Zasady obrotu giełdowego
advertisement
Jarosław Ziębiec Zasady obrotu giełdowego Wydawca: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA ul. Książęca 4, 00-498 Warszawa tel. (22) 628 32 32 fax (22) 537 77 90 www.gpw.pl Opracowanie graficzne, skład i druk: Wydawnictwo ART [email protected] Copyright by Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA Warszawa, styczeń 2009 Wydanie V poprawione ISBN 978-83-60510-15-5 Oficjalne wydawnictwo Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie Szanowni Państwo, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonuje już kilkanaście lat, dając inwestorom szansę korzystnego lokowania oszczędności. Nikogo nie zachęcamy jednak do inwestowania na giełdzie bez zdobycia potrzebnej do tego wiedzy i umiejętności. Wręcz przeciwnie, wiedza to nieodzowny warunek pomyślnego inwestowania. W jej zakres wchodzi zarówno znajomość zagadnień pozwalających zadecydować o tym, w co, kiedy i jak zainwestować, jak i znajomość samej giełdy – systemu obrotu, stosowanych na giełdzie procedur itp. Zadaniem tej broszury jest zapoznanie Państwa z giełdą – z tym m.in. jak przebiega sesja giełdowa, jakie rodzaje zleceń mają do dyspozycji inwestorzy, jakie reguły rządzą ustalaniem kursów oraz z wieloma innymi zagadnieniami, mającymi wpływ na ostateczny wynik inwestycji. Zachęcamy do lektury wszystkich, którzy myślą o inwestowaniu na giełdzie – teraz lub w przyszłości. Broszura ta bowiem w możliwie prosty sposób objaśni Państwu tajniki działania giełdy. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Spis treści W co można inwestować na giełdzie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Co to jest system notowań? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Rynki giełdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Jaki instrument w jakim systemie notowań? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Notowania w systemie jednolitym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak przebiegają notowania jednolite? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Notowania ciągłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak przebiegają notowania ciągłe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 15 17 17 19 Dokładność ustalania kursów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Widełki statyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Notowania jednolite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Notowania ciągłe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Widełki dynamiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak funkcjonują widełki dynamiczne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 21 22 23 23 Co trzeba wiedzieć o zleceniach? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Ograniczenie wielkości zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzaje zleceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenia z limitem ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenia bez limitu ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenie po każdej cenie (PKC) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenie po cenie rynkowej (PCR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jak długo zlecenie może być ważne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dodatkowe warunki wykonania zlecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin) . . . Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zlecenie z limitem aktywacji – limit aktywacji (LimAkt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 27 28 29 29 29 30 31 32 32 32 33 Przykłady realizacji zleceń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Ważna jest płynność obrotu, czyli rola animatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Animator rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Animator emitenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Jak mierzyć koniunkturę, czyli indeksy giełdowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Gdzie szukać informacji z sesji? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Zlecenia – krótka ściągawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Zasady obrotu giełdowego W co można inwestować na giełdzie? Giełda najczęściej kojarzy się z akcjami, ale jej oferta jest oczywiście znacznie szersza. Inwestorzy mogą handlować wieloma – zróżnicowanymi pod względem ryzyka – instrumentami finansowymi, począwszy od obligacji po produkty strukturyzowane i instrumenty pochodne. Akcje są to papiery wartościowe potwierdzające, że ich posiadacz (akcjonariusz) jest właścicielem części majątku spółki akcyjnej. Z faktu tego wynikają dla niego określone prawa – prawo do dywidendy, prawo do udziału w walnym zgromadzeniu i pośrednio – prawo do zarządzania spółką. Akcje są podstawowymi papierami wartościowymi notowanymi na giełdzie i – w zależności od wielkości spółki, wartości jej akcji, płynności – jej akcje mogą być notowane w jednym z dwóch systemów: w systemie notowań ciągłych lub w notowaniach jednolitych. Prawo poboru to prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą jednak zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy. Należy jednak pamiętać, że obrót prawami poboru trwa stosunkowo krótko (z reguły od kilku do kilkunastu dni) i w tym okresie inwestor musi sprzedać je na giełdzie lub dokonać zapisu na akcje, w przeciwnym razie poniesie stratę, gdyż prawa poboru wygasają. Prawa do akcji (PDA) umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim akcje te zostaną wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań, w którym są lub mają być notowane akcje danej spółki. Prawa pierwszeństwa z obligacji, zwane popularnie prawami pierwszeństwa, to papiery wartościowe dające ich posiadaczowi priorytet w nabyciu akcji spółki, która wyemituje obligacje, po określonej z góry cenie. Posiadacz prawa pierwszeństwa zna 7 