , samosterowanie własnym rozwojem sprawności fizycznej, umiejętności
rekreacyjnych, zachowań wolnoczasowych i zdrowotnych…)
umiejętność pracy zespołowej- element kompetencji porozumiewania się w języku
ojczystym i obcym oraz społecznych i obywatelskich (współpraca, współdziałanie w
grach, zabawach, organizacji aktywności ruchowej, odpowiedzialność za
bezpieczeństwo partnera podczas aktywności ruchowej, ….).
Inne zapisy w Podstawie Programowej zawierające kształtowanie umiejętności spójnych z
kompetencjami kluczowymi:
1. cele kształcenia- wymagania ogólne- odnoszące się do poszczególnych
przedmiotów
2. treści nauczania- wymagania podstawowe- dla tych przedmiotów
3. udział uczniów w testach mierzących ich kompetencje:
- OBUT-Ogólnopolskie Badanie Umiejętności Trzecioklasistów (badanie
osiągnięć uczniów pop edukacji wczesnoszkolnej)
- PIRLS 2011- testy osiągnięć edukacyjnych uczniów szkół polskich na tle
wykształcenia dzieci w innych krajach w rozumieniu pisanego tekstu
- TIMSS 2011- testy osiągnięć matematycznych i przyrodniczych.
Efekty pracy szkoły nad rozwijaniem kompetencji kluczowych:
• pomoc uczniowi nad jego osobistym rozwojem
• budowanie u ucznia przekonania o swojej wartości w odniesieniu do tego, co umie i
prezentuje w codziennym Ŝyciu
• praca nauczycieli nad poprawą kompetencji zawodowych (swojej wiedzy,
umiejętności i postaw)
• rozwój edukacji zorientowanej w przyszłości na dostosowanie potrzeb ucznia do
potrzeb europejskiego społeczeństwa
• wyposaŜenie młodych ludzi w narzędzia rozwijające kompetencje kluczowe na
poziomie przygotowującym ich do dorosłego Ŝycia (podstawa wyboru ścieŜki
zawodowej)
2
•
aktualizacja przez młodych ludzi zdobytych juŜ kompetencji poprzez korzystanie ze
spójnej i kompleksowej oferty uczenia się przez cale Ŝycie.
ROZWIJANIE KOMPETENCJI KLUCZOWYCH W PRZEDSZKOLU I SZKOLE.
Kompetencja kluczowa: dbanie o zdrowie i sprawność fizyczną.
Zgodnie z modelem biopsychospołecznym zdrowia- wynika ono z holistycznego sposobu
postrzegania świata.
Zakłada on współzaleŜność (Przybyła 2008):
Model zdrowia= ciało+ psychika+ osobowość+ przynaleŜność do rodziny+
powiązanie ze środowiskiem Ŝycia+ oddziaływanie czynników natury
psychospołecznej- ujęcie systemowe.
Zdrowie jest doznawaniem dobrego samopoczucia, wynikającym z utrzymania
przez organizm równowagi dynamicznej za pomocą adaptacji, regeneracji,
samoodnawiania.
Zdrowie jest procesem, moŜna je stopniować i doskonalić.
Podejście salutogenetyczne- zdrowie i choroba jest to kontinuum. Nikt nie jest do końca
zdrowy ani chory, ale znajduje się gdzieś na połączeniu między tymi ekstremami. O
potencjale zdrowia decyduje wiele relacji pomiędzy człowiekiem, jego psychiką a
środowiskiem. Kluczową rolę ogrywa poczucie koherencji (umiejętność wykorzystania
swoich zasobów odpornościowych) (Antonovski 1995).
Współczesne koncepcje związane z ideą promocji zdrowia i zdrowego stylu Ŝycia (w ramach
spójnego systemu wychowania) podkreślają dominującą rolę strategii wychowania
fizycznego. Obecnie realizowane reformy związane z wychowaniem fizycznym traktują je
jako istotne ogniwo ochrony i promocji zdrowia. Jako wykładni zdrowia fizycznego
przyjmuje się sprawność fizyczną. Aktywność ruchowa w Euro staje się podstawowym
czynnikiem determinującym zdrowy styl Ŝycia (oraz prawidłowy rozwój biologiczny
człowieka).
W Polsce obowiązuje czwarta wersja Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) na lata 20072015. Cel:
• poprawa i związanej z nim jakości Ŝycia ludności
• zmniejszenie nierówności w zdrowiu
• kształtowanie prozdrowotnego stylu Ŝycia społeczeństwa
• tworzenie środowiska pracy, Ŝycia i nauki sprzyjającego zdrowiu
• aktywizowanie samorządu i organizacji pozarządowych do działania na rzecz zdrowia.
Bez aktywności fizycznej niemoŜliwa jest jakakolwiek strategia zdrowia, jego
zachowanie i pomnaŜanie.
