Konferencja „Kobieta w biznesie” 13 kwiecień 2012, Wrocław Równość szans w rozwoju kariery zawodowej mężczyzn i kobiet – diagnoza, problemy, kierunki koniecznych zmian dr inż. Teresa Kupczyk, Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu [email protected] Równość kobiet i mężczyzn - terminologia O równości kobiet i mężczyzn mówimy wtedy kiedy mają oni równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, w w szczególności mają równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń [na podstawie art. 33 Konstytucji RP] Równość kobiet i mężczyzn na rynku pracy O równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy mówimy wtedy gdy są oni równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy [na podstawie Kodeksu pracy, art. 18(3a)] Prawo a równość płci Niezwykle istotne dla wyrównania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy ma ust. 4 art. 141 Traktatu, według którego zasada równości traktowania nie stoi na przeszkodzie w utrzymywaniu lub wprowadzaniu przez państwa członkowskie specyficznych korzyści dla osób należących do płci niedoreprezentowanej, w celu ułatwienia im wykonywania działalności zawodowej bądź zapobiegania niekorzystnym sytuacjom w karierze zawodowej i ich kompensowania. Równość szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy i w biznesie - diagnoza www.aktywnosckobiet.pl Wybrane sukcesy na polu równości kobiet na rynku pracy w Unii Europejskiej wskaźnik zatrudnienia kobiet w UE (grupa wiekowa: 20 -64 lata) w latach 2000-2009 wzrósł z 57,3 % do 62,5 % [źródło: KOM(2010) 491] w Unii Europejskiej na 12, 5 miliona nowych miejsc pracy stworzonych w latach 2000 – 2009 9,8 miliona miejsc przypada na kobiety [źródło: KOM(2010) 491] zwiększyła się choć nieznacznie liczebność kobiet na stanowiskach kierowniczych Wskaźnik zatrudnienia i bezrobocie- kobiety, mężczyźni w wieku 20-64 lata w UE 2000-2009 Source: Eurostat, Labour Force Survey (LFS) Wskaźnik zatrudnienia: kobiety, mężczyźni w wieku 20-64 lat, 2009 Polska: kobiety: 50,9%, mężczyźni: 66,2% UE-27: kobiety: 62,5%, mężczyźni: 75,8% Plany w Strategii EUROPA 2020 – 75% Source: Eurostat, Labour Force Survey (LFS) Wskaźnik zatrudnienia w Polsce (15 lat i więcej) według płci -III kwartał 2011, mężczyźni: 59,5%, kobiety: 43,5% Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności Polski – III kwartał 2011, Główny Urząd Statystyczny Wskaźnik zatrudnienia –kobiety, mężczyźni w wieku 25-49 lat posiadający dzieci i bez dzieci UE-27, 2009 r. Source: Eurostat, Labour Force Survey (LFS) Wskaźnik zatrudnienia: kobiety, mężczyźni w wieku 55-64 lat, 2009 r. UE-Kobiety: 37.8% Mężczyźni: 54,8% Polska - Kobiety: 21,9% Mężczyźni: 44,3% Source: Eurostat, Labour Force Survey (LFS) Aktywni zawodowo wg wieku, płci i kwalifikacji (w tys.) 2007-2020, EU 25 Źródło: Future Skill Supply, CEDEFOP, s. 49 AAktywność ekonomiczna kobiet i mężczyzn w latach 1992-2020 – prognoza Źródło: obliczenia Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na podstawie danych BAEL. Grafika z: Kupczyk T.: Uwarunkowania rozwoju Dolnego Śląska w perspektywie roku 2020, Wyższa Szkoła Handlowa, Wrocław 2010, str. 135 W 2020 roku wskaźnik zatrudnienia w Polsce powinien osiągnąć u kobiet 47%, u mężczyzn 56,8% . W 2020 r. maksymalna prognozowana stopa bezrobocia w przypadku kobiet powinna osiągnąć wartość 7%, u mężczyzn około 9,4%. Źródło: Obliczenia Departamentu Analiz Ekonomicznych i Prognoz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na podstawie danych BAEL. Przedsiębiorczość a płeć Kobiety prowadzące firmy stanowią od 1,5 do 45,4% dorosłej populacji kobiet (na 59 gospodarek krajowych tylko w Ganie mamy sytuację, gdzie w grupie przedsiębiorców, jest więcej kobiet niż mężczyzn) gospodarki oparte na czynnikach produkcji - kobiety stanowiły 19,9% gospodarki oparte na efektywności - kobiety stanowiły 9,7% gospodarki oparte na innowacjach – kobiety stanowiły 3,9% [Źródło: 2010 Report: Women Entrepreneurs Worldwide, Kelley D.J., GEM 2010] Wśród polskich przedsiębiorców kobiety stanowią około 35-37 proc. (dane różnią się w zależności od źródła), co samo w sobie stanowi dobry wynik, także na tle innych krajów europejskich, gdzie średnia wynosi 33% [Źródło: GUS] Przedsiębiorczość a płeć Źródło: 2010 Report: Women Entrepreneurs Worldwide, Kelley D.J., GEM 2010 Uczestnictwo w kształceniu wyższym (absolwenci) według płci 2009 Source: Eurostat, Labour Force Survey (LFS) Odsetek absolwentów szkół wyższych na Dolnym Śląsku w latach 2007-2009 na kierunkach: Zarządzanie, Zarządzanie i Marketing oraz Zarządzanie i Inżynieria Produkcji 70% 65% 60% 62% 62% 50% 40% 38% 38% 35% mężczyżni 30% 20% 10% 0% 2007 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS kobiety 2008 2009 Udział kobiet na stanowiskach kierowniczych i decyzyjnych (UE, Polska) 2010 Udział kobiet na stanowiskach decyzyjnych i kierowniczych – 2009/2010 UE (%) Polska (%) Rządy narodowe 25 19 Parlament Europejski (członkowie wg krajów) 35 22 Parlamenty narodowe (wyższe/niższe izby) 24 20 Sądy najwyższe 31 23 Sądy najwyższe – najwyższe stanowisko 20 0 Banki Centralne 18 6 Banki Centralne – najwyższe stanowisko 0 0 Największe spółki akcyjne – członek zarządu 11 10 Największe spółki akcyjne – prezes zarządu 3 5 Udział kobiet w organach podejmujących decyzje na najwyższym szczeblu w największych przedsiębiorstwach - 2004-2010 Source: Eurostat, Labour Force Survey (LFS) Kobiety na najwyższym szczeblu zarządzania (CEO) w 2011r. z listy Fortune 500 stanowiły 3,6%, z listy Fortune 1000 stanowiły 3,6% [Catalyst Inc 2012] Uczestnictwo kobiet w zarządach najlepszych spółek w Polsce - LISTA 500- 2008r. (pierwsze 500 przedsiębiorstw z Listy 2000, „Rzeczpospolita”, wyd.31.10- 2.11.2008) mężczyźni w zarządzie kobiety w zarządzie Prezes Zarządu mężczyzna 3% 11% 89% Źródło: T. Kupczyk, 2009 97% kobieta Uczestnictwo kobiet w Radach Nadzorczych najlepszych spółek w Polsce - LISTA 500- 2008r. (pierwsze 500 przedsiębiorstw z Listy 2000, „Rzeczpospolita”, 2008) kobiety w radzie nadzorczej mężczyźni w radzie nadzorczej 11% 89% Źródło: [Kupczyk, 2009] Przewodniczący Rady Nadzorczej mężczyzna kobieta 5,5 % 94,5% % kobiet w zarządach spółek – Polska na tle krajów europejskich 50% % kobiet w zarządzie 40% 30% 44% 20% 27% 10% 26% 18% 12% 11% 10% 9% 8% 8% 7% 7% 7% 7% 6% 2% 1% N or w eg ia Sz w ec ja Fi nl an di a D an ia H ol W an ie lk di a a B ry ta ni a Po ls ka Irl an di a A us tr ia N ie m cy Fr an Lu cj a xe m bu rg B el gi Sz a w aj ca ria H is zp an ia G re cj a W ło ch Po y rt ug al ia 0% 12% Źródło: Opracowanie własne na podstawie: European Professional Women’s Network, “Third Biannual EuropeanPWN BoardWomen Monitor 2008” (2008) oraz badań własnych (wyniki w Polsce na podstawie pierwszej 500 przedsiębiorstw