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie termin realizacji praw do objęcia akcji, który jest z góry określony i kończy się w dniu wygaśnięcia praw pierwszeństwa. Notowanie praw pierwszeństwa odbywa się w tym samym systemie notowań, w którym notowane są akcje, do objęcia których uprawniają prawa pierwszeństwa. Jako pierwsze do obrotu giełdowego wprowadzone zostały prawa pierwszeństwa spółki NETIA. Obligacje to papiery wartościowe za pośrednictwem, których emitujące je podmiot zaciąga pożyczkę. Inwestor kupujący obligacje staje się w ten sposób wierzycielem emitenta i pobiera z tego tytułu odsetki obliczane od wartości nominalnej obligacji. W zależności od podmiotu, który emituje obligacje, możemy je podzielić na obligacje: skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa), korporacyjne (emitowane przez przedsiębiorstwa) oraz gminne (emitowane przez gminy). Biorąc pod uwagę zasadę ustalania odsetek, papiery te można podzielić na obligacje: • o stałym oprocentowaniu, • o zmiennym oprocentowaniu, • zerokuponowe – z dyskontem. Większość notowanych na giełdzie obligacji to obligacje skarbowe, ale notowane są także obligacje korporacyjne. Wszystkie obligacje notowane są w systemie notowań ciągłych. Certyfikaty inwestycyjne to papiery wartościowe emitowane przez zamknięte lub mieszane fundusze inwestycyjne. Certyfikaty inwestycyjne są potwierdzeniem uczestnictwa w funduszu i pozwalają na ustalenie wielkości należności, jaka z tytułu uczestnictwa w funduszu przysługuje danemu uczestnikowi w danym momencie. Jest to instrument dla tych, którzy z różnych względów nie są zainteresowani bezpośrednim inwestowaniem w inne instrumenty finansowe. Certyfikaty notowane są na giełdzie na takich samych zasadach jak akcje. Inwestorom, którzy nie obawiają się podejmowania ryzyka i posiedli większą wiedzę o prawach, które rządzą rynkiem kapitałowym, giełda umożliwia inwestowanie w bardziej skomplikowane instrumenty finansowe – instrumenty pochodne. Specyfika instrumentów pochodnych polega na tym, że ich cena zależy od wartości tzw. instrumentu bazowego, którym może być np. papier wartościowy, indeks giełdowy, waluta czy wskaźnik ekonomiczny. Notowane na giełdzie instrumenty pochodne to kontrakty terminowe, jednostki indeksowe oraz opcje. Na giełdzie regulowanie należności z tytułu obrotu wszystkimi instrumentami pochodnymi następuje w postaci rozliczenia pieniężnego (z wyjątkiem kontraktów na obligacje). Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwiema stronami, z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży, w określonym terminie w przyszłości 8 Zasady obrotu giełdowego (w tzw. dniu wygaśnięcia) i po ustalonej w umowie cenie, określonej ilości instrumentu bazowego lub dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego. Po zawarciu transakcji codziennie następuje aktualizacja wzajemnych zobowiązań wynikająca ze zmiany kursu kontraktu terminowego. Wśród notowanych na giełdzie kontraktów terminowych inwestorzy mają do dyspozycji kontrakty na indeksy, kontrakty na akcje, kontrakty na obligacje skarbowe1 oraz na kursy walutowe. Jednostki indeksowe to instrument finansowy, którego cena odzwierciedla zmiany wartości danego indeksu. Instrument ten umożliwia inwestycję równoważną nabyciu całego portfela danego indeksu bez konieczności zakupu poszczególnych akcji wchodzących w skład tego indeksu. Na warszawskiej giełdzie notowane są jednostki indeksowe MiniWIG20, które odzwierciedlają zmiany indeksu WIG20, w skład którego wchodzi dwadzieścia największych i najbardziej płynnych spółek giełdowych. Opcje to instrumenty pochodne, których wystawca zobowiązuje się do pokrycia różnicy między z góry ustaloną ceną wykonania a ceną rozliczeniową instrumentu bazowego w terminie wygaśnięcia/wykonania opcji. Z drugiej strony nabywca opcji posiada prawo do żądania od wystawcy opcji określonej powyżej kwoty pieniężnej. W obrocie na giełdzie znajdują się opcje kupna i sprzedaży o europejskim stylu wykonania na indeks WIG20 oraz na akcje spółek 2. Opcje typu europejskiego mogą zostać wykonane jedynie w dniu ich wygaśnięcia. Produkty strukturyzowane to instrumenty finansowe będące efektem połączenia co najmniej dwóch różnych instrumentów (np. obligacji zerokuponowej z instrumentem pochodnym). Cena produktu strukturyzowanego zależy od wartości określonego instrumentu bazowego (np. kursu akcji, koszyków akcji, wartości indeksów giełdowych, kursów walut). Emitent produktu strukturyzowanego (bank, dom maklerski) zobowiązuje się w stosunku do nabywcy (inwestora), że w terminie wykupu instrumentu wypłaci kwotę rozliczenia ustaloną według z góry określonego wzoru. W zależności od konstrukcji instrumentu możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje produktów strukturyzowanych: • produkty gwarantujące ochronę kapitału - bardzo bezpieczne, dające inwestorowi określony udział w zyskach, jakie generuje wbudowany w produkt wskaźnik rynkowy i jednocześnie 100-procentową gwarancję zwrotu zainwestowanego kapitału (inwestor nie poniesie straty), • produkty nie gwarantujące pełnej ochrony kapitału - instrumenty bardziej ryzykowne, gdyż większy jest udział inwestora zarówno w zyskach, jak i w stratach generowanych przez produkt wbudowany. 1 2 Notowania kontraktów na obligacje skarbowe są w chwili obecnej zawieszone. Notowania opcji na akcję są w chwili obecnej zawieszone. 