założenia aktualizacji strategii rozwoju województwa łódzkiego
advertisement
ZAŁOŻENIA AKTUALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO do roku 2020 Łódź, Listopad 2004 roku SPIS TREŚCI I. WSTĘP ................................................................................................................................ 3 II. AKTUALIZACJA DIAGNOZY ..................................................................................... 5 III. OCENA DOTYCHCZASOWYCH EFEKTÓW REALIZACJI STRATEGII WOJEWÓDZTWA ...................................................................................................... 22 IV. PROJEKCJE OCZEKIWANYCH SKUTKÓW REALIZACJI OBECNEJ STRATEGII I PROGRAMÓW REGIONALNYCH DO ROKU 2006................... 24 V. WNIOSKI Z ANALIZ OBOWIĄZUJĄCYCH I REALIZOWANYCH DOKUMENTÓW REGIONALNYCH (STRATEGII, PROGRAMÓW OPERACYJNYCH)...................................................................................................... 25 VI. WNIOSKI Z KRAJOWYCH STRATEGII I PROGNOZ POWSTAŁYCH W TRAKCIE PRAC NAD NPR 2007-2013 ............................................................... 33 VII. WERYFIKACJA I OCENA AKTUALNOŚCI DOTYCHCZASOWEJ ANALIZY SWOT ......................................................................................................... 38 VIII. AKTUALIZACJA CELÓW I PRIORYTETÓW ................................................... 45 IX. PŁASZCZYZNY WSPÓŁPRACY MIĘDZYWOJEWÓDZKIEJ........................... 54 X. PŁASZCZYZNY WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ I MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁPRACY REGIONALNEJ ............................... 59 XI. ELEMENTY NIEZBĘDNE DO REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA NIE BĘDĄCE W KOMPETENCJI WOJEWÓDZTWA...... 62 XII. PROPOZYCJA SYSTEMU MONITOROWANIA.................................................. 65 XIII. INSTRUMENTY REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ...................................................................................................... 71 ZAŁĄCZNIK 1. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA .................................. 73 ZAŁĄCZNIK 2. SYNTEZA PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ............................................................... 74 2 I. Wstęp Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego przyjęta została przez Sejmik Województwa Łódzkiego we wrześniu 2000 r. Na bazie Strategii zrealizowane zostały i nadal są realizowane programy wojewódzkie zarówno ze środków krajowych jak i zagranicznych. Zapisy Strategii wynikają bezpośrednio z Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego, a wpływ na jej kształt (zgodnie z przyjętą ustawą o Narodowym Planie Rozwoju) mają zarówno Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju jak i Długofalowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju. Aktualność misji rozwoju województwa nie uległa zmianie, niemniej jednak powstały pewne uwarunkowania zewnętrzne determinujące konieczność aktualizacji Strategii: - pojawienie się nowych trendów rozwoju regionalnego wskazanych m.in. w Trzecim Raporcie Kohezyjnym; - konieczność dostosowania polskiej gospodarki do standardów Unii Europejskiej oraz do nowego modelu programowania Unii Europejskiej w kolejnym okresie programowania; - konieczność realizowania strategii społeczno-gospodarczych Rządu; - dostępność zwielokrotnionych środków finansowych dla krajów członkowskich w latach 2007-2013; - pojawienie się zapisów konkretnych aktów prawnych (ustawy, rozporządzenia); - wnioski wypływające z dotychczas realizowanych w województwie programów; - konieczność realizacji zobowiązań bądź zaleceń organizacji międzynarodowych. Powyższe czynniki skłoniły Zarząd Województwa Łódzkiego do zaktualizowania Strategii (uszczegółowienia jej priorytetów, działań i zadań). Departament Polityki Regionalnej, merytorycznie odpowiedzialny za programowanie w regionie, przy współpracy innych departamentów Urzędu Marszałkowskiego oraz istotnych dla rozwoju województwa instytucji (m.in. Wojewódzki Urząd Pracy w Łodzi, Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, Łódzki Urząd Wojewódzki) rozpoczął prace związane z wypracowaniem Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego do roku 2020. Pod koniec listopada br. powołany zostanie Zespół ds. aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego, w skład którego powołani zostaną przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi (z Departamentu Polityki Regionalnej; Departamentu Geodezji; Departamentu Gospodarki; Departamentu Kultury, Edukacji i Sportu; Departamentu Promocji i Współpracy Zagranicznej; Departamentu Polityki Zdrowotnej), Biura Planowania Przestrzennego, Uniwersytetu Łódzkiego, Łódzkiej Agencji Rozwoju Regionalnego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Łodzi oraz Łódzkiego Urzędu Wojewódzkiego. Pierwszy kwartał 2005 roku poświęcony zostanie na opracowanie i stworzenie roboczej wersji Strategii oraz na konsultowanie dokumentu w grupach roboczych. W prace grup roboczych (ds. społecznych, ds. ekonomicznych, ds. funkcjonalno-przestrzennych) wyłonionych z Zespołu ds. aktualizacji Strategii dołączeni zostaną specjaliści z danych dziedzin oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Po przedstawieniu wersji roboczej dokumentu i zaakceptowaniu jej przez Regionalny Komitet Sterujący oraz Zarząd Województwa Łódzkiego, na przełomie kwietnia i maja 2005 r. rozpoczną się konsultacje społeczne wstępnej wersji dokumentu w czterech podregionach województwa łódzkiego. W konsultacjach wezmą udział przedstawiciele samorządów terytorialnych i gospodarczych oraz organizacji pozarządowych z podregionów. Konsultacje społeczno-gospodarcze w regionie zakończy konferencja planowana na drugą połowę maja przyszłego roku. Po uwzględnieniu wniosków z konsultacji ostateczna wersja dokumentu zostanie przedstawiona na posiedzeniu Regionalnego Komitetu Sterującego oraz Zarządu Województwa Łódzkiego pod koniec maja 2005 roku. W miesiącu czerwcu projekt Strategii 3 przedłożony zostanie do zaopiniowania Komisjom Sejmiku Województwa. Zakładamy, że uchwała zatwierdzająca Strategię zapadnie na czerwcowej Sesji Sejmiku Województwa Łódzkiego w 2005 r. W przedłożonym opracowaniu część 7 – „Weryfikacja i ocena aktualności dotychczasowej analizy SWOT” oraz część 9 – „Propozycja aktualizacji celów i priorytetów” zostały opracowane przez pracowników Uniwersytetu Łódzkiego oraz poddane wstępnym konsultacjom z przedstawicielami właściwych Departamentów Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi. Pozostałe części Założeń Aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego do 2020 roku zostały opracowane przez pracowników Departamentu Polityki Regionalnej. Ta wersja dokumentu będzie sukcesywnie uzupełniana i weryfikowana w oparciu o nowe dane statystyczne oraz materiały studyjne. 4 II. Aktualizacja diagnozy 1. Analiza łódzkiego aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej województwa 1.1. Ogólna informacja o województwie łódzkim Położenie 1. Województwo łódzkie leży w centralnej części Polski. Ma zwarty, zbliżony do koła kształt, w centrum którego znajduje się stolica regionu - Łódź wraz ze swoją aglomeracją. Województwo łódzkie graniczy z sześcioma innymi województwami: od wschodu i północy z mazowieckim oraz na krótkim odcinku z kujawsko-pomorskim, od zachodu z wielkopolskim, od południa z opolskim, śląskim i świętokrzyskim. 2. Region łódzki leży na geometrycznych osiach Polski, północ-południe i wschódzachód, które krzyżują się w okolicach Piątku w powiecie łęczyckim (geometryczny środek Polski). Dzięki temu, w strukturze przestrzennej kraju, region jest obszarem tranzytowym i jednocześnie węzłowym. Ma to odzwierciedlenie w przebiegu głównych pasm komunikacji i infrastruktury technicznej (rurociągów, linii energetycznych) oraz rozmieszczeniu ich aktualnych i przyszłych węzłów. 3. Województwo łódzkie ma korzystne położenie z punktu widzenia połączeń europejskich, na linii północ-południe, wschód-zachód. Tranzytowo-węzłowe położenie województwa może stać się jednym z jego największych atutów w stosunku do wyzwań konkurencyjnych regionów krajowych i zagranicznych. Podstawowe cechy fizjograficzne województwa 1. Województwo położone jest w przeważającej mierze na obszarze Niżu ŚrodkowoPolskiego. Jedynie na południu występuje wąski pas wyżynny zaliczany do Wyżyn Polski Południowej. Województwo jest znacznie przeobrażone antropogenicznie. 2. Zróżnicowany typ krajobrazu występuje w południowej części województwa, gdzie wyróżnia się w krajobrazie Pasmo Przedborsko-Małogoskie - fragment Gór Świętokrzyskich. Doliny głównych rzek tego obszaru tworzą malownicze przełomy: Warty pod Działoszynem, w tzw. łuku załęczańskim oraz Pilicy koło Przedborza, Sulejowa, Inowłodza. 3. Rzeki regionu łódzkiego stanowią fragment systemów wodnych Warty, Pilicy, Prosny i Bzury. Systemy te rozdziela dział wodny I rzędu między Odrą i Wisłą, który przebiega z południa na północ. Północno-wschodnia część województwa łódzkiego odwadniana jest przez system rzeczny Bzury, wschodnia zaś przez system Pilicy, który stanowi jedno z głównych źródeł zaopatrzenia Łodzi w wodę. Wybudowany tu został zbiornik retencyjny- Jezioro Sulejowskie (objętość maksymalna 88,1 mln m3, powierzchnia 19,8 km2). 4. Południowo-zachodnia i zachodnia część województwa łódzkiego odwadniana jest przez Wartę i jej dopływy. Na Warcie, znajduje się zbiornik retencyjny Jeziorsko, który ma charakter wielofunkcyjny (funkcja rolnicza, przeciwpowodziowa, rekreacyjna i inne). Pod względem powierzchni jest to drugi zbiornik w Polsce (42,3 km2), o pojemności 202,8 ml m3. 5. Wskaźnik lesistości w województwie wynosi 20,4% (przy średniej krajowej 28,1%) i jest jednym z najniższych w kraju. Największą lesistością w regionie łódzkim 5 odznaczają się powiaty radomszczański i bełchatowski, a najmniejszą - łęczycki i kutnowski. Dominującymi zespołami leśnymi są bory sosnowe i bory mieszane, z ogromną przewagą sosny (ponad 80%). Powierzchnie leśne są głównie własnością państwową 254 tys. ha (68%) i prywatną 116 tys. ha (31,2%). Powierzchnia i ludność województwa na tle innych województw 1. Powierzchnia województwa łódzkiego wynosi 18.219 km2 (9 miejsce w kraju). Pod względem tego wskaźnika województwo należy do przeciętnych w kraju. Podobne jest do podkarpackiego, kujawsko-pomorskiego i pomorskiego. 2. Liczba ludności województwa łódzkiego wynosi 2.607,4 tys. osób (koniec 2002 r.). Pod względem liczebności populacji województwo łódzkie zajmuje 6 lokatę kraju. Podobny potencjał ludnościowy posiada województwo: dolnośląskie i lubelskie. 3. Sytuacja demograficzna mieszkańców województwa łódzkiego jest niekorzystna. Występuje największa w Polsce przewaga liczbowa kobiet nad mężczyznami (wysoka feminizacja społeczeństwa- 109 kobiet na 100 mężczyzn oraz najwyższy w kraju udział osób w wieku poprodukcyjnym - prawie 17% mieszkańców). Następuje znaczny ubytek ludności, którego przyczyną jest ujemny (najniższy w Polsce) przyrost naturalny (-3,2 promila) i ujemne saldo migracji ludności. 4. Prognoza demograficzna ludności wskazuje na to, iż do roku 2020 liczba ludności województwa zmniejszy się w porównaniu z 1998 o 154 tys. osób, tj. o 5,8%. 5. Nastąpią istotne zmiany w strukturze ludności wg wieku. Społeczeństwo województwa łódzkiego będzie się starzeć. Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszy się do roku 2020 (w stosunku do roku 1998) o ponad 17,9%, w wieku produkcyjnym o ponad 10%, a liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrośnie z 16,8% do 23,2%. 6. Największy ubytek ludności o 15,6% wystąpi w stolicy województwa – Łodzi. 7. Wskaźniki wykształcenia społeczeństwa województwa łódzkiego kształtują się na poziomie zbliżonym do przeciętnej krajowej. Około 9,2% populacji ma wykształcenie wyższe (mniej niż przeciętna krajowa). Ten stan rzeczy wynika m.in. z faktu, iż województwo zamieszkuje starsze społeczeństwo niż w innych częściach kraju1. Zjawisko coraz większego udziału młodzieży kontynuującej naukę w szkołach średnich i wyższych ze wszech miar pozytywne, nie przenosi się jednak w znaczącym stopniu na wskaźnik poziomu wykształcenia wobec dużej skali migracji wykształconych ludzi w poszukiwaniu pracy. Gęstość zaludnienia na tle innych województw 1. Gęstość zaludnienia wynosi 143 osoby na km2 (4 lokata w kraju). Jest ona podobna jak na Mazowszu i Dolnym Śląsku. Stopień urbanizacji na tle innych województw 1. Poziom urbanizacji województwa jest dość wysoki i wynosi 65%, wyraźnie przekraczając średnią krajową. Wskaźnik urbanizacji wyższy od regionu łódzkiego mają tylko regiony: śląski, dolnośląski, zachodniopomorski, pomorski. 1 Około 31,7 % społeczeństwa posiada wykształcenie policealne i średnie, natomiast zasadnicze i zawodowe oraz podstawowe (w tym nieukończone) – ok. 58,6%. 6 Sieć osadnicza (w tym liczba miast) 1. Sieć osadniczą regionu łódzkiego charakteryzuje wysoka gęstość (na jedną miejscowość przypada średnio 3,5 km2, podczas gdy w kraju wskaźnik ten wynosi 5,4 km2). 2. Sieć osadniczą tworzą przede wszystkim nieduże miejscowości wiejskie. Miasta, których jest 42, stanowią zaledwie 0,9% wszystkich miejscowości, podczas gdy w Polsce odpowiedni wskaźnik wynosi 1,5%. W konsekwencji ogólna gęstość miast jest niższa aniżeli w regionach sąsiadujących. Na jedno miasto przypada w województwie na 434 km2. Struktura narodowościowa ludności 1. Na terenie województwa łódzkiego nie występują w znaczącej skali mniejszości narodowe. Podział administracyjny województwa (liczba powiatów i gmin) 1. Województwo składa się z 3 powiatów grodzkich (miasta na prawach powiatu) oraz 21 tzw. powiatów ziemskich. Udział ludności mieszkającej w miastach na prawach powiatów stanowi 35,2% ogółu. W podziale na gminy ludność województwa zamieszkuje w 18 miastach, 24 gminach miejsko-wiejskich oraz 135 gminach wiejskich. Zasoby naturalne 1. Do głównych surowców naturalnych występujących na terenie województwa zaliczyć należy: węgiel brunatny, piaski szklarskie i formierskie, skały polodowcowe wykorzystywane przez drogownictwo i budownictwo, wapienie, sól kamienną, surowce ilaste dla ceramiki budowlanej. 2. Oprócz wyżej wymienionych surowców dla gospodarki województwa mogą mieć znaczenie także: wody geotermalne w okolicach Poddębic, Uniejowa i Skierniewic oraz wody mineralne z okolic Rogoźna. Atrakcyjność turystyczna 1. Nie mając naturalnych obszarów górskich i jezior oraz wybrzeża morskiego, województwo łódzkie dysponuje jednakże szeregiem walorów turystycznych, które mogą być wykorzystywane głównie dla agroturystyki oraz dla turystyki wypoczynkowej mieszkańców miast. 2. Dużą atrakcyjnością turystyczną odznaczają się tu doliny rzek. Szczególnie interesujące krajobrazowo są głównie górne i środkowe fragmenty doliny Warty, Prosny i Pilicy, znaczne odcinki dolin: Rawki, Widawki, Mrogi i wielu mniejszych rzek wypływających z Wyżyny Łódzkiej. 3. Unikatowym walorem przyrodniczo-wypoczynkowym Ziemi Łódzkiej są zbiorniki: Sulejowski i Jeziorsko oraz mniejsze: Cieszanowice na Luciąży koło Gorzkowic, Słok na Widawce, czy Miedzna Murowana na Wąglance w gminie Białaczów. 4. Namiastkę gór stanowi Pasmo Przedborsko-Małogoskie Gór Świętokrzyskich (346 m npm), jak również zwałowisko zewnętrzne KWB “Bełchatów” (424 m npm) pokryte lasem. 5. Na obszarze województwa istnieje 88 rezerwatów przyrody o powierzchni 7323,8 ha oraz 7 parków krajobrazowych o obszarze 97945,2 km2 (Przedborski, Sulejowski, Spalski, Międzyrzecza Warty i Widawki, Załęczański, Bolimowski, Wzniesień Łódzkich), te ostatnie są wykorzystywane dla celów rekreacji i wypoczynku. 7 6. Oprócz walorów krajobrazowo-przyrodniczych województwo posiada wiele obiektów zabytkowych. Najlepiej zachowały się zamki: w Oporowie, Uniejowie, Łęczycy, Piotrkowie Tryb. oraz Rawie Maz. Najbardziej znane pałace magnackie to Nieborów i Walewice oraz pałace biskupów w Skierniewicach i Wolborzu. 7. Oprócz zabytków świeckich w regionie znajduje się również wiele obiektów sakralnych. Najważniejsze z nich to: Kolegiata w Tumie koło Łęczycy, kościół w Strońsku, kościół w Żarnowie oraz opactwo Cystersów w Sulejowie. 8. Szczególnie interesujące turystycznie są obiekty z XIX stulecia związane z kształtowaniem się Łódzkiego Okręgu Przemysłowego (pałace, rezydencje, obiekty fabryczne). 9. Przede wszystkim w Łodzi występują unikatowe kompleksy urbanistyczne, obejmujące XIX-wieczne obiekty produkcyjne, pałace właścicieli wraz z otaczającymi parkami, domy zamieszkiwane przez robotników oraz obiekty towarzyszące tj. szpitale, kościoły, szkoły itp. 10. W Łodzi znajduje się jeden z największych cmentarzy żydowskich w Europie, stanowiący bezcenny i unikatowy zabytek architektoniczny. 1.2. Gospodarka 1. Wartość produktu krajowego brutto (PKB) na jednego mieszkańca województwa łódzkiego wyniosła w 2002 roku 18492 PLN. W 2002 r. zanotowano wzrost PKB na jednego mieszkańca w stosunku do roku 1999 o 21,6 %. Wartość tego wskaźnika w 2002 roku była mniejsza o około 9,5% od średniej krajowej dając województwu 8 lokatę w kraju. W 1999 r. wartość tego wskaźnika wynosiła 14497 PLN i umiejscowiała województwo na 7 pozycji w kraju. 2. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw we wrześniu 2004 r. wyniosło 2019,37 zł i było o 4% wyższe niż w analogicznym okresie 2003r. i o ponad 10% procent niż w 2002r. Było ono o 20,8% niższe od przeciętnego wynagrodzenia w kraju. We wrześniu 1999 przeciętne wynagrodzenie brutto wynosiło w województwie łódzkim 1580,88 i było o 18,6% niższe od przeciętnego wynagrodzenia w kraju. 3. Przychody z całokształtu działalności przedsiębiorstw wyniosły w 2002 r. 52793 mln zł. i były o około 4% wyższe niż w roku 2001. Udział przychodów w województwie łódzkim w stosunku do całkowitych przychodów z działalności przedsiębiorstw w gospodarce uległ niewielkiemu spadkowi od roku 1999 (4,4%) i wynosi 4,3% Przemysł 1. Przemysł odgrywa podstawową rolę w gospodarce województwa. Stanowi on obok rolnictwa najważniejszy dział w strukturze gospodarki regionu. Uprzemysłowienie województwa jest nierównomierne i zróżnicowane przestrzennie. 2. W ostatnich latach odnotowano pozytywne zmiany zachodzące w branżowej strukturze przemysłu województwa. Do branż, których znaczenie wzrosło należą: branża poligraficzna, materiałów budowlanych, urządzeń do ochrony środowiska, produkcja artykułów spożywczych, opakowań z różnych surowców, napojów chłodzących, mebli oraz płytek ceramicznych i materiałów izolacyjnych. 8 3. Pod względem poziomu rentowności branż w województwie zaliczyć należy spożywczą oraz budowlaną. przemysłu do najlepszych 4. Uprzemysłowienie województwa jest nierównomierne i zróżnicowane. Przemysł skupiony jest w największych ośrodkach, głównie w Łódzkiej Aglomeracji Miejskiej i Bełchatowskim Okręgu Przemysłowym. 5. Uwzględniając kryterium zatrudnienia, do wiodących gałęzi przemysłu w 2002r. należą: − − − − − − przemysł odzieżowy i wyrobów futrzarskich 15,7%, przemysł artykułów spożywczych i napojów 15,5%, włókiennictwo 13,1%, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 10,3%, produkcja maszyn i urządzeń 4,8%, produkcja wyrobów chemicznych 3,4%. 6. W 2002r. liczba podmiotów gospodarczych w województwie wynosiła 232.317, co stanowiło około 6,4% wszystkich podmiotów krajowych, zarejestrowanych w systemie REGON. W porównaniu z grudniem 1999 liczba zarejestrowanych podmiotów była większa o 30025, przy czym najbardziej widoczny wzrost miał miejsce w sektorze prywatnym; 7. Wśród podmiotów zdecydowaną większość (94,6%) stanowiły małe przedsiębiorstwa (zatrudniające do 9 osób). Firmy, w których pracowało od 10 do 49 osób stanowiły 4,1%, a zatrudniające powyżej 50 pracowników – tylko 1%. 8. Korzystnie kształtuje się sytuacja przemysłu, z punktu widzenia form własności. Wyraźnie dominuje w nim sektor prywatny za wyjątkiem sekcji zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę. 9. Analiza działalności według działów w poszczególnych sekcjach PKD pokazuje dość jednoznacznie specjalizację przemysłową województwa. Według danych na koniec 2002r w produkcji ponad 71% firm koncentrowało się w sześciu działach gospodarki, a mianowicie: − w produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich 29,9%, − w produkcji tkanin 11,3%, − w produkcji artykułów spożywczych i napojów 8,7%, − w produkcji mebli 7,9%, − w produkcji metalowych wyrobów gotowych 7,6%. 10. Województwo łódzkie zajmuje wiodącą pozycję w kraju w wytwarzaniu niektórych wyrobów. Udział województwa jest bardzo wysoki w produkcji tkanin z okrywą i tkanin ręcznikowych – około 80% produkcji krajowej, rajstop i rajtuz – 77,4%, tkaniny z wełny lub cienkiej sierści zwierzęcej zgrzebne – 71,5%, tkanin bawełnianych – 73,9%, węgla brunatnego – 58,4%, papy – 52,2%, kocy i pledów turystycznych– 49,2%. Znaczący jest także udział w produkcji tkanin wełnianych i syntetycznych, bielizny osobistej, okryć i ubiorów z tkanin, a także energii elektrycznej - 20,5%. 11. W 2002 r. wartość produkcji sprzedanej przemysłu wyniosła 31.819,8 mln zł, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca dawało wartość 12.204 zł. Obie te wielkości nie przekraczały średnich krajowych. 9 12. Spółek prawa handlowego z udziałem kapitału zagranicznego w 2002 r. było 1985, co stanowiło 0,85% wszystkich podmiotów działających w województwie. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego skoncentrowane są głównie w przemyśle i handlu. W 1993 roku aż 88% tych spółek działało w tych sektorach. W roku 1996 udział ten obniżył się do 76%, przy czym wzrósł udział handlu. Znikoma jest ilość spółek z kapitałem zagranicznym w dziedzinach, które powinny być rozwijane we współczesnej gospodarce, np. w komunikacji i łączności. 13. Zdecydowana większość spółek z kapitałem zagranicznym w województwie łódzkim zatrudnia do 20 pracowników (prawie 75%). A więc są to spółki małe, skupione głównie w trzech działach: produkcji tkanin, odzieży oraz artykułów spożywczych i napojów. 14. Z charakterystyki podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego działających w Łodzi wynika, że 52% tych firm zatrudnia do 5 osób, 22,3% 6-20 osób, 19,3% 21-100 osób i 6,4% powyżej 100 osób. 15. W województwie łódzkim spośród wszystkich firm z udziałem kapitału zagranicznego dominuje kapitał z krajów Unii Europejskiej (Niemcy, Francja, Wielka Brytania), ale duże znaczenie ma także kapitał z USA i Korei Płd. 16. Najwięcej firm sektora MSP działa na obszarze aglomeracji łódzkiej oraz w powiecie tomaszowskim (łącznie – 60% podmiotów województwa). 17. Wysoki udział i znaczenie przedsiębiorstw małych i średnich jest w zasadzie zgodny ze strukturą przedsiębiorstw występującą w Polsce i w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo. Niemal 90% zarejestrowanych w województwie przedsiębiorstw to: firmy prowadzone przez osoby fizyczne albo spółki cywilne. Przewaga tego rodzaju podmiotów świadczy o dużej przedsiębiorczości społeczeństwa. 18. Najwięcej firm sektora MSP powstaje w handlu, lecz najwyższe zatrudnienie wykazują działy produkcyjne. W pierwszych trzech dziedzinach (produkcja odzieży, tkanin i artykułów spożywczych) zatrudnienie przekracza 60% ogółu zatrudnienia sektora MSP. Rolnictwo 1. W województwie łódzkim w 2002 r. funkcjonowało ogółem prawie 209,5 tys. gospodarstw, w tym gospodarstw indywidualnych powyżej 1 ha ponad 78,7% ogólnej ich liczby. 2. W strukturze gospodarstw przeważają gospodarstwa małe – od 1 do 5 ha. Stanowią one 39,5% wszystkich gospodarstw; 33,3% to gospodarstwa od 5 do 15 ha., a 5,9% gospodarstw ma powierzchnię ponad 15 ha. 3. Przeciętna wielkość gospodarstwa rolnego w województwie wynosi 7,9 ha i jest zbliżona do areału typowego dla Polski Środkowej, niewiele wyższa od średniej krajowej (8,6 ha). Wskaźnik ten jest jednak znacznie niższy od przeciętnej wielkości gospodarstw województw zachodnich i północnych. Eksport 1. Udział województwa łódzkiego w ogólnopolskim eksporcie w latach 2000 – 2002 kształtował się na poziomie 4%. Pod względem wartości eksportu w 2002 r. województwo zajęło 8 pozycję w kraju. 