z Listy 2000 "Rezczpospolita„, 2008r.) Uczestnictwo kobiet i mężczyzn w najlepszych 2000 firmach w Polsce 2009 r. (2000 przedsiębiorstw z Listy 2000, „Rzeczpospolita”, 24.11.2009 r.) – badania własne 12% 88% 5% kobiety w zarządzie mężczyźni w zarządzie 95% kobieta jako prezes zarządu mężczyzna jako prezes zarządu Liczebność firm z kobietami w Zarządzie w 2000 najlepszych spółek z w Polsce z Listy 2000, „Rzeczpospolita”, 24.11.2009 r. ( na dole w spółkach informatycznych) – badania własne Najbardziej innowacyjne spółki w Polsce z kobietami w zarządzie (zgodnie z klasyfikacją najbardziej innowacyjnych firm w Polsce, „Kamertony Innowacyjności 2008”)- badania własne Procent kobiet zatrudnionych na stanowisku członka zarządu w przedsiębiorstwach z listy Fortune 500 Prognoza 2083 r. (50% udział kobiet) źródło: [Kupczyk, 2009] Procent kobiet zatrudnionych na stanowisku Dyrektora Naczelnego (CEO’s) w przedsiębiorstwach z listy Fortune 500 – Prognoza 2089 (20% udział kobiet). 50 procentowy udział kobiet przypadł by na rok 2229 [Kupczyk, 2009] Odpowiedzi na pytanie: Czy i jakie dostrzega Pani obecnie bariery kobiet w karierze kierowniczej? kobieta musi mieć znacznie wyższe kwalifikacje i osiągnięcia od mężczyzny, by powierzono jej najwyższe funkcje kierownicze 54% macierzyństwo zmniejsza szanse kobiet na stanowiska kierownicze 39% brak elastycznego czasu pracy, możliwości pracy na odległość, pozwalających wypełniać funkcje rodzinne 29% oczekuje się od kobiet- menedżerów by spędzały w pracy ponad sześćdziesiąt godzin tygodniowo, co znacznie ogranicza ich funkcje rodzinne 27% w dalszym ciągu dostęp kobiet do najwyższych stanowisk kierowniczych jest utrudniony (szklany sufit, lepka podłoga, szklane ruchome schody,… 25% funkcjonuje stereotyp myślenia, że na awans kierowniczy lub podwyżkę dla kobiety zawsze jest jeszcze czas 19% nadal funkcjonuje stereotyp, iż mężczyzna lepiej nadaje się do zarządzania, niż kobieta nie dostrzegam barier 0% Źródło: [Kupczyk, 2009] 12% 5% 10% 20% 30% 40% 50% Odpowiedzi na pytanie: Statystyki pokazują, że kobiety stanowią mniejszość w zarządzaniu, mają niższe zarobki i wolniej awansują. Co Pani zdaniem jest tego przyczyną? funkcjonuje stereotyp, według którego mężczyźni bardziej sprawdzają się w zarządzaniu niż kobiety 68% mężczyźni są bardziej dyspozycyjni 45% mężczyźni są bardziej nastawieni na rywalizację, dominację, sukces i awans 39% kobiety reagują zbyt emocjonalnie i są mniej odważne 19% nie wiem 7% mają większą umiejętność strategicznego myślenia, planowania i wizualizacji przyszłości 5% mężczyźni są skuteczniejsi (częściej i bardziej nastawieni zadaniowo) 5% mężczyźni mają większe umiejętności informatyczne, co daje im przewagę 4% 0% Źródło: [Kupczyk, 2009] 20% 40% 60% Porównanie wpływu wdrożenia modelu gospodarki opartej na wiedzy według wskaźnika KEI 2009 na stan nierówności pomiędzy mężczyznami a kobietami występującymi w udziale kobiet we władzach i gremiach podejmujących ważne decyzje według wskaźnika GEI 2009 - 98 krajów (procent kobiet na stanowiskach technicznych, w rządzie, wysokich stanowiskach biznesowych, a także w parlamencie i na stanowiskach ministerialnych) 90.00 80.00 76.4 72.85 70.00 65.61 59.97 60.00 50.00 KEI 40.00 30.00 20.00 8.54 9.24 5.65 10.00 2.99 0.00 III Grupa 32 II Grupa 33 I Grupa 33 KEI TOP 10 Źródło: Opracowanie własne na podstawie KAM2009 -The World Bank, GEI 2009 (Gender Equity Index 2009) -Social Watch GEI Porównanie wpływu rozwoju edukacji i zasobów ludzkich, innowacji i ICT na stan nierówności (wskaźnik GEI) pomiędzy mężczyznami a kobietami występującymi w udziale kobiet we władzach i gremiach podejmujących ważne decyzje (rysunek po lewej) oraz na udział kobiet w zarządzaniu (%) według rankingu Liderzy Biznesu (stanowiska dyrektorów, członków zarządu, w tym prezesów i menedżerów małych przedsiębiorstw) Kobiety Liderzy GEI 16.00 18.00 14.81 13.50 14.00 17.00 16.00 14.00 12.10 12.00 12.00 10.00 10.00 8.00 8.00 6.00 6.00 4.00 4.00 11.00 11.00 2.00 2.00 0.00 0.00 Edukacja i zasoby ludzkie Innowacje ICT Edukacja i zasoby ludzkie Innowacje ICT Źródło: Opracowanie własne na podstawie KAM2009 -The World Bank, GEI 2009 -Social Watch, Women and men in decision-making 2010 Średnio w UE kobiety zarabiają o 17,5% mniej za tą sama pracę niż mężczyźni, różnice sięgają od 5% (Włochy) do 31% (Estonia) Source: Eurostat .Gender Pay Gap (GPG) Różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn 2010 Ponad 60 proc. pracodawców sądzi, że w ich firmach nie ma różnic, jeżeli chodzi o awansowanie kobiet i mężczyzn. Jednak co piąty przyznaje, że w jego firmie kobiety rzadziej awansują - wynika z badań przeprowadzonych przez rządowe Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich www.aktywnosckobiet.pl Autorka prezentacji stawia hipotezę, iż sytuacja kobiet na rynku pracy nie będzie poprawiała się w perspektywie roku 2020 w tempie deklarowanym przez Unię Europejską, rząd polski czy samorządy www.aktywnosckobiet.pl Kobiety na rynku pracy i w biznesie: główne wnioski we wszystkich krajach na świecie udział kobiet w rynku pracy, w tym w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji jest znacząco niższy, niż mężczyzn, co oznacza ich dyskryminację i marnowanie ich potencjału (finansujemy kształcenie kobiet w zarządzaniu a go nie wykorzystujemy) rozwój zawodowy kobiet postępuje szybciej, niż dostęp do wysokich stanowisk kierowniczych, nadal barierą są stereotypy kulturowe, przekonania i przesądy, przestarzały stereotyp funkcjonowania rodziny, jak i wzorzec stanowisk menedżerskich wiele kobiet nie ma świadomości, że jest dyskryminowana Kobiety na rynku pracy i w biznesie: wnioski większe uczestnictwo kobiet w rynku pracy i w biznesie może złagodzić nadchodzące problemy demograficzne i zwiększyć wzrost gospodarczy brakuje w dokumentach strategicznych propozycji działań mogących zwiększyć wykorzystanie potencjału kobiet w rozwoju Polski i Dolnego Śląska postęp w obszarze równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy i w biznesie samoistnie nie nastąpi należy kontynuować działania na rzecz eliminacji stereotypów i przekonań na temat kobiet i mężczyzn w postawach polityków, pracodawców, instytucji rynku pracy, szkół, uczelni, mediów, pracowników, członków rodzin, w tym młodzieży i dzieci Czy równość szans kobiet i mężczyzn nam się opłaca? Role przypisane płciom nadal wpływają na najważniejsze decyzje osobiste dotyczące: edukacji, kariery, rodzaju pracy rodziny i planowania potomstwa Decyzje te wywierają z kolei wpływ na: gospodarki, społeczeństwa i kraje Wniosek podsumowujący: Równość szans kobiet i mężczyzn leży w dr inż. Teresa Kupczyk, [email protected] interesie społeczeństw, gospodarek i krajów Dziękuję za uwagę www.aktywnosckobiet.pl