9 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Co to jest system notowań? Funkcjonujący na warszawskiej giełdzie nowoczesny i bezpieczny system notowań nosi potoczną nazwę „WARSET” i działa od listopada 2000 r. Jego sercem jest centralny komputer TANDEM, który realizuje najważniejsze dla przebiegu sesji funkcje, takie jak prowadzenie notowań wszystkich instrumentów, przyjmowanie i realizacja zleceń oraz dystrybucja informacji giełdowych. Nowoczesność systemu giełdowego przejawia się m.in. w pełnej automatyzacji przekazywania zleceń inwestorów oraz zawierania transakcji. Bardzo ważną cechą systemu jest tzw. otwarta architektura, która umożliwia jego integrację z systemami komputerowymi w domach maklerskich. Z kolei elastyczność systemu pozwala na szybkie dostosowanie się do zmiennych potrzeb związanych z organizacją obrotu. System notowań to inaczej mówiąc kilka programów komputerowych, które ściśle ze sobą współpracują. Każdy z nich – zwany popularnie modułem, aplikacją lub systemem – jest odpowiedzialny za pewną część funkcjonowania giełdy. Do najważniejszych elementów systemu giełdowego zalicza się: • system notujący – program, który umożliwia m.in.: przyjmowanie i sprawdzanie zleceń składanych przez domy maklerskie, kojarzenie zleceń i zawieranie transakcji oraz przekazywanie informacji o złożonych zleceniach i zawartych transakcjach, • kalkulator indeksów – czyli program, który na bieżąco oblicza wartości indeksów i przekazuje je do systemu informacyjnego, • interfejs umożliwiający przekazywanie zleceń z domów maklerskich do systemu notującego, • system dystrybucji informacji giełdowych – program odpowiedzialny za przekazywanie i rozpowszechnianie drogą satelitarną wszystkich informacji dotyczących złożonych zleceń, zawarcia transakcji, zawieszenia notowań instrumentu finansowego i wiele innych. Informacje wysyłane są jednocześnie do: 10 Zasady obrotu giełdowego – Komisji Nadzoru Finansowego – instytucji nadzorującej rynek, – Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych – instytucji rozliczającej wszystkie transakcje zawarte na giełdzie, – agencji informacyjnych i innych dystrybutorów informacji. Oczywiście, w zależności od statusu odbiorcy informacji, zakres przesyłanych do niego informacji jest różny. Architektura systemu WARSET 11 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Rynki giełdowe Obrót instrumentami finansowymi na Głównym Rynku GPW (regulowanym) odbywa na jednym z dwóch rynków: podstawowym lub równoległym. Dopuszczenia instrumentów na jeden z rynków dokonuje Zarząd Giełdy, kierując się kryteriami określonymi w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 października 2005 r. – w przypadku rynku podstawowego (zwanego też rynkiem oficjalnych notowań giełdowych) lub w Regulaminie Giełdy – w przypadku rynku równoległego. Szczegółowe zasady dopuszczenia do obrotu giełdowego zostały określone w Regulaminie Giełdy. W tym miejscu warto jedynie zaznaczyć, że instrumenty finansowe (w tym akcje) mogą być dopuszczone do obrotu na giełdzie, o ile: • KNF zatwierdziła prospekt emisyjny dotyczący danego instrumentu, • ich zbywalność jest nieograniczona, • w stosunku do emitenta instrumentu nie toczy się postępowanie upadłościowe lub likwidacyjne. Do obrotu na rynku podstawowym kwalifikowane są akcje spełniające kryteria odpowiedniej wartości i rozproszenia, których emitenci ogłaszali sprawozdania finansowe za ostatnie trzy lata. Na rynku równoległym notowane są pozostałe papiery – akcje najmniejszych spółek oraz jedna seria obligacji korporacyjnych. Papiery wartościowe wszystkich spółek notowanych na rynku regulowanym są kwalifikowane do 3 segmentów: 5 PLUS – jeżeli ich kapitalizacja nie przekracza 50 mln euro, 50 PLUS – gdy kapitalizacja spółki mieści się w przedziale od 50 do 250 mln euro, 250 PLUS – gdy wartość kapitalizacji przekroczy 250 mln euro. Wartość kapitalizacji spółki, liczona jako średnia arytmetyczna kapitalizacji z trzech ostatnich miesięcy, jest jedynym kryterium kwalifikacji do segmentu. 12 Zasady obrotu giełdowego 30 sierpnia 2007 roku został uruchomiony rynek NewConnect. Ma status rynku zorganizowanego, lecz prowadzony jest przez GPW poza rynkiem regulowanym w formule alternatywnego systemu obrotu. To nowa propozycja GPW dla inwestorów akceptujących podwyższone ryzyko, w zamian za potencjalnie wysoki zwrot z inwestycji. To oferta dla młodych rozwijających się firm, działających zwłaszcza w obszarze nowych technologii (choć oczywiście możliwe jest także notowanie firm z innych branż), którym zastrzyk kapitału otworzy możliwość wykorzystania potencjału tkwiącego w ich innowacyjności, a w efekcie da szansę na rozwój uwieńczony awansem do grona dużych i wartościowych polskich spółek. Rynek NewConnect oferuje bardziej liberalne wymogi formalne i obowiązki informacyjne, a co za tym idzie - tańsze pozyskanie kapitału. W założeniu ma także być etapem w drodze spółki na Główny Rynek GPW. Zasady notowania instrumentów na NewConnect są podobne do obowiązujących na rynku podstawowym. 13 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Jaki instrument w jakim systemie notowań? Na obu rynkach instrumenty finansowe są notowane w jednym z dwóch systemów notowań: • w systemie notowań jednolitych lub • w systemie notowań ciągłych. Decyzje o tym, w jakim systemie są notowane poszczególne instrumenty finansowe podejmuje Zarząd Giełdy. Głównym kryterium klasyfikacji jest płynność obrotu. Istnieje możliwość przeniesienia akcji spółki z notowań jednolitych do notowań ciągłych. Jest to możliwe, gdy akcje spółki wykażą się odpowiednio wysoką płynnością i wartością obrotów. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym przeniesieniu akcji danej spółki do notowań ciągłych jest podpisanie przez nią umowy z animatorem emitenta 3, który będzie wykonywał swe obowiązki na zasadach określonych dla animatora rynku. Możliwa jest również zmiana systemu notowań w odwrotnym kierunku – akcje spółki z notowań ciągłych mogą trafić do notowań jednolitych. Główną przyczyną takiej sytuacji jest znaczący spadek płynności obrotu. Niezależnie od tego, w jakim systemie notowane są dane akcje, obligacje czy instrumenty pochodne, jednostką transakcyjną jest jedna sztuka. Kursy, po których zawierane są transakcje instrumentami finansowymi (w tym akcjami) ustalane są na giełdzie na podstawie złożonych przez inwestorów zleceń kupna i sprzedaży. Wszystkie zlecenia trafiają do systemu komputerowego giełdy, który automatycznie kojarzy je ze sobą według ściśle określonych reguł. 