10 2. W strukturze towarowej eksportu dominują wyroby przemysłu lekkiego, w których województwo tradycyjnie się specjalizuje. W 2001 r. stanowiły one 31% całości eksportu. Znaczący był również udział eksportu maszyn i urządzeń (6,8%) oraz mebli i wyrobów stolarskich (5,6%). Korzystne było także rosnący udział eksportu wyrobów przemysłu elektromaszynowego, należącego do sektora wysokiego stopnia przetworzenia. 3. Wielkość eksportu w 2002 r. wynosiła 1.461,7 mln USD, co plasowało województwo łódzkie na 8 miejscu w Polsce i stanowiło 4,18% całego polskiego eksportu. Wartość eksportu per capita wynosiła 546 USD co dawało województwu 11 pozycję w kraju. Nastąpił wzrost tego wskaźnika w stosunku do roku 1997 o 97 USD i polepszenie pozycji w rankingu województw o 3 miejsca. 4. Najważniejszym rynkiem zbytu dla podmiotów zlokalizowanych na terenie województwa łódzkiego są Niemcy, do których w 2001r.. trafiło 31,4% eksportu województwa (w stosunku do 1997 r. oznacza to spadek o 8,5%). Kolejni, z punktu widzenia wielkości sprzedaży partnerzy to: Francja (7,0%), Włochy (6,0%), Dania (5,6%) oraz Rosja (5,4 %). Handel i usługi 1. W końcu roku 2002 na obszarze województwa łódzkiego zarejestrowanych było 83,3 tys. podmiotów zaklasyfikowanych do sekcji „handel i naprawy”. Stanowiły one 36% ogółu zarejestrowanych firm. W porównaniu z 1999 r. ich liczba zwiększyła się o 11%. W sekcji tej dominował sektor prywatny, którego udział wyniósł 99,2%. 2. Wśród podmiotów gospodarczych województwa łódzkiego działających w handlu i usługach przeważają liczebnie przedsiębiorstwa handlowe, które stanowią prawie 62,0% wszystkich firm tego sektora. Relatywnie niski odsetek przedsiębiorstw handlowych występuje w największych miastach: Łodzi, Pabianicach i Zgierzu. 3. W końcu 2002 r. funkcjonowało 32,6 tys. sklepów firm handlowych i niehandlowych mających siedzibę na terenie województwa łódzkiego. W stosunku do 1999 r. zaobserwowano ich spadek o 8,5%. Dotyczył on głównie małych sklepów prywatnych, sklepów należących do spółdzielni oraz do sektora państwowego. 4. W przestrzennym rozmieszczeniu sieci handlowej w województwie łódzkim dominowała Łódź, na której terenie sprzedaż detaliczną prowadziło 28,2% wszystkich sklepów w województwie. W sklepach tych zatrudnionych było 26,8 tys. osób. W innych miastach na prawach powiatu: w Piotrkowie Trybunalskim – w 1250 sklepach pracowało 3,1 tys. osób, a w Skierniewicach – w 663 sklepach zatrudnienie znalazło 1,6 tys. osób. 1.3. Zasoby ludzkie 1. W województwie łódzkim ludność w wieku produkcyjnym w grudniu 2002 roku liczyła 1625952 osób. Liczba ta rośnie systematycznie w ostatnich latach ponad 0,5% rocznie ( z wyjątkiem roku 2002 kiedy odnotowano spadek). 2. W województwie łódzkim odnotowano w końcu grudnia 2002 r. 1 039 592 osoby pracujące, co stanowiło 7% ogółu pracujących w Polsce. Jest to o 6 572 osoby (0,6%) mniej niż w grudniu 2001 r. i o ponad 26 tys. (2,5%) mniej niż w grudniu 2000 r. 11 3. Z analizy zbiorowości pracujących w końcu 2002 r. według sekcji PKD wynika, iż najwięcej osób pracowało w rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie: 33,2% (w końcu 2001 r. 33,0%, w końcu 2000 r. – 32,5%), przetwórstwie przemysłowym: 18,9% (w końcu 2001 r. – 19,7%, w końcu 2000 r. – 20,1%) oraz w handlu i naprawach: 12,9% (w końcu 2001 r. 12,5%, w końcu 2000 r. - 12,6%). Znacznie mniej osób zatrudnionych było w kolejnych sklasyfikowanych sekcjach, takich jak: ochrona zdrowia i opieka społeczna: 5,6% (w końcu 2001 r. – 5,8%, w końcu 2000 r. - 6,0%), edukacja: 5,3% (w końcu 2001 r. - 5,3%, w końcu 2000 r., - 5,5%), obsługa nieruchomości i firm, nauka: 5,4% (w końcu 2001 r. – 5,0%, w końcu 2000 r. – 4,7%), transport, gospodarka magazynowa i łączność: 4,2% (w końcu 2001 r. - 4,0%, w końcu 2000 r. - 4,2%) oraz budownictwo: 3,3% (w końcu 2001r. – 3,6%, w końcu 2000 r. - 4,1%). 4. Liczba osób bezrobotnych w województwie łódzkim w końcu grudnia 2002 r. wyniosła 234,8 tys. osób. Poziom bezrobocia w poszczególnych powiatach województwa był bardzo zróżnicowany. Strukturalne bezrobocie występowało w powiatach: zgierskim, tomaszowskim i kutnowskim. 5. Stopa bezrobocia osiągnęła z końcem roku 2002 wartość 20,7% dawało to województwu łódzkiemu 8 pozycję w kraju. Ten sam wskaźnik dla województwa w 1999 wynosił 14,3 %, co plasowało województwo na 9 miejscu w kraju. Na przestrzeni trzech lat 1999 – 2001 przyrost wartości tego wskaźnika był dość równomierny i wynosił w przybliżeniu 2% w skali roku, natomiast w ciągu 2002 roku był znacznie mniejszy -0,4%. 6. Bezrobocie w województwie łódzkim stanowi w coraz większym stopniu problem obszarów miejskich; wartość wskaźnika udziału bezrobotnych zamieszkałych na wsi powoli, choć sukcesywnie maleje na przestrzeni ostatnich lat (35,4% w roku 1999; 34,1% w roku 2000; 33,9% w roku 2001 oraz 33,1% w roku 2002). W rejestrach powiatowych urzędów pracy województwa łódzkiego pozostawało, według stanu na koniec 2002 r. 77.755 osób zamieszkałych na wsi. 7. Współczynnik zatrudnienia w 2003 roku wyniósł 44,7% co stanowi wartość o 5,2% niższą niż w roku 1999. 1.4. Infrastruktura 1. Województwo łódzkie ze względu na swoje położenie w środku Polski posiada stosunkowo gęstą sieć dróg o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Świadczyć o tym może nasilony ruch tranzytowy jaki odbywa się po drogach Nr 1, Nr 2, Nr 8, nr 44. Duży ruch generuje także centrum województwa : Łódź i Aglomeracja Łódzka. Występujący tu ruch ustępuje tylko Warszawie i terenom podwarszawskim oraz obszarowi Górnego Śląska i jest porównywalny z aglomeracjami: krakowską i poznańską. 2. Głównymi węzłami drogowymi w sieci dróg krajowych są: Łódź z drogami Nr 1,14, 71, 72, 709; Piotrków Trybunalski - Nr 1, 8, 44, 741 oraz Kutno, Łowicz, Sieradz, Wieluń, Radomsko. Jako bardzo ważne skrzyżowania wymienić należy: Krośniewice (drogi Nr 1 i Nr 2), Sulejów (Nr 44 i 74), Walichnowy (Nr 14 i Nr 8), Uniejów (Nr 473 i 469). 3. Położenie województwa łódzkiego w środku Polski powoduje, że bardzo wysoko obciążone ruchem są tu przede wszystkim drogi krajowe: − Nr 1 Gdańsk - Toruń - Łódź - Piotrków Trybunalski - Katowice – Cieszyn; − Nr 2 Warszawa - Kutno - Krośniewice – Poznań; 12 − Nr 8 Warszawa - Piotrków Trybunalski - (Katowice) - Bełchatów - Wieluń – Wrocław. 4. Drogi te łączą - poprzez województwo łódzkie - podstawowe centra gospodarcze kraju i ułatwiają transport międzynarodowy na osi Wschód - Zachód i Północ - Południe. 5. Na województwo łódzkie przypada 6,4% całkowitej długości dróg w kraju. Gęstość dróg o utwardzonej nawierzchni wynosi 88,3 km na 100 km2, wobec 80,0 km na 100 km2 w Polsce. Długość autostrad w województwie łódzkim od dwudziestu lat utrzymuje się na tym samym poziomie – 18 km. 6. Ocenia się, że tylko około 25% powierzchni dróg wojewódzkich można uznać za dobre. Przebudowy wymagają także niektóre mosty w województwie. 7. Województwo łódzkie, mimo, że leży w Polsce środkowej i że znajduje się tu jedna z największych aglomeracji miejsko-przemysłowych, jaką jest Aglomeracja Łódzka, ma relatywnie niski odsetek linii kolejowych (na 100 km przypada tu zaledwie 6,0 km linii normalnotorowych, przy 6,6 km średnio w kraju). Długość tych linii wynosi 1144 km. 8. Transport lotniczy w województwie ma jak do tej pory marginalne znaczenie. Wprawdzie Łódź posiada małe lotnisko pasażerskie na Lublinku, jednak ze względu na jego standard nie ma na nim regularnych połączeń. Duży impuls dla rozwoju gospodarczego mogłoby dać regionu może jednak dać powstanie międzynarodowego lotniska w okolicach Rawy Mazowieckiej, jak również stworzenie stworzenie lotniska “Cargo” w Łasku, poprzez adaptację istniejącego tam lotniska wojskowego. 9. Region z racji swego położenia, jest obszarem przez który przebiegają liczne urządzenia magistralne transportu rurociągowego m.in. gazownicze, paliw płynnych. W sieć magistralnych rurociągów gazowniczych jest bogato wyposażona część centralna i wschodnia, natomiast bardzo słabo obszar południowo-zachodni. Utrudnia to gazyfikację tych terenów. 10. Łódzkie jest relatywnie dobrze wyposażone w sieć telekomunikacyjną. W 2002 roku na 1000 mieszkańców przypadały ca 316 telefony. Położenie województwa w centrum Polski sprzyja rozwojowi sieci łączności międzymiastowej i międzynarodowej, ułatwiona jest łączność komórkowa. Wpływa to korzystnie na rozwój aktywności gospodarczej w województwie. 11. W województwie łódzkim skupione są znaczące dla gospodarki narodowej oraz dla samego regionu zdolności wytwórcze elektroenergetyki oraz sieci przesyłowych. 12. Ponad 1/5 wytwarzanej w kraju energii pochodzi z obszaru województwa łódzkiego, które dysponuje nadwyżkami mocy w stosunku do poboru przez ludność i podmioty gospodarcze (potrzeby Łodzi ocenia się na 800 MW, a Zespołu Górniczo Energetycznego “Bełchatów” - na około 300 MW). 13. Rozpoznane zasoby wód geotermalnych znajdują się w okolicach Skierniewic oraz Poddębic i Uniejowa. Najbardziej interesująca próba (częściowo zrealizowana) wykorzystania tych zasobów ma miejsce w Uniejowie. 14. Obsługa pasażerska komunikacją samochodową prowadzona jest przez 120 firm przewozowych, z czego 67 tych firm posiada swoje siedziby na terenie naszego województwa. 13 15. Lokalna komunikacja zbiorowa organizowana i eksploatowana jest wyłącznie w miastach województwa. W roku 2002 lokalna komunikacja zbiorowa funkcjonowała w 17 miastach (na 42 miasta istniejące w województwie). 16. Rozwój urbanistyczny aglomeracji łódzkiej na głównym kierunku Północ – Południe - to jest wzdłuż dróg krajowych nr 1 i nr 14 - powoduje, że na tym kierunku występują największe potoki pojazdów (pasażerów) – 14500 – 18500 pojazdów/dobę (średnia dla województwa łódzkiego wynosi ok. 9000 pojazdów/dobę). 17. Jednostki transportu publicznego i prywatnego (zatrudniające do 9 osób) w 2002 r. przewiozły 3 170 tys. ton ładunków, tj. o 10% więcej niż w roku 2001. 1.5. Edukacja 1. W województwie łódzkim w roku akademickim 2002/2003 działało 23 szkół mających status szkoły wyższej. 2. Łódzkie uczelnie zarówno państwowe jak i prywatne prowadzą kilkanaście filii, kolegiów i punktów konsultacyjnych w regionie i poza regionem, np. Kolegium Ekonomiczne Uniwersytetu Łódzkiego w Ostrołęce. 3. Ilościowo przeważają szkoły prywatne. W województwie jest ich aktualnie 13. Od 1990 r. szkoły prywatne rozwijają się niezwykle dynamicznie. W wyniku ich powstawania ogólna liczba szkół wyższych w ciągu 7 lat podwoiła się. Każdego roku przyjmują one ok. 10% studentów więcej w stosunku do roku poprzedniego. 4. Mimo żywiołowego rozwoju szkół prywatnych, w dalszym ciągu zdecydowaną większość młodzieży kształcą szkoły publiczne. Uczęszcza do nich ponad 81% studentów województwa. 5. Szkoły państwowe zatrudniają ponad 94 % nauczycieli akademickich. 6. Mimo ogromnego wzrostu liczby studentów (o blisko 360% w stosunku do 1990r.) liczebność kadry naukowo - dydaktycznej pozostaje praktycznie na tym samym poziomie. 5850 nauczycieli akademickich kształci ponad 114,6 tys. studentów. 7. W województwie łódzkim w roku szkolnym 2002/2003 działały 943 szkoły podstawowe, 393 gimnazja oraz 705 szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych. W porównaniu do roku szkolnego 2001/2002 w szkołach tych wzrosła liczba nauczycieli o 0,3% przy jednoczesnym spadku liczby uczniów o 2,8% 8. Ponad 65% szkół podstawowych, ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych wyposażonych jest w pracownię komputerową. 9. Potrzeby jednostek samorządu terytorialnego w zakresie realizowanych inwestycji oświatowych kształtują się obecnie na poziomie 22 mln zł. 1.6. Pomoc społeczna 1. W województwie łódzkim znajduje się 71 domów opieki społecznej (w tym: 51 domów specjalnych i 13 dla osób starych), o łącznej liczbie miejsc 7 528. 14 2. Niezależnie od państwowych domów opieki społecznej w województwie łódzkim jest także 12 domów niepaństwowych. 3. W końcu 2002 roku na przyjęcie do domów opieki społecznej oczekiwało 1 641 osób (z czego 402 osób to chorzy psychicznie i niepełnosprawni intelektualnie). Istniejąca baza domów opieki społecznej jest niewystarczająca w stosunku do liczby osób oczekujących na wolne miejsca. Średnio biorąc w całym województwie łódzkim w domach opieki społecznej brakuje około 30% miejsc. 4. Stan techniczny domów opieki społecznej w województwie łódzkim na ogół nie jest zły. Tylko w kilku wypadkach niezbędne są generalne remonty i dokończenie rozpoczętych budów, na które brakuje środków. Kwestia ta jest jednak bardziej skomplikowana, gdy weźmie się pod uwagę obowiązek standaryzacji podstawowych usług. Proces ten rozpoczął się przed kilku laty i sprowadza się do działań zmierzających m.in. do poprawy warunków lokalowych (likwidacja barier architektonicznych w domach, stworzenie właściwych warunków sanitarnych, itp.). Spełnienie tych wymogów do 2006 będzie bardzo trudne zważywszy nie tylko na kłopoty finansowe, ale także ze względu na fakt, iż niektóre domy nie mogą być modernizowane ze względu na ich zabytkowy charakter (9 domów) bądź konstrukcję techniczną. Szacuje się, że w 2004 r. zapotrzebowanie na środki finansowe zgłoszone przez powiatowe centra pomocy rodzinie na inwestycje zaplanowane do realizacji w placówkach pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym wynosi 46,7 mln zł. 1.7. Sfera B+R 1. Nakłady na działalność B+R poniesione w roku 2002 w województwie łódzkim wyniosły 298,6 mln zł, co stanowiło 6,5% nakładów poniesionych w kraju. W relacji do produktu krajowego brutto wytworzonego na terenie województwa stanowiło to 0,65%, co pokrywało się ze średnim wskaźnikiem w kraju. 2. Struktura nakładów na działalność B+R w 2002 r. według rodzajów jednostek kształtowała się następująco: − szkoły wyższe 55,5%, − jednostki naukowe i B+R 33,7%, − jednostki rozwojowe 10,8%. 3. Placówki badawczo-rozwojowe zlokalizowane są przede wszystkim w Łodzi. Drugim ośrodkiem w województwie, w którym w znaczącym zakresie realizowana jest działalność badawczo-rozwojowa są Skierniewice. 4. Działalność badawczo-rozwojowo realizowana jest w województwie przez wyższe uczelnie oraz branżowe instytuty naukowo-badawcze, a także placówki PAN. Silnym ośrodkiem jest Instytut Medycyny Pracy, mający liczne kontakty z podobnymi placówkami w kraju i zagranicą. Ważną jednostką o znaczeniu krajowym i międzynarodowym jest także Instytut Sadownictwa w Skierniewicach. 5. Działalność badawczo-rozwojowa prowadzona na terenie "starego" województwa łódzkiego, w poprzednim okresie organizowana była przede wszystkim w ramach branżowych instytutów, związanych z zakładami przemysłowymi zlokalizowanymi na terenie województwa łódzkiego (głównie przemysłu lekkiego). Wraz z upadkiem łódzkiego kompleksu przemysłowego, instytuty oraz liczne zakładowe komórki B+R, ograniczyły swoją działalność lub też zostały zlikwidowane. 15 1.8. Kultura 1. Baza instytucjonalna i twórcza województwa łódzkiego jest znaczna. Składają się na nią takie obiekty jak: 13 teatrów i instytucji muzycznych (brak budynku filharmonii), 42 kin, 42 muzeów (z tego 13 zlokalizowanych w Łodzi), 586 bibliotek publicznych. 2. Wiele placówek kultury zlokalizowanych w województwie łódzkim ma znaczenie ponadregionalne. Zaliczyć tu można: Teatr Wielki, Teatr Nowy, Teatr im. St. Jaracza, Teatr Powszechny w Łodzi, Muzeum Sztuki (m.in. bogate zbiory malarstwa polskich impresjonistów i sztuki współczesnej), Muzeum Kinematografii, Muzeum Włókiennictwa, Muzeum Wnętrz Pałacowych i Galeria A. Rubinsteina w Pałacu Poznańskiego. 3. Istotny wpływ na życie kulturalne nie tylko województwa ale i kraju mają wyższe szkoły artystyczne, tzn. Wyższa Szkoła Teatralna, Filmowa i Telewizyjna, Akademia Sztuk Pięknych i Akademia Muzyczna. 4. Corocznie w Łodzi organizowanych jest ponad 20 imprez kulturalnych o znaczeniu ponadregionalnym, z udziałem artystów z całego świata. 5. Na terenie województwa występuje kilka regionów etnograficznych, gdzie do dziś jest kultywowany folklor i sztuka ludowa (np. Opoczno, Łowicz, Lipce Reymontowskie). 1.9. Ochrona zdrowia Charakterystyka zdrowia ludności województwa łódzkiego 1. Stan zdrowia społeczeństwa zamieszkującego region łódzki jest gorszy od przeciętnego w kraju. Obecnie województwo łódzkie zajmuje 16 miejsce w kraju pod względem współczynnika umieralności ogólnej, który wynosi 11,7 zgonów na 1000 mieszkańców, przy średnim dla Polski 9,4. 2. Głównymi przyczynami zgonów w województwie łódzkim są choroby cywilizacyjne, a w tym: układu krążenia – 49% zgonów, nowotwory - 20%, choroby układu oddechowego oraz urazy i zatrucia. Wskaźniki umieralności na te choroby lokuje województwo łódzkie niezmiennie od lat na 1 miejscu w kraju. 3. Niepokojącym symptomem jest także nadumieralność mężczyzn, której wskaźnik w województwie łódzkim wynosi około 120%. 4. Pozytywnie należy ocenić spadek wskaźnika umieralności niemowląt, który z 13%% w 1995 obniżył się do 8,0%% w 2002. Tym niemniej województwo zajmuje nadal jedno z końcowych miejsc w kraju pod tym względem. 5. Przeciętna długość życia w województwie łódzkim jest krótsza niż średnia krajowa i wynosi – 75,2 lat dla kobiet i 66 lat dla mężczyzn. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest skala umieralności na choroby cywilizacyjne, która jest wyższa niż średnia krajowa. Sieć zakładów opieki zdrowotnej 1. Potencjał kadrowy w obszarze służby zdrowia jest większy w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców niż przeciętnie w kraju (86,6 pracowników służby zdrowia na 10 tys mieszkańców) i wskaźnik ten wynosił w 2002 roku 92,6. 16 1. Według dostępnych danych nasycenie województwa łódzkiego placówkami ochrony zdrowia jest wyższe od przeciętnego w kraju Problemem jest ich nie zawsze odpowiednie rozmieszczenie oraz zły stan większości nieruchomości w których świadczone są usługi medyczne. 3. W województwie brakuje placówek ukierunkowanych na leczenie ludzi starych i przewlekle chorych oraz ośrodków lecznictwa uzdrowiskowego, prewencyjnego i rehabilitacyjnego. 1.10. Ochrona środowiska Ochrona wód 1. Wykorzystanie wód powierzchniowych i rzek oraz zbiorników wodnych w celach gospodarczych wymaga zachowania ich w czystości. W 2002 r. w województwie łódzkim funkcjonowały 183 oczyszczalnie, w tym 108 komunalnych. 2. W 2002 r. na terenie województwa łódzkiego powierzchniowych średnio 432 943 m3 ścieków/dobę, w tym: − do rzek zlewni Warty – 311 464 m3 − do rzek zlewni Bzury – 77 914 m3 − do rzek zlewni Pilicy – 43 565 m3 odprowadzono do wód 3. Istotnym źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych były ścieki komunalne. Siecią kanalizacyjną odprowadzane było średnio 408 135 m3 ścieków/dobę, w tym 401 336 m3/dobę siecią kanalizacji miejskiej i 6 799 m3/dobę kanalizacją wiejską. 4. Bezpośrednio do wód powierzchniowych odprowadzane były również ścieki z zakładów przemysłowych w ilości średnio 24 808 m3 ścieków/dobę. 5. W województwie łódzkim występują deficyty wody, co wynika zarówno z uwarunkowań naturalnych, jak i z zapotrzebowania gospodarki komunalnej i przemysłu. Województwo jest bardzo ubogie w wody powierzchniowe, natomiast zasoby wód podziemnych regionu są dość znaczne (stanowią 8% zasobów Polski). Ich nadmierny pobór doprowadził jednak do wytworzenia się lejów depresyjnych. Największe z nich występują na terenie Łodzi i w rejonie Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów”. Według danych KWB „Bełchatów” w 2002 r. powierzchnia całkowita leja depresyjnego wyniosła 613 km2 i była o 85 km2 większa niż w 2001 r. 6. Wszystkie 42 miasta województwa posiadają sieć wodociągową, natomiast stopień zwodociągowania wsi jest dość trudny do jednoznacznego określenia. 7. Tempo budowy wodociągów, głównie na wsi powoduje, że coraz mniej wsi w gminach nie posiada wodociągu. 8. Województwo łódzkie leży w zlewni trzech rzek: Pilicy, Warty i Bzury, przy czym na Pilicy i Warcie znajdują się ujęcia wodne. Rzeki te powinny zatem odpowiadać I klasie czystości. Z badań Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska wynika jednak, że I klasa czystości utrzymana jest tylko w niektórych grupach zanieczyszczeń i tylko na wybranych odcinkach rzek. 17 9. By zapewnić właściwą jakość wody i ochronę środowiska opracowano „Wojewódzki Program Pilica” oraz „Program Regionalny Warta”. Trwają również prace nad opracowaniem „Programu Regionalnego Bzura”. Programy te obejmują działania zmierzające do ochrony dolin rzecznych i zbiorników wodnych przed zanieczyszczeniami, rekultywację oraz budowę urządzeń usługowych, związanych z obsługą ruchu turystycznego. 10. W ostatnim okresie wyraźnej poprawie uległa czystość wód powierzchniowych. Łącznie z terenu województwa łódzkiego odpływa do wód powierzchniowych ok. 130,8 hm3 ścieków/dobę. Około 93% tych ścieków podlega oczyszczeniu, w tym blisko 79,9% biologicznie. Rozwój sieci kanalizacyjnej jest nadal niewystarczający. Ochrona powietrza 1. Ogólna ocena stanu powietrza w województwie łódzkim w 2000 r. wskazuje, że na jego obszarze występowały przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń gazowych SO2, NO2 oraz pyłowych, między innymi w miastach: Łodzi, Piotrkowie Tryb., Radomsku, Tomaszowie Maz., Opocznie, Bełchatowie, Kutnie i gminie Wola Krzysztoporska. Przekroczenia te sięgały nawet 256% wartości dopuszczalnej (np. pył zawieszony w Kutnie). Główne zagrożenia dla zdrowia ludności wynikające z zanieczyszczenia powietrza występują w miastach. Przekroczenia dopuszczalnego zanieczyszczenia generowane były przede wszystkim z lokalnych źródeł oraz w czasie ruchu pojazdów spalinowych na trasach komunikacyjnych. 2. Udział emisji z energetycznego spalania paliw z terenu województwa łódzkiego w ogólnej sumie emisji energetycznej w Polsce jest niewielki. Wielkość emisji w województwie kształtuje przede wszystkim Elektrownia „Bełchatów”. Wartość emisji z pozostałych źródeł jest nieporównywalnie niższa. 3. W 2002 r. wyraźnie zaznaczył się spadek wielkości emisji wszystkich podstawowych zanieczyszczeń. Istotnie (o 20%) zmniejszyła się roczna suma emisji dwutlenku siarki. Największy udział w ograniczeniu rocznej sumy emisji SO2 w województwie miało zmniejszenie emisji przez największe źródło emisji w województwie – Elektrownię „Bełchatów”. Zmniejszeniu uległy również sumy emisji pyłu zawieszonego (o około 35%), tlenków azotu NOx (o około 21%) oraz tlenku węgla CO (o około 5%). 4. Na jakość powietrza obok emisji punktowej, oddziałuje również emisja niska oraz emisja komunikacyjna. Te dwa rodzaje emisji mają przeważający wpływ na jakość powietrza w obszarach miast. Wpływ tej emisji kumuluje się w warunkach gęstej, słabo przewietrzanej zabudowy śródmiejskiej. 5. Zmiany w województwie łódzkim w zakresie wielkości i struktury zanieczyszczeń emitowanych do powietrza nie odbiegają od trendów krajowych, gdzie obserwuje się spadek całkowitej emisji pyłów i dwutlenku siarki. Spowodowane to zostało centralizacją źródeł ciepła, likwidacją kilkuset indywidualnych kotłowni, a także wprowadzeniem odsiarczania spalin ze spalania węgla brunatnego w Elektrowni „Bełchatów”. Wzrasta stopień redukcji wytworzonych technologicznych zanieczyszczeń powietrza w zakładach przemysłowych. Zanieczyszczenia gleb 1. W województwie łódzkim udział gleb bardzo kwaśnych (pH 4,5 i niższe) stanowi 31%. Gleby o bardzo niskiej zawartości fosforu stanowią 10%, potasu 29%, a magnezu 20%. 18 Jest to zjawisko niekorzystne, gdyż tego typu gleby, bardzo kwaśne i o bardzo niskiej zawartości podstawowych składników, uważa się za zdegradowane. Stan taki jest niekorzystny zarówno dla rolnictwa, jak i dla środowiska. Z gleb nadmiernie zakwaszonych i zubożonych w składniki pokarmowe następuje większe wypłukiwanie do wód powodując ich zanieczyszczenie i eutrofizację. W glebach zakwaszonych wzrasta szybko przyswajalność i pobieranie przez rośliny większości metali ciężkich. 2. W procesie zakwaszania gleb duży udział ma przemysł i motoryzacja, które emitują dwutlenek siarki i tlenki azotu. 