AUTYZM Autyzm, nazywany jest inaczej całościowym zaburzeniem
advertisement
AUTYZM Autyzm, nazywany jest inaczej całościowym zaburzeniem rozwojowym, charakteryzuje się występowaniem nieprawidłowości w zakresie trzech sfer funkcjonowania człowieka tzw. triady zaburzeń autystycznych: • nieprawidłowości w funkcjonowaniu społecznym a zwłaszcza w zdolnościach do uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych, • komunikacji, czyli deficyty i dysfunkcje w porozumiewaniu się werbalnym i niewerbalnym, • zachowania charakteryzującego się sztywnością i powtarzalnością (stereotypią). Autyzm jest zaburzeniem trwającym całe życie, ale należy pamiętać, że jego objawy nie są stałe i zmieniają się w czasie rozwoju dziecka. Zwykle pierwsze objawy pojawiają się u dzieci do 36-tego miesiąca życia, ale mogą wystąpić również krótko po urodzeniu. Częstość występowania ASD szacuje się na 60-70 przypadków na 10 000 osób, a choroba ta występuje 4-krotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek, chociaż u dziewczynek charakteryzuje się cięższym przebiegiem. Wyróżnia się dwie postacie autyzmu: • wczesną, w której objawy pojawiają się w pierwszym roku życia • późną, gdy dziecko ukończy roczek. AUTYZM - DIAGNOZA Diagnoza autyzmu jest dosyć trudna ponieważ nie ma medycznych testów, które umożliwiłyby ją. Właściwa diagnoza musi być oparta na obserwacji dziecka, stopnia jego komunikacji i rozwoju oraz zachowania. Jednakże, ponieważ wiele objawów autyzmu występuje także w innych chorobach, lekarz musi wykonać wiele dodatkowych badań, aby wykluczyć inne przyczyny. Wyróżniamy następujące etapy diagnozy: Wywiad Obserwacja •psychiatryczna •psychologiczna Rozwój dzieci autystycznych przebiega w zasadzie normalnie aż do 24-30 miesiąca życia, kiedy to rodzice mogą zauważyć opóźnienie w mowie, zabawie lub kontakcie z ich dzieckiem. U osób z autyzmem zazwyczaj obserwuje się co najmniej połowę z wymienionych poniżej charakterystyk, w rozmaitym nasileniu. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • nierównomierny rozwój zdolności napady złego nastroju – rozpacz bez powodu brak odpowiedzi na bodźce niepodatność na zwykłe metody nauczania śmiech (chichot) nieodpowiedni do sytuacji ciągła dziwaczna zabawa brak strachu przed niebezpieczeństwem trudności w wyrażaniu potrzeb, gestykulacja kontakt wzrokowy ograniczony lub brak kontaktu zauważalna nadmierna ruchliwość fizyczna kręcenie przedmiotami chęć pozostawania w samotności wyraźna niewrażliwość lub nadwrażliwość na ból dążenie do monotonii; opór przed zmianami niechęć do przytulania lub ciągłe ocieranie, drapanie, uderzanie o przedmioty echolalia (powtarzanie słów lub zdań) trudności w kontaktach z innymi dziećmi niewłaściwe przywiązanie do przedmiotów trudności z artykulacją, opóźnienia rozwoju mowy Różnice między dziećmi autystycznymi są ogromne, niektóre, z mniejszym stopniem autyzmu, mogą okazywać tylko niewielkie opóźnienie mowy i większe problemy w kontaktach ze środowiskiem. Mogą mieć przeciętnie lub nadprzeciętnie rozwiniętą mowę, lecz mają kłopoty z wyobraźnią, lub ze współuczestniczeniem w grze z rówieśnikami natomiast inne dzieci, z większym stopniem autyzmu, mogą potrzebować pomocy z codziennymi potrzebami takimi, jak przejście przez ulice lub zrobienie zakupów. Wbrew ogólnej opinii, wiele dzieci i dorosłych z autyzmem utrzymuje kontakt wzrokowy, okazuje uczucia, uśmiecha się i śmieje oraz okazuje całą gamę innych emocji, ale w różnym stopniu. TEORIA UMYSŁU Wnioskowanie o stanach umysłu innych osób (na podstawie mimiki, gestykulacji, wypowiedzi, zachowania oraz doświadczeń wynikających z kontaktów społecznych i uświadamiania sobie własnych stanów umysłu możliwe jest dzięki temu, że ludzie dysponują systemem pojęć zwanym teorią umysłu. Posiadanie takiej teorii jest podstawą przystosowawczych