3 14 Szczegóły na stronie 38. Zasady obrotu giełdowego Transakcje zawierane są podczas sesji giełdowych, które odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach 8.30–16.35. Notowania w systemie jednolitym Charakterystykę systemów notowań na warszawskiej giełdzie rozpoczniemy od systemu kursu jednolitego, zwanego popularnie notowaniami jednolitymi. W tym systemie notowane są: • akcje spółek o małej płynności, • prawa poboru z akcji, które są notowane w tym systemie, • prawa do akcji, które będą notowane w tym systemie, • produkty strukturyzowane. Transakcje w systemie jednolitym zawierane są w dwóch, z góry określonych momentach sesji. Są to tzw. fixingi, podczas których na podstawie złożonych wcześniej zleceń, ustala się jedną cenę, po której realizowane są zlecenia. Procedura taka odbywa się dwukrotnie w cią­gu dnia. Jak przebiegają notowania jednolite? Sesja giełdowa podzielona jest na kilka części – tzw. faz. W pierwszej fazie sesji – nazywanej „przed otwarciem”, inwestorzy wyłącznie składają, modyfikują i anulują zlecenia, ale transakcje nie są zawierane. Na bieżąco wyliczany jest i publikowany teoretyczny kurs otwarcia. Ta część sesji trwa od 8.00 do 11.00. Następnie rozpoczyna się faza interwencji, która trwa 15 minut. W czasie jej trwania domy maklerskie działające jako animatorzy rynku mogą modyfikować wcześniej złożone przez siebie zlecenia tak, aby zwiększyć płynność obrotu danym instrumentem. Jeżeli dany instrument (np. akcja) nie posiada animatora rynku, wszyscy inwestorzy mogą modyfikować złożone przez siebie zlecenia. Modyfikacji zleceń można dokonać tylko poprzez: • zwiększenie wolumenu złożonego zlecenia, • zwiększenie limitu ceny w zleceniach kupna, • zmniejszenie limitu ceny w zleceniach sprzedaży. O godzinie 11.15 następuje pierwsze na danej sesji wyznaczenie kursu jednolitego, zwane fixingiem. Kurs fixingowy określany jest automatycznie przez system komputerowy giełdy, na podstawie złożonych wcześniej zleceń. Określanie kursu jednolitego odbywa się przy zastosowaniu kilku podstawowych zasad: • dążenia do jak największego wolumenu obrotu, 15 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie • dążenia do zrównoważenia popytu i podaży, czyli minimalizacji różnicy pomiędzy liczbą papierów w zleceniach sprzedaży i zleceniach kupna, które można zrealizować przy określonym kursie, • dążenia do jak najmniejszych wahań kursów, czyli minimalizacji różnicy pomiędzy określanym kursem a kursem odniesienia4. Zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu ceny i czasu złożenia zlecenia. Priorytet ceny oznacza, że: • zlecenia kupna z wyższym kursem realizowane są przed zleceniami kupna z niższym kursem, • zlecenia sprzedaży z niższym kursem realizowane są przed zleceniami sprzedaży z wyższym kursem. Priorytet czasu oznacza, że, w przypadku gdy dwa złożone zlecenia mają taki sam kurs, jako pierwsze jest realizowane to zlecenie, które zostało złożone wcześniej. Po wyznaczeniu kursu fixingowego następuje realizacja zleceń. Jako pierwsze realizowane są zlecenia po każdej cenie (PKC), zlecenia kupna z limitem wyższym od określonego kursu oraz zlecenia sprzedaży z limitem niższym niż określony kurs. Zlecenia te realizowane są w całości. Następnie realizowane są zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) i zlecenia z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu – obie te grupy zleceń potencjalnie mogą podlegać alokacji, czyli mogą być zrealizowane w części lub nawet nie zostać zrealizowane wcale. Jeżeli wśród zleceń po każdej cenie oraz zleceń z limitem kursu są zlecenia z limitem aktywacji, będą one zrealizowane jako ostatnie w kolejności. Oczywiście, niezrealizowane zostaną wszystkie zlecenia kupna z limitem ceny niższym oraz zlecenia sprzedaży z limitem ceny wyższym niż określony kurs. Jeżeli wyznaczenie kursu jednolitego w dopuszczalnych przedziałach (widełkach) nie jest możliwe i nie można zawrzeć żadnej transakcji, podawany jest tzw. kurs nietransakcyjny wyznaczony odpowiednio na dolnych lub górnych widełkach, który jest kursem odniesienia dla następnego fixingu. 4 16 Szczegóły dotyczące kursu odniesienia – patrz str. 21. Zasady obrotu giełdowego Po określeniu kursu jednolitego, rozpoczyna się kolejna faza sesji – dogrywka. Inwestorzy w czasie tej fazy sesji mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu. Dogrywka trwa 30 minut i kończy się o 11.45. Po zakończeniu dogrywki, rozpoczyna się przyjmowanie zleceń na drugi fixing, czyli zaczyna się ponownie faza przed otwarciem, która trwa od 11.45 do 14.45. O 14.45 ponownie następuje faza interwencji. Po określeniu kursu jednolitego o godz.15.00 rozpoczyna się druga już tego dnia dogrywka, trwająca tak jak poprzednia pół godziny. Po jej zakończeniu, o godzinie 15.30, inwestorzy, którzy są tym zainteresowani, mogą do godziny 16.35 składać zlecenia na następną sesję. Notowania ciągłe W systemie notowań ciągłych notowane są następujące instrumenty: • akcje spółek o dużej płynności wchodzących w skład indeksów WIG20, mWIG40, sWIG80 oraz akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, • akcje nowo wprowadzonych spółek, • pozostałe akcje o wystarczającej płynności, • prawa pierwszeństwa z obligacji, • obligacje – przede wszystkim skarbowe, • certyfikaty inwestycyjne, • prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie, • prawa do akcji (PDA), które będą notowane w tym systemie, • wszystkie instrumenty pochodne – kontrakty terminowe, jednostki indeksowe MiniWIG20 i opcje, • produkty strukturyzowane. W czasie notowań ciągłych cena na każdy notowany instrument zmienia się wielokrotnie. Do transakcji dochodzi wtedy, gdy złożone przez inwestora zlecenie trafia na odpowiadające jego warunkom zlecenie z przeciwległej strony rynku (zlecenie sprzedaży spotka „odpowiadające mu” zlecenie kupna, a zlecenie kupna – „odpowiadające mu” zlecenie sprzedaży). Jak przebiegają notowania ciągłe? Przed rozpoczęciem sesji, w godz. 8.00 – 9.00, a dla kontraktów terminowych, jednostek indeksowych i opcji w godz. 8.00 – 8.30, inwestorzy składają zlecenia na otwarcie notowań ciągłych. W tym czasie nie są zawierane żadne transakcje. 