Autyzm

Autyzm – przykładowe ćwiczenia i zadania dla dzieci
Autyzm wczesnodziecięcy to zespół zaburzeń rozwoju, manifestujących się do trzydziestego
miesiąca życia, związanych z wrodzonymi dysfunkcjami układu nerwowego. U bardzo małego
dziecka trudno zauważyć odmienność zachowania. Im dziecko starsze, tym inność staje się
widoczna. Objawy są wyraziste, manifestacja autyzmu bardziej dojrzała i uchwytna.1
Autyzm to złożona postawa wobec świata i siebie, charakteryzująca się wycofaniem się z
czynnego współżycia z otoczeniem i skupieniem się na własnych przeżyciach
odzwierciedlających zachodzące wokół wydarzenia w sposób zniekształcony, wskutek m.in.
urojeń, zaburzeń myślenia, omamów, lęku.2
,, Ogólnie dziecko autystyczne można określić jako wykazujące trudności w percepcji
egzystencji drugiej osoby jako złożonego obiektu. Ponieważ nie jest ono w stanie pozbierać
informacji o sobie w spójną całość, trudno mu ustalić, gdzie się ono samo zaczyna a gdzie
kończy, tym bardziej trudno mu postrzegać innych jako obiekty. Stąd interakcja i komunikacja
nie odpowiadają społecznym stereotypom. Dziecko nie oczekuje od innych pociechy w
zmartwieniu, zaspakajając tę potrzebę przez autostymulację ruchową czy echolaliczne
wypowiedzi. Bez związku i mechanicznie naśladuje zachowania w oderwaniu od kontekstu
sytuacyjnego, przez co stają się one groteskowe. Dotyczy to również podejmowania interakcji,
zabaw i zawierania przyjaźni. Podejmowanie interakcji bez wyczucia społecznych norm,
wygłaszanie długich monologów lub uparte zajmowanie się jakimś aspektem zagadnienia, który
zainteresował dziecko, samotna zabawa przedmiotem, bez uwzględnienia jego przeznaczenia, wszystko to zamyka dziecko autystyczne w świecie, który dla ludzi jest niezrozumiały. Inne
nietypowe formy zachowań - począwszy od stereotypii ruchowych poprzez upodobanie do
wąchania, zabaw niezwykłymi obiektami, obrzędowe i rytualne zachowania z niedopuszczaniem
zmian i konsekwentnym domaganiem się zawsze identycznego sposobu przeprowadzenia
działania - podkreślają jeszcze bardziej odmienność dziecka autystycznego na tle innych dzieci.
Dziwactwa słowne łącznie z natężeniem głosu, intonacją, płynnością i rytmem wypowiedzi,
braki w formie i treści, uwagi nie na temat przy jednoczesnym niezrozumieniu gestykulacji,
1
2
T. Peeters; Wpływ autyzmu na życie rodzinne, Dziecko autystyczne;2; Warszawa 1996
W. S. Gumułka, W. Rewerski; Encyklopedia zdrowia; Tom I; Warszawa 2001
1
mimiki, spojrzenia przy możliwości odczytywania tylko jednoznacznych komunikatów,
wszystko to, co ma związek ze skomplikowanym światem ludzkich znaczeń, pozostaje dla
dziecka autystycznego niezrozumiałe. Funkcjonuje ono jak skrajny realista w świecie, gdzie
pełno surrealistycznych niedomówień ’’.3
Autyzm występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek. Rozwój dzieci autystycznych
przebiega zarówno inaczej niż rozwój dziecka pełnosprawnego jak i upośledzonego umysłowo.
Im wyżej w rozwoju znajduje się dziecko autystyczne, tym lepiej widać tę różnicę .Po raz
pierwszy autyzm jako specyficzny zespół zaburzeń został opisany niezależnie przez niemieckich
psychiatrów - Kannera i Aspergera. Terminu ,,zespół Aspergera’’ rezerwuje się dla
inteligentnych i mówiących autystów, a, ,,zespół Kannera’’ dla klasycznych autystów.4
Kanner wymienia dwa osiowe objawy autyzmu:
 autystyczną izolację,
 przymus stałości otoczenia.