zachowań społecznych, gdyż pozwala na rozumienie i przewidywanie zachowań innych ludzi. ZABURZENIA W ZAKRESIE TEORII UMYSŁU Dzieci autystyczne mają trudności z: zabawą w udawanie, przyjmowaniem ról - np. nie rozumieją dlaczego ktoś trzymając przy uchu banana zachowuje się tak jakby rozmawiał przez telefon. Podstawą poprawnego odbioru tej sytuacji jest zrozumienie, że ten ktoś wyobraża sobie, że banan to słuchawka telefonu. współdzieleniem zainteresowań i podtrzymywaniem relacji naprzemiennej — dla poprawnego zaistnienia w rozmowie o samochodzie, którym interesuje się kolega konieczne jest zauważenie, że patrzy on na ten samochód. Konieczna jest wiedza o tym, że patrzeć na coś to znaczy interesować się, chcieć to dostać. Następnie przypisanie stanu umysłu - „on się tym interesuje". Na końcu konieczne jest przypisanie koledze stanu umysłu dotyczącego oczekiwań — „on oczekuje, że rozmowa będzie dotyczyła tego samochodu, że w swoich wypowiedziach odniosę się do tego, co on mówi". zrozumieniem kłamstwa — żeby zrozumieć istotę manipulacji konieczna jest wiedza o tym, że zachowaniem sterują przekonania. Przekonania nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistość. Przekonania innych możemy zmieniać przez zmianę własnego zachowania lub elementów rzeczywistości. Konieczne jest tu przypisanie stanu umysłu innej osobie i wiedza o tym jak ten stan umysłu można zmienić. zrozumieniem intencji - nie rozumieją różnicy pomiędzy celowym rzuceniem talerza o podłogę i rozbiciem go a przypadkowym upuszczeniem, gdy efekt obydwu działań jest taki sam. W ocenie tej sytuacji odnoszą się do fizycznych cech zdarzenia, pomijając znaczenie zdarzeń umysłowych. zrozumieniem przenośni - możliwą jest sytuacja, w której osoba z autyzmem słysząc komentarz kolegów do jakiejś szczególnie ekscytującej sceny w filmie brzmiący „ale czad”, zapyta „czy macie nieszczelny piec?". Dla poprawnego zaistnienia w tej hipotetycznej sytuacji konieczne jest zintegrowanie informacji dotyczących gestykulacji, mimiki (wskaźniki emocji) z wiedzą na temat tego czym koledzy są zainteresowani. Na tej podstawie możliwe jest przypisanie stanu umysłu — zachwyt, ekscytacja. Stan umysłu czyli wyobrażenie sobie co dana osoba chciała wyrazić mówiąc „ale czad" pozwala na pominięcie dosłownego znaczenia tego komunikatu. CENTRALNA KOHERENCJA Centralna koherencja jest umiejętnością łączenia informacji pochodzących np. z wielu źródeł i wielu zmysłów w spójną całość. Brak lub ograniczenia koherencji centralnej odpowiadają za niezrozumienie istoty jakiegoś tematu oraz uniemożliwiają odróżnienie od siebie rzeczy ważnych i nieważnych. Mimo, iż naukowcy poszukują przyczyny powodującej powstawanie autyzmu wciąż nie ma jednej odpowiedzi, współczesne badania zaś łączą autyzm z biologicznymi i neurologicznymi różnicami mózgu. KONCEPCJE NEUROLOGICZNE Ponadprzeciętne rozmiary mózgu Mniejsza objętość płata ciemieniowego i tylnej części ciała modzelowatego Nieprawidłowa budowa móżdżku Zwiększona gęstość upakowania komórek w systemie limbicznym Wadliwe funkcjonowanie i serotoniny neuroprzekaźników katecholaminowych, dopaminy Zmniejszona ilość neuronów Purkiniego (spowodowana np. wadą chromosomu 15, genu liazy adenylobursztynianowej lub działaniem leku mutacją przeciwdrgawkowego) KONCEPCJE BIOLOGICZNE Mimo, że jak do tej pory nie odkryto genu odpowiedzialnego za autyzm, w niektórych rodzinach zauważa się powrót choroby, co może sugerować, iż istnieje genetyczna podstawa autyzmu, Dysfunkcje CUN jako efekt zaburzonego przebiegu ciąży, porodu i wczesnego rozwoju Zaawansowany wiek matki Kolejność urodzeń (ciąża pierwsza lub czwarta albo późniejsza; szczególnie często – dziecko pierwsze) Krwawienie w pierwszym lub drugim trymestrze Niska waga urodzeniowa Ciąża niedonoszona lub przenoszona Zażywanie leków w trakcie ciąży Poród z użyciem narzędzi Poród wywoływany Szczepionki Tak jak inne osoby dzieci z autyzmem reagują pozytywnie lub negatywnie na środowisko jednak autyzm może oddziaływać na to jak reagują i utrudniać im kontrolowanie ciała oraz umysłu. Osoby autystyczne mogą także mieć inne choroby związane z praca mózgu. ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE Zaburzenia sensoryczne Epilepsja Zaburzenia psychiczne (lęk, depresja) Zaburzenia koncentracji uwagi Alergie Sprzężone niepełnosprawności (m.in. niepełnosprawność intelektualna) ZABURZENIA WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE – niepełnosprawność intelektualna Większość dzieci autystycznych jest niepełnosprawna intelektualnie (60% dzieci autystycznych ma IQ poniżej 50). Z uwagi na trudności w komunikacji u dzieci autystycznych trudno jest przeprowadzić rzetelne testy. Dziecko, które od urodzenia odcina się od bodźców zewnętrznych, nie wchodzi w interakcje społeczne, ma bardzo ograniczone możliwości uczenia się i ćwiczenia mózgu. Moment, w którym pojawiają się pierwsze symptomy autyzmu w dużej mierze decyduje o tym jak poważny będzie stopień tej niepełnosprawności (im wcześniej tym gorsze rokowania) nasilenie zachowań typowo autystycznych (im większe jest to nasilenie tym większy poziom niepełnosprawności intelektualnej) oraz czas w którym została podjęta wczesna interwencja. Najwięcej dzieci obarczonych jest niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym i znacznym, najmniej –w stopniu lekkim. Stopień niepełnosprawności u osób autystycznych jest raczej stały. Dotyczy to szczególnie niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim. Natomiast pewne zmiany możliwe są w zakresie niepełnosprawności w stopniu lekkim. Naukowcy nie są zgodni, co do tego, czy niepełnosprawność jest pierwotna czy wtórna względem autyzmu. Większość z nich jednak jest zdania, iż niepełnosprawność jest jednak skutkiem pojawienia się zaburzeń autystycznych. Obraz kliniczny niepełnosprawności w autyzmie różni się od niepełnosprawności jednostki nieautystycznej. Różnice te dotyczą przede wszystkim jakości zaburzeń, a nie ilości. Dzieci autystyczne przejawiają bowiem głębsze zaburzenia zdolności werbalnych, zabawy symbolicznej czy zdolności adaptacyjnych. TERAPIE W AUTYZMIE Ponieważ każde dziecko jest inne i ma inne potrzeby nie istnieje jedna metoda leczenia autyzmu podobnie, jak nie istnieją dwa identyczne przypadki tej choroby. U wszystkich jednak ważne jest, aby jak najwcześniej rozpocząć leczenie, zarówno poprzez psychoterapię, jak i poprzez odpowiednią dietę oraz suplementację. W terapii dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wyróżniamy dwa główne podejścia terapeutyczne: Podejście behawioralne (Stosowana Analiza Zachowania (ABA) Podejście humanistyczne (Model TEACCH) oraz alternatywne (wspomagające) formy terapii Model TEACCH – jest to metoda, która polega na łączeniu działania rodziców, dobrze znających swoje dziecko, z pracą terapeutów. Stosowana Analiza Behawioralna, czyli metoda „małych kroczków”, której celem jest zachęta i nagradzanie za pożądane zachowanie ABA & TEACCH - podstawowe różnice ABA: Rozbudowany system wzmocnień Relacja z dzieckiem + rozbudowany system wzmocnień Próba kształtowania zachowań alternatywnych tj. zachowań akceptowalnych społecznie TEACCH: Mniejsza ilość wzmocnień Bazuje tylko na relacji z dzieckiem i rodzicem Pełna akceptacja tj. bez próby kształtowania zachowań alternatywnych ABA & TEACCH - PODSUMOWANIE Oba podejścia się uzupełniają, dlatego warto jest stosować elementy jednej i drugiej metody równocześnie W obu kładziony jest nacisk również na pracę rodzica z dzieckiem, a nie tylko na pracę dziecko-terapeuta Oba podejścia dopuszczają i zalecają stosowanie dodatkowych / alternatywnych form terapii (np. terapia SI) ALTERNATYWNE METODY & FORMY TERAPII AUTYZMU: Niedyrektywne formy terapii Metoda opcji (B. N. Kaufman): • Podążanie za dzieckiem • Terapeuta to partner dziecka • Głównym celem jest nawiązanie kontaktu z dzieckiem • W ściśle ograniczonym środowisku Terapia „holding” • Budowanie lub przywrócenie więzi emocjonalnej pomiędzy matką a dzieckiem, poprzez wymuszanie bliskiego kontaktu fizycznego • 3 fazy w trakcie sesji HOLDINGU: konfrontacja & odrzucenie & rozwiązanie • Sesja trwa od 20 minut do 4 godzin i powinna odbywać się przynajmniej raz dziennie • Nie wolno dopuścić do przerwania sesji przez zakończeniem fazy odrzucenia Terapia zaburzeń sensorycznych (SI) • Techniki stosowane w tej terapii hamują lub pobudzają nadwrażliwość lub niewrażliwość sensoryczną dziecka • Jako terapia podstawowa lub wspomagająca (bardziej zalecane) • Terapię tę należy odpowiednio wkomponować w całościową koncepcję pomocy dzieciom autystycznym Metoda ruchu rozwijającego W. Sherborne • świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego • świadomości przestrzeni i działania w niej • dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązanie z nimi bliskiego kontaktu • rozwój poczucia bezpieczeństwa, zaufania, pewności siebie, wiary we własne siły i możliwości • rozwój emocjonalny dziecka • pozytywne relacje z otoczeniem, partnerem w zabawie, bliskimi dziecka EEG Biofedback • • • • Wykorzystuje właściwość, że mózg ludzki w ramach swojej aktywności zakresy fal elektromagnetycznych, wytwarza różne charakterystycznych dla różnych rodzajów tej aktywności. W niektórych dysfunkcjach mózgu występuje zarówno niedobór jak i nadmiar fal o pewnych częstotliwościach, co uniemożliwia pacjentowi wykonywanie pewnych czynności Neurofeedback jest stosowany głównie w terapii dzieci z ADHD , u ludzi z zaburzeniami procesu uczenia się, po urazach czaszki, wspomaga leczenie padaczki. Jest również polecany osobom zdrowym dla poprawy koncentracji, pamięci, w leczeniu nerwicy natręctw, redukcji stresu i poprawy kreatywności Trening Słuchowy Tomatisa & Johansena Trening słuchowy przeznaczony jest dla dzieci i dorosłych z zaburzeniami percepcji słuchowej. Program ten opiera się na nagranej na syntezatorze muzyce odpowiednio dobranej do potrzeb uczestnika programu. Utwory muzyczne, obejmujące różne częstotliwości, działają w sposób stymulujący poprawiając funkcjonowanie uwagi słuchowej uczestnika. Do realizacji programu potrzebne są jedynie słuchawki i odtwarzacz płyt CD. Trening słuchowy poprzedza szczegółowa diagnoza obejmująca wywiad, badanie audiometrii tonalnej oraz testy mowy utrudnionej. Terapia z udziałem roślin i zwierząt • Hortiterapia • Hipoterapia • Onoterapia • Dogoterapia • Felinoterapia • Delfinoterapia • Animoterapia • Cavioterapia CZYM AUTYZM NIE JEST? Nie jest niepełnosprawnością intelektualną Nie jest efektem nieprawidłowych relacji z najbliższymi Nie jest psychozą Nie jest spowodowany złym wychowaniem, autystyczne dzieci nie są „niegrzeczne” Opracowała: mgr Katarzyna Sawicka LITERATURA 1. L. Bobkowicz-Lewartowaska, Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków 2005 2. M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, Warszawa 1992 3. D. Danielewicz, E. Pisula, Terapia i edukacja osób z autyzmem, Warszawa 2003 4. C. H. Delacato, Dziwne, niepojęte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995 5. H. Jaklewicz, Autyzm wczesnodziecięcy: diagnoza, przebieg leczenie, Gdańsk 1993 6. J. Kruk-Lasocka, Autyzm czy nie autyzm? Problemy diagnozy i terapii pedagogicznej małych dzieci, Wrocław 1999 7. V. F. Maas, Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii Integracji Sensorycznej, Warszawa 1998 8. E. Pisula, Małe dziecko z autyzmem, GWP, Gdańsk 2005 9. Z. Szot, Aktywność ruchowa w terapii dzieci autystycznych, Gdańsk 1997