17 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie O godzinie 9.00, a w przypadku kontraktów terminowych, jednostek indeksowych i opcji o godz. 8.30, na podstawie złożonych zleceń określany jest tzw. kurs otwarcia notowań ciągłych. Kurs ten wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu – tak jak w przypadku notowań jednolitych. Kurs otwarcia notowań ciągłych wyznaczany jest w oparciu o wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia. Po jego wyznaczeniu rozpoczyna się faza notowań ciągłych trwająca do godziny 16.10. W tym czasie kupujący i sprzedający składają zlecenia, które po przekazaniu na giełdę są na bieżąco realizowane lub też trafiają do arkusza zleceń. Do arkusza trafiają te zlecenia, których nie można zrealizować natychmiast po ich przekazaniu na giełdę. Zlecenia, które trafiły do arkusza czekają na pojawienie się przeciwstawnych zleceń o odpowiedniej cenie, umożliwiających zawarcie transakcji. Przy realizacji zleceń w notowaniach ciągłych również obowiązują dwa priorytety: ceny i cza­su. Podczas notowań ciągłych obowiązuje zasada, że transakcje są zawierane po kursie równym limitowi ceny zlecenia, które oczekuje w arkuszu na realizację. Przykładowo, jeżeli w arkuszu jest zlecenie sprzedaży z ceną realizacji 100 zł, a inwestor złoży zlecenie kup­na z kursem 102 zł, zostanie zawarta transakcja i inwestor nabędzie akcje po kursie 100 zł, czyli po cenie realizacji zlecenia sprzedaży, które oczekiwało w arkuszu. W czasie notowań ciągłych może się wydarzyć specyficzna sytuacja, nazywana rów­noważeniem rynku. Występuje ona wówczas, gdy złożone zlecenie doprowadziłoby do zawarcia transakcji po kursie, który wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań kursów (widełki) lub gdy złożone zlecenie „po każdej cenie” (PKC) nie może zostać zrealizowane w całości. W takiej sytuacji giełda automatycznie zawiesza przyjmowanie zleceń dla danego instrumentu, a następnie ogłasza tzw. równoważenie rynku. W przypadku ogłoszenia równoważenia rynku zlecenie, które je wywołało jest automatycznie przyjmowane do systemu giełdowego i widoczne w arkuszu. Równoważenie rynku polega na przeprowadzeniu mini fazy przed otwarciem – przyjmowane 18 Zasady obrotu giełdowego są zlecenia, na podstawie których – przy zastosowaniu procedury fixingu – wyznaczany jest kurs równowagi. Po jego wyznaczeniu kontynuowane są notowania ciągłe. W szczególnej sytuacji giełda może rozszerzyć widełki wahań kursu w celu łatwiejszego wyznaczenia kursu równowagi i kontynuowania notowań. Notowania ciągłe kończą się wyznaczeniem kursu zamknięcia. Jest on określany na podstawie zleceń złożonych przez inwestorów w czasie notowań ciągłych, które do tej pory nie zostały zrealizowane oraz zleceń złożonych pomiędzy godz.16.10 a 16.20. Kurs zamknięcia wyznaczany jest przy zastosowaniu procedury fixingu o godzinie 16.20. Zastosowanie procedury fixingu służy wyznaczeniu rzetelnej ceny na rynku – kursu, który jest brany pod uwagę przy wycenie portfeli akcji, a także stanowi punkt odniesienia dla następnej sesji. W przypadku gdy na fixingu nie dojdzie do zawarcia transakcji, kursem zamknięcia jest kurs ostatniej transakcji z da­nej sesji. Po fixingu na zamknięcie od 16.20 do 16.30 trwa dogrywka. W ciągu 10 minut inwestorzy mogą składać zlecenia i zawierać transakcje po kursie określonym na fixingu na zamknięcie. Po jej zakończeniu, w godz.16.30–16.35, inwestorzy mogą składać zlecenia na otwarcie notowań ciągłych na następną sesję. Nadzór Giełdy nad przebiegiem notowań Nadzór nad przebiegiem i porządkiem sesji giełdowej sprawuje przewodniczący sesji. Podejmuje on wszystkie najważniejsze decyzje dotyczące obrotu giełdowego, określone w przepisach giełdowych: może np. przedłużyć czas wprowadzania zleceń maklerskich na sesję, zawiesić przyjmowanie zleceń, zawiesić obrót giełdowy danym instrumentem lub nawet przerwać sesję, jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo obrotu lub interes jego uczestników. 19 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Dokładność ustalania kursów Kurs poszczególnych instrumentów może być określany z różną dokładnością. Dokładność określania kursu zależy głównie od rodzaju instrumentu lub jego aktualnej ceny. Akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa kurs* dokładność określenia kursu kurs ≤ 50 do 0,01 50 < kurs ≤ 100 do 0,05 100 < kurs ≤ 500 do 0,10 kurs > 500 do 0,50 Obligacje i listy zastawne (kurs podawany w procentach wartości nominalnej) kurs* dokładność określenia kursu wartość nominalna obligacji < 100 do 0,1 punktu procentowego wartość nominalna obligacji ≥ 100 do 0,01 punktu procentowego Pozostałe instrumenty instrument dokładność określenia kursu Certyfikaty inwestycyjne 0,01 Kontrakty terminowe na indeksy 1 pkt indeksowy Kontrakty terminowe na waluty 0,01 Kontrakty terminowe na akcje 0,01, gdy kurs kontraktu nie przekracza 5 0,05, gdy kurs kontraktu przekracza 5 Kontrakty terminowe na obligacje do 0,01 punktu procentowego MiniWIG20 0,01 Opcje na indeks WIG20 0,01 pkt. indeksowego, gdy kurs opcji nie przekracza 5 pkt. 0,05 pkt. indeksowego, gdy kurs opcji przekracza 5 pkt. Opcje na akcje 0,01, jeżeli kurs opcji nie przekracza 5 0,05, jeżeli kurs opcji przekracza 5 * 20 w walucie notowania Zasady obrotu giełdowego Ograniczenia wahań kursu w czasie sesji Aktualnie obowiązują dwa typy ograniczeń wahań kursów: widełki statyczne oraz widełki dynamiczne. Widełki statyczne Widełki statyczne obowiązują w obu systemach i ograniczają zmiany ceny instrumentów finansowych