Z innych objawów Kanner zwrócił uwagę na:
 niezdolność do interakcji społecznych,
 stereotypowe powtarzające się czynności,
 brak mowy
 mowę niekomunikatywną
 brak wyobraźni,
 opóźnienie w rozwoju języka,
 odwracanie zaimków,
 echolalię,
 łatwość mechanicznego zapamiętywania.5
,, Teoria Hermelin, mówi o zaburzeniach transferu informacji. Według jej teorii istota
autyzmu sprowadza się do nieadekwatnej selekcji, kategoryzacji i organizacji postrzegania. Jest
to związane z niezdolnością transferu informacji intramodalnych na intermodalne, co powoduje,
że dziecko odwołuje się każdorazowo do bezpośrednio podanego bodźca, nie mogąc uogólnić
poszczególnych cech w spostrzeżeniu, wyobrażeniu czy pojęciu’’.6
J. Kruk- Lasocka; Autyzm czy nie autyzm; Problemy diagnozy i terapii małych dzieci; Wrocław 2003; s.8
tamże
5
M. Bogdanowicz i A. Budzyńska; Autyzm w świetle DSM; W: Biuletyn1; Gdańsk 1996
6
J. Kruk- Lasocka; Autyzm czy nie autyzm...; s.12
3
4
2
Wielu badaczy sądzi, że uszkodzenia mózgu dzieci autystycznych mogą być minimalne.
Najczęściej powstają w okresie okołoporodowym i wiążą się z chorobami lub mechanicznymi
urazami. Zwraca się tu uwagę na zaburzenie funkcji tworu siateczkowatego, uszkodzenie układu
limbicznego, dysfunkcji w obrębie płatów czołowych oraz kresomózgowia. Delacato w swoich
badaniach doszedł do wniosku, że u podłoża zaburzeń dzieci autystycznych leżą uszkodzenia
mózgu na poziomie najniższym( odpowiedzialnym za integrację sensoryczną). Dzieci
autystyczne nie są w stanie poradzić sobie z napływem bodźców płynących różnymi kanałami,
stąd dziwne zachowania, stanowiące próbę dopasowania się do otoczenia poprzez ciągle powtarzaną stymulację.
Według Delacato istnieją trzy grupy dzieci autystycznych:
1. nadwrażliwe, dla których docierające impulsy niedostatecznie przefiltrowane są zbyt
intensywne, co powoduje nadmiar informacji, chaos i ból;
2. druga grupa o zmniejszonej wrażliwości potrzebuje do stymulowania, intensywnych
wrażeń zmysłowych,
3. trzecia grupa odbiera sygnały płynące z wewnątrz organizmu nakładają się na sygnały
pochodzące z otoczenia co zakłóca orientację w środowisku. 7
Wziąwszy pod uwagę specyfikę społecznych interakcji dzieci autystyczne dzieli się na:
 autystów aktywnych,
 społecznie wycofanych,
 społecznie pasywnych.8
grupy autystów aktywnych -
Do tej grupy zalicza się dzieci z zespołem Aspergera.
Charakterystyczne dla tej grupy jest:
 nawiązywanie spontanicznych kontaktów społecznych;
 sprowadzanie interakcji do wąskich, jednostronnych zainteresowań poprzez nieustające
wypytywanie;
 mowa może być komunikatywna lub nie, z prostą albo odroczoną echolalią;
 problemy zmiany tematu wypowiedzi.
tamże
A. Popielarska; Odległe zaburzenia psychiczne po urazach czaszkowo mózgowych; W: Psychiatria wieku
rozwojowego, pod red A. Popielarskiej; Warszawa 1989
7
8
3
Grupa
autystów
społecznie
wycofanych-
tu
znajdują
się
autyści
kannerowscy.
Charakterystyczne tu jest:
 zamknięcie i obojętność dla otoczenia;
 brak zainteresowania dla kontaktów i interakcji z ludźmi;
 zachowania stereotypowe jednostronne.
Charakterystyką grupy autystów społecznie pasywnych jest:
 pozostanie biernym;
 akceptacja bliskości innych osób.9
Glen Doman zwrócił uwagę na odpowiednią dietę oraz naukę czytania przy pomocy bitów.