Decydujące znaczenie w zapewnieniu wszystkim uczniom odpowiedniej dawki ruchu i
ukierunkowanie ich na samodzielną aktywność ruchową powinny pełnić szkolne zajęcia
wychowania fizycznego. Punktem wyjścia nowoczesnej dydaktyki jest załoŜenie, Ŝe
3
wytworzenie pozytywnych standardów zachowań w środowisku społecznym wymaga
odejścia od biernego wykonywania przez ucznia poleceń nauczyciela i werbalne
odwoływanie się do norm i zasad.
Tworzenie tych standardów wymaga aktywnego udziału uczącego się w procesie
dydaktycznym, zaangaŜowanie emocjonalne dziecka w proces uczenia się
i
wykorzystanie treści przekazu zgodnie z własnymi potrzebami- interaktywny sposób
nauczania.
Realizacja tego modelu na I-szym etapie nauczania oznacza:
1. aktywny udział dziecka w kształtowaniu sprawności fizycznej (umiem i wiem , jak to
zrobić)
2. rozwijanie orientacji dziecka do własnego ciała i zdrowia (podstawowa znajomość
budowy ciała, zmian rozwojowych w danym okresie Ŝycia, funkcjach poszczególnych
układów, wartości estetycznych…..
3. łączenie przez dziecko aktywności fizycznej z jakością Ŝycia codziennego (powiązanie
treści szkolnych z własnym Ŝyciem, z oczekiwaniami).
TREŚCI WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO W PRZEDSZKOLU.
Treści tej dziedziny obejmują wdraŜanie dzieci do:
• przestrzegania zasad bezpieczeństwa
• kształtowania nawyków i przyzwyczajeń higieniczno- kulturalnych
• rozwijanie sprawności fizycznej
Treści dotyczące bezpieczeństwa:
• uświadomienie dzieciom groŜących niebezpieczeństw związanych z: zabawami
zapałkami, lekarstwami, środkami chemicznymi, znalezionymi odpadkami oraz
manipulowaniem urządzeniami elektrycznymi, zbieraniem nieznanych owoców i
grzybów
• kształtowanie nawyku bezpiecznego poruszania się po budynku przedszkolnym i
ogrodzie
• kształtowanie postaw przestrzegania
zasad ruchu drogowego i znaków
ostrzegawczych
• uświadomienie dzieciom konsekwencji bawienia się w miejscach niedozwolonych
(tras komunikacyjnych, zamarznięte naturalne zbiorniki wodne, czepianie się sankami
do
przejeŜdŜających
samochodów,
kąpanie
się
w
miejscach
niestrzeŜonych….)bezpieczne posługiwanie się przyborami i narzędziami codziennego
uŜytku oraz sprzętem gospodarstwa domowego.
Postawy wobec nawyków i przyzwyczajeń higieniczno- kulturalnych:
• OdŜywianie
• Korzystanie ze świeŜego powietrza i słońca
• Czystość osobista, higiena narządów zmysłowych i układu nerwowego
• Zapobieganie infekcjom i chorobom
• Kształtowanie pozytywnego stosunku do lekarza
• Konieczność przestrzegania zasad higieny i kulturalnego zachowania się
• Pomoc dzieciom w przyswojeniu przeświadczenia o waŜnym znaczeniu nabywania
odporności na choroby , niepowodzenia i trudności.
4
Rozwijanie sprawności fizycznej:
• Zachęcani i tworzenie dzieciom warunków do samorzutnych zabaw ruchowych
(indywidualnych i zespołowych) z wykorzystaniem przyborów, przyrządów oraz
warunków terenowych i klimatycznych
• Zabawy i ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę ciała
• Zabawy i ćwiczenia orientacyjno- porządkowe oraz zabawy z elementami równowagi,
rzucania , celowania, toczenia, noszenia, wspinania się, skoku i podskoku, na
czworakach, na śniegu, na lodzie, w wodzie
• Wzmocnienie organizmu dziecka, hartowanie
• Rozwijanie ogólnej sprawności fizycznej
• Nabycie umiejętności rekreacyjno- sportowych
• Rozwijanie inwencji twórczej.
Piśmiennictwo;
1. Klim- Klimaszewska A. (2012) Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa
programowa, Instytut Wydawniczy ERICA, Warszawa.
2. Jarmoc- Uszyńska J., Dudel B., Głoskowska- Sołdatow M. (2013) Rozwijanie
kompetencji kluczowych uczniów w procesie edukacji wczesnoszkolnej,
Impuls, Kraków.
3. Wiatrowska L., Dmochowska L. (2013) dziecko u progu szkoły. Dojrzałość
szkolna dzieci a ich gotowość do nauki, Impuls, Kraków.
4. Skarbek K., Wrońska I. (2013) Diagnoza i wspomaganie rozwoju
psychoruchowego dziecka w wieku przedszkolnym, Centrum Edukacyjne
BLIśEJ PRZEDSZKOLA, Kraków.
5