w stosunku do kursu odniesienia. W notowaniach jednolitych kursem odniesienia jest ostatni kurs jednolity danego papieru. W notowaniach ciągłych kursem odniesienia dla kursu wyznaczanego na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) jest kurs zamknięcia5 z dnia poprzedniego. Wyznaczony kurs na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) staje się następnie kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu zamknięcia w danym dniu. Jeżeli na otwarciu (lub na równoważeniu na otwarciu) nie zostanie wyznaczony kurs, kursem odniesienia dla kursu transakcyjnego i kursu na zamknięcie w danym dniu jest kurs zamknięcia z sesji poprzedniej. Wyjątkiem jest rynek opcji, na którym kurs odniesienia jest wartością teoretyczną danej opcji. W przypadku zmiany ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia (jeżeli taka sytuacja zdarzy się w trakcie sesji giełdowej), kursem odniesienia jest odpowiednio górne lub dolne ograniczenie wahań kursu obowiązujące przed dokonaniem tej zmiany. Na sesję, na której dany instrument (akcja, obligacja, kontrakt terminowy, opcja) będzie notowany po raz pierwszy, kurs odniesienia wyznacza i podaje do publicznej wiadomości Giełda. Notowania jednolite Dopuszczalne wahania kursów dla instrumentów, które są notowane w systemie kursu jednolitego przedstawia tabela. 5 Ew. dzienny kurs rozliczeniowy lub kurs teoretyczny, w zależności od rodzaju instrumentu. 21 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie W przypadku akcji notowanych w systemie notowań z dwukrotnym określeniem kursu jednolitego (dwukrotnym fixingiem) istnieje dodatkowe ograniczenie maksymalnych wahań kursu w ciągu sesji. Kurs jednolity akcji, w przypadku drugiego fixingu na danej sesji, może być wyższy lub niższy od pierwszego fixingu w tym dniu najwyżej o 21%, jednak nie więcej niż o 33,1% od ostatniego kursu jednolitego z poprzedniej sesji. Szczegółowy tryb zmiany ograniczeń wahań kursów określa Zarząd Giełdy. Może on również zdecydować o zmianie lub zniesieniu ograniczeń wahań kursów dla wybranych lub wszystkich papierów wartościowych. Notowania jednolite z dwoma fixingami Instrument Dopuszczalna zmiana kursów w trakcie sesji od kursu odniesienia Akcje, prawa do akcji +/–21% Prawa poboru do akcji +/–100% Obligacje +/–6 punktów procentowych Notowania ciągłe Dla instrumentów notowanych w systemie ciągłym, dopuszczalne wahania kursów przedstawia poniższa tabela. Instrument Kurs odniesienia na otwarcie Dopuszczalna zmiana kursu na otwarciu Dopuszczalna zmiana kursu w trakcie sesji – w przypadku, gdy kurs w trakcie otwarcia został określony* Akcje Kurs zamknięcia +/– 10% od kursu zamknięcia +/– 10% od kursu otwarcia Kontrakty terminowe na indeksy cen akcji Dzienny kurs rozliczeniowy +/– 5% od dziennego kursu rozliczeniowego +/– 5% od kursu otwarcia Kontrakty terminowe na kursy walut Dzienny kurs rozliczeniowy +/– 3% od dziennego kursu rozliczeniowego +/– 3% od kursu otwarcia Kontrakty terminowe na akcje Dzienny kurs rozliczeniowy +/– 5% od dziennego kursu rozliczeniowego +/– 5% od kursu otwarcia Kontrakty terminowe na obligacje skarbowe Dzienny kurs rozliczeniowy +/– 1,5 punktu procentowego od dziennego kursu rozliczeniowego +/– 1,5 punktu procentowego od kursu otwarcia Obligacje Kurs zamknięcia +/– 3% punktów procentowych od kursu zamknięcia +/– 3 punkty procentowe od kursu otwarcia Prawa pierwszeństwa z obligacji Kurs zamknięcia +/– 100% od kursu zamknięcia +/– 100% od kursu otwarcia 22 Zasady obrotu giełdowego Certyfikaty inwestycyjne Kurs zamknięcia +/– 10% od kursu zamknięcia +/– 10% od kursu otwarcia Prawa do akcji notowanych w systemie ciągłym Kurs zamknięcia +/– 10% od kursu zamknięcia +/– 10% od kursu otwarcia Prawa poboru do akcji notowanych w systemie ciągłym Kurs zamknięcia +/– 100% od kursu zamknięcia +/– 100% od kursu otwarcia Jednostki indeksowe Kurs zamknięcia z uwzględnieniem ofert na zamknięciu +/– 5% od kursu zamknięcia +/– 5% od kursu zamknięcia Opcje indeksowe Kurs teoretyczny +/– 100 pkt. od kursu odniesienia +/– 100 pkt od kursu odniesienia * w przypadku, gdy w trakcie otwarcia kurs nie został określony, dopuszczalna zmiana kursu liczona jest w stosunku do kursu zamknięcia (dziennego kursu rozliczeniowego, kursu teoretycznego) Uwaga: w tabeli nie uwzględniono możliwości rozszerzenia widełek w przypadku równoważenia. W przypadku opcji na akcje dopuszczalne ograniczenia wahań kursów są określane raz na miesiąc. W danym miesiącu kurs otwarcia, kurs transakcyjny i kurs zamknięcia opcji akcyjnych może być wyższy / niższy od kursu teoretycznego (wyznaczonego przez GPW), który jest punktem odniesiena dla kursu otwarcia, o wartość równą 5% średniej z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego miesiąca. Widełki dynamiczne6 Stanowią dodatkowe zabezpieczenie przed gwałtownymi wahaniami kursów transakcji na sesjach giełdowych. Widełki dynamiczne wyznaczają ruchomy korytarz dopuszczalnych wahań kursów, wewnątrz którego mogą się kształtować ceny instrumentów notowanych w trakcie danej sesji. Obowiązują dla niektórych instrumentów, a ich kurs odniesienia zmienia się podczas sesji w granicach ustalonych przez widełki statyczne. Zależnie od przyjętego rozwiązania, widełki dynamiczne są ustalane na podstawie: • najlepszych ofert kupna i sprzedaży, • kursu teoretycznego lub • kursu ostatniej transakcji. Jak funkcjonują widełki dynamiczne? Widełki dynamiczne działają tylko w trakcie notowań ciągłych. Na Giełdzie widełki dynamiczne wyznaczane są na podstawie: 6 Więcej szczegółów na temat widełek dynamicznych można znaleźć na stronie Giełdy – www.gpw.pl/widelki 23 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie • kursu każdej transakcji realizującej całe zlecenie, • kursu transakcji realizującej ostatnią część zlecenia, które natychmiast po wejściu do systemu notującego było zrealizowane w kilku transakcjach. Widełki dynamiczne