Biorąc pod uwagę specyfikę percepcji wzrokowej dziecka autystycznego z uwzględnieniem
trudności centralnej koherencji wydaje się, że właśnie czytelne i jednoznaczne przedstawienie
przedmiotu i jego nazwy na odwrocie pozwoli dziecku bez
niepotrzebnego rozproszenia skupić uwagę na cechach tego przedmiotu. Bity ułożone seriami,
rozwijają rozumienie pojęcia, pomagają tworzyć systemy powiązane pewnymi cechami. Zaletą
metody jest krótkotrwała ekspozycja i wprowadzanie kilku serii równolegle, dzięki czemu
dziecko się nie nudzi. Dziecko ma dużo czasu na zarejestrowanie wszystkich obrazów. Nie
wymaga się od niego odtwarzania. Nie jest konieczne sprawdzanie wyników. Z kolei w
przypadku terapii dziecka z zespołem minimalnych uszkodzeń mózgu warto wykorzystać
propozycje do pracy ruchowej z dzieckiem. Ćwiczenia na pełzanie i czworakowanie można
przeprowadzać w odpowiednio przygotowanym do tego celu tunelu, co wymusza przyjęcie
postawy ciała sprzyjającej rozwijaniu i kodowaniu prawidłowego wzorca ruchu.10
Osobno można potraktować metody terapeutyczne, których celem jest usprawnianie małej
motoryki. Sprawność manualna to doskonalenie się struktur ruchowych w mózgu, które
odpowiedzialne są między innymi za ruchowy aspekt mowy. Rosnąca precyzja małych ruchów
jest również związana z kontrolującą rolą wzroku i daje początek praksji. Ćwiczenia rozwijające
9
J. Kruk- Lasocka; Autyzm czy nie autyzm...; s.14-15
tamże
10
4
sprawność palców mogą być pretekstem do wyciszenia, doskonalenia stanu koncentracji, spostrzegawczości czy pamięci. Punktem wyjścia mogą być zajęcia z masą solną, ciastoliną,
plasteliną zabawy polegające na przesypywaniu piachu, kaszki manny, grochu czy fasoli. 11
Na wyższym poziomie można umieścić swobodne rysowanie dziesięcioma palcami. Dalszym
utrudnieniem może być obrysowywanie konturów czy zamalowywanie określonych
powierzchni.12
Trudniejszym zadaniem są rysowane wierszyki, gdzie w ślad za wykonaniem określonej kreski
pojawia się fragment tekstu. W zależności od poziomu rozwoju dziecka, specyfiki kontaktu i
pomysłowości terapeuty do ćwiczeń sprawności manualnej można wprowadzić dodatkowe
elementy: segregowanie ciemnych i jasnych fasolek, kasztanów, odgadywanie przy zawiązanych
oczach, jaki przedmiot mamy w ręce. Gdy dziecko nie mówi, może pokazać po odsłonięciu oczu
właściwy przedmiot. Zabawy mogą sprowadzać się również do rozpoznawania przy pomocy
dotyku drugiej osoby, która stoi przed nami. Tak jak to wcześniej zostało zasygnalizowane,
rozwijanie sprawności manualnej jest tylko elementem, natomiast zakres działania ćwiczenia jest
szerszy. 13
Z dziećmi autystycznymi można wykonywać takie zadania jak: na testowanie obszaru
taktylnego, obszaru kinestetycznego, orientację ciała, planowanie ruchu, zadanie na
dopasowywanie takich samych emocji, wydobyciu emocji i tym podobne.
Przykład zadania na testowanie obszaru taktylnego: dziecko ma zamknięte oczy, palcem
uciskamy jakiś punkt na jego ręce. Po otwarciu oczu dziecko ma pokazać dokładnie ten sam
punkt. Ćwiczenie dla dzieci od trzech lat. Od czwartego roku życia powinno pokazać, gdzie
zostało dotknięte równocześnie na obu rękach.
Równowaga: dziecko powinno przejść 5-6 metrów z otwartymi oczami, a potem powrócić tą
samą drogą z zamkniętymi oczami. Dziecko przeskakuje sznurek położony na podłodze z jednej
strony na drugą. Ćwiczenie może być wykonywany przez dzieci od pięciu lat.
Integracja położenia: dziecko przyjmuje pozycje na czworaka na deskorolce. Terapeuta bierze
głowę dziecka w ręce i porusza nią w prawo, w lewo, w górę i w dół. Głowa winna pozwolić
obracać się bez oporu. Zgięcia rąk za ruchem głowy, podnoszenie nogi po stronie przeciwnej,
zmiana podpory ręki sugerują niewystarczającą integrację położenia.
11
E. Waszkiewicz; Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8 letnich; Warszawa 1991
M. Frostig, D. Horne; Wzory i obrazki; Warszawa 1986
13
J. Baran; Terapia zabawą; Warszawa 1991
12
5
Przykład zadania na testowanie obszaru kinestetycznego: zadaniem dziecka jest naśladowanie
terapeutki, która pokazuje wyciągnięty palec ręki, zginając go i prostując. Zadanie powinno być
wykonywane od czwartego roku życia.
Przykłady zadania na orientację ciała: terapeuta obydwoma rękami pokazuje różne części
ciała, dziecko ma naśladować ruch i nazywać pokazywane części. W drugim ćwiczeniu jedna
ręka pokazuje inną część ciała niż druga. Od czterech lat dziecko powinno nazywać głowę,
brzuch, plecy, uszy oczy nos usta szyję ramiona, ręce. Ćwiczenie jest wykonywane jako
lustrzane odbicie do końca 7 roku życia.