3. Przyczyną zubożenia gleb w podstawowe składniki jest bardzo niskie i nieproporcjonalne zużycie nawozów mineralnych, jak również znacznie zmniejszające się pogłowie zwierząt gospodarskich, a co za tym idzie zmniejszenie się ilości nawozów naturalnych wprowadzanych do gleb. Gospodarka odpadami 1. W roku 2001 ilość odpadów składowanych na 77 wysypiskach komunalnych w województwie łódzkim wynosiła 899 tys. ton. Trzy spośród nich to wysypiska komunalno przemysłowe. Odpady komunalne z miasta Łodzi ze względu na brak składowiska wywożone były poza teren województwa w ilości 194 428 m³ rocznie. 2. Wszystkie gminy poza Łodzią mają dostęp do własnych lub międzygminnych wysypisk odpadów, jednak ich pojemność stopniowo się wyczerpuje. 3. Problem stanowi, nadal nie rozwiązana, kwestia komunalnego składowiska dla Łodzi. Odpady komunalne wywożone są specjalistycznym taborem samochodowym poza teren województwa. Odpady ze Zgierza, których ilość w 2002 r. wyniosła 60 820 m³ również składowane są poza województwem. 4. Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w 2002 r. w województwie łódzkim wyniosła 5 366 216,84 ton. Do największych producentów tych odpadów w regionie należą m.in. Elektrownia „Bełchatów”, Cukrownia „Dobrzelin”, Metalexport „Odlewnia Koluszki”, Huta Szkła Okiennego „Kara” w Piotrkowie Tryb., Kompania Tytoniowa MRRKURY Zakład w Gostkowie, PPUH „SOBPOL” s.c. w Konopnicy, Oczyszczalnia Ścieków Tomaszów Maz., Cukrownia „WIELUŃ”, Elektrociepłownia Zduńska Wola i Cukrownia Leśmierz S.A. Część odpadów gromadzona jest na składowiskach odpadów przemysłowych, które stanowią potencjalne źródło zagrożenia dla środowiska. 5. Szczególną grupę wśród odpadów przemysłowych stanowią odpady niebezpieczne. W 2002 r. w województwie łódzkim wytworzono 10 058,33 ton odpadów niebezpiecznych, z czego najwięcej wytworzyły powiaty: bełchatowski (2 298,56 t/rok), radomszczański (2 165,47 t/rok), tomaszowski (1 882,55 t/rok) i m. Łódź (1 291,72 t/rok). 6. W grupie zagrożeń środowiska wymienić należy również zapobieganie potencjalnym awariom transportowym, szczególnie na obciążonych drogach (droga Nr 1, Nr 2, Nr 60 Dolny Śląsk - Sieradz - Kutno - Płock), którymi przewożone są środki chemiczne, materiały pędne itp. Takie niebezpieczeństwo wiąże się również z przebiegającymi przez województwo rurociągami paliw (Płock - Ława - Koluszki - rejon Częstochowy) oraz z magistralnymi gazociągami. 19 Ochrona przed hałasem 1. Zasadniczym powodem narażenia mieszkańców województwa łódzkiego na hałas ponadnormatywny jest brak obwodnic miast oraz przejęcie przez ulice miast ruchu tranzytowego. 2. Uciążliwość hałasu przemysłowego wynika przede wszystkim z mieszkalnego przeznaczenia bezpośredniego sąsiedztwa obiektów przemysłowych. Uciążliwości tego typu występują zarówno na terenach zurbanizowanych dużych aglomeracji miejskoprzemysłowych, jak i na terenach podmiejskich. 3. W 2002 r. na 61 skontrolowanych w województwie łódzkim zakładów emitujących hałas, 31 zakładów przekroczyło dopuszczalny poziom hałasu (w tym 6 zakładów dostosowało się do poziomu hałasu dopuszczalnego w 2002 r.). Gospodarka leśna 1. Na obszarze województwa łódzkiego, w którym powierzchnia leśna wynosi 380 541 ha (20,9%), istnieje 88 rezerwatów przyrody o powierzchni 7 323 ha oraz 7 parków krajobrazowych o obszarze 97 945,2 ha. 2. Utworzenie na terenie województwa 7 parków krajobrazowych sprzyja lepszej ochronie naturalnej szaty leśnej. 3. Obszarami chronionymi o znaczeniu krajowym są: Puszcza Bolimowska, Wyżyna Wieluńska, Wyżyna Przedborska. W tych obszarach chroni się kompleksy leśne (m.in. w parkach krajobrazowych), osobliwości geologiczne, krajobraz naturalny. Korytarze ekologiczne tworzą w województwie doliny głównych rzek: środkowej Bzury, Rawki, górnej Warty, odcinków, Prosny i Pilicy. Inne działania 1. W globalnych wydatkach krajowych na ochronę środowiska, udział województwa łódzkiego wynosi 4,8%. W strukturze nakładów w województwie dominują środki własne inwestorów (48,8%), fundusze ekologiczne (27,0%) i kredyty (8,9%). Udział budżetu centralnego wynosi 4,8%, a pozostałe wielkości pochodzą z budżetu wojewody, budżetów samorządowych gmin, środków zagranicznych i z innych źródeł. 2. W rezultacie prowadzonej polityki ekologicznej państwa oraz restrukturyzacji i modernizacji gospodarki narodowej udało się powstrzymać zagrożenie i degradację środowiska oraz zapoczątkować proces jego poprawy (np. nie uznaje się już obszaru tomaszowskiego i bełchatowskiego – jako obszarów ekologicznego zagrożenia). 3. W dziedzinie ochrony przyrody bardzo ważną funkcję spełniają tzw. korytarze ekologiczne. Z inicjatywy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów, powstał tzw. ECONET (Europejska Sieć Ekologiczna). W jej ramach znaczenie międzynarodowe mają węzłowe obszary ekologiczne Doliny Środkowej Warty i obszar „Puszczy Pilickiej”. Są to obszary, w których generalnie ochronie podlegają ekosystemy łąkowe, ostoje ptaków, torfowiska, liczne starorzecza, lasy łęgowe, duże kompleksy leśne. 20 1.11. Instytucje „otoczenia rynkowego” 1. Region łódzki odznacza się na tle innych regionów kraju stosunkowo liczną grupą organizacji tworzących “otoczenie rynkowe” Zlokalizowane w regionie organizacje stanowią około 10% krajowego potencjalu instytucji pozarządowych działających na rzecz rozwoju gospodarczego. 2. Szereg instytucji tego rodzaju aktywnie uczestniczy w realizacji zadań na rzecz procesu rozwoju Łodzi i całego regionu. Do najbardziej liczących się można zaliczyć: Łódzką Agencję Rozwoju Regionalnego, Fundację „Inkubator” i Fundację Rozwoju Przedsiębiorczości, inkubatory przedsiębiorczości w Zelowie, Ozorkowie i Łodzi, Łódzką Izbę Przemysłowo-Handlową, spółkę Międzynarodowe Targi Łódzkie, Fundację Edukacyjną Przedsiębiorczości, Łódzki Club Businessu. Wykazują one liczne kontakty z partnerami zagranicznymi, co zapewne przyczynia się do promocji oraz umiędzynarodowienia gospodarki regionu łódzkiego. Instytucje "otoczenia rynkowego" skupione są przede wszystkim w Łodzi, co nie jest sytuacją sprzyjającą w zakresie dostępności do tych usług. 3. Utworzenie w regionie inkubatorów przyczyniło się w istotny sposób do kreacji przedsiębiorczości. Dzięki podjęciu i realizacji licznych inicjatyw z zakresu szkolnictwa, edukacji, doradztwa itp. już obecnie i w przyszłości możliwym będzie pozyskanie pracowników dysponujących odpowiednimi kwalifikacjami (szeroki wachlarz zawodów i umiejętności). Natomiast dzięki zagranicznym kontaktom nawiązanym przez przedstawicieli tych instytucji, region zyskał w ocenie atrakcyjności lokalizacyjnej dla inwestorów zagranicznych. 4. Pomiędzy instytucjami “otoczenia rynkowego” działającymi w regionie łódzkim, nie wykształciła się sieć wielopłaszczyznowych powiązań. Oznacza to, iż regionalne środowisko biznesowe jest w rozproszeniu, a same jednostki zaliczane do “otoczenia rynkowego” wymagają wsparcia. 5. W regionie funkcjonuje 21 organizacji wspierających przedsiębiorców, które posiadają akredytację Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) w zakresie usług szkoleniowo-informacyjnych oferowanych MSP w ramach unijnych i rządowych programów pomocowych. 6. Funkcjonujące w regionie instytucje wsparcia biznesowego prowadzą 7 funduszy pożyczkowych i 4 fundusze poręczeń kredytowych. Fundusze te oferują preferencyjne pożyczki i poręczenia bankowe osobom fizycznym rozpoczynającym działalność gospodarczą oraz „młodym” firmom bez historii kredytowej. 21 III. Ocena dotychczasowych efektów realizacji strategii województwa Ocena dotychczasowych efektów realizacji Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego jest trudna do przeprowadzenia. Podstawowy mankament Strategii to brak metod oceny jej realizacji. W Strategii zawarto co prawda elementy operacjonalizacji celów poprzez przypisanie im konkretnych zadań do wykonania i określając spodziewane efekty, ale nie określono instytucjonalnych form monitorowania ani mierników oceny. Ta niewątpliwa słabość Strategii wynikała z niepewności jej autorów co do źródeł i skali finansowania programów wojewódzkich, które zgodnie z ustawą o samorządzie wojewódzkim mają służyć realizacji Strategii. W województwie łódzkim w latach 2000-2004 opracowano szereg programów wojewódzkich, z których kilka miało charakter operacyjny. Były to programy operacyjne dla Kontraktu Wojewódzkiego na lata 2001-2003, dla programu Phare 2001-2003 oraz ZPORR. Z programów tych zakończono jedynie realizację Kontraktu Wojewódzkiego. Pozostałe są w trakcie realizacji i nie zostały jeszcze rozliczone. Programy te opierały się o zewnętrzne uwarunkowania określane bądź przez rząd polski bądź przez UE, w związku z czym nie wszystkie cele zawarte w Strategii można było realizować. Tym niemniej oceniając realizację Kontraktu Wojewódzkiego w latach 2001-2003 w kontekście przeznaczenia przydzielonych w nim środków na poszczególne zadania i porównując je z efektami zapisanymi w Strategii Rozwoju Województwa można stwierdzić co następuje. W latach 2001-2003 w ramach I sfery strategicznej Strategii Rozwoju Województwa („Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego”) przeznaczono znaczące środki na: - inwestycje w zakresie szkół podstawowych i średnich jak również na komputeryzację sieci bibliotek województwa łódzkiego z dostępem do internetu. - dofinansowanie inwestycji regionalnych instytucji kulturalnych (teatry, muzea, Filharmonię Łódzką) zwiększając tym samym dostęp do kultury wyższego rzędu. Wpłynęło to niewątpliwie na poprawę warunków życia mieszkańców województwa. Nie udało się z powodów formalnych natomiast wspomóc działalności szkół wyższych (przydział środków w Kontrakcie na inwestycje szkół wyższych został zakwestionowany i środki zostały przekazane na inwestycje w kulturze). Rozpoczęto realizację Programu Phare 2001 ukierunkowanego na edukację w zakresie nabywania bądź zmiany posiadanych kwalifikacji zawodowych. Przed zakończeniem tego programu jednak trudno ocenić jaki miał wpływ na sytuację edukowanych osób w zakresie ich mobilności zawodowej (znalezienie pracy). Nie udało się osiągnąć zasadniczego efektu jakim jest ograniczenie bezrobocia. Związane to było z ogólnym stanem gospodarki oraz zbyt krótkim okresem czasu, aby zakładany w Strategii poziom wskaźnika mógł zostać osiągnięty. Mimo przeznaczenia znaczących nakładów na inwestycje w służbie zdrowia, zarówno w Kontrakcie jak i w czasie realizacji Programu Restrukturyzacji Służby Zdrowia nie udało się zahamować zjawisk negatywnie wpływających na stan zdrowotności mieszkańców województwa łódzkiego, które od lat zajmuje pierwsze miejsce w Polsce pod względem zachorowalności i umieralności na choroby cywilizacyjne. Taki stan rzeczy będzie niewątpliwie jeszcze długo miał miejsce wobec ogólnych mankamentów związanych z systemem finansowania służby zdrowia. W omawianym okresie zatwierdzono Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, stanowiący podstawę do porządkowania gospodarki województwa w ramach opracowanych gminnych planów zagospodarowania przestrzennego. 22 W ramach II sfery strategicznej („Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa”) podjęto szereg działań po pierwsze, związanych z zaangażowaniem środków finansowych na działania z zakresu infrastruktury transportowej i komunikacyjnej oraz po drugie, o charakterze lobbingowym we władzach rządowych odnośnie przyspieszenia realizacji programu budowy autostrad, uruchomienia szybkiego połączenia kolejowego Łódź - Warszawa itp. (ich realizacja rozpoczęła się bądź rozpocznie w najbliższym czasie). Podjęte decyzje umożliwiły rozpoczęcie budowy szeregu obwodnic miast w województwie łódzkim na drogach krajowych i wojewódzkich; w wyniku realizacji tych projektów uruchomione zostaną tereny inwestycyjne oraz powstaną nowe miejsca pracy. Inwestycje te zostały rozpoczęte w ramach programów Phare jako zadania własne samorządu województwa. Wydatkowane zostały także znaczące kwoty na stworzenie Regionalnego Systemu Informacyjnego, przede wszystkim dla celów katastralnych jednak z możliwością rozszerzenia również na inne cele. W rezultacie tych działań osiągnięto już w chwili obecnej nowe tereny inwestycyjne i większą spójność regionu. Nie sposób ocenić wpływu zapisów Strategii na stworzenie nowoczesnej bazy gospodarczej. Działania w tej sferze zostały rozpoczęte w ramach projektu Phare. Niezależnie od tego Samorząd Województwa, poprzez wniesienie wkładu własnego, wpłynął na znaczące powiększenie Regionalnego Funduszu Inwestycyjnego przy Łódzkiej Agencji Rozwoju Regionalnego, zapewniając udzielanie dotacji przez PARP. Samorząd Województwa Łódzkiego był także inicjatorem utworzenia spółki „Łódzki Park Naukowo-Technologiczny”, która w najbliższych latach powinna stworzyć materialną bazę do rozpoczęcia statutowej działalności. W ramach wdrażanych programów PAOW i SAPARD obszary wiejskie poprawiły swoją infrastrukturę techniczną a gospodarstwa rolne uzyskały dotacje na zakup maszyn rolniczych. Nie były to wydatki w znaczący sposób poprawiające sytuację rolnictwa województwa łódzkiego ale kontynuacja programów w ramach funduszy strukturalnych może w nadchodzących latach zaowocować wyraźniejszą poprawą. W tej sferze strategicznej warte odnotowania są także działania związane z promocją regionu. Wydatkowane środki na promocję, pochodzące ze środków własnych samorządu mogą dać efekty w dłuższej perspektywie czasowej. Na szczególną uwagę zasługuje przeznaczenie środków z Kontraktu Wojewódzkiego na stworzenie i organizację punktów informacji turystycznej w województwie oraz na stworzenie portalu internetowego informującego o walorach i bazie turystycznej regionu. Relatywnie duże zaangażowanie samorządu województwa łódzkiego miało miejsce w realizacji celów związanych z III sferą strategiczną („Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno-ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą”). Uruchomione działania związane z wydatkami na ochronę dziedzictwa kulturowego w województwie przyczyniły się w dużym stopniu do integracji województwa, rozwoju procesów integracji społecznej oraz poprawę jego atrakcyjności turystycznej. Pomimo, iż działania objęły teren całego województwa, w sposób istotny wzmocniły również metropolitalne funkcje Łodzi. 23 IV. Projekcje oczekiwanych skutków realizacji obecnej strategii i programów regionalnych do roku 2006 W latach 2004-2006 zakończone bądź rozpoczęte zostały następujące programy: − Kontrakt Wojewódzki na rok 2004 oraz na lata 2005 – 2006 − programy Phare 2001 – 2003 (rok 2006) − Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW – rok 2005) − ZPORR − SAPARD − Sektorowe Programy Operacyjne − Fundusz Spójności Nie sposób wymienić w tej chwili skutków wynikających z programów, gdyż w chwili obecnej nie ma możliwości zbilansowania zakładanych efektów wynikających głównie z wdrażania programów związanych z funduszami strukturalnymi i Funduszem Spójności. Można jedynie stwierdzić, że w znaczącym stopniu wpłyną one na osiągnięcie takich efektów zakładanych w strategii jak: − otwarcie obszaru województwa i jego zintegrowanie poprzez zakończenie nowych zadań z zakresu infrastruktury drogowej i kolejowej (programy Phare, ZPORR i SOP Transport), − zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej województwa poprzez udostępnienie nowych, atrakcyjnych terenów inwestycyjnych dobrze skomunikowanych i uzbrojonych, − wzrost aktywności gospodarczej poprzez utworzenie nowych miejsc pracy, w tym w sektorze innowacyjnym, a tym samym spadek bezrobocia i trwałą poprawę pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa, − poprawa wyposażenia obszarów wiejskich w infrastrukturę społeczną i techniczną, niwelującą różnice cywilizacyjne między wsią i miastem, − podniesienie zamożności ludności zamieszkującej województwo łódzkie, w tym ludności wiejskiej. Osiągnięcie tych celów jest bardzo realne. Wskazują na to zarówno symptomy wyraźnego ożywienia gospodarczego, jak również nadspodziewanie dobra absorpcja funduszy przedakcesyjnych w województwie oraz, na co wszystko wskazuje – wbrew pesymistycznym prognozom, pełne wykorzystanie alokacji środków dla województwa w ramach ZPORR. 24 V. Wnioski z analiz obowiązujących i realizowanych dokumentów regionalnych (strategii, programów operacyjnych) 1. Realizacja programów w województwie Łódzkim 1.1. Programy krajowe W 2001 r. województwo łódzkie otrzymało z budżetu państwa kwotę 4.067,5 tys. na wsparcie programów inicjowanych przez organy samorządu wojewódzkiego. Program był przeznaczony dla beneficjentów z obszarów wiejskich (gmin wiejskich, gmin wiejsko – miejskich oraz miast poniżej 15 tys.), związany ze szkoleniami i dotacjami dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na obszarach wiejskich. Szkolenia dotyczyły poradnictwa i informacji zawodowej, przekwalifikowania zawodowego oraz umiejętności prowadzenia działalności w zawodach pozarolniczych. Szkolenie było bezpłatne zaś dotacje wynosiły 3,6 tys. zł na osobę. W latach 2001-2003 na terenie województwa łódzkiego realizowano kontrakt wojewódzki. Zawarte w czerwcu 2001 roku kontrakty wojewódzkie wykonywane były w oparciu o Ustawę o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, która weszła w życie w maju 2000 r. oraz rozporządzenie Rady Ministrów z grudnia 2000 r. (skorygowane w kwietniu 2001 r.) w sprawie Programu wsparcia. W ramach kontraktu województwo otrzymało środki na realizację własnych zadań wynikających ze strategii rozwoju województwa, programów wojewódzkich oraz na kontynuację tzw. inwestycji wieloletnich. Zadania w kontrakcie realizowano w ramach czterech priorytetów: - rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów; - restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji; - rozwój zasobów ludzkich; - wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją. W ramach kontraktu budżet państwa przeznaczył pierwotnie na realizację zadań własnych województwa i na zadania z zakresu tzw. inwestycji wieloletnich kwotę 172 007 tys. zł∗ Ze względu na zakwestionowanie przez Ministerstwo Finansów możności finansowania zadań zgłoszonych przez Województwo Łódzkie a dotyczących inwestycji wyższych uczelni, kwota ta uległa obniżeniu do 164 507 tys. zł. Szacuje się, że kontrakt wojewódzki w zakresie dotacji budżetu państwa wykorzystano w ca 98%. Niezależnie od dotacji z budżetu państwa, na realizację ww. zadań, beneficjenci przeznaczyli także środki własne w wysokości ca 77 030 tys. zł (114% planu) oraz zabezpieczyli udział środków pochodzących z innych źródeł w wysokości ca 34 584 tys. zł (135% planu). W roku 2004 Kontrakt dla Województwa Łódzkiego realizowano na podstawie ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 marca 2004 r. w sprawie przyjęcia Programu wsparcia na rok 2004. Na realizację Kontraktu budżet państwa przeznaczył kwotę 55.591 tys. zł, w tym: 44.211 tys. zł na współfinansowanie zadań własnych samorządów terytorialnych i rozliczenie inwestycji wieloletnich oraz 11.380 tys. zł na współfinansowanie projektów realizowanych w ramach ZPORR oraz IW INTERREG III. Dodatkowe środki w wysokości 12.500 tys. zł ∗ W kwocie tej nie mieszczą się środki z budżetu państwa przeznaczone na dofinansowanie programów przedakcesyjnych i środki ministrów właściwych. 25 strona rządowa udostępniła samorządowi województwa na inwestycje w środki trwałe w zakresie regionalnych pasażerskich przewozów kolejowych. Zadania w kontrakcie realizowano w ramach pięciu działań: - wzmacnianie systemu ochrony środowiska; - unowocześnianie i rozbudowa systemu ochrony zdrowia; - restrukturyzacja i unowocześnianie bazy: oświatowo – wychowawczej; szkolnictwa wyższego; turystyczno- sportowo- rekreacyjnej i kulturalnej; - modernizacja bazy i podnoszenie standardu instrumentów pomocy społecznej; - popularyzowanie regionu oraz jego środowisk z wykorzystaniem miejscowych zasobów dziedzictwa kulturowego. Strona samorządowa na realizację zadań zadeklarowała wniesienie wkładu własnego w wysokości 15.748 tys. zł. 1.2. Programy pomocowe PHARE 2000 W ramach tego programu województwo łódzkie objęte zostało dwoma jego komponentami: - Program przeznaczony na wzmocnienie administracji (lokalnej wojewódzkiej i rządowej)zajmującej się polityką regionalną. Działania w tym komponencie realizowane były w ramach umowy twinnigowej (PL 2000/JB/OT), którą województwo zawarło z regionem North - West w Wielkiej Brytanii. Celem strategicznym w/w umowy było przygotowanie struktur instytucjonalnych w województwie łódzkim do przyszłego uczestnictwa w polityce spójności społeczno- gospodarczej UE, przede wszystkim w zakresie opracowywania programów i ich wdrażania oraz promocji i informacji. Cel programu zrealizowano przez doradztwo, wyjazdy stażowe i studyjne (wzięło w nich udział 38 osób) oraz szkolenia (odbyło się 35 sesji szkoleniowych, w których uczestniczyło 1458 osób). Program realizowano od listopada 2001 do 5 września 2003 r - Program rozwoju MŚP. Województwo łódzkie uczestniczyło w krajowym programie rozwoju MŚP. Realizacja programu była związana z usługami doradczymi lub szkoleniami dla tego sektora. Do końca 2003 roku udzielono 400 dotacji dla podmiotów z sektora MŚP województwa łódzkiego na łączną kwotę ca 1,219 mln EUR. Wydatkowanie środków przez beneficjentów programu kończy się z dniem 15.08.2004 r. PHARE 2001 W ramach programów Phare 2001-2003 wydzielone są trzy komponenty tj. projekty infrastrukturalne, rozwoju zasobów ludzkich i wpierania sektora MŚP. Stan ich realizacji przedstawia się następująco: Projekty infrastrukturalne - - Poprawa infrastruktury drogowej w rejonie Łodzi Koszt inwestycji: 11,75 mln EUR, w tym udział Phare 8,8 mln EUR. Rozpoczęcie prac inwestycyjnych: wiosna 2004 r. Zakończenie prac inwestycyjnych: lipiec 2005. Planowane efekty: powstanie 700 nowych miejsc pracy w okresie 2 lat po zakończeniu inwestycji; zakończenie budowy dwóch odcinków dróg, w Łodzi (długość odcinka - 1536 m) oraz w Andrespolu (długość odcinka - 1639 m) Budowa obwodnicy Piotrkowa Trybunalskiego – Etap Pierwszy 26 - Koszt inwestycji: 4,6 mln EUR, w tym udział Phare 3,46 mln EUR. Rozpoczęcie prac inwestycyjnych: wiosna 2004 r. Zakończenie prac inwestycyjnych: wiosna 2005 Planowane efekty: stworzenie 100 ha terenów inwestycyjnych; zakończenie budowy odcinka obwodnicy (długość odcinka - 900 m); zakończenie modernizacji drogi dojazdowej (długość odcinka - 600 m). Budowa wschodniej obwodnicy miasta Kutna wraz z modernizacją drogi krajowej nr 60 Koszt inwestycji: 16,56 mln EUR, w tym udział Phare 5,95 mln EUR. Rozpoczęcie prac inwestycyjnych: wiosna 2004 r. Zakończenie prac inwestycyjnych: wiosna 2005 r. Planowane efekty: powstanie 500 nowych miejsc pracy w okresie 2 lat po zakończeniu inwestycji; zakończenie budowy obwodnicy (długość odcinka - ok. 3 km); zakończenie modernizacji drogi krajowej (długość odcinka - ok. 11 km). Program rozwoju zasobów ludzkich - „Łódzki Program Rozwoju Kadr” Dla województwa łódzkiego przewidziane są 2 kontrakty: „Łódzki Program Promocji Zatrudnienia” oraz „Rotacja pracy w województwie łódzkim”. Planowana dla województwa alokacja wynosiła 3,807 mln EUR (w tym udział Phare – 2,855 mln EUR). W wyniku przetargów alokacja wyniesie 3,620 mln EUR (w tym Phare – 2,715 mln EUR). Rozpoczęcie realizacji programu nastąpiło w październiku 2003 roku, natomiast zakończenie planowane jest na koniec 2004 roku. Za realizację programu odpowiada Wojewódzki Urząd Pracy. Program rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw - Promowanie rozwoju MŚP Jednostką kontraktującą jest Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Łodzi. Ogólna kwota wsparcia dla MŚP wynosi 2,923 mln EUR Program został uruchomiony 27 maja 2003 r. Zakończenie planowane jest na listopad 2004 r. Tabela 1 Realizacja programu Phare 2001 [w tys. EUR] Program Fundusz Dotacji Program Rozwoju Przedsiębiorstw Eksportowych Program Rozwoju Przedsiębiorstw Program Rozwoju Przedsiębiorstw Internetowych 47,40 Procentowe „wykorzystanie środków programu” 97,5 Liczba podpisanych do końca 2003 r umów 79 515,41 - 102,81 54 109,81 14,09 297,91 4,13 2 78,24 5,00 288,00 1,71 3 Budżet programu Kwota rekomendowana do udzielenia dotacji Pozostała do udzielenia kwota dotacji 3.489,65 1.901,60 534,70 PHARE 2002 Projekty infrastrukturalne 27 - - Rozwój sektora MŚP w Rawie Mazowieckiej [Budowa obwodnicy Rawy Mazowieckiej] Koszt inwestycji: 11,39 mln EUR, w tym udział Phare 4,82 mln EUR. Rozpoczęcie prac inwestycyjnych: wiosna 2004 r. Zakończenie prac inwestycyjnych: 2005 r. Planowane efekty: powstanie 1300 nowych miejsc pracy w okresie 2 lat po zakończeniu inwestycji; zakończenie budowy obwodnicy (długość odcinka – ca 3,4 km) Rozwój gospodarczy w Skierniewicach [Modernizacja oczyszczalni ścieków w Skierniewicach] Koszt inwestycji: 6,6 mln EUR, w tym udział Phare 4,82 mln EUR Rozpoczęcie prac inwestycyjnych: w I półroczu 2004 r. Zakończenie prac inwestycyjnych: 2005 r. Planowane efekty: powstanie 530 nowych miejsc pracy w okresie 2 lat po zakończeniu inwestycji; powstanie 2-3 nowych firm oraz 8-10 małych przedsiębiorstw lokalnych. Rozwój Zasobów Ludzkich w Województwie Łódzkim Projekt zakłada aktywizację osób bezrobotnych zamieszkałych na terenach wiejskich, długotrwale bezrobotnych, osób zagrożonych utratą pracy z restrukturyzowanych sektorów gospodarki, kobiet, osób młodych (18-24) i osób niepełnosprawnych, poprzez realizację dwóch komponentów: - aktywne zintegrowane działania rynku pracy, - promocja przedsiębiorczości. Ponadto w projekcie założono podjęcie działań na rzecz przedstawicieli administracji samorządowej, rad zatrudnienia, lokalnych partnerów społecznych i gospodarczych tj.: - pomoc w rozwijaniu lokalnej współpracy partnerskiej na rzecz zatrudnienia. Budżet projektu wynosi 2 mln EUR, w tym 1,5 mln EUR z Phare. Planowane rozpoczęcie realizacji projektu- październik 2004 r. Wojewódzki Program Wspierania Sektora MŚP Planowane uruchomienie Programu Phare 2002 przewidywane jest na połowę 2004 r. Planowana alokacja na województwo wynosi 2,670 mln EUR (w tym Phare 2 mln EUR). PHARE 2003 Projekty infrastrukturalne - Zwiększenie atrakcyjności regionu Piotrkowa Tryb. dla inwestorów z sektora MŚP [II etap obwodnicy Piotrkowa Tryb.] Koszt inwestycji: 10,3 mln EUR, w tym udział Phare 5,0 mln EUR. Planowane efekty: rozwój aktywności gospodarczej na obszarze ca 67 km2; zakończenie budowy odcinka obwodnicy (długość odcinka - 2,7 km). Rozwój Zasobów Ludzkich w Województwie Łódzkim Termin rozpoczęcia wdrażania programu nie został jeszcze określony. Planowana alokacja na województwo wynosi 0,99 mln EUR (w tym Phare 0,74 mln EUR.). 28 Wojewódzki Program Wspierania Sektora MŚP Termin rozpoczęcia wdrażania programu nie został jeszcze określony. Planowana alokacja na województwo wynosi 2,08 mln EUR (w tym Phare 1,02 mln EUR.). 1.3. Program aktywizacji obszarów wiejskich (PAOW) Program wdrażany jest na podstawie Umowy Kredytowej Nr 7013-0 POL z dnia 25 lipca 2000r. zawartej między Rzeczypospolitą Polską a Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju W województwie łódzkim do końca 2003 r. wdrażano: Komponent Cinfrastruktura i Komponent B3-program szkoleniowy. W styczniu 2004 r. rozpocznie się wdrażanie Komponentu B2 – inwestycje edukacyjne. W ramach Programu przydzielono województwu kwotę 3 332 000 EUR na Komponent C, oraz około 658 000 EUR na Komponent B2. Łączna kwota alokacji wynosi 3 990 000 EUR. Komponent C – Infrastruktura Do końca 2003r. zakończono realizację 46 inwestycji infrastrukturalnych, których struktura przedstawia się następująco: wodociąg 1, kanalizacje 6, oczyszczalnie 2, drogi – 37. Dzięki zrealizowaniu 46 projektów osiągnięto następujące efekty rzeczowe: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Długość wybudowanych i zmodernizowanych dróg Długość zainstalowanej sieci wodociągowej Liczba przyłączy wodociągowych – gospodarstwa domowe Liczba przyłączy wodociągowych - pozostali Liczba wybudowanych oczyszczalni Wydajność wybudowanych oczyszczalni Łączna długość sieci kanalizacyjnej Liczba przyłączy kanalizacyjnych – gospodarstwa domowe Liczba przyłączy kanalizacyjnych pozostali Utworzone miejsca pracy - deklarowane przez gminy 71,01 km 1,86 km 52 szt. 3 szt. 2 szt. 435 m3/dobę 17,28 km 687 szt. 80 szt. 1023 szt. W roku 2004 przewidujemy zakończenie 2 inwestycji drogowych. W ramach Komponentu C w roku 2002 zrealizowano również program szkoleniowy: „Realizacja projektów infrastrukturalnych w gminach wiejskich” Wykonawcą programu była krakowska firma Lemtech Konsulting.W 7 sesjach szkoleniowych wzięło udział 227 osób ze 131 jednostek samorządu terytorialnego. Komponent B3 W lutym 2003 r. rozpoczęto realizację Komponentu B3 – budowanie potencjału instytucjonalnego administracji lokalnej i regionalnej – program szkoleniowy. W programie szkoleniowym, który zakończył się 8 października 2003 uczestniczyło ogółem 261 osób z 43 jednostek samorządu terytorialnego. Koszty szkoleń ponosiła Jednostka Koordynacji Programu PAOW. Celem głównym programu szkoleniowego było rozwijanie praktycznych umiejętności przedstawicieli samorządu terytorialnego w zakresie planowania i wdrażania projektów w różnych dziedzinach działalności samorządu. Komponent B2 – Inwestycje Edukacyjne W 2004 roku rozpocznie się w województwie łódzkim wdrażanie tego komponentu. Województwo ma do wykorzystania kwotę 658 022 EUR na: 29 - remonty szkół, ze szczególnym uwzględnieniem oddziałów dla tzw. zerówek, w tym ich wyposażenia, remonty i wyposażenie świetlic w ramach konsolidacji sieci szkolnych. 6-latków, 1.4. SAPARD – program przeznaczony na pomoc dla rolnictwa i obszarów wiejskich Program przeznaczony dla rolnictwa i obszarów wiejskich został uruchomiony w lipcu 2002r. Całkowita alokacja dla województwa łódzkiego wynosi 351.888.660,01 PLN. Jego realizacja do końca 2003 r. przedstawia się następująco: Działania Schematy Przyznana pomoc (w PLN) Poprawa przetwórstwa i marketing artykułów rolnych i spożywczych Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu art. pochodzenia 53.356.383,5 zwierzęcego Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i 3.500.981,82 poprawy marketingu owoców i warzyw Inwestycje w gospodarstwach rolnych Restrukturyzacja produkcji mleka 839.681,09 Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt 137.211,2 rzeźnych Zwiększenie różnorodności produkcji 4.936.720,21 gospodarstw rolnych Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w 4.773.406,31 wodę wraz z uzdatnianiem Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków 15.527.663,52 komunalnych Gospodarka odpadami stałymi 0 Drogi gminne i powiatowe na obszarach 19.152.132,08 wiejskich Zaopatrzenie w energię 409.048,13 Razem 102.633.227,9 Liczba złożonych wniosków Liczba zawartych umów 81 34 18 6 42 13 22 4 310 116 80 20 70 23 1 0 248 63 1 1 1746 560 Za realizację Programu SAPARD odpowiada Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Oddział w Łodzi. 1.5. ISPA W ramach tego Programu zostały przyznane przez Unię Europejską granty na dwa zadania złożone przez Gminę Łódź, tj. na zadanie „Oczyszczalnia ścieków w Łodzi – faza I (GOŚ)” – 28,9 mln EURO; na realizację programu gospodarki odpadami – 12,984 mln EURO. Zadania te są w trakcie realizacji. 2. Wnioski z realizacji programów w województwie łódzkim 1. Programy Wojewódzkie, tworzone na szczeblu centralnym, określają politykę regionalną rządu, wskazują priorytetowe kierunki wydatkowania środków finansowych. Jednak hierarchia priorytetów i potrzeb określona na szczeblu centralnym nie zawsze jest 30 spójna z hierarchią potrzeb regionu. Powoduje to sytuację, w której samodzielne kreowanie redystrybucji środków finansowych w regionie przez samorząd województwa jest dość ograniczone. Ten opis odnosi się do Kontraktu wojewódzkiego na lata 2001-2003. Z zadowoleniem można odnotować fakt, iż w kontraktach wojewódzkich na 2004 rok strona rządowa odeszła od zasady indykatywnego rozdziału środków na priorytety i działania. 2. Przeważająca część środków finansowych w Kontrakcie Wojewódzkim 2001-2003 przeznaczona była na realizację inwestycji wieloletnich, zadań, które nie zostały rozpoczęte przez Samorząd Województwa, a których realizacja została przekazana Samorządowi Województwa w kompetencje w wyniku reformy samorządu terytorialnego. Spowodowało to ograniczenie wolnych środków finansowych, które mogłyby zostać przeznaczone na finansowanie innych zadań priorytetowych z punktu widzenia regionu. 3. Nie dokładne sprecyzowanie w Kontrakcie Wojewódzkim 2001-2003 wskaźników produktu, rezultatu i oddziaływania oraz brak uregulowań prawnych dotyczących monitorowania Kontraktu po okresie jego obowiązywania uniemożliwiły określenie i oszacowanie zmian w sytuacji społeczno-gospodarczej województwa. Sytuacja ta spowodowana była po pierwsze brakiem poddania Kontraktu Wojewódzkiego analizie exante oraz po drugie przeznaczeniem znacznej części środków na inwestycje o charakterze nieprodukcyjnym (inwestycje wieloletnie). Niemożność agregacji wskaźników produktu na poziomie województwa związana była z ich dużą liczbą oraz brakiem standaryzacji. Wskaźniki rezultatu były mało konkretne i szczątkowe. 4. Pozytywnie można ocenić ewolucję systemu monitorowania/ sprawozdawczości, który w przyszłych Kontraktach będzie znajdował się przy dysponencie środków finansowych. Instytucja ta posiada pełną wiedzę o dokonanych płatnościach w oparciu o złożone przez beneficjentów wnioski o płatność. 5. Realizacje inwestycji w ramach Kontraktu można ocenić pozytywnie zarówno pod względem wykonania planów finansowych (98% zadań realizowanych w ramach Kontraktu Wojewódzkiego 2001-2003 zostało zrealizowanych) jak i pod względem rzeczowym. Osiągnięte zostały wskaźniki produktów określone przez poszczególnych beneficjentów. 6. Na obecnym etapie nie da się ocenić efektów Programów Phare Spójność Społeczna i Gospodarcza (SSG) 2001, 2002, 2003 ponieważ są one w trakcie realizacji. Występują jednak duże opóźnienia w realizacji inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w ramach programu Phare SSG 2001. Na opóźnienia mają wpływ zarówno czynniki obiektywne (m.in. niesolidność wykonawców, brak płynności finansowej beneficjentów, istnienie ryzyka wynikającego z procesu inwestycyjnego) jak i czynniki subiektywne (niestaranność w przygotowywaniu dokumentacji, złe przygotowanie inwestorów do realizacji inwestycji, np. kłopoty z wykupem gruntów w odpowiednim czasie). 7. Nowy system dystrybucji środków finansowych za pomocą Programów Wojewódzkich oraz Programów Operacyjnych spowodował dużą aktywność wśród jednostek samorządu terytorialnego oraz potencjalnych beneficjentów; lepsze przygotowanie inwestycji i nakierowanie ich na osiągnięcie konkretnych, określonych celów; poszukiwanie konsensusu społecznego dla realizacji inwestycji. Zauważyć można nadal ogromną potrzebę w dziedzinie podstawowej infrastruktury technicznej; popularnością cieszą się te programy, które finansują projekty infrastrukturalne o znaczeniu lokalnym. Niewiele jednak projektów realizowanych jest w partnerstwie, chodzi tu zarówno o partnerstwo publiczno-prywatne jak i partnerstwo publiczno-publiczne. Widoczna jest również zmiana w podejściu inwestorów do wyboru poszczególnych zadań inwestycyjnych. Coraz częściej wybierane są projekty o istotnym znaczeniu dla spójności społeczno-gospodarczej regionu, wynikające z dokumentów strategicznych opracowanych na potrzeby danego obszaru; nie natomiast projekty wybierane ad hoc, skierowane na rozwiązywanie problemów bieżących poszczególnych grup interesów. 8. Wyboru projektów w drodze konkursów oraz konieczność opiniowania listy projektów przez Regionalny Komitet Sterujący powodują, iż systemem wyboru projektów jest systemem o ograniczonych możliwościach wpływów zewnętrznych w związku z czym 31 zapewnia skierowanie dostępnych środków na finansowanie projektów zgodnych z kryteriami merytorycznymi. 9. W wyniku realizacji Programów Wojewódzkich oraz Programów Operacyjnych zacieśniły się więzi pomiędzy głównymi centrami osadniczymi w województwie co wpłynęło na wzrost spójności oraz tożsamości regionalnej. 10. Realizowane programy przyczyniły się również do wzrostu metropolitalnych funkcji Łódzkiej Aglomeracji Miejskiej. 32 VI. Wnioski z krajowych strategii i prognoz powstałych w trakcie prac nad NPR 2007-2013 W ciągu ostatnich kilkunastu lat w Polsce następuje stopniowe narastanie zróżnicowań poziomu rozwoju regionalnego, które dokonuje się w wyniku szybkiej poprawy sytuacji regionów związanych z największymi aglomeracjami miejskimi oraz jednoczesnego wolnego rozwoju tych obszarów, na terenie których przedtem skoncentrowane były państwowe gospodarstwa rolne i rolnicze spółdzielnie produkcyjne lub dominującą rolę odgrywał przemysł obronny, a także regionów historycznie ubogich, o słabo rozwiniętych pozarolniczych działach gospodarki. Rysunek 1. Dywergencja realna w Polsce. Źródło: Opracowanie DAE MGPiPS na podstawie danych GUS 12,0% Mazowieckie Średnie tempo wzrostu PKB rocznie 1995-2000 10,0% Wielkopolskie 8,0% Małopolskie Świętokrzyskie 6,0% Pomorskie Łódzkie Dolnośląskie Zachodniopomorskie Podlaskie Śląskie Warmińsko-mazurskie 4,0% Podkarpackie Lubuskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Opolskie 2,0% 0,0% 5,5 7,5 9,5 PKB per capita w 1995 roku w tys. złotych Oznacza to, że w Polsce dochodzi do pogłębienia zróżnicowań, tzn. regiony zamożne stają się względnie jeszcze zamożniejsze, a regiony biedne, względnie biedniejsze. Szczególnie szybkim tempem wzrostu od pozostałych województw wyróżniało się województwo mazowieckie, przy czym głównym źródłem tego zjawiska była Warszawa. Fakt iż pomimo stosunkowo wysokiego tempa wzrostu gospodarczego koncentruje się on w najbardziej rozwiniętych województwach, a zwłaszcza w Warszawie, odróżnia Polskę od krajów które doświadczały stabilnego, długookresowego rozwoju w przeszłości (np. Francji, Japonii, czy USA). Ich doświadczenia dowodzą, że jednolite obszary gospodarcze powinny doświadczać konwergencji realnej w tempie od 2% do 4% rocznie. Fakt, iż tak się nie dzieje w Polsce może wskazywać na istnienie poważnych, wewnętrznych barier rozwoju w wielu regionach kraju. W tym kontekście zwraca uwagę, że regiony wymagające gruntownej restrukturyzacji ze względu na dominację schyłkowych struktur gospodarczych, które w nowym układzie ekonomicznym nie są w stanie wykazać się długotrwałą efektywnością, odnotowywały niską przeciętną stopę wzrostu niezależnie od początkowego poziomu PKB per capita. Dotyczy to również regionu łódzkiego o wysokiej koncentracji sektora lekkiego. Województwo łódzkie plasowane w grupie środkowej musi posiadać bardzo staranną i nowoczesną politykę rozwojową, która pozwoli na zmniejszenie dystansu rozwojowego. 33 Polityka ta powinna wykorzystywać te cechy gospodarki regionalnej i społeczeństwa, które stanowić mogą źródło przewagi komparatywnej. Zaliczyć do nich należy centralne położenie w kraju relatywnie młodą i coraz lepiej wykształconą siłę roboczą, dobre perspektywy dla rozwoju przedsiębiorczości, doceniany potencjał naukowy i kulturowy, relatywnie duży i rozwojowy rynek. Do przygotowania projekcji makroekonomicznej regionu w horyzoncie 2007-2013, ze względu na wyzwania stojące przed regionem oraz zmieniające się dynamicznie warunki funkcjonowania gospodarki przyjęto szereg założeń, które powinny pokrywać się z krajowymi założeniami zawartymi w dokumencie „Założenia NPR na lata 2007 – 3013”. Konsekwencją tego jest przyjęcie zarówno wyników projekcji jak i podstawowych wniosków z niej płynących a zawartych w Założeniach. W modyfikacji strategii województwa łódzkiego zostaną uwzględnione założenia krajowej strategii rozwoju społeczno – gospodarczego. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 ma być przede wszystkim programem polityki strukturalnej zorientowanej na przyspieszenie modernizacji polskiej gospodarki i uzyskanie przez nią trwałej (strukturalnej) zdolności konkurencyjnej, tak w wymiarze europejskim, jak i globalnym. Polityka strukturalna będzie w tym okresie realizowana przede wszystkim w wymiarze horyzontalnym oraz w wymiarze regionalnym. Zmniejszać się będzie znaczenie polityki prowadzonej w stosunku do poszczególnych sektorów (branż, działów) gospodarki, aczkolwiek nadal niektóre sektory wymagać będą szczególnych polityk. Osłabienie znaczenia polityki sektorowej wynikać będzie między innymi z zakończenia do 2006 roku głównych działań prywatyzacyjnych i restrukturyzacyjnych prowadzonych z pozycji Ministra Skarbu Państwa. Tym samym zasadniczo do końca 2006 r. powinny zostać zakończone prace nad liberalizacją, regulacją i organizacją rynków w sektorach uznawanych za strategiczne i bezpośrednio kontrolowanych przez władze publiczne. W tym czasie musi też zostać wykształcony skuteczny mechanizm zarządzania majątkiem państwowym oraz jego efektywna ochrona i reprezentacja w relacji z podmiotami prywatnymi, w tym zagranicznymi. Wypełnienie tego zadania wymaga ponownego przeanalizowania funkcji centrum gospodarczego rządu, w tym relacji między ministerstwami gospodarki i skarbu państwa. Przechodzenie od polityki sektorowej do horyzontalnej jest determinowane przez zasady i instrumenty udzielania pomocy publicznej. Dotychczas w tym zakresie dominuje podejście sektorowe oraz koncentracja pomocy w dużych przedsiębiorstwach publicznych, natomiast wkrótce pomoc powinna być adresowana głównie do małych i średnich przedsiębiorstw prywatnych, wdrażających nowe technologie i modele zarządzania oraz kojarzona z komplementarnymi działaniami lokalnymi i regionalnymi. Będzie to sprzyjać promocji konkurencji i efektywnej alokacji dostępnego kapitału. Taka reorientacja pomocy publicznej oznacza zastępowanie w jej obszarze narzędzi pasywnych - aktywnymi. Te pierwsze służą zasadniczo zmniejszeniu lub umarzaniu zobowiązań tych podmiotów gospodarczych, które są nierentowne i wpadły w zadłużenie, te drugie natomiast mają służyć przede wszystkim finansowemu wsparciu tych podmiotów, które podejmują przedsięwzięcia innowacyjne i bez wsparcia nie są w stanie rozwinąć swej działalności. O ile narzędzia pasywne ewidentnie osłabiają konkurencję, to aktywne ją stymulują. Istotnym obszarem horyzontalnej polityki strukturalnej jest zapewnienie podmiotom gospodarczym, zwłaszcza małym i średnim, dostępu do kapitału pieniężnego. Działające w naszym kraju banki i instytucje finansowe nie posiadają wystarczających instrumentów finansowych dla tych przedsiębiorstw i koncentrują się na obsłudze skarbu państwa i długu 34 publicznego. Brak dostępu do kapitału stał się w konsekwencji silną barierą rozwoju przedsiębiorczości. Polityka państwa ma prowadzić do usunięcia tej bariery, czemu może służyć efektywne wykorzystanie środków funduszy strukturalnych dla rozwijania różnych form pośrednictwa finansowego, przede wszystkim jednak tych zorientowanych na społeczności lokalne i regiony. Zakorzenione lokalnie i regionalnie różne instytucje pośrednictwa finansowego powinny w pierwszej kolejności wspomagać tworzenie nowych podmiotów gospodarczych (pożyczki na kapitał założycielski) oraz ułatwiać tym, które rynkowo okrzepły, możliwość uruchomienia przedsięwzięć opartych o nowoczesne techniki i technologie. Nauka, a w szczególności działalność badawcza i rozwojowa pełni ogromną rolę, jeśli chodzi o rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Istnieje zależność między rozwojem własnego potencjału, w tym badawczego i importem technologii, a ograniczaniem luki technologicznej kraju słabo rozwiniętego w stosunku do krajów wysoko rozwiniętych, poprzez wzrost PKB per capita2. Ważnym obszarem horyzontalnej polityki strukturalnej winno stać się wspomaganie działalności innowacyjnej, w tym zorientowanej na dyfuzję nowoczesnych technologii, zwłaszcza technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz motywowanie popytu na wyniki sektora B+R. Wymaga to pilnego uregulowania statusu jednostek badawczo-rozwojowych, szczególnie tych, których potencjał tylko w minimalnym stopniu wspomaga rozwój nowoczesnej produkcji i usług. Istotny postęp modernizacyjny nie dokona się jeżeli nakłady inwestycyjne pozostaną na obecnym, bardzo niskim, poziomie. Bez tego nie da się przezwyciężyć problemu wysokiego stopnia zużycia majątku produkcyjnego. W wielu dziedzinach pokonanie dystansu, jaki dzieli nas od krajów UE – 15 wymaga działań obliczonych na całe dziesięciolecia. Transport jest tutaj jednym z nielicznych wyjątków. Rozwój tej dziedziny jest w mniejszym niż gdzie indziej stopniu związany z długotrwałymi procesami akumulacji kapitału, wzrostu wykształcenia społeczeństwa, tworzenia zaplecza intelektualnego i technologicznego czy przyswajania sobie technik nowoczesnej organizacji pracy. Inwestycje transportowe są stosunkowo mało wymagające, przynosząc zarazem szybkie rezultaty. Na tle innych inwestycji prorozwojowych wyróżniają się one nie tylko łatwością i szybkością realizacji, ale i dużą społeczną widzialnością, a także bezpośrednio odczuwalnym wpływem na poprawę poziomu życia. Inwestorzy często podkreślają, że przeszkodą jest również brak łatwo dostępnych, dobrze uzbrojonych i posiadających dobrą infrastrukturę komunikacyjną terenów pod inwestycje. Przygotowanie takich terenów to przede wszystkim zadanie gmin. W tym zakresie muszą one jednak zyskać realne i znaczące wsparcie rządu. Obok zaangażowania inwestycyjnego państwa, konieczne jest rozwinięcie partnerstwa publiczno-prywatnego. Sprzyjać temu będzie przygotowywana właśnie ustawa, która powinna zostać uchwalona jeszcze w 2004 r. Ustawa ta w szczególności będzie wspomagać zaangażowanie w duże projekty infrastrukturalne szybko rosnącego kapitału funduszy emerytalnych, który nie znajduje odpowiednich ofert inwestycyjnych i będzie w związku z tym szukał możliwości inwestowania za granicą. Przy planowaniu inwestycji infrastrukturalnych, niezwykle ważne jest uwzględnienie ich roli ekonomicznej, szczególnie zaś wpływu na ułatwianie wymiany handlowej, na wspieranie ośrodków wzrostu gospodarczego i na, wspomniane już, przyciąganie inwestorów zagranicznych. Zarazem jednak trzeba zwrócić uwagę na rolę, jaką inwestycje transportowe, w tym inwestycje centralne, mają do odegrania w wyrównywaniu różnic rozwojowych pomiędzy regionami, a także na rolę tych inwestycji w zwiększaniu mobilności pracowników, zwłaszcza w obszarach wokół wielkich miast. 2 Wiedza a wzrost gospodarczy, red. Leszek Zienkowski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003 r. 35 Horyzontalna polityka strukturalna jest zostać szczególnie mocno ukierunkowana na rozwój i wykorzystanie zasobów ludzkich. Problemy rynku pracy w coraz większej mierze wynikają także stąd, że pracodawcy nie znajdują pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. Rozwój i konkurencyjność gospodarki zależy od rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego, co zakłada nowe zadania i istotne przemiany w edukacji, m.in. nowego podejścia do programów nauczania, elastyczności i nowego stylu pracy szkół. Istotne jest również określenie priorytetowych dziedzin i kierunków rozwoju gospodarki, co będzie miało przełożenie na formułowanie priorytetów w zakresie kształcenia zawodowego na wszystkich szczeblach, a także dla szkolnictwa wyższego. Rozwiązania systemowe powinny sprzyjać finansowaniu szkolenia własnych pracowników. Państwo jednocześnie ma stymulować różne formy kształcenia ustawicznego. Niskie kwalifikacje stają się zasadniczym czynnikiem długotrwałego bezrobocia i rynkowego wykluczenia, które prowadzi do wykluczenia społecznego, a także niskiej kreatywności społeczeństwa skutkującej słabym popytem na produkty i usługi nowoczesne. Promocji zatrudnienia będzie równocześnie służyć przebudowa instytucji rynku pracy, prowadzona z myślą o uczynieniu z publicznych służb agencji pracy a nie dodatkowych ośrodków pomocy społecznej. Wymaga to jednak także głębokiej zmiany skali i zakresu wydatków socjalnych, co stanowi podstawowy komponent naprawy finansów publicznych. Wchodzenie w erę społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy nie jest możliwe bez uznania za priorytetową kwestii edukacji. Poprawy wymaga zwłaszcza dostępność i jakość edukacji oraz jej dostosowanie do aktualnych i prognozowanych potrzeb rynku pracy, do czego niezbędne są znacznie większe nakłady finansowe niż obecnie. Ze względu na horyzontalny charakter edukacji, wszelkie przemiany w tym obszarze mają istotny wpływ na rynek pracy, wzrost innowacyjności, rozwój sektora nauki i badań, a także stymulują rozwój kapitału ludzkiego i społecznego, co jest istotnym czynnikiem warunkujących wielkość inwestycji bezpośrednich. Podstawą do podejmowania działań państwa w obszarze rozwoju regionalnego będzie jeden dokument o charakterze średniookresowym - Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego. Nowa edycja NSRR będzie egzemplifikacją założenia, że rozwój regionalny kraju realizowany jest poprzez realizację polityki regionalnej państwa i polityk rozwoju regionów (województw). Zatem NSRR w spójny sposób ujmie zarówno strategiczne zagadnienia działania państwa w tym zakresie jak i te elementy strategii rozwoju województw, których oddziaływanie ma charakter ponadwojewódzki (implikuje rozwój regionalny kraju). Bardzo duże znaczenie przy nowelizacji strategii regionalnej mają założenia określone w „Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego”. Podstawowe cele jakie można określić w przygotowaniu strategii rozwoju regionalnego to: 1. Potrzeba wzrostu konkurencyjności gospodarczej polskich regionów, wymagająca zwiększenia elastyczności i innowacyjności. 2. Efektywne wykorzystywanie endogenicznego potencjału województw, których rozwój odbywa się w odmiennych uwarunkowaniach i przy odmiennych oczekiwaniach. Wynika stąd, że rozwój poszczególnych regionów powinien mieć swoją specyfikę. 3. Różnorodność wzbogacająca strukturę społeczno-gospodarczą kraju i podwyższająca jego pozycję międzynarodową. Wyrazem różnorodności może być specjalizacja poszczególnych regionów, prowadząca do ukształtowania na poszczególnych obszarach różnych profili społecznych i gospodarczych, cechujących się wysokim poziomem konkurencyjności. 4. Racjonalna gospodarka przestrzenią i zasobami środowiska. Zróżnicowane presje środowiskowe i stan infrastruktury w poszczególnych regionach, a także 36 zróżnicowanie w branżach i gałęziach gospodarki, prowadzi do konieczności stworzenia takich warunków formalno-prawnych i ekonomicznych aby osiąganie celów ochrony środowiska było najbardziej efektywne w stosunku do ponoszonych nakładów. Instrumenty ochrony środowiska powinny być dostosowane do potrzeb regionalnych, a w szczególności służyć stymulowaniu warunków rozwoju i ograniczeniu presji na obszary cenne ze środowiskowego punktu widzenia. Wprowadzone instrumenty powinny zapewniać efektywną ochronę żywych zasobów morza oraz umożliwić prawidłowe nimi zarządzanie. 5. Wyrównywanie szans. Poszczególne regiony kraju cechują się odmiennymi warunkami rozwoju, różniąc się między sobą m.in. stopniem aktywności, posiadanymi zasobami i kompetencjami. Założony cel strategiczny musi być jednak realizowany we wszystkich regionach kraju. 6. W związku z powyższym bardzo ważna rola przypada czwartemu celowi głównemu, określonemu jako wyrównywanie szans rozwojowych regionów. Wewnętrzna spójność procesu rozwoju oraz jego efektów wymaga koordynacji działań władz różnych szczebli, aby osiągnąć spójność społeczną, gospodarczą i przestrzenną na obszarze kraju oraz w strukturach europejskich. W rezultacie powstanie stan dynamicznej równowagi, bez marginalizacji któregokolwiek z regionów. Podstawa prawną działania państwa i samorządu terytorialnego w zakresie rozwoju regionalnego kraju będzie nowa ustawa - o polityce regionalnej państwa i rozwoju regionów. Koncepcja nowego uregulowania prawnego wynika z przeświadczenia o potrzebie wprowadzenia spójnych i nowoczesnych metod kreowania i realizacji polityki regionalnej państwa oraz stabilnych zasad długofalowego rozwoju regionów, rozumianych szerzej niż województwo (obszary funkcjonalno-przestrzenne złożone z kilku województw, ”makroregiony”). Cele rozwoju regionalnego kraju będą definiowane opcjonalnie – przedmiotowo lub parametrycznie przy czym wsparcie finansowe rozwoju regionów następuje w oparciu o wskaźniki a umowy (kontrakty regionalne) zawierane są dla celów zdefiniowanych przedmiotowo (przedsięwzięcia rozwojowe). Strategiczne cele rozwoju regionalnego obejmować powinny w szczególności: łagodzenie zróżnicowania międzyregionalnego, wzmocnienie aglomeracji miejskich, rozwój terenów wiejskich, zwiększenie potencjału migracyjnego, ochronę środowiska – dostosowanie do standardów obowiązujących w rozwiniętych gospodarkach. 37 VII. Weryfikacja i ocena aktualności dotychczasowej analizy SWOT Analiza SWOT3 jest drugim etapem planowania strategicznego o charakterze diagnostycznym. Polega ona na ocenie wewnętrznych (silne i słabe strony) i zewnętrznych (szanse i zagrożenia) uwarunkowań rozwoju. Analizie poddane zostają atuty i słabości tkwiące w jednostce terytorialnej oraz szanse i zagrożenia wynikające z otoczenia regionu. Silne strony regionu są zbiorem uwarunkowań – atutów województwa, które należycie wykorzystane sprzyjać będą jego rozwojowi; to zjawiska pozytywne z punktu widzenia możliwości stymulowania rozwoju regionalnego, na które bezpośredni wpływ ma sam układ regionalny (władze samorządowe, społeczność regionalna, instytucje). Słabości (bariery) to zjawiska ograniczające możliwości rozwoju, na które bezpośredni wpływ mają regionalni aktorzy i które niewyeliminowane utrudniać będą rozwój województwa. Szanse należy postrzegać jako zjawiska korzystne z punktu widzenia możliwości kształtowania rozwoju, jednak ich występowanie jest uwarunkowane czynnikami leżącymi poza możliwościami bezpośredniego oddziaływania układu regionalnego, to uwarunkowania zewnętrzne, które nie są bezpośrednio zależne od zachowania aktorów wewnątrzregionalnych, ale które mogą być traktowane jako szanse i przy odpowiednio podjętych przez nich działaniach, wykorzystane jako czynniki sprzyjające rozwojowi województwa. Natomiast zagrożenie dla rozwoju województwa to te zjawiska negatywne, na które regionalny układ społeczno-gospodarczy nie ma bezpośredniej możliwości oddziaływania, ale które mogą stanowić zagrożenie dla jego rozwoju. Otrzymany, jako wynik analizy SWOT, zbiór informacji pozwoli na ocenę systemu wzajemnych oddziaływań (pozytywnych i negatywnych) pomiędzy regionem, a jego otoczeniem. Na jej podstawie zaproponowana została aktualizacja celów i priorytetów Strategii Rozwoju Województwa., uwzględniając strukturę i priorytety strategii lizbońskiej i goeteborskiej. Przeprowadzona analiza sytuacji społeczno-gospodarczej województwa łódzkiego umożliwiła wskazanie pozytywnych i negatywnych uwarunkowań rozwoju regionu, głównych atutów i barier rozwoju oraz rysujących się szans i zagrożeń. Dotychczasową analizę opracowaną w 2000 roku zweryfikowano o nowe zjawiska zidentyfikowane w wyniku aktualizacji diagnozy stanu sytuacji społeczno-gospodarczej województwa łódzkiego przygotowanej w lutym 2004 roku. Dokonując weryfikacji i oceny aktualności dotychczasowej analizy SWOT zastosowano, zgodnie z zaleceniem, strukturę w przekrojach stosowanych w Podstawach Wsparcia Wspólnoty 3 Analiza SWOT - Strenght - siły, Weeknesses - słabości, Opportunities - szanse, Threats – zagrożenia. 38 Analiza SWOT Województwa Łódzkiego SILNE STRONY REGIONU SYTUACJA MAKROEKONOMICZNA, INNOWACYJNOŚĆ I INNE RAMOWE UWARUNKOWANIA - kształtowanie się łódzkiego obszaru metropolitalnego, - wysoki poziom uprzemysłowienia, - istnienie atrakcyjnych oraz preferowanych obszarów dla rozwoju inwestycji gospodarczych i tworzenia miejsc pracy (m.in. ŁSSE, samorządowe strefy przemysłowe,), - wysoki wskaźnik przedsiębiorczości, - koncentracja działalności (specjalizacja) w następujących działach gospodarki (71% firm) w skali województwa: - w produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich (29,9%), - w produkcji tkanin (11,3%), - w produkcji artykułów spożywczych i napojów (8,7%), - w produkcji mebli (7,9%), - w produkcji metalowych wyrobów gotowych (bez maszyn i urządzeń) (7,6%), - w produkcji drewna i wyrobów z drewna (5,8%). - koncentracja działalności (specjalizacja) w następujących działach gospodarki w skali kraju: - produkcja węgla brunatnego (58,4%), - produkcja energii elektrycznej (20,5%), - produkcja materiałów budowlanych i płytek ceramicznych (59%), - produkcja sprzętu AGD (w perspektywie 80%), - produkcja farmaceutyków. - dobrze rozwinięta sieć instytucji otoczenia biznesu, - kształtująca się struktura wojewódzka samorządu gospodarczego, - wzrastające znaczenie ośrodka kulturalnego (przede wszystkim Łodzi), - walory wynikające z przeszłości historycznej regionu (najstarsze ośrodki miejskie, miasta związane z „epoką uprzemysłowienia”), - stosunkowo wysoki poziom urbanizacji. Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne - zlokalizowany w regionie potencjał naukowo-badawczy, - koncentracja potencjału edukacyjnego, szczególnie na poziomie szkół wyższych, - wzrost wykształcenia ludzi młodych, - istnienie taniej siły roboczej, - wzrost aspiracji edukacyjnych mieszkańców regionu, - duży potencjał rozwojowy w dziedzinie ochrony zdrowia. Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko - centralne położenie województwa łódzkiego w strukturze kraju i Europy Środkowej, - przebieg europejskich korytarzy tranzytowych, obszar węzłowy w centralnej Polsce - dostępność do źródeł taniej energii (najtańsza energia w Polsce), 39 - bogate zasoby wód podziemnych, - zasoby wód geotermalnych, - walory krajobrazowo-przyrodnicze (m.in. parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody,), - realizacja programów ochrony wód powierzchniowych (Pilica, Warta, Bzura oraz programu małej retencji), - dobrze rozwinięta sieć elektroenergetyczna, - wysoki poziom zwodociągowania, - wyposażenie miast w oczyszczalnie ścieków i system ściekowo-kanalizacyjny, - dobrze rozwinięta infrastruktura telekomunikacyjna, Rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo - wysoki poziom produkcji zwierzęcej (w odniesieniu do średniej w kraju), - obszary o wysokiej koncentracji produkcji warzywniczej, sadowniczej, - istnienie obszarów przyrodniczo wrażliwych, SŁABE STRONY REGIONU Sytuacja makroekonomiczna, innowacyjność i inne ramowe uwarunkowania - niski poziom dochodów publicznych, - nieuregulowane stosunki własnościowe, - monokultura przemysłu tradycyjnego, - przewaga przedsiębiorstw handlowych i świadczących tradycyjne usługi, - dekapitalizacja majątku produkcyjnego, - niska innowacyjność i niedostateczny rozwój sektorów zaawansowanych technologii, - niski udział województwa w eksporcie kraju (4% - 8 pozycja w kraju), - relatywnie niski udział zainwestowanego kapitału zagranicznego, - niepełne dostosowanie oferty inwestycyjnej spełniającej oczekiwania inwestorów, - słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna, - stosunkowo niska konkurencyjność przemysłu lekkiego, - niedokapitalizowanie przedsiębiorstw szczególnie małych i średnich, - niska innowacyjność większości przedsiębiorstw działających w regionie, - brak współpracy i powiązań, sieci kooperacji między przedsiębiorstwami i otoczeniem przedsiębiorczości (trzecim sektorem) oraz sferą nauki, - niski poziom nakładów inwestycyjnych (poniżej średniej krajowej), - niska zdolność kredytowa przedsiębiorstw, Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne - niekorzystna sytuacja demograficzna, ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji (najwyższy w Polsce wskaźnik umieralności i najkrótsze przeciętna długość życia), 40 - zła sytuacja epidemiologiczna w województwie (najwyższy stopień umieralności w Polsce), - wysoki poziom bezrobocia w województwie (wzrost liczby powiatów o szczególnie wysokiej stopie bezrobocia z 4 do 6: kutnowski, zgierski, radomszczański, tomaszowski, opoczyński, łódzki wschodni), - długotrwały charakter bezrobocia powodujący deprecjację kwalifikacji i ograniczenie szans powrotu na rynek pracy (stosunkowo duży udział bezrobocia strukturalnego), - niskie kwalifikacje zasobów pracy (przede wszystkim ludzi starszych i w średnim wieku), - wysoki poziom bezrobocia wśród ludzi młodych (do 35 roku życia), - mała mobilność przestrzenna i zawodowa zasobów pracy, - wysoki wskaźnik feminizacji społeczeństwa regionu, - starzenie się społeczeństwa, - istnienie ośrodków biedy – zagrożenie wykluczeniem społecznym (”koncentracja biedy”), - stosunkowo niski poziom społeczeństwa tzw. społeczeństwa obywatelskiego, - najwyższy w kraju odsetek osób utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych (wg NSP 2002r.), Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko - brak obwodnic miast, - zły stan techniczny infrastruktury transportowej, - stosunkowo niski poziom rozwoju transportu zbiorowego, - rosnące wykorzystanie transportu indywidualnego i występowanie zjawisk kongestii z tym związanych, - słabe wykorzystanie linii kolejowych dla połączeń krajowych i regionalnych, - niedostateczny stopień skanalizowania i odprowadzania ścieków do oczyszczalni, głównie na obszarach wiejskich, - słabo rozwinięta infrastruktura teleinformacyjna, - niedostateczny poziom zgazyfikowania (m.in. w powiatach wieluńskim i pajęczańskim), - stosunkowo niska jakość zasobów mieszkaniowych, - niedostateczna ilość zbiorników małej retencji, - zanieczyszczenie zbiorników wodnych i rzek, - niski poziom zagospodarowania i wykorzystania do celów rekreacyjnych zbiorników wodnych, - niska lesistość województwa (20,4%), - monokultura drzewostanu (80% sosny), - zła gospodarka odpadami, - niedostateczny poziom informatyzacji placówek edukacyjnych (przede wszystkim szkół podstawowych i gimnazjów), - istnienie obszarów całkowicie lub częściowo zdegradowanych lub wymagających rewitalizacji (np. lej depresyjny BOP), - brak uporządkowanego systemu ekologicznego pod względem prawnym, - brak szerokiego wykorzystania wód termalnych do celów leczniczych, organizacji wypoczynku czy gospodarczych, 41 - brak szerszego zaangażowania odnawialnych źródeł energii w produkcji energii w regionie, - niedostateczna ilość hotelowej bazy noclegowej, - niedostateczny system informacji turystycznej. Rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo - duży i rosnący odsetek zatrudnionych w rolnictwie (z 31,3% w 1999 r. do 33,2% w 2002 r.), - relatywnie wysoki poziom bezrobocia (w tym bezrobocie „ukryte”), - słaba jakość bonitacyjna większości gleb i wysokie zakwaszenie, - niekorzystna struktura agrarna gospodarstw indywidualnych, prowadzących produkcję wielokierunkową, - mała aktywność w poszukiwaniu pozarolniczych źródeł dochodów, - niski stopień samoorganizowania się rolników, - niedostatecznie rozwinięta baza przetwórczo – przechowalnicza produktów rolnych, - duże rozdrobnienie gospodarstw, - niski poziom wykształcenia ludności wiejskiej. SZANSE Sytuacja makroekonomiczna, innowacyjność i inne ramowe uwarunkowania - napływ kapitału zagranicznego w dziedzinie produkcji i usług, - napływ kapitału zagranicznego związanego z organizacja usług wyższego rzędu (centra księgowo-rozliczeniowe), - możliwość korzystania ze środków strukturalnych UE w celach inwestycyjnych, - rozwój współpracy z aglomeracją warszawską (realizacja wspólnych przedsięwzięć), - współpraca między instytucjami naukowo-badawczymi, przedsiębiorstwami i samorządami. Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne - wzrost wykształcenia i kwalifikacji zawodowych (w szczególności ludzi młodych), - realizacja idei społeczeństwa informacyjnego, - poprawa infrastruktury edukacyjnej, stanu i wyposażenia szkół w pracownie komputerowe z dostępem do Internetu, - rozwój zasobów ludzkich oraz poprawa możliwości wyrównywania szans na rynku pracy poprzez wykorzystanie EFS, - rozwój i promowanie partnerstwa publiczno-prywatnego, w tym instytucji publicznych z sektorem pozarządowym (budowanie społeczeństwa obywatelskiego), - zwiększenie świadomości społecznej w odniesieniu do problemów wykluczenia społecznego, - wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko - wykorzystanie europejskich korytarzy transportowych w celu tworzenia obszarów aktywności gospodarczej (realizacja programu budowy autostrad, zintegrowany węzeł transportowy w rejonie Strykowa), 42 - organizacja centrów logistycznych (zarówno towarowych jak i informacyjnych opartych na sieciach szerokopasmowych), - planowany rozwój i modernizacja transportu zbiorowego, - wykorzystanie i rozbudowa (modernizacja) istniejących lotnisk, - budowa nowego międzynarodowego lotniska w granicach województwa bądź w jego sąsiedztwie, - wykorzystanie istniejących kolejowych stacji towarowych (transport intermodalny), - realizacja planu szybkiej kolei wraz z terminalem (Łódź-Warszawa, Łódź-Wrocław), - modernizacja taboru i sieci kolejowej, - budowa zintegrowanego systemu gospodarki odpadami, - rozbudowa sieci gazociągowej, - promocja i inwestycje w źródła energii odnawialnej (w tym m.in. rozwój ciepłownictwa z wykorzystaniem wód geotermalnych), - kontynuacja (opracowanie nowych) programów ochrony wód powierzchniowych, - nadanie formy prawnej obszarom o unikatowych i najwyższych walorach kulturowych (m.in. w celu możliwości pozyskiwania środków finansowych dla dalszej ochrony), - stworzenie i realizacja programów kompleksowej rewitalizacji zabytkowych zespołów przestrzennych. Rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo - preferencyjne finansowanie rolnictwa i jego otoczenia, - dynamiczny rozwój eksportu (powiększenie się rynków zbytu o rynki zachodnie), - potencjalne warunki naturalne dla rozwoju turystyki specjalistycznej eko-agroturystyki, - scalenia gruntów, - wsparcie obszarów wiejskich ze środków UE i krajowych, w tym obszarów przyrodniczo wrażliwych, - poprawa jakości produkowanych wyrobów, jako efekt dostosowań do rynku zewnętrznego, - możliwość rozwoju produkcji żywności wysokiej jakości. ZAGROŻENIA Sytuacja makroekonomiczna, innowacyjność i inne ramowe uwarunkowania - stosunkowo niski poziom rozwoju społeczeństwa informacyjnego – ograniczony dostęp do Internetu (ograniczenia cenowe i infrastrukturalne), - zbyt małe tempo tworzenia miejsc pracy, - wysokie koszty pozyskiwania środków zewnętrznych, przekraczające zdolności kredytowe przedsiębiorstw. Zasoby ludzkie, równość szans i zagadnienia społeczne - odpływ wysoko wyspecjalizowanej kadry pracowników do ośrodków gospodarczo silniejszych, - postępujące rozwarstwienie ekonomiczne społeczeństwa (pogarszanie się spójności społecznej), - zła sytuacja finansowa służby zdrowia, 43 - wzrastające nierówności społeczne w edukacji, - brak stabilności uregulowań prawnych w dziedzinie polityki społecznej i zdrowotnej. Infrastruktura, aspekty przestrzenne, środowisko - wysoki poziom cen usług teleinformacyjnych i teletransmisyjnych, - duże obciążenie ruchem tranzytowym dróg krajowych w województwie (hałas, zanieczyszczenie, ...), - postępująca degradacja infrastruktury transportowej przy ograniczaniu środków budżetowych na jej modernizację, - brak skoordynowanych działań w odniesieniu do polityki transportowej i transportu publicznego, - peryferyzacja obszarów zewnętrznych obszaru metropolitarnego, - niedobór zasobów wód powierzchniowych oraz ich zanieczyszczenie, - nieuregulowana gospodarka wodna wód powierzchniowych, - wysoki stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych, - postępujące niszczenie walorów kulturowo-krajobrazowych regionu, - brak koordynacji w planowaniu przestrzennym, - zbyt mała liczba obszarów objętych programem NATURA 2000. Rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo - niska opłacalność produkcji rolniczej, - niechęć inwestorów do lokalizowania się na obszarach słabo rozwiniętych, - niebezpieczeństwo niepełnego wykorzystania szans z powodu skomplikowanego systemu korzystania z funduszy pomocowych. 44 VIII. Aktualizacja celów i priorytetów Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej w znaczący sposób zmieniło kontekst procesów rozwojowych, tym samym stawiając nowe wyzwania wobec polityki państwa i województw, jako integralnych jego części. Rozwój społeczno-gospodarczy Województwa Łódzkiego determinowany jest zarówno czynnikami endogenicznymi jaki i warunkami zewnętrznymi. Aby w znaczący sposób podnieść rangę regionu, poprawić warunki życia ludności oraz zapewnić dalszy wzrost atrakcyjności lokalizacyjnej i przyciągnąć niezbędny dla rozwoju kapitał należy prowadzić planowe, systematyczne oraz skoordynowane działania realizacyjne w skali całego województwa. Podstawą dla tych działań powinna być jasno określona polityka władz połączona z konsekwentnym dążeniem do wytyczania długookresowych i realistycznie określonych celów rozwojowych, które zapewnią sprawność działania i zdolność do szybkiego reagowania na zmienne sytuacje i nowe zjawiska społeczno-gospodarcze zachodzące w kraju i na świecie. Priorytetowymi działaniami winny stać się przedsięwzięcia zmierzające do likwidacji barier i dysproporcji rozwojowych. Kwestia ta jest o tyle istotna, że wraz z przemianami ustrojowymi i społecznogospodarczymi województwo uzyskało szansę stania się znaczącym regionem nie tylko w skali kraju ale i Europy. Szansę tę determinuje m. in. członkostwo w Unii Europejskiej. Polska jako członek Wspólnoty, stanowi integralny środkowoeuropejski region o postępującej integracji różnych interesów politycznych, społecznych i gospodarczych, w którym województwo łódzkie może wykorzystać swoje korzystne, centralne położenie na przecięciu europejskich tras transportowych. Wykorzystanie tej szansy jest możliwe, ponieważ województwo posiada znaczny potencjał endogeniczny: gospodarczy i intelektualny, a mieszkańcy wykazują wysoką aktywność i przedsiębiorczość. Dokumentem określającym politykę władz jest strategia będąca koncepcją świadomego i systemowego sterowania długookresowym rozwojem regionu. Strategia ze swojej istoty ma charakter ogólny, ponieważ musi koncentrować się na sprawach najistotniejszych. Przedstawia uwarunkowania oraz określa podstawowe cele i kierunki rozwoju. W dalszym etapie jest podstawą do opracowania szczegółowych programów rozwoju poszczególnych dziedzin (np. infrastruktury technicznej, rozwoju kultury, nauki, polityki ekologicznej, itp.), strategicznych z punktu widzenia funkcjonowania i rozwoju całego województwa. Realizacja tych programów będzie jednocześnie realizacją strategii. Przygotowując założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego przyjęto zwyczajowo stosowane podejście prezentowania problemów i konstrukcji strategii, wykorzystując do tego celu metodę SWOT (opracowaną zgodnie z zaleceniami konstrukcji struktury dokumentu Założeń). Analizy tej dokonano oceniając aktualność analizy SWOT opracowanej w 2000 roku (będącej komponentem Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego), zweryfikowano ją o nowe zjawiska zidentyfikowane w wyniku aktualizacji diagnozy stanu sytuacji społeczno-gospodarczej województwa łódzkiego, przygotowanej w lutym 2004 roku, zawartej w Programie Rozwoju Województwa Łódzkiego 2004-2006 – komponencie regionalnym ZPORR. Strategia rozwoju jako ogólna wizja ma charakter długookresowy i zgodnie ze wskazaniami do Założeń Aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa jej horyzont czasowy obowiązywania określony został wstępnie do roku 2020. Aktualizacja oceny atutów regionu i jego wewnętrznego potencjału pozwoliła wstępnie ocenić aktualność misji województwa, czyli celu generalnego w długim okresie czasu. Misja ta oparta jest na realnych możliwościach wynikających z opisu stanu aktualnego i analizy wyzwań jakie stawia otoczenie. Następnie dokonano analizy aktualności i uzupełnienia odpowiedzi na pytanie: co należy robić? aby dojście do określonego w misji 45 celu stało się realne. Była to zatem analiza priorytetów strategii. Aktualizacji priorytetów dokonano w oparciu o diagnozę stanu sytuacji społeczno-gospodarczej województwa łódzkiego z 2004 roku oraz zaktualizowaną analizę SWOT Województwa, a także tłem tej aktualizacji były zewnętrzne uwarunkowania, a przede wszystkim zgodność konceptualna ze strukturą Strategii Lizbońskiej i Goeteborskiej. Celem podstawowym, do którego dąży społeczność regionalna jest: Podniesienie atrakcyjności województwa łódzkiego w strukturze regionalnej Polski i Europy jako obszaru sprzyjającego zamieszkaniu ludzi i gospodarce oraz dążenie do budowy wewnętrznej spójności regionu przy zachowaniu różnorodności jego miejsc; wykorzystując atut centralnego położenia regionu, przekształcenie jego gospodarki z produkcyjnej (przemysłowo-rolniczej) na usługowo-produkcyjną Realizacja pożądanych przemian określonych w misji przy aktualnym stanie i tendencjach rozwojowych regionu, będzie wymagała skoncentrowania wysiłków na wielu problemach. Najważniejsze z nich zidentyfikowano pierwotnie w trzech strategicznych dla województwa sferach: I. społecznej, w której głównym celem jest wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa; II. ekonomicznej, w której głównym celem jest poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa; funkcjonalno-przestrzennej, w której głównym celem jest stworzenie rzeczywistego regionu społeczno-ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą. III. W każdej z tak określonych sfer powinny być podjęte działania, które uznano za priorytetowe dla rozwoju regionu. W sposób syntetyczny pokazuje to załączony schemat. I. WZROST OGÓLNEGO POZIOMU CYWILIZACYJNEGO WOJEWÓDZTWA (sfera społeczna) Priorytetowe kierunki działań 1. Podniesienie poziomu wykształcenia i wyrównywanie szans w dostępie do edukacji oraz rozwój kulturowy mieszkańców. 2. Budowa społeczeństwa informacyjnego. 3. Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich. 4. Podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców. 5. Modernizacja systemów pomocy społecznej. 6. Przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów biedy i zjawisk wykluczenia społecznego. II. POPRAWA POZYCJI KONKURENCYJNEJ GOSPODARKI WOJEWÓDZTWA (sfera gospodarcza) Priorytetowe kierunki działań 1. Zwiększenie dostępności regionu poprzez rozwój infrastruktury transportowej. 2. Rozwój i promowanie transportu zrównoważonego. 3. Budowanie gospodarki opartej na wiedzy. 4. Utworzenie platformy współpracy przedsiębiorstw i sfery nauki. 46 5. Tworzenie nowoczesnej, prorozwojowej i innowacyjnej bazy gospodarczej. 6. Stymulowanie wielofunkcyjnego, w tym ekologicznego rozwoju obszarów wiejskich. 7. Odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych i odnawialnych źródeł energii. 8. Tworzenie wizerunku regionu przyjaznego i atrakcyjnego dla podejmowania współpracy, inwestowania i życia mieszkańców. III. STWORZENIE RZECZYWISTEGO REGIONU SPOŁECZNOEKONOMICZNEGO POSIADAJĄCEGO WŁASNĄ PODMIOTOWOŚĆ KULTUROWĄ I GOSPODARCZĄ (sfera funkcjonalno-przestrzenna) Priorytetowe kierunki działań 1. Wspomaganie i promowanie różnych form edukacji regionalnej dzieci, młodzieży i dorosłych. 2. Inicjowanie i wspomaganie działań zmierzających do wzrostu identyfikacji mieszkańców z województwem. 3. Stymulowanie przemian w sieci osadniczej polegających na wzroście roli miast w organizacji funkcjonalno-przestrzennej województwa. 4. Kształtowanie systemu ekologicznego. 5. Uporządkowanie gospodarki przestrzennej. 47 MISJA UCZYNIENIE Z WOJEWÓDZTWA REGIONU ATRAKCYJNEGO DLA LUDZI I BIZNESU PRZEKSZTAŁCENIE GOSPODARKI, BUDOWA WEWNĘTRZNEJ SPÓJNOŚCI Strategiczne sfery działania społeczna Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego ekonomiczna Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa funkcjonalno - przestrzenna Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno - ekonomicznego Priorytetowe kierunki działań • • • • • • podniesienie poziomu wykształcenia i • wyrównywanie szans w dostępie do edukacji oraz rozwój kulturowy • mieszkańców, budowa społeczeństwa informacyjnego • rewitalizacja zdegradowanych obszarów • miejskich, podniesienie jakości życia i stanu • zdrowotności mieszkańców, modernizacja systemów pomocy • społecznej, • przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów biedy i zjawisk wykluczenia społecznego. zwiększenie dostępności regionu poprzez rozwój • infrastruktury transportowej, rozwój i promowanie transportu • zrównoważonego, budowanie gospodarki opartej na wiedzy, • stworzenie nowoczesnej, prorozwojowej i innowacyjnej bazy gospodarczej, stymulowanie wielofunkcyjnego, w tym • ekologicznego rozwoju obszarów wiejskich, • odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych i odnawialnych źródeł energii, tworzenie wizerunku regionu przyjaznego i atrakcyjnego dla podejmowania współpracy, inwestowania i życia mieszkańców. wspomaganie i promowanie różnych form edukacji regionalnej, inicjowanie i wspomaganie działań zmierzających do wzrostu identyfikacji mieszkańców z województwem, stymulowanie przemian sieci osadniczej polegających na wzroście roli miast w organizacji funkcjonalno-przestrzennej województwa, kształtowanie systemu ekologicznego, uporządkowanie gospodarki przestrzennej, 48 I SFERA STRATEGICZNA Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa Istota problemu4 Województwo Łódzkie, jeżeli chce odgrywać znaczącą rolę w Polsce i w Europie, musi jak najszybciej przełamać skutki opóźnienia cywilizacyjnego. Szybkie i konsekwentne działanie jest niezbędne także dlatego, że wyzwania jakie stawia przed regionem bliska integracja z Unią Europejską i gwałtowny proces przechodzenia od społeczeństwa przemysłowego do informacyjnego zadecydują o pozycji i znaczeniu województwa w kraju i w Europie, a w konsekwencji o warunkach życia i gospodarowania regionalnych i lokalnych społeczności. Aby zlikwidować opóźnienia i sprostać nowym wyzwaniom zgodnie z zapisami Strategii Lizbońskiej należy wspierać rozwój edukacji, nauki i kultury w kierunku budowania społeczeństwa opartego na wiedzy oraz zwiększać możliwości adaptacyjne społeczności regionalnej do ciągle zmieniających się warunków zewnętrznych poprzez rozwój aktywnej polityki zatrudnienia, modernizację opieki społecznej i budowanie społeczeństwa obywatelskiego Jest to podstawowy warunek utrzymania łączności z rozwijającym się światem i zagwarantowania postępu cywilizacyjno-kulturowego oraz ogólnego rozwoju. I. 1. Podniesienie poziomu wykształcenia i wyrównywanie szans w dostępie do edukacji oraz rozwój kulturowy mieszkańców Cel podstawowy zawarty w Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego uzupełniono o element szczególnie podkreślany w Strategii Lizbońskiej, a jednocześnie konieczny do realizacji na terenie województwa łódzkiego. Wyrównywanie szans w dostępie do edukacji należy rozumieć bardzo szeroko, zarówno jako zapewnienie tych samych warunków i poziomu kształcenie w mieście, jak i na wsi, a także stwarzanie szans na edukację ludności niezależnie od wieku i statusu społecznego, co pośrednio powinno przyczyniać się istotnie do zmniejszania rozwarstwienia społecznego i podnieść tzw. poziom spójności społecznej. I. 2. Budowa społeczeństwa informacyjnego Jednym z kluczowych wyznaczników rozwoju, zarówno ekonomicznego jak i społecznego, jest dziś informacja, dostępność do niej i umiejętność jej wykorzystania. Stąd współcześnie społeczeństwo jest najbardziej w historii nasycone techniką i od niej zależne. Komputer i wszystko co ma z nim związek zdeterminowało życie człowieka. W rozwiniętym świecie rolę komputera i sieci uświadamiają sobie wszystkie grupy społeczne. Społeczeństwo informacyjne to takie, w którym informacja jest intensywnie wykorzystywana w życiu ekonomicznym, społecznym, kulturalnym i politycznym. Stąd wskazane jest, aby w województwie łódzkim jak najszybciej w pełni zaczęto wykorzystywać szanse i możliwości jakie niesie ze sobą uczestnictwo w „sieci”. Wykorzystując sprzyjające okoliczności należy zadbać o bogactwo i dostępność środków komunikacji i przetwarzania informacji. I. 3. Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich Zmiana uwarunkowań rozwojowych, zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych determinuje konieczność zaangażowania w proces przemian przestrzennych, społecznych i ekonomicznych na obszarze zdegradowanych dzielnic miast. Działania takie mają przyczynić się do poprawy jakości życia mieszkańców, przywrócenia ładu przestrzennego oraz do ożywienia gospodarczego i odbudowy więzi społecznych. Przeciwdziałając marginalizacji niektórych obszarów miast województwa łódzkiego, należy zaangażować się 4 Na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego, Łódź wrzesień 2000. 49 w procesy ich rewitalizacji, które obejmują kompleksowe działania techniczne, społeczne i ekonomiczne mające na celu przywrócenie dawnej świetności oraz zapewnienie rozwoju określonego obszaru: centrów miast, dawnych dzielnic miejskich, terenów poprzemysłowych i powojskowych oraz tzw. blokowisk. I. 4. Podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego I. 5. Modernizacja systemów pomocy społecznej Wydłużanie się długości życia człowieka jest zjawiskiem ze wszech miar pozytywnym, jednakże w korelacji z ujemnym wskaźnikiem przyrostu naturalnego prowadzi do sytuacji starzenia się społeczeństwa, do czego nie jest przystosowany nasz system opieki społecznej. Zjawiska takie zachodzą również w województwie łódzkim. Sytuacja ta wpływa na jakość i trwałość finansową systemów emerytalnych i publicznej opieki społecznej, gdyż w obecnym stanie rzeczy przewiduje się znaczny wzrost udziału tych wydatków w wydatkach publicznych. Stąd celowe jest dążenie do modernizacji systemów opieki społecznej, a także prowadzenie polityki podwyższania wskaźnika urodzeń. I. 6. Przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów biedy i zjawisk wykluczenia społecznego Powiększanie się rozmiarów „biedy” wydaje się być negatywną stroną zjawisk globalizacji, jednak sytuacja ta nie może być ignorowana zarówno z punktu widzenia społecznego jak i gospodarczego, a także jednostki i jej człowieczeństwa. Zjawiska wykluczenia społecznego coraz szerzej dostrzegalne są również na terenie województwa łódzkiego. Bieda towarzyszy rodzinom przez pokolenia, spychając je niejednokrotnie na margines społeczeństwa, co ma ogromny wpływ na stan zdrowia, samobójstwa, a także trwałe bezrobocie w regionie. Zjawiska te mają tendencję do samoutrwalania się, stąd koniecznym wydaje się ingerencja i aktywna szeroko pojęta polityka w tym zakresie. II SFERA STRATEGICZNA Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa Istota problemu5 Opracowana diagnoza wskazuje na stosunkowo niską konkurencyjność gospodarki województwa w porównaniu do innych regionów w kraju. Świadczy o tym relatywnie niski udział zainwestowanego kapitału zagranicznego, niski poziom techniczny i technologiczny podmiotów gospodarczych, nienowoczesna struktura przemysłu, itp. Działania zwiększające konkurencyjność regionu powinny być prowadzone w dwóch kierunkach: − tworzenie takiego otoczenia dla istniejących tu przedsiębiorstw, które pozwoli im uzyskać przewagę konkurencyjną poprzez obniżenie kosztów dostępu do szeroko pojętych zasobów, tzn. wiedzy, informacji, technologii, terenów, powierzchni produkcyjnej i handlowej, infrastruktury, − przyjęcie przez władze regionalne strategii konkurencyjnej; w tym przypadku chodzi o takie działania, które umożliwią uzyskanie dostępu do zewnętrznych środków finansowych, ściągnięcie zewnętrznych inwestorów, lokalizację agend i instytucji rządowych i międzynarodowych, itp. 5 Na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego, Łódź wrzesień 2000. 50 Ponieważ określając strategię dla regionu przyjęto zasadę opartą na łączeniu rozwoju wewnętrznego (bazującego na istniejącej i nowo powstającej działalności gospodarczej) z zewnętrznym (kapitał pochodzący z zewnątrz) to logiczne jest teraz przyjęcie założenia, że zwiększenie konkurencyjności województwa powinno uwzględniać przedstawione wyżej kierunki działań i traktować je jako komplementarne. Działania dotyczące pierwszego wariantu powinny koncentrować się na wspomaganiu powstawania oraz rozwoju miejscowych przedsiębiorstw i zmierzaniu do wykształcenia się regionalnego nowoczesnego systemu produkcyjnego. W drugim przypadku działania powinny iść w kierunku zmodernizowania podstawowej infrastruktury technicznej zwiększającej dostępność województwa dla inwestorów i polepszającej warunki gospodarowania oraz tworzenie takiego wizerunku regionu, który z jednej strony będzie promował miejscowych wytwórców, a z drugiej strony będzie zachęcał inwestorów zewnętrznych do lokalizowania się w regionie. W obu przypadkach niezbędne jest doskonalenie metod zarządzania regionem, które podniesie jakość miejscowych zasobów i zwiększy efektywność gospodarowania. II. 1. Zwiększenie dostępności regionu poprzez rozwój infrastruktury transportowej Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego, przy czym położony jest silniejszy akcent na wspieranie tych elementów, które definiują dostępność województwa nie tylko w skali krajowej, ale także globalnej , natomiast aspekt dostępności informacyjnej ze względu na swe rosnące znaczenie w rozwoju potraktowany został odrębnie. II. 2. Rozwój i promowanie transportu zrównoważonego Stosunkowo duży i wzrastający stopień urbanizacji województwa, przyrost liczby samochodów i temu podobne czynniki powodują coraz częściej występowanie efektów zatłoczenia, szczególnie miast i aglomeracji. Sytuacja ta z pewnością będzie się nasilać z upływem czasu, a jest ona niekorzystna zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska przyrodniczego. Z drugiej strony układ i wewnętrzna struktura większości jednostek osadniczych w województwie, których te problemy dotykają, wykazują korzystne warunki dla wprowadzania alternatywnych rozwiązań. Jednym z nich jest na przykład wspieranie działań w zakresie budowy systemów transportu zbiorowego, czy promowanie rozwoju środków transportu przyjaznych środowisku, a także zastępowanie transportu drogowego, kolejowym, prowadzenie działań w kierunku umiędzynarodowienia kosztów społecznych i ekologicznych. II. 3. Budowanie gospodarki opartej na wiedzy Pogłębiające się współzależności, rosnąca dostępność do zasobów infromacji, rozwój techniki i technologii i inne elementy sprawiają, że dziś podstawowym czynnikiem rozwoju gospodarczego jest wiedza i umiejętność jej wykorzystania. Gospodarka konkurencyjna to gospodarka opierająca swój rozwój na wiedzy, ponieważ tylko wówczas jest ona zdolna do pełnej absorpcji i wytwarzania innowacji. W celu zapewnienia trwałych tendencji rozwojowych regionu, zarówno w wymiarze społecznym jak i ekonomicznym, niezbędny jest, dialog między sferą nauki i techniki, a sferą przedsiębiorstw. Dążąc do poprawy konkurencyjności należy pamiętać co jest jej głównym wyznacznikiem – innowacyjność. Natomiast najefektywniejszym nośnikiem innowacyjności są przedsiębiorstwa. Jednakże podmioty gospodarcze regionu łódzkiego charakteryzują się stosunkowo niską innowacyjnością, stąd wskazane jest, aby ją wspierać, wykorzystując do tego celu ogromny potencjał naukowo-badawczy zlokalizowany w województwie łódzkim. Działania podejmowane w tym zakresie mają za zadanie kreować obszar badań i innowacji na przestrzeni regionu tworząc tzw. innowacyjne środowiska przedsiębiorczości, a także wspierać budowanie nowoczesnych zasobów pracy (kapitał ludzki). 51 II. 4. Tworzenie nowoczesnej, prorozwojowej i innowacyjnej bazy gospodarczej Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego, przy czym zwrócono szczególną uwagę na kreowanie takiej bazy gospodarczej województwa, która w warunkach wzrastającej konkurencji będzie atrakcyjna i konkurencyjna. Nie wystarczy zadbać jedynie o zróżnicowanie bazy gospodarczej w ujęciu sektorowym, należy wspierać również jej zmiany jakościowe. II. 5. Stymulowanie wielofunkcyjnego, w tym ekologicznego rozwoju obszarów wiejskich Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego, przy czym zwrócono szczególną uwagę na szanse rozwojowe jakie wynikają z możliwości wykorzystania silnych stron rolnictwa województwa łódzkiego pod względem jego uwarunkowań ekologicznych. Należy w ten sposób kształtować rozwój rolnictwa, aby zadbać o jego konkurencyjność w skali krajowej i ponadkrajowej. Specyfika gospodarstw rolnych województwa oraz zasobów naturalnych w tym zakresie wskazuje na możliwość wykorzystania szansy w kierunku budowania silnego sektora rolniczego zorientowanego na ekorolnictwo. Przyniesie to zarówno oczekiwane skutki ekonomiczno-społeczne bezpośrednio na wsi jak i przyczyni się do poprawy sytuacji ekologicznej województwa. II. 6. Odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych i odnawialnych źródeł energii Podążając w kierunku rozwoju trwałego, należy zadbać o odwrócenie niekorzystnej zależności w województwie łódzkim pomiędzy wzrostem gospodarczym, zużyciem zasobów oraz generowaniem odpadów. Racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz uporządkowanie gospodarki odpadami, wskazują również na nowe możliwości wykorzystania atutów regionu w zakresie zastosowania odnawialnych źródeł energii. II. 7. Tworzenie wizerunku regionu przyjaznego i atrakcyjnego dla podejmowania współpracy, inwestowania i życia mieszkańców Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego III SFERA STRATEGICZNA Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno-ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą Istota problemu6 Województwo łódzkie, stanowi zwarty obszar z dogodnie położoną w części środkowej stolicą, co stanowi ważny atut w rozwoju procesów jego integracji przestrzennej. Dzisiejsze granice województwa łódzkiego zostały wyznaczone niemal zgodnie z dominacją wpływów przestrzennych Łodzi. Jest to więc klasyczny region funkcjonalny, którego podstawą przestrzennej integracji są różnego rodzaju dośrodkowe związki celowe mieszkańców i instytucji z miastem największym. Można uznać, że słabością województwa jest oparcie jego organicznej jedności na związkach dośrodkowych (funkcjonalnych) i równocześnie słabo wykształconych powiązaniach między pozostałymi miastami regionu, które nie współtworzą regionalnego systemu osadniczego. Świadomość terytorialna ludności ukształtowana została w procesie historycznego rozwoju poszczególnych fragmentów naszego obszaru. Mieszkańcy mają zatem względnie dobrze rozwiniętą świadomość na poziomie lokalnym, lub co najwyżej subregionalnym, natomiast słabsze jest u nich poczucie tożsamości regionalnej. 6 Na podstawie Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego, Łódź wrzesień 2000. 52 Podjęte w najbliższej perspektywie działania powinny prowadzić do przekształcania się istniejącego regionu funkcjonalnego Łodzi w taki region społeczno-gospodarczy, którego podstawą stanie się obok rozwiniętych (na poziomach lokalnym i regionalnym) związków funkcjonalnych, świadomość regionalna jego mieszkańców prowadząca do rzeczywistej integracji społeczności województwa. Cel ten można osiągnąć poprzez rozwój środków materialnych (wyrównywanie poziomu życia mieszkańców - sfera I i rozwój infrastruktury technicznej i gospodarczej - sfera II) oraz niematerialnych (społeczno-kulturowych). III. 1. Wspomaganie różnych form edukacji regionalnej dzieci, młodzieży i dorosłych Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego III. 2. Inicjowanie i wspomaganie działań zmierzających do wzrostu identyfikacji mieszkańców z województwem Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego, przy czy pojęcie tożsamości terytorialnej zostało rozszerzone. Rozwijanie świadomości regionalnej mieszkańców województwa łódzkiego jest celem realizowanym poprzez budowanie wspólnoty kulturowej ale również poprzez utrwalanie wspólnych norm, zwyczajów, aktywizację i integrację społeczności lokalnych. III. 3. Stymulowanie przemian w sieci osadniczej polegających na wzroście roli miast w organizacji funkcjonalno-przestrzennej regionu Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego III. 4. Kształtowanie systemu ekologicznego Efektywna, systemowa ochrona środowiska przyrodniczego jest jednym z priorytetowych działań jakie powinny zostać podjęte, aby kreować i wspierać rozwój w długim okresie czasu. Rozwój zrównoważony to rozwój trwały, który przynieść może regionowi pozytywną długoterminową wizję społeczeństwa zdrowszego, bezpieczniejszego, zapewniającego lepszą jakość życia następnym pokoleniom. Podążanie w tym kierunku wymaga, aby rozwój gospodarczy wspierał postęp społeczny i respektował konieczność ochrony środowiska. Cenne walory środowiska przyrodniczego na terenie województwa łódzkiego wymagają podejmowania nowych i kontynuacji odpowiednich działań w celu jego ochrony. III. 5. Uporządkowanie gospodarki przestrzennej Zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego 53 IX. Płaszczyzny współpracy międzywojewódzkiej Obecnie, w wyniku przeprowadzonej reformy administracyjnej z 1999 roku, województwo łódzkie graniczy z sześcioma województwami: od wschodu i północy z województwem mazowieckim oraz na krótkim odcinku z województwem kujawskopomorskim; od zachodu z województwem wielkopolskim; oraz od południa z województwami opolskim, śląskim i świętokrzyskim. Rozwój województwa łódzkiego nie ogranicza się jednak jedynie do obszaru wewnątrz nowych granic podziału administracyjnego. Wiele problemów, kwestii spornych dotyczących rozwoju regionalnego ma charakter ponad-wojewódzki. Dlatego też rozwój naszego województwa jest ściśle powiązany z rozwojem województw ościennych. Obszary styku powinny być zatem obszarami współpracy; województwo łódzkie, rozwiązując swoje problemy, wykorzystując swoje mocne strony i szanse, nie może czynić tego w oderwaniu od problemów i mocnych stron sąsiadów. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego7 kształtuje, określa oraz realizuje politykę przestrzenną województwa łódzkiego na stykach w województwami sąsiednimi, wykraczającą poza zasięg terytorialny województwa. Uzgodnienia oraz konsultacje prowadzone z województwami sąsiednimi pozwoliły zdefiniować zakres problematyki obszarów stykowych oraz elementy spójności w polityce przestrzennej województw. Określono cztery podstawowe płaszczyzny współpracy międzywojewódzkiej, którymi są: ochrona środowiska przyrodniczego; ochrona środowiska kulturowego; transport; infrastruktura techniczna. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Współpraca z województwem mazowieckim w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i kształtowania ekologicznego systemu ochrony przyrody na obszarach stykowych obejmuje: − Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej: − na terenie województwa łódzkiego obejmuje obszar złożony z trzech istniejących w byłych województwach odcinków (o różnych nazwach) obejmujących przestrzeń od zachodnich granic województwa po Łowicz; − postulowane objęcie ochroną dalszego odcinka Bzury od Łowicza do ujścia Bzury do Wisły; − jednorodne nazewnictwo dla całości OCHK zaproponowane przez zespół autorski „Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa”; − Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Przysowy: − Obszar Chronionego Krajobrazu Ochni-Głogowianki: − postulowane połączenie OCHK Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej z OCHK Gostynińsko – Gabińskim; − Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Chojnatki; − Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Drzewiczki; − Bolimowski Park Krajobrazowy; − Spalski Park Krajobrazowy. Współpraca z województwem świętokrzyskim w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego obejmuje: 7 „Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego”, Łódź 2002, przyjęty Uchwałą Nr XLV/524/2002 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 9 lipca 2002 r. 54 − Przedborski Park Krajobrazowy; − Piliczański Obszar Chronionego Krajobrazu; − Białaczowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Współpraca z województwem śląskim w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego obejmuje: − Załęczański Park Krajobrazowy; − Pajęczańsko-Gidelski Obszar Chronionego Krajobrazu: − projektowany w miejsce dotychczasowych korytarzy ekologicznych o znaczeniu krajowym dolin rzek Warty i Pilicy; − Obszar problemowy doliny rzeki Warty: − wymaga studiów i rozstrzygnięć dotyczących sposobu przechwytywania wód powodziowych rzeki Warty z terenu województwa śląskiego. Współpraca z województwem opolskim w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego obejmuje: − Załęczański Park Krajobrazowy; − kształtowanie Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Prosny; − budowę zbiorników małej retencji na rzece Prośnie – zbiorniki: Gola-Wójcin, Gola, Toplin i Grześlaki. Współpraca z województwem wielkopolskim w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego obejmuje: − Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Rzeki Prosny; − Brąszewicki Obszar Chronionego Krajobrazu; − Nadwarciański Obszar Chronionego Krajobrazu: − postulowane wydłużenie obszaru w kierunku północnym w celu powiązania systemu ekologicznego z OCHK Pradoliny WarszawskoBerlińskiej; − Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej; − zasięg wód geotermalnych w północnej części obszaru stykowego, z odwiertami w rejonie Uniejowa. Współpraca z województwem kujawsko-pomorskim w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego obejmuje: − Obszar Chronionego Krajobrazu Ochni-Głogowianki: − postulowane połączenie OCHK Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej z OCHK Gostynińsko-Gąbińskim. OCHRONA ŚRODOWISKA KULTUROWEGO Współpraca z województwem świętokrzyskim w zakresie ochrony środowiska kulturowego obejmuje utrzymanie i popularyzację historycznego szlaku kulturowego SZLAK CYSTERSKI „PĘTLA KIELECKA” (dwa przecięcia stykowe między województwami). Współpraca z województwem śląskim w zakresie ochrony środowiska kulturowego obejmuje utrzymanie i popularyzację historycznego szlaku kulturowego SZLAK BURSZTYNOWY (jedno przecięcie stykowe) 55 Współpraca z województwem opolskim w zakresie ochrony środowiska kulturowego obejmuje utrzymanie i popularyzację historycznego szlaku kulturowego SZLAK BURSZTYNOWY (jedno przecięcie stykowe). Współpraca z województwem wielkopolskim w zakresie ochrony środowiska kulturowego obejmuje utrzymanie i popularyzację historycznych szlaków kulturowych: - PIASTOWSKA DROGA ROMAŃSKA (dwa przecięcia stykowe); - SZLAK BURSZTYNOWY (dwa przecięcia stykowe). TRANSPORT Współpraca z województwem mazowieckim w zakresie transportu obejmuje: - realizację autostrady A-2 Berlin-Warszawa-Moskwa; - modernizację dróg krajowych: − nr 8 Warszawa-Piotrków Trybunalski (docelowe parametry drogi ekspresowej); − nr 2 Poznań-Kutno-Warszawa (klasa GP); − nr 60 Kutno-Płock-Ciechanów (klasa GP); − nr 12 Kalisz-Piotrków Trybunalski-Radom (na odcinku stykowym w planie województwa łódzkiego, zgodnie z Koncepcją Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju – klasa GP); − nr 70 Łowicz-Skierniewice do drogi nr 8 (klasa G-GP); − nr 48 Tomaszów Mazowiecki-Radom (klasa G); - utrzymanie i modernizację istniejących dróg wojewódzkich łączących obydwa województwa; - w układzie kolejowym: − przebudowę istniejącej linii Łódź-Koluszki-Skierniewice-Warszawa (likwidacja rozjazdów i kolizji z drogami, odcinkowe złagodzenie łuków); − budowę nowego połączenia kolejowego Łódź-Warszawa w korytarzu wspólnym z A-2 (kolej szybka); − modernizację magistrali kolejowej E20; − modernizację tranzytowego przebiegu magistrali CMK; − utrzymanie i modernizację linii kolejowych: Kutno-Płock, SkierniewiceŁuków i Tomaszów Mazowiecki-Radom. Współpraca z województwem świętokrzyskim w zakresie transportu obejmuje: − realizację projektowanej regionalnej trasy ekspresowej (umowna nazwa S74) w kierunku Kielc; − modernizację drogi krajowej nr 42 (klasa G-GP); − utrzymanie i modernizację istniejących dróg wojewódzkich łączących obydwa województwa; − w układzie kolejowym: − modernizację tranzytowego przebiegu magistrali CMK; − utrzymanie powiązania kolejowego Opoczno-Końskie. Współpraca z województwem śląskim w zakresie transportu obejmuje: − realizację autostrady A-1 Helsinki-Gdańsk-Ostrawa; − modernizację podstawowego układu drogowego: − droga krajowa nr 91 Piotrków Trybunalski-Częstochowa (klasa GP); − droga krajowa nr 42 odcinek Pajęczno-Działoszyn-Jaworzno (klasa G); 56 − droga wojewódzka nr 483 (regionalnego znaczenia) Łask-Częstochowa (klasa G); − utrzymanie i modernizację pozostałych dróg wojewódzkich łączących obydwa województwa; − w układzie kolejowym: − modernizację magistrali kolejowej Warszawa-Częstochowa-Katowice; − modernizację magistrali kolejowej GOP-Gdynia; − modernizację linii kolejowej Częstochowa-Chorzew Siemkowice. Współpraca z województwem opolskim w zakresie transportu obejmuje: − modernizację dróg krajowych: − nr 45 Złoczew-Wieluń-Opole (klasa G-GP); − nr 43 Wieluń-Krzepice-Częstochowa (klasa G); − utrzymanie linii kolejowej Wieruszów-Wieluń-Herby Nowe. Współpraca z województwem wielkopolskim w zakresie transportu obejmuje: − realizację autostrady A-2 Berlin-Warszawa-Moskwa; − budowę drogi ekspresowej S-8 Łódź-Sieradz-Wrocław, z wylotem do województwa wielkopolskiego w rejonie Wieruszowa; − modernizację dróg krajowych: − nr 8 odcinek Walichnowy-Kępno (klasa G); − nr 2 Poznań-Kutno-Warszawa (klasa GP); − nr 12 Sieradz-Kalisz (klasa GP); − nr 72 Łódź-Poddębice-Turek (klasa G-GP); − nr 83 Sieradz-Turek (klasa G); − utrzymanie i modernizację dróg wojewódzkich łączących obydwa województwa; − w układzie kolejowym: − modernizację magistrali kolejowej E20; − modernizację magistrali GOP-Gdynia; − modernizację linii kolejowej Łódź-Kalisz-Poznań (postulowane podwyższenie parametrów); − postulowane kierunki rozwoju układu kolejowego (kolej szybka w korytarzu A-2, nowe połączenie Łódź-Sieradz-Wieruszów-Wrocław); − utrzymanie linii kolejowej Kępno-Wieluń-Kerby Nowe. Współpraca z województwem kujawsko-pomorskim w zakresie transportu obejmuje: − realizację autostrady A-1 Helsinki-Gdańsk-Ostrawa; − modernizację drogi krajowej nr 1 (klasa GP); − modernizację linii kolejowej Kutno-Włocławek. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Współpraca z województwem mazowieckim w zakresie infrastruktury technicznej obejmuje: − budowę gazociągu magistralnego wysokiego ciśnienia Ostrów Wielkopolski-Piotrków Trybunalski-Radom-Puławy; − budowę rurociągu paliwowego Płock-Ostrów Wielkopolski; − utrzymanie korytarzy gazociągów magistralnych; 57 − utrzymanie korytarzy linii energetycznych 400 kV, 220 kV i 110 kV. Współpraca z województwem świętokrzyskim w zakresie infrastruktury technicznej obejmuje: − budowę projektowanej linii energetycznej 400 kV Rogowiec-Kielce; − utrzymanie korytarzy linii energetycznych 110 kV; − utrzymanie korytarza magistrali gazowej Piotrków Trybunalski-Końskie. Współpraca z województwem śląskim w zakresie infrastruktury technicznej obejmuje: − budowę drugiej nitki gazociągu wysokiego ciśnienia Piotrków TrybunalskiCzęstochowa; − budowę gazociągów średniego ciśnienia: Kłobuck-Nowa Brzeźnica i Koniecpol-Żytno; − budowę linii energetycznej 110 kV Trębaczew-Rębielice; − utrzymanie korytarza magistrali gazowej Piotrków TrybunalskiCzęstochowa; − utrzymanie korytarza rurociągu paliwowego Koluszki-Boronów; − utrzymanie korytarzy energetycznych 220 kV i 110 kV. Współpraca z województwem opolskim w zakresie infrastruktury technicznej obejmuje: − budowę gazociągu wysokiego ciśnienia Będków-Wieluń-Działoszyn; − utrzymanie korytarza linii energetycznych 110 kV Wieluń-PraszkaKluczbork. Współpraca z województwem wielkopolskim w zakresie infrastruktury technicznej obejmuje: − budowę gazociągu magistralnego wysokiego ciśnienia Ostrów Wielkopolski-Piotrków Trybunalski-Radom-Puławy; − budowę magistrali gazowej Sieradz-Błaszki-Kalisz; − utrzymanie korytarza gazociągu magistralnego Łódź-Turek; − budowę rurociągu paliwowego Płock-Ostrów Wielkopolski; − budowę linii wysokich napięć 400 kV relacji Broszęcin-Ostrów Wielkopolski; − utrzymanie korytarzy linii energetycznych 220 kV i 110 kV. Współpraca z województwem kujawsko-pomorskim w zakresie infrastruktury technicznej sprowadza się do stworzenia powiązań magistralnych na styku obydwu województw. W listopadzie 2003 roku z inicjatywy Wojewody Łódzkiego powstała propozycja rozszerzenia Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego między innymi poprzez rozwój edukacji, intensyfikację współpracy uczelni z przedsiębiorstwami, transfer nowoczesnych technologii. Opracowana została koncepcja stworzenia Centralnego Okręgu Wiedzy, Edukacji, Nauki, Wysokich Technik i Technologii, zmierzająca do wzmocnienia i zacieśnienia współpracy ośrodków akademickich Łodzi i Warszawy w dziedzinie wysokich technologii. Do dziedzin współpracy województwa łódzkiego należy zaliczyć również aktywną współpracę w zakresie edukacji, oświaty, ochrony zdrowia, gospodarki czy też kultury. 58 X. Płaszczyzny współpracy transgranicznej i międzynarodowej współpracy regionalnej Województwo łódzkie określiło „Priorytety współpracy zagranicznej województwa łódzkiego”8. Do najważniejszych obszarów współpracy zaliczono między innymi: - współpracę partnerską zmierzającą do rozwiązywania problemów rozwojowych województwa łódzkiego; - wzrost postępu cywilizacyjnego społeczności województwa łódzkiego; - wykorzystanie doświadczeń regionów krajów europejskich w zakresie prawidłowego wykorzystania europejskich środków pomocowych; - aktywne uczestnictwo województwa łódzkiego w budowie wspólnot europejskich. Do priorytetowych kierunków geograficznych współpracy województwa łódzkiego należy zaliczyć w pierwszej kolejności regiony Europy Zachodniej (są to m.in. kraje członkowskie Unii Europejskiej sprzed rozszerzenia 1 maja br.), których doświadczenie województwo łódzkie winno wykorzystać przy pozyskiwaniu europejskich środków pomocowych. Drugim kierunkiem współpracy są regiony Europy Wschodniej i PołudniowoWschodniej (m.in. regiony Ukrainy, Litwy, Federacji Rosyjskiej, Czech, Słowacji czy też Węgier). Współpraca z tymi regionami koncentruje się na kształtowaniu stosunków gospodarczych oraz bliskiej współpracy przy wykorzystywaniu unijnych funduszy pomocowych. - Do regionów partnerskich województwa łódzkiego zaliczyć należy: Region Murcia (Hiszpania); Region Południowe Morawy (Czechy); Region Piemont (Włochy); Kraj Związkowy Badenia-Wirtembergia (Niemcy); Kraj Związkowy Styria (Austria); Obwód Czerniowiecki (Ukraina); Obwód Saratowski (Rosja); Obwód Witebski (Białoruś); Autonomiczna Prowincja Wojwodiny (Serbia i Czarnogóra); Region Csongrad (Węgry); Region Orebro (Szwecja). Dotychczas województwo łódzkie podpisało umowy o współpracy z: regionami: Piemont (Włochy); Krajem Związkowym Styria (Austria); Obwodem Czerniowieckim (Ukraina); Autonomiczną Prowincją Wojwodiny (Serbia i Czarnogóra); Regionem Csnograd (Węgry); Obwodem Saratowskim (Rosja); województwem Orebro (Szwecja). Ponadto podpisano listy intencyjne o współpracy z regionami: Murcia (Hiszpania); Obwodem Witebskim (Białoruś). Współpraca województwa łódzkiego z Krajem Związkowym BadeniaWirtembergia nie została sformalizowana natomiast umowa o współpracy z regionem południowych Moraw jest w trakcie procedury zatwierdzania. List intencyjny o współpracy między województwem łódzkim a regionem Murcia w Hiszpanii został podpisany we wrześniu 1999 roku. Dziedziny współpracy określone 8 dokument przyjęty Uchwałą Nr XVIII/193/2000 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 28 marca 2000 roku 59 zostały jako różne dziedziny życia społecznego, kulturalnego, naukowego i gospodarczego. Dodatkowo Miasto Łódź zawarło w 2000 r. umowę o współpracy z miastem Murcia. Umowa o współpracy województwa łódzkiego z regionem Piemont we Włoszech została podpisana w pierwszym kwartale 2000 roku i obejmuje m.in.: ochronę środowiska; ochronę zdrowia; szeroko rozumianą współpracę z zakresu szkolnictwa i kultury; rozwój turystyki; gospodarkę; współpracę administracyjną oraz współpracę z zakresu funduszy strukturalnych. Podpisanie listu intencyjnego dotyczącego wyrażenia woli współpracy w kwietniu 2000 roku pomiędzy województwem łódzkim a Krajem Związkowym Styria oraz aktywna współpraca obu regionów zaowocowały zacieśnieniem stosunków i podpisaniem w październiku 2004 r. w Łodzi umowy o współpracy. Współpraca obejmuje przede wszystkim zagadnienia z dziedziny gospodarki, turystyki, rolnictwa, ochrony środowiska, kultury, oświaty, administracji. Umowa o współpracy między województwem łódzkim oraz obwodem Czerniowice na Ukrainie została podpisana pod koniec 2003 roku. Współpraca między regionami koncentruje się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z promocją gospodarczą, wymianą handlową, rozwojem rolnictwa, promocją i rozwojem stosunków kulturalnych, ochroną zdrowia, nawiązywaniem kontaktów między jednostkami administracji obu regionów. W ramach Porozumienia o współpracy między województwem łódzkim a Obwodem Saratowskim podpisanym w grudniu 2001 roku za priorytetowe kierunki współpracy uznano m.in. promocję gospodarczą, wymianę handlową, rozwój rolnictwa, ochronę zdrowia, ochronę środowiska czy też współpracę jednostek administracji. Współpraca województwa łódzkiego z Obwodem Witebskim opiera się na podpisanym pod koniec roku 2000 oświadczeniu intencyjnym o współpracy. Celem władz samorządowych obu regionów jest wspomaganie nawiązywania współpracy w różnych dziedzinach życia społecznego, kulturalnego, naukowego i gospodarczego poprzez intensyfikację kontaktów między instytucjami, organizacjami, izbami gospodarczymi, przedsiębiorstwami czy też jednostkami administracji obu obszarów. Umowa o współpracy województwa łódzkiego z Autonomiczną Prowincją Wojwodiny została zawarta w listopadzie 2003 roku i koncentruje się na promocję gospodarczą, wymianę handlową, rozwój rolnictwa, ochronę zdrowia, ochronę środowiska czy też współpracę jednostek administracji. We wrześniu 2004 roku doszło do podpisania umowy o współpracy między województwem łódzkim a regionem Csongrad. Współpraca ta opiera się na promocji gospodarczej, wymianie handlowej, rozwoju rolnictwa, ochronie zdrowia, ochronie środowiska czy też na współpracy jednostek administracji. W ramach współpracy województw łódzkiego oraz Orebro podpisano porozumienie o współpracy we wrześniu 2004 r. Porozumienie dotyczy takich dziedzin współpracy jak ochrona środowiska, rozwój kontaktów kulturalnych, gospodarka, ochrona zdrowia, promowanie stosunków z władzami publicznymi, wymiany informacji i doświadczeń w zakresie unijnych programów pomocowych. Umowa o współpracy z regionem Południowych Moraw jest w trakcie procedury zatwierdzania a podpisanie umowy planuje się na początek przyszłego roku. Wśród dziedzin współpracy należy wymienić gospodarkę; politykę regionalną; rolnictwo; ochronę środowiska; współpracę między instytucjami kulturalnymi, edukacyjnymi i naukowobadawczymi; edukację; politykę zdrowotną i opiekę społeczną; turystykę i sport czy też współpracę pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego. Oprócz powyższych podpisanych i przyszłych umów o współpracy województwo łódzkie rozwija stosunki z poszczególnymi krajami poprzez działające na terenie województwa honorowe placówki konsularne. Należy wymienić działające w Łodzi: Agencję Konsularną Francji; Konsulat Austrii; Konsulat Brytyjski; Konsulat Królestwa Danii; 60 Konsulat Republiki Łotewskiej; Konsulat Republiki Federalnej Niemiec, czy też otworzony 2 września br. Konsulat Republiki Węgierskiej.9 Współpraca międzyregionalna rozwijana jest również poprzez działające w Brukseli Regionalne Biuro Województwa Łódzkiego, które zostało oficjalnie otwarte w czerwca br. Do najważniejszych zadań stojących przed placówką zalicza się m.in.: - monitorowanie działań podejmowanych przez instytucje europejskie w sprawach ważnych z punktu widzenia interesów regionu łódzkiego; - informowanie samorządów, organizacji i instytucji w regionie o możliwościach aplikowania po środki w ramach Programów Wspólnotowych; - reprezentowanie interesów regionu przed instytucjami europejskimi; - promowanie województwa łódzkiego w Brukseli i w innych regionach Unii Europejskiej; - lobbing na rzecz projektów złożonych w Brukseli przez władze samorządowe i instytucje z regionu łódzkiego. Regionalne Biuro Województwa Łódzkiego ma nawiązywać i utrwalać stałe kontakty z instytucjami europejskimi, m.in. z Komitetem Regionów, Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim; budować partnerskie stosunki z przedstawicielami innych regionów; prowadzić punkt kontaktowy dla partnerów z innych regionów; wspierać współpracę międzyregionalną. Województwo łódzkie uczestniczy również w obecnym okresie programowania w dwóch Inicjatywach Wspólnotowych: EQUAL oraz INTERREG III. W ramach Inicjatywy INTERREG III województwo łódzkie uczestniczy w dwóch z trzech komponentów: B oraz C. W ramach komponentu B nasze województwo zostało zakwalifikowane do dwóch programów: - INTERREG III B BSR (Region Morza Bałtyckiego), którego celem jest wsparcie współpracy międzynarodowej w zakresie: zrównoważonego i skoordynowanego rozwoju przestrzennego oraz planowania przestrzennego; infrastruktury transeuropejskiej, zagadnień łączności i energii oraz ochrony środowiska. - INTERREG III B CADSES (Obszar Europy Środkowej, Adriatyckiej, Naddunajskiej i Południowo-Wschodniej), którego priorytety to: wspieranie rozwoju przestrzennego i działań podejmowanych dla osiągnięcia spójności społeczno-gospodarczej; wydajne i zrównoważone systemy transportu oraz dostęp do społeczeństwa informacyjnego; zarządzanie krajobrazem oraz dziedzictwem naturalnym i kulturowym; ochrona środowiska, gospodarowanie zasobami i przeciwdziałanie ryzyku Do głównych celów INTERREG III C Strefa Wschód zaliczyć należy: poprawę efektywności polityk i instrumentów rozwoju regionalnego i spójności poprzez wymianę informacji na dużą skalę; wzajemne wykorzystywanie doświadczeń; upowszechnianie przykładów właściwego rozwiązywania problemów. Beneficjenci z terenu województwa łódzkiego aktywnie uczestniczą w programach wspólnotowych Unii Europejskiej, należy tu wymienić m.in. Program SOCRATES, Kultura 2000 czy też VI Program Ramowy. 9 www.msz.gov.pl 61 XI. Elementy niezbędne do realizacji strategii rozwoju województwa nie będące w kompetencji województwa Rozwój województwa jest sprawą wspólną całej społeczności regionu. Strategia jest tak opracowana, aby zaakceptowało ją i realizowało jak najwięcej uczestników życia społecznego i gospodarczego. Władzy wojewódzkiej przypada tu szczególna rola inicjatora, koordynatora, a często także realizatora poszczególnych działań. Jednak bardzo dużą rolę odgrywają tu także inne jednostki życia publicznego. Współpraca wszystkich jednostek życia publicznego przyczynia się do trwałego rozwoju życia gospodarczego regionu. Podstawową korzyścią takiego podejścia jest wyzwalanie wewnętrznych sił dynamizujących rozwój. Można przypuszczać, że w długim okresie czasu ma to największy wpływ na stan zatrudnienia, produkcję, poziom dochodów. Ważnym zadaniem jest w tym przypadku tworzenie sieci przedsiębiorstw lokalnych i zewnętrznych, opartej na zasadach partnerstwa. Równie istotny jest rozwój związany jest z napływem kapitału zewnętrznego, głównie zagranicznego. Zasadniczą rolę odgrywa tu zewnętrzna promocja województwa oraz zachęcanie przedsiębiorstw zagranicznych do uruchomienia tu działalności gospodarczej. Przyjęcie takiego wariantu zakłada mobilizację środków publicznych dla stworzenia odpowiednio zagospodarowanych stref przemysłowych, zwiększenia dostępności województwa i zaoferowania znaczących ulg inwestycyjnych. Należy maksymalnie mobilizować własne siły przy równoczesnym zwiększaniu atrakcyjności regionu dla zewnętrznych inwestorów, w tym zagranicznych. Warunkiem powodzenia takiej strategii będzie umiejętność powiązania lokalnego środowiska z inwestorami zewnętrznymi. Dużą rolę w opracowywaniu Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego odgrywają podregiony województwa łódzkiego. Ich powstanie było skutkiem procesu, na który złożyły się badania zmierzające do identyfikacji więzi terytorialnych w województwie, rozmowy z szefami samorządów terytorialnych w województwie oraz rozmowy sondażowe w znaczących środowiskach. Główne zadania podregionów to: - obserwowanie rzeczywistości gospodarczej i społecznej na ich obszarze, - dokonywanie analiz tej rzeczywistości, - identyfikacja potrzeb i możliwości określenia kierunków rozwoju, - inicjowanie projektów do funduszy strukturalnych. W każdym z podregionów powołane zostało regionalne ciało przedstawicielskie, które jest reprezentacją wszystkich samorządów w regionie i które ma za zadanie opiniować projekty pochodzące z podregionu. Przewodniczący podregionów zasiadają w Regionalnym Komitecie Sterującym, który w procesie decyzyjnym ma kompetencje układania tzw. listy rankingowej projektów przedkładanej następnie zarządowi województwa. Pewna część działań zmierzających do rozwoju wizji poprawy warunków życia mieszkańców regionu leży poza możliwościami będącymi w kompetencji samorządu województwa. Wskazać można kilka płaszczyzn tematycznych, wymagających współpracy, w których odbywać się będą dalsze konsultacje: 1. podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców: − stymulowanie i wspomaganie inicjatyw lokalnych prowadzących do poprawy estetyki i wyposażenia jednostek osadniczych, − wspieranie przedsiębiorczości lokalnej prowadzącej do wzrostu dochodów mieszkańców, opracowanie programu polityki ekologicznej województwa, zgodnego z polityką ekologiczną państwa, − inicjowanie i wspieranie programów zwiększających bezpieczeństwo publiczne. Konieczna są konsultacje z jednostkami samorządu terytorialnego. 62 2. rozwój współpracy na płaszczyźnie międzywojewódzkiej i międzynarodowej: Płaszczyzny współpracy międzywojewódzkiej Rozwój województwa łódzkiego jest ściśle powiązany z rozwojem województw ościennych. Obszary styku województw powinny stać się miejscem współpracy, wspólnego rozwiązywania problemów. Główne obszary współpracy województwa łódzkiego z województwami ościennymi w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego, ochrony środowiska kulturowego, transportu oraz infrastruktury zostały zidentyfikowane w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego. Plan ten, przyjęty uchwałą Sejmiku Województwa Łódzkiego w 2000 roku precyzuje zadania, na których skupi się współpraca wojewódzka. W ramach dalszych prac związanych z aktualizacją Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego do roku 2020 konieczne będzie doprecyzowanie oraz zaktualizowanie informacji zawartych w Planie Zagospodarowania Przestrzennego. Uwzględnione zostaną informacje odnośnie wspólnie zrealizowanych projektów, osiągniętych rezultatów. Informacje pochodzić będą przede wszystkim z instytucji i jednostek zajmujących się tymi obszarami na terenie województwa łódzkiego; będą to m.in. Biuro Planowania Przestrzennego Województwa Łódzkiego, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi, Naczelna Organizacja Techniczna, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oraz jej oddział w Łodzi, Regionalna Organizacja Turystyczna. Obszary współpracy województwa łódzkiego z ościennymi województwami w zakresie gospodarki, edukacji, szkolnictwa, ochrony zdrowia, przeciwdziałania bezrobocia będą również uwzględnione, analizowane i aktualizowane w toku prac nad Strategią Rozwoju Województwa Łódzkiego. Dokonana zostanie analiza współpracy podmiotów z województwa łódzkiego i innych województw. Głównie chodzi tu m.in. o izby gospodarcze, uczelnie wyższe, organizacje, stowarzyszenia itd. Płaszczyzny współpracy transgranicznej i międzynarodowej współpracy regionalnej W toku dalszych prac nad Strategią zostaną zweryfikowane i zaktualizowane informacje dotyczące beneficjentów z województwa łódzkiego, którzy biorą udział w programach (m.in. VI Program Ramowy, Kultura 2000, SOCRATES ERASMUS) oraz inicjatywach wspólnotowych (INTERREG III, EQUAL) oraz zamieszczone zostaną informacje odnośnie dotychczas osiągniętych efektów współpracy (m.in. dotychczasowa działalność Biura Regionalnego Województwa Łódzkiego w Brukseli, współpraca międzyregionalna w zakresie podpisanych umów województwa z regionami partnerskimi). 1. Rozwój regionalnej infrastruktury badawczo – edukacyjnej: − konieczność konsultacji zakresu planu sieci wpisanej do Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego z jednostkami nadzorującymi, organami założycielskimi dla placówek oświatowych określona jest w ustawie o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku w art. 5 ust. 6c, − budowa, rozbudowa i modernizacja oraz wyposażenie istniejących obiektów infrastruktury społeczno-edukacyjnej służącej do prowadzenia działalności dydaktycznej, naukowo-badawczej i rozwojowej na poziomie wyższym. 2. Rozwój regionalnej polityki rolno – środowiskowej: W celu ochrony zasobów wodnych województwa łódzkiego opracowano kompleksowe projekty, których celem jest zarówno zatrzymanie procesu degeneracji środowiska, jak 63 i przede wszystkim przystosowanie terenów zielonych do celów rekreacyjnych i turystycznych. Chodzi tu między innymi o 3 główne programy: - „Program Pilica” dotyczący ochrony czystości wód w Zbiorniku Sulejowskim, w górnym biegu Pilicy i jej głównych dopływach – ma na celu osiągnięcie I klasy czystości wody w Zbiorniku Sulejowskim, będącym źródłem wody pitnej dla aglomeracji łódzkiej, - „Program Warta” dotyczący Zbiornika Jeziorsko, Warty i jej dopływów – pozwoli stworzyć możliwość zrównoważonego rozwoju gospodarczego tego regionu, - „Program Bzura”, którego założenia i cele są zbliżone do wymienionych programów. Istnieje konieczność konsultacji pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, ministerstwami, WFOŚiGW, ARiMR, programy te bowiem są istotne dla stymulowania wielofunkcyjnego, w tym ekologicznego, rozwoju obszarów wiejskich województwa. 3. Opracowanie regionalnej strategii innowacji dla województwa łódzkiego, która ma służyć zbudowaniu trwałego partnerstwa między przemysłem, samorządem regionu i administracją rządową, samorządem gospodarczym i innymi partnerami społecznymi, jednostkami naukowo-badawczymi oraz infrastrukturą biznesową: − − − − − − − − − budowa regionalnego konsensusu w zakresie innowacji, promocja i komunikacja społeczna w zakresie projektu, diagnoza popytu na innowacje w regionie, diagnoza regionalnego potencjału naukowo-badawczego i otwartości na innowacje władz regionalnych i lokalnych, inwentaryzacja istniejącej infrastruktury wspierania przedsiębiorczości i innowacji, diagnoza wykorzystania technologii informatyczno-telekomunikacyjnych (TIT), określenie szans i zagrożeń oraz słabych i mocnych stron regionu z punktu widzenia kierunków rozwoju gospodarczego regionu, przygotowanie regionalnej strategii innowacji wraz z projektami pilotażowymi, ustanowienie systemu monitoringu i ewaluacji akcji podejmowanych w ramach regionalnej strategii innowacji. 4. Na forum Konwentu Marszałków Województw RP konsultowane będą zagadnienia polityki gospodarczej rządu oraz kwestie związane ze strategiami sektorowymi. 64 XII. Propozycja systemu monitorowania Monitorowanie strategii rozwoju województwa to proces badania postępu realizacji jej wdrażania, który polega na systematycznym obserwowaniu zmian jakościowych i ilościowych wskaźników określonych w strategii. Efektywny i wartościowo poznawczy proces monitorowania musi mieć charakter systemowy i powinien określać: − przedmiot monitorowania, − podmioty monitorujące, − strukturę monitorowania, − zakres rzeczowy monitorowania, − metody i narzędzia monitorowania, − przebieg monitorowania. Monitorowanie strategii jest elementem koniecznym aktywnej realizacji strategii rozwoju województwa. Umożliwia ono stwierdzenie czy strategia jest prawidłowo realizowana oraz czy założenia, na których strategię oparto, nie uległy zmianie. Pozwala również na sprawne i elastyczne reagowanie na zmiany, ograniczając podejmowanie kroków intuicyjnych na skutek braku właściwej informacji i analiz. Skuteczne monitorowanie musi spełniać określone wymagania: − musi być oparte na ustalonych kryteriach, pozwalających na obiektywną ocenę efektów realizacji celów strategii i skuteczności zastosowanych instrumentów rozwoju, − musi dostarczać podstaw do podejmowania strategicznych i bieżących decyzji operacyjnych – musi więc odpowiednio często i z odpowiednim wyprzedzeniem informować o stanie realizacji strategii. Proces monitorowania strategii obejmować będzie podstawowe obszary życia społeczno-gospodarczego województwa. Ustalenie zasad tego procesu zapewnia bieżącą i etapową kontrolę realizacji strategii. Monitorowanie obejmuje takie działania jak: − systematyczne zbieranie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji celów strategicznych, − prowadzenie analiz porównawczych i tematycznych, − przygotowywanie cyklicznych raportów ukazujących stopień realizacji strategii w głównych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego, − ocenę osiągniętych rezultatów oraz określenie stopnia wykonania przyjętych celów i działań, − ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a osiągniętymi rezultatami, − analizę przyczyn rozbieżności oraz identyfikację obszarów wymagających podjęcia działań interwencyjnych, − planowanie zmian w strategii oraz przyjętych działań. W celu zapewnienia monitorowania wdrażania strategii stworzony będzie system zbierania i selekcjonowania informacji – system monitorowania. Podstawą dobrego funkcjonowania systemu monitorowania jest efektywna sprawozdawczość. Należy określić rodzaje raportów i częstotliwość ich sporządzania, w zależności od analizowanej problematyki – w okresach półrocznych lub rocznych. 65 Uwzględniając zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne uwarunkowania rozwoju województwa łódzkiego, system monitorowania funkcjonuje w oparciu o trzy źródła informacji: − zbiór informacji wynikających z rozwiązań Eurostatu dla regionów poziomu NUTS II i NUTS III oraz Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Łodzi, − zbiór informacji wynikających z ustawy o wspieraniu rozwoju regionalnego, − zbiór specyficznych informacji wynikających z przyjętych w strategii celów i priorytetów. SYSTEM INSTYTUCJONALNY I SPRAWOZDAWCZOŚĆ Samorząd województwa jest odpowiedzialny, zgodnie z ustawą o samorządzie województwa, za realizację polityki rozwoju regionu, w tym między innymi za opracowanie i wdrażanie strategii rozwoju województwa oraz za monitorowanie i nadzór nad całością działań w zakresie polityki regionalnej. Monitorowanie wdrażania strategii prowadzi właściwa jednostka w strukturze Urzędu Marszałkowskiego przy współudziale służb Wojewody, Urzędu Statystycznego w Łodzi, ośrodków i placówek naukowych, urzędów gmin i powiatów oraz innych instytucji, które wymienione zostały w poniższej tabeli. Istotna rola jaką Urząd Marszałkowski odgrywa w systemie monitorowania wymaga utworzenia we wszystkich departamentach merytorycznych specjalnych stanowisk pracy związanych z wdrażaniem strategii i koordynowaniem działań monitoringowych. Istotnym elementem monitorowania strategii są sprawozdania Zarządu Województwa sporządzane raz w roku i przedkładane do oceny Sejmikowi Województwa, dotyczące realizacji polityki regionalnej w zakresie głównych kierunków rozwoju. Materiał ten stanowi dla Sejmiku Województwa podstawę do okresowej oceny i ewentualnej aktualizacji priorytetów i celów rozwoju regionalnego. Koordynację działań związanych z procesem monitorowania strategii zapewnia Regionalny Komitet Sterujący, który kontroluje realizację programów wojewódzkich i wieloletnich programów inwestycyjnych. Komitet koncentruje się na aspektach realizacyjnych polityki regionalnej i funkcjonuje na zasadach określonych w ustawie o zasadach wspierania rozwoju regionalnego. Przewodniczącym Komitetu jest Marszałek Województwa, a funkcję jego zastępcy pełni Wojewoda. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele samorządu województwa, Instytucji Pośredniczącej, Instytucji Zarządzającej ZPORR, ministerstw właściwych ze względu na zakres realizowanych działań, właściwych miejscowo samorządów powiatowych i gminnych oraz przedstawiciele partnerów społecznogospodarczych z terenu województwa. Instytucje zaangażowane w proces monitorowania Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego. Sfera strategiczna/priorytet Instytucje Sfera strategiczna I WZROST OGÓLNEGO POZIOMU CYWILIZACYJNEGO WOJEWÓDZTWA Priorytet I.1 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Podniesienie poziomu wykształcenia i − Łódzki Urząd Wojewódzki wyrównywanie szans w dostępie do edukacji oraz − Urząd Statystyczny w Łodzi rozwój kulturowy mieszkańców − Ośrodki i placówki naukowe − Wyższe uczelnie publiczne i niepubliczne − Urzędy gmin i powiatów Priorytet I.2 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Budowa społeczeństwa informacyjnego − Łódzki Urząd Wojewódzki 66 Priorytet I.3 Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich Priorytet I.4 Podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców Priorytet I.5 Modernizacja systemów pomocy społecznej Priorytet I.6 Przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów biedy i zjawisk wykluczenia społecznego − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − Urząd Statystyczny w Łodzi Ośrodki i placówki naukowe Wyższe uczelnie publiczne i niepubliczne Urzędy gmin i powiatów Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódzki Urząd Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi Urzędy gmin i powiatów Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódzki Urząd Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Łódzka Regionalna Kasa Chorych Urzędy gmin i powiatów Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódzki Urząd Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi Regionalne Centrum Polityki Społecznej Urzędy gmin i powiatów Wyższe uczelnie publiczne i niepubliczne Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódzki Urząd Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi Regionalne Centrum Polityki Społecznej Urzędy gmin i powiatów Wyższe uczelnie publiczne i niepubliczne Sfera strategiczna II POPRAWA POZYCJI KONKURENCYJNEJ GOSPODARKI WOJEWÓDZTWA Priorytet II.1 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Zwiększenie dostępności regionu poprzez rozwój − Łódzki Urząd Wojewódzki infrastruktury transportowej − Urząd Statystyczny w Łodzi − Wojewódzki Zarząd Dróg − Urzędy gmin i powiatów − Port Lotniczy Łódź-Lublinek Priorytet II.2 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Rozwój i promowanie transportu − Łódzki Urząd Wojewódzki zrównoważonego − Urząd Statystyczny w Łodzi − Urzędy gmin i powiatów − Port Lotniczy Łódź-Lublinek Priorytet II.3 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Budowanie gospodarki opartej na wiedzy − Łódzki Urząd Wojewódzki − Urząd Statystyczny w Łodzi − Urzędy gmin i powiatów − Wyższe uczelnie publiczne i niepubliczne Priorytet II.4 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Tworzenie nowoczesnej, prorozwojowej i − Łódzki Urząd Wojewódzki innowacyjnej bazy gospodarczej − Urząd Statystyczny w Łodzi − Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego − Urzędy gmin i powiatów − Wyższe uczelnie publiczne i niepubliczne Priorytet II.5 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Stymulowanie wielofunkcyjnego, w tym − Łódzki Urząd Wojewódzki ekologicznego rozwoju obszarów wiejskich − Urząd Statystyczny w Łodzi − Urzędy gmin i powiatów − Łódzki Oddział Regionalny Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 67 Priorytet II.6 Odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych i odnawialnych źródeł energii Priorytet II.7 Tworzenie wizerunku regionu przyjaznego i atrakcyjnego dla podejmowania współpracy, inwestowania i życia mieszkańców − − − − − − − − − − − − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódzki Urząd Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Urzędy gmin i powiatów Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Łódzki Urząd Wojewódzki Urząd Statystyczny w Łodzi Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego Urzędy gmin i powiatów Regionalna Organizacja Turystyczna Izby gospodarcze Sfera strategiczna III STWORZENIE RZECZYWISTEGO REGIONU SPOŁECZNO-EKONOMICZNEGO POSIADAJĄCEGO WŁASNĄ PODMIOTOWOŚĆ KULTUROWĄ I GOSPODARCZĄ Priorytet III.1 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Wspomaganie i promowanie różnych form − Łódzki Urząd Wojewódzki edukacji regionalnej dzieci, młodzieży i dorosłych − Urząd Statystyczny w Łodzi − Urzędy gmin i powiatów − Regionalna Organizacja Turystyczna Priorytet III.2 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Inicjowanie i wspomaganie działań zmierzających − Łódzki Urząd Wojewódzki do wzrostu identyfikacji mieszkańców z − Urząd Statystyczny w Łodzi województwem − Urzędy gmin i powiatów Priorytet III.3 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Stymulowanie przemian w sieci osadniczej − Łódzki Urząd Wojewódzki polegających na wzroście roli miast w organizacji − Urząd Statystyczny w Łodzi funkcjonalno-przestrzennej regionu − Urzędy gmin i powiatów Priorytet III.4 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Kształtowanie systemu ekologicznego − Łódzki Urząd Wojewódzki − Urząd Statystyczny w Łodzi − Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska − Urzędy gmin i powiatów Priorytet III.5 − Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego Uporządkowanie gospodarki przestrzennej − Łódzki Urząd Wojewódzki − Urząd Statystyczny w Łodzi − Biuro Planowania Przestrzennego − Urzędy gmin i powiatów − Regionalna Organizacja Turystyczna − Zarząd Parków Krajobrazowych WSKAŹNIKI MONITOROWANIA WOJEWÓDZTWA. STRATEGII ROZWOJU Monitorowanie bieżącej realizacji strategii umożliwia porównanie – w określonym przedziale czasu – rzeczywistych efektów z założeniami, co pozwala stwierdzić, czy procesy realizacji zmierzają w sposób optymalny do osiągnięcia celów strategii. Podstawą procesu monitorowania postępu realizacji celów i zadań określonych w SRWŁ są wskaźniki monitorowania. Przyjęte w strategii wskaźniki są, zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej, przejrzyste, dostępne, rzetelne, porównywalne i mierzalne. Określenie wskaźników w sposób nie dość precyzyjny mogłoby spowodować różnice w ocenie osiąganych rezultatów. 68 Opracowane wskaźniki zapewnią skuteczne prowadzenie monitorowania strategii, które dostarczy informacji o rozwoju społeczno-gospodarczym województwa. Analizowana będzie również dynamika realizacji celów strategii i tendencje zachodzących zmian strukturalnych. Ocena wskaźników dokonywana będzie raz w roku. Podstawowymi wskaźnikami monitorowania rozwoju regionu są: − PKB per capita, − stopa bezrobocia, Ponadto przyjęto wskaźniki monitorowania postępów wdrażania strategii rozwoju województwa dla poszczególnych priorytetów prezentowane poniżej. Wskaźniki monitorowania wdrażania strategii. Sfera strategiczna/priorytet Wskaźnik Sfera strategiczna I WZROST OGÓLNEGO POZIOMU CYWILIZACYJNEGO WOJEWÓDZTWA Priorytet I.1 Liczba studentów na 1000 mieszkańców Podniesienie poziomu wykształcenia i wyrównywanie województwa, szans w dostępie do edukacji oraz rozwój kulturowy Przeciętne wydatki na kulturę i rekreację na 1 osobę w mieszkańców gospodarstwach domowych w województwie. Priorytet I.2 Liczba gospodarstw domowych korzystających z Budowa społeczeństwa informacyjnego internetu, Komputery w szkołach przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do internetu., Priorytet I.3 Powierzchnia zdegradowanych dzielnic i obszarów Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich miast poddanych rehabilitacji Liczba przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie zrewitalizowanym. Priorytet I.4 Przeciętne wynagrodzenie w województwie, Podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności Przeciętne dalsze trwanie życia mieszkańców mieszkańców województwa, Priorytet I.5 Udział wydatków na pomoc społeczną w wydatkach Modernizacja systemów pomocy społecznej publicznych. Priorytet I.6 Liczba osób pozostających bez pracy dłużej niż rok, Przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów biedy i % powierzchni obszarów biedy do ogólnej zjawisk wykluczenia społecznego powierzchni miast. Sfera strategiczna II POPRAWA POZYCJI KONKURENCYJNEJ GOSPODARKI WOJEWÓDZTWA Priorytet II.1 Długość szlaków rzeczywistych połączeń drogowych. Zwiększenie dostępności regionu poprzez rozwój infrastruktury transportowej Priorytet II.2 Stosunek liczby pasażerów korzystających z Rozwój i promowanie transportu zrównoważonego komunikacji kolejowej do komunikacji samochodowej. Priorytet II.3 Nakłady na działalność badawczo-rozwojową, Budowanie gospodarki opartej na wiedzy Liczba patentów zarejestrowanych na terenie województwa łódzkiego. Priorytet II.4 Nakłady na działalność innowacyjną w województwie, Tworzenie nowoczesnej, prorozwojowej i innowacyjnej Struktura podmiotów gospodarczych w województwie. bazy gospodarczej Priorytet II.5 % energii pozyskiwanej ze źródeł przyjaznych Stymulowanie wielofunkcyjnego, w tym ekologicznego środowisku. rozwoju obszarów wiejskich Priorytet II.6 Poziom zanieczyszczenia wód, powietrza i ziemi na Odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych i terenie województwa. odnawialnych źródeł energii Priorytet II.7 Liczba inwestycji krajowych i zagranicznych w Tworzenie wizerunku regionu przyjaznego i województwie. atrakcyjnego dla podejmowania współpracy, 69 inwestowania i życia mieszkańców Sfera strategiczna III STWORZENIE RZECZYWISTEGO REGIONU SPOŁECZNO-EKONOMICZNEGO POSIADAJĄCEGO WŁASNĄ PODMIOTOWOŚĆ KULTUROWĄ I GOSPODARCZĄ Priorytet III.1 Liczba osób korzystających z obiektów edukacyjnoWspomaganie i promowanie różnych form edukacji sportowych. regionalnej dzieci, młodzieży i dorosłych Priorytet III.2 Struktura sektora egzogenicznego i endogenicznego na Inicjowanie i wspomaganie działań zmierzających do tle zatrudnionych ogółem. wzrostu identyfikacji mieszkańców z województwem Priorytet III.3 Poziom urbanizacji województwa, Stymulowanie przemian w sieci osadniczej Saldo migracji ludności na terenie województwa. polegających na wzroście roli miast w organizacji funkcjonalno-przestrzennej regionu Priorytet III.4 Obszar województwa objęty ochroną przyrody, Kształtowanie systemu ekologicznego % zalesionej powierzchni województwa. Priorytet III.5 stopień koncentracji przestrzennej ludności Uporządkowanie gospodarki przestrzennej województwa łódzkiego. 70 XIII. Instrumenty realizacji Strategii Rozwoju Województwa Instrumenty prawne Realizacja polityki regionalnej w Polsce określona została, w obecnym okresie, w strategii gospodarczej Rządu: Przedsiębiorczość – Rozwój –Praca oraz w rozporządzeniu określającym tryb i harmonogram prac nad Długofalową strategią rozwoju regionalnego kraju. W dokumentach tych określono, iż polityka rozwoju regionalnego złożona jest z dwóch składowych – polityki regionalnej prowadzonej przez rząd i polityk rozwoju poszczególnych regionów prowadzonych przez samorządowe władze regionalne w zakresie ich kompetencji. Instrumenty polityki regionalnej państwa podzielono na: - Ogólne bezpośrednie - kierowane do wszystkich regionów na działania istotne z punktu widzenia interesów kraju. Związane są one bezpośrednio z interwencją państwa w poszczególnych sektorach życia publicznego. Interwencje takie najczęściej wymagają przeznaczenia odpowiednich środków finansowych na ich realizację. Środki te powinny być przekazywane w formie otwartych programów, dostępnych dla wszystkich podmiotów mogących skutecznie uczestniczyć w realizacji celów, dla których podjęto interwencję. - Ogólne pośrednie - kierowane do wszystkich regionów, mające na celu spowodowanie specyficznych zachowań, czy reakcji ze strony władz regionalnych i podmiotów niepublicznych, nakierowane na realizację określonych celów cząstkowych polityki rozwoju regionalnego. W zależności od stopnia zaangażowania państwa oraz realizowanych kierunków rozwoju można wyróżnić dwie zasadnicze grupy rekomendowanych w niniejszej strategii instrumentów ogólnych pośrednich: instrumenty stymulowania współpracy samorządów regionalnych i lokalnych oraz podmiotów gospodarczych i organizacji pozarządowych, a także instrumenty związane z wykorzystaniem i włączeniem regionów we współpracę międzynarodową. - Specyficzne i adresowane - podobnie jak instrumenty ogólne bezpośrednie, wiążą się z bezpośrednią interwencją państwa. Ich specyfiką jest adresowanie pomocy do określonego obszaru lub grupy obszarów. Specyficzne i adresowane instrumenty polityki regionalnej są zróżnicowane terytorialnie. Są one stosowane wówczas, gdy rozwój niektórych regionów lub cele polityki regionalnej państwa na pewnych obszarach nie mogą być właściwie realizowane przy pomocy instrumentów ogólnych. W takich sytuacjach dla niektórych obszarów wprowadza się instrumenty szczególne, adresowane wyłącznie do nich. Obszary takie określane są mianem „obszarów wsparcia". Za ogólną koordynację polityki rozwoju regionalnego państwa odpowiada Rada Ministrów. Rada Ministrów przyjmuje NSRR w formie uchwały, a w drodze rozporządzenia – Program wsparcia. Rada Ministrów jest też stroną kontraktu wojewódzkiego. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się: 1. tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, 2. utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, 3. pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, 4. wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, 5. racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, 6. wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji, 7. wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego, 71 8. promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa. Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie. Samorząd województwa może w związku z realizacją strategii rozwoju województwa: − występować o wsparcie ze środków budżetu państwa na realizację zadań zawartych w programach wojewódzkich, − zawierać kontrakt wojewódzki z Radą Ministrów na podstawie odrębnej ustawy. Instrumenty finansowe Podstawowym instrumentem finansowym w układzie przestrzennym są subwencje i dotacje celowe z budżetu centralnego dla budżetów samorządowych. Wśród najważniejszych źródeł dochodów jednostek samorządów terytorialnych wskazać należy udział we wpływach z podatków od osób fizycznych i od osób prawnych. Subwencja ogólna z części regionalnej dla województw ustalana jest np. na podstawie PKB/mieszkańca oraz stopy bezrobocia. Ponadto wskazać należy jako finansowe instrumenty krajowe: - Fundusze pożyczkowe, - Fundusze gwarancyjne - Obligacje - Środki pochodzące ze współpracy publiczno prywatnej - Dotacje celowe budżetu państwa - Kredyty komercyjne Wśród nowych instrumentów finansowych wskazać należy prefinansowanie. Zgodnie z ustawą z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003r. Nr 15, poz. 148 z późn. zm.) środki na prefinansowanie będą przyznawane wyłącznie jednostkom należącym do sektora finansów publicznych, realizującym programy, działania lub projekty współfinansowane ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych. Prefinansowaniu w roku 2004 będą podlegać programy- Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw (SPO WKP), Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich (SPO RZL), Sektorowy Program Operacyjny Transport (SPO T), Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb (SPO RiPR), Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR), Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT), Program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL (EQUAL). Procedura przyznawania środków na prefinansowanie jest uzależniona od statusu prawnego jednostki, starającej się o pożyczkę na prefinansowanie. Uwzględnia także różnice w systemie wdrażania poszczególnych programów. Wśród najważniejszych instrumentów finansowych oddziaływania na rozwój regionalny wskazać należy również środki pomocowe Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i organizacji międzynarodowych takich jak np. Bank Światowy. Wśród instrumentów finansowych pochodzących z Unii Europejskiej wskazać należy instrumenty zarówno w ramach programów przedakcesyjnych: - Phare, - ISPA, - Sapard, oraz przede wszystkim dostępne po akcesji, wśród których wskazać należy w szczególności: - Fundusze strukturalne, - Fundusz spójności, - Kultura 2000. W ramach pomocy pochodzącej z innych źródeł należy wskazać Program Aktywizacji Obszarów finansowany ze środków Banku Światowego oraz Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy. 72 Załącznik 1. Strategia Rozwoju Województwa 73 Załącznik 2. Synteza Planu Przestrzennego Województwa Zagospodarowania 74