działają w granicach wyznaczonych przez nadrzędne wobec nich widełki statyczne. W przypadku złożenia zlecenia z ceną przekraczającą dopuszczalne widełki, system giełdowy uniemożliwia zawarcie transakcji „zamrażającej” instrument, na który zostało złożone takie zlecenie (analogicznie, jak w przypadku widełek statycznych). Widełki dynamiczne dają co najmniej dwojakie korzyści: • zwiększają bezpieczeństwo obrotu, • ponieważ są węższe niż widełki statyczne, nie pozwalają na zbyt gwałtowne zmiany ceny i znacznie zmniejszają prawdopodobieństwo realizacji błędnego zlecenia o dużej wartości. Przykład Wchodzące do systemu zlecenie realizowane jest w trzech transakcjach. Kurs ostatniej transakcji (kurs odniesienia dla widełek dynamicznych) wynosi 1000 – widełki wyznaczone są na poziomie 970–1030. Realizacja transakcji po kursach odpowiednio 1000, 996, 990 – zmiana kursu odniesienia dla widełek dynamicznych na 990 następuje dopiero po zawarciu ostatniej transakcji dla tego zlecenia. Nowe widełki dynamiczne wyznaczone są na poziomie 960–1020. Przykład Wchodzące do systemu zlecenie powoduje „zamrożenie” instrumentu. Kurs ostatniej transakcji (kurs odniesienia dla widełek dynamicznych) wynosi 1000 – widełki wyznaczone są na poziomie 970–1030. Teoretycznie realizacja transakcji powinna nastąpić odpowiednio po kursach 1000, 980, 965 – jednak trzecia transakcja zostałaby zawarta poza widełkami dynamicznymi. W tej sytuacji, żadna transakcja nie jest realizowana, instrument ulega „zamrożeniu” 24 Zasady obrotu giełdowego Szerokość widełek dynamicznych dla wybranych instrumentów (IV kwartał 2008): Rynek kasowy Instrument Wysokość dynamicznych ograniczeń wahań kursu Akcje wchodzące w skład indeksu WIG20 3,5% Akcje wchodzące w skład indeksu mWIG40 4,5% Pozostałe akcje 6,5% Obligacje 2 punkty procentowe Prawa poboru 6,5%, jeżeli Zarząd Giełdy najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień pierwszego notowania prawa poboru nie określi innej wysokości dynamicznych ograniczeń wahań kursu Prawa do nowych akcji W przypadku praw do nowych akcji spółki, której akcje wchodzą w skład indeksu WIG20 lub mWIG40 analogicznie jak dla takich akcji, w innych przypadkach – 6,5% Certyfikaty inwestycyjne 6,5% Prawa pierwszeństwa z obligacji 35% Warranty 40% Certyfikaty indeksowe Każdorazowo określana przez Zarząd Giełdy najpóźniej w przeddzień pierwszego notowania certyfikatów Instrument Wysokość widełek oraz jednostka miary Kontrakty terminowe WIG20 25 punktów indeksowych Kontrakty terminowe mWIG40 30 punktów indeksowych Kontrakty terminowe na akcje 3,5% Kontrakty terminowe na obligacje 0,4 punktu procentowego Kontrakty terminowe na waluty 4 zł Opcje na indeks Połowa wartości, o której mowa w § 26 ust.4 Rozdziału II Szczegółowych zasad obrotu giełdowego Opcje na kursy akcji Połowa wartości, o której mowa w § 28 ust.3 Rozdziału II Szczegółowych zasad obrotu giełdowego Jednostki indeksowe 5 zł Rynek terminowy 25 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Co trzeba wiedzieć o zleceniach? Zlecenie to informacja o tym, co i na jakich warunkach inwestor chce kupić lub sprzedać na giełdzie. Inwestorzy mogą składać zlecenia na giełdę jedynie poprzez biura maklerskie, w których mają rachunki. Zlecenia można składać na kilka sposobów: • przez Internet, • telefonicznie, • osobiście w domu maklerskim, • wysyłając zlecenie faksem. Składając zlecenie inwestor musi określić następujące elementy: • rodzaj zlecenia, czyli czy chce kupić, czy sprzedać, • nazwę instrumentu finansowego, który ma być przedmiotem transakcji, • cenę, po której chce dokonać transakcji, czyli tzw. limit ceny lub rodzaj zlecenia bez limitu ceny, • liczbę instrumentów, które chce kupić lub sprzedać (tzw. wolumen zlecenia), • termin ważności zlecenia, • dodatkowe warunki realizacji zlecenia. Zlecenia złożone przez inwestorów w punktach obsługi klienta (POK‑ach) całego kraju są przekazywane do central domów maklerskich, gdzie system komputerowy je weryfikuje. Weryfikacja obejmuje m.in. sprawdzenie, czy inwestor, który chce sprzedać akcje, posiada je na swoim rachunku, a ten, który chce je kupić, ma wystarczającą ilość pieniędzy na ich kupno. Po pomyślnej weryfikacji zlecenia inwestor otrzymuje potwierdzenie jego złożenia, a dom maklerski na podstawie zlecenia klienta składa na giełdę tzw. zlecenie maklerskie. Dzięki pełnej automatyzacji całego procesu, sprawności systemu oraz jego integracji z systemami domów maklerskich, cała procedura trwa dosłownie chwilę. 26 Zasady obrotu giełdowego Zlecenie maklerskie złożone na giełdę trafia do tzw. arkusza zleceń. W arkuszu zleceń, wszystkie zlecenia na dany instrument są automatycznie porządkowane i czekają na realizację. Ponieważ arkusz zleceń jest cały czas widoczny dla inwestorów, mogą oni na bieżąco, w miarę napływających zleceń, śledzić to, co się dzieje na rynku. Jak już wspomnieliśmy, o kolejności, w jakiej realizowane są zlecenia, decyduje przede wszystkim cena zgłoszona przez inwestora, a następnie czas złożenia zlecenia. Ci, którzy chcą kupić drożej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą kupić taniej, a ci, którzy chcą sprzedać taniej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą sprzedać drożej. W przypadku, gdy dwóch lub więcej inwestorów złożyło zlecenia z tą samą ceną, o kolejności, w jakiej będą realizowane ich zlecenia decyduje czas zgłoszenia tych zleceń do systemu giełdowego. Wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia są anonimowe, co oznacza, że inwestorzy nie wiedzą z kim mogą potencjalnie zawrzeć transakcje. Ograniczenie wielkości zlecenia W trosce o bezpieczeństwo obrotu giełdowego, giełda wprowadziła ograniczenia maksymalnego wolumenu zlecenia dla instrumentów pochodnych. Ograniczenia przedstawia poniższa tabela. Instrument Maksymalny wolumen zlecenia kontrakty terminowe na indeksy i obligacje 500 kontraktów kontrakty terminowe