Integracja obu półkul- zadaniem dziecka jest pociągnięcie ukośnej linii od jednego do drugiego
brzegu kartki. Zadanie to dziecko powinno wykonać od czwartego roku życia.
Lateralizacja- dziecko skacze raz na prawej, raz na lewej nodze do przodu. Od czwartego roku
życia powinno wykonać 5-8 skoków
Przykłady zadań na planowanie ruchu: przed dzieckiem leżą wzory form: krzyż kwadrat i
trój
kąt. Zadaniem dziecka jest ułożenie takich samych z patyków. To ćwiczenie wykonuje dziecko
od czwartego roku życia.
Synchronizacja- wszystkie palce po kolei dotykają kciuka. Potem robią to obie ręce. To
ćwiczenie wykonuje dziecko od czwartego toku życia.
Rytm- zadaniem dziecka jest naśladowanie klaśnięć w ręce albo naprzemiennie: ręce, stół,
kolana. Czteroletnie dziecko powinno w prawidłowej kolejności powtórzyć trzy klaśnięcia.
Ciągłość- układa się przed dzieckiem w kolejności trzy różnokolorowe guziczki. Następnie
zakrywa się wzór i prosi dziecko o ułożenie w takiej samej kolejności. np. kwiatów.
Zadanie na dopasowywanie takich samych emocji: Dziecko dostaje fotografie czterech osób:
szczęśliwej, nieszczęśliwej, rozgniewanej i przestraszonej. Następnie dzieci dostają cztery
fotografie przedstawiające te same emocje, ale u innych osób. Zadaniem dziecka jest połączenie
tych samych emocji.
Ćwiczenia pomagające w wydobyciu emocji : Kto potrafi głośniej krzyczeć? Krzyczymy
całym sobą niemal do utraty tchu; wykrzykujemy jakąś samogłoskę, np. ,,AAAA’’ albo
,,UUUU’’, wykrzykujemy ją długo i głęboko; Kto potrafi poruszać się najciszej? Wyobrażamy
sobie, że jesteśmy piłeczką, która delikatnie podskakuje, skradamy się na palcach jak kot.
Lecimy jak motyl poruszając rękami (skrzydłami).
6
Zabawa w okazywanie swoich uczuć, kto potrafi najlepiej śmiać się, bo mu wesoło, złościć się,
płakać.
Zabawa: powiedz, pokaż mi jak mnie kochasz. Mówimy pieszczotliwe słowa do dziecka,
dotykając je głaszcząc, kołysząc w ramionach. Zabawa z piłką ze wszystkimi członkami rodziny:
mama np. rzuca piłeczką do poszczególnych członków rodziny mówiąc:
- ,, Gdy jesteś zły to...?’’, a każdy ma dokończyć zdanie.
- ,,Gdy jest ci dobrze to...?’’, a każdy ma dokończyć zdanie.
-,, Gdy jesteś niezadowolony to...?’’, a każdy ma dokończyć zdanie.
- ,,Gdy na ciebie krzyczę to...?’’, a każdy ma dokończyć zdanie.
- ,,Gdy się do ciebie uśmiecham to...?’’, a każdy ma dokończyć zdanie.
Zabawa: ,,Kto to jest?’’, jeden z członków rodziny ma zasłonięte oczy, a pozostali po kolei
mocno go obejmują albo całują go w w policzek albo głaszczą go po głowie. Osoba z
zasłoniętymi oczyma za każdym razem ma zgadnąć, kto ją dotyka.14
Agnieszka Rozenkranc
14
J. Kruk- Lasocka; Autyzm czy nie autyzm...;s.109-124
7
Bibliografia
1. Baran J.; Terapia zabawą; Warszawa 1991
2. Bogdanowicz M. i A. Budzyńska; Autyzm w świetle DSM; W: Biuletyn1; Gdańsk
1996Kruk- Lasocka J.; Autyzm czy nie autyzm; Problemy diagnozy i terapii małych
dzieci; Wrocław 2003
3. Frostig M., D. Horne; Wzory i obrazki; Warszawa 1986
4. Gumułka W. S., W. Rewerski; Encyklopedia zdrowia; Tom I; Warszawa 2001
5. Peeters T.; Wpływ autyzmu na życie rodzinne, Dziecko autystyczne;2; Warszawa 1996
6. Popielarska A.; Odległe zaburzenia psychiczne po urazach czaszkowo mózgowych; W:
Psychiatria wieku rozwojowego, pod red A. Popielarskiej; Warszawa 1989
7. Waszkiewicz E.; Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci 6-8 letnich; Warszawa
1991
8