na waluty i akcje 100 kontraktów opcje 500 opcji jednostki indeksowe 1000 jednostek Rodzaje zleceń Dzięki rozbudowanemu systemowi zleceń, Giełda umożliwia inwestorom realizowanie różnorodnych strategii inwestycyjnych. Zasadniczy podział zleceń stosowanych 27 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie w obrocie giełdowym uwzględnia dwa ich podstawowe rodzaje: zlecenia z limitem ceny i zlecenia bez limitu. Zlecenia z limitem ceny W zleceniach tych inwestor dokładnie określa kurs (zwany inaczej limitem ceny), po jakiem chce kupić lub sprzedać dany walor. W zleceniu kupna określony przez inwestora limit, to maksymalny kurs, po którym jest skłonny kupić dany instrument, natomiast w zleceniu sprzedaży, określony limit, to kurs minimalny, po którym inwestor godzi się sprzedać dany instrument. Na przykład, jeżeli inwestor złoży zlecenie kupna 50 akcji spółki „A” określając limit ceny na 100 zł, oznacza to, że chce kupić akcje nie drożej niż po 100 zł. Inwestorzy muszą pamiętać, że w zleceniach na poszczególne instrumenty finansowe obowiązuje sposób określania limitu ceny: • w zleceniach na akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa, certyfikaty inwestycyjne, jednostki indeksowe i opcje akcyjne limit ceny podaje się w złotych, • w zleceniach na obligacje limit ceny podaje się w procentach wartości nominalnej obligacji, • w zleceniach na kontrakty terminowe limit ceny podaje się w punktach (dla kon- traktów indeksowych), w złotych (dla kontraktów na akcje i waluty) lub procentach wartości nominalnej (dla kontraktów na obligacje), • w zleceniach na opcje indeksowe limit ceny podaje się w punktach. Zlecenia z limitem ceny składają inwestorzy, którzy mają określony pogląd na to, po jakiej cenie dokonać transakcji i nie chcą się zdać na przypadek. Czasami inwestor, dla którego cena, po której dokona transakcji jest ważniejsza niż czas jej realizacji, musi poczekać na realizację swojego zlecenia, ponieważ na rynku nie ma aktualnie nikogo, kto jest skłonny zawrzeć transakcję po cenie, którą zaproponował. Inwestor musi pamiętać, że im bardziej korzystną dla siebie cenę poda, tym dłużej może czekać na realizację swojego zlecenia. W rzeczywistości, kupujący może nabyć np. akcje po cenie niższej niż wynosił określony przez niego limit, a sprzedający może sprzedać akcje po cenie wyższej niż wynosił określony przez niego limit, co pokazuje przykład zamieszczony na stronie 33. 28 Zasady obrotu giełdowego Zlecenia bez limitu ceny Zlecenia bez limitu są przeznaczone dla inwestorów, którzy chcą kupić akcje „za wszelką cenę”, czyli dla tych, którzy nie chcą długo czekać na realizację zlecenia i ważniejsze jest dla nich to, że w ogóle dokonają transakcji, niż to, po jakiej cenie to zrobią. Wśród zleceń bez limitu ceny, inwestor ma do wyboru trzy możliwości: Inwestorzy powinni pamiętać, że żadnych zleceń bez limitu ceny (PKC, PCR, PCRO) nie można składać na opcje, prawa pierwszeństwa, prawa poboru, a także na pierwszą sesję notowań danego instrumentu na giełdzie. Zlecenie po każdej cenie (PKC) Jeżeli inwestorowi zależy przede wszystkim na szybkim zawarciu transakcji, nie chce ryzykować, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, a jednocześnie akceptuje cenę, która jest aktualnie dostępna na rynku, składa zlecenie po każdej cenie (PKC). Podstawową cechą tego zlecenia, oprócz braku limitu ceny, jest konieczność jego realizacji w 100%. Przykład W trakcie notowań ciągłych inwestor składa zlecenie kupna PKC 100 akcji spółki „B”. W arkuszu po stronie sprzedaży oczekuje na realizację zlecenie sprzedaży 150 akcji spółki „B” po cenie 60 zł. W takiej sytuacji, złożone zlecenie PKC zostanie zrealizowane w całości – inwestor nabędzie 100 akcji po cenie 60 zł za sztukę. Zlecenie po cenie rynkowej (PCR) Jeżeli inwestor chce nabyć lub sprzedać akcje po najlepszej cenie, jaka jest aktualnie dostępna na rynku i zgadza się, że jego zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, może wybrać zlecenie po cenie rynkowej (PCR). Zlecenia PCR mogą być składane wyłącznie w trakcie notowań ciągłych, za wyjątkiem okresu równoważenia rynku. Zlecenia 29 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie PCR są realizowane natychmiast po ich złożeniu, po najlepszej cenie, jaką można aktualnie uzyskać na rynku, czyli po cenie najlepszego, oczekującego w arkuszu zlecenia przeciwnego. Zlecenie PCR nie zostanie przyjęte przez system, jeżeli po przeciwnej stronie w arkuszu zleceń nie będzie żadnego zlecenia przeciwstawnego z limitem ceny. Jeżeli inwestor złoży takie zlecenie musi być bardzo uważny – sytuacja na rynku może się bardzo szybko zmienić, co może spowodować, że transakcja zostanie zawarta po niezbyt korzystnym dla inwestora kursie. Jeżeli zlecenie nie zostanie zrealizowane w całości, część, która pozostanie, stanie się zleceniem z limitem równym ostatniej zawartej transakcji. Przykład Inwestor składa zlecenie sprzedaży PCR 100 akcji spółki „C”. Po stronie kupna w arkuszu oczekuje na realizację zlecenie kupna 200 akcji spółki „C” po cenie 15 zł. W takiej sytuacji złożone zlecenie PCR zostanie zrealizowane w całości po cenie 15 zł. Jeżeli po stronie kupna zlecenie opiewałoby tylko na 50 akcji, a nie na 200, złożone zlecenie sprzedaży PCR zostałoby zrealizowane w części – inwestor sprzedałby 50 sztuk po 15 zł. Pozostała część jego zlecenia (50 akcji) pozostałaby w arkuszu z limitem 15 zł. Jeżeli natomiast po stronie kupna nie byłoby żadnego zlecenia z limitem, złożone zlecenie PCR zostałoby odrzucone przez system giełdowy. Zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie (PCRO) Zlecenia tego typu są bardzo podobne do omówionych powyżej zleceń PCR. Składają je inwestorzy, którzy są zainteresowani zawarciem transakcji po kursie, który zostanie ustalony na otwarciu, zamknięciu notowań ciągłych lub na fixingu w notowaniach jednolitych. Podobnie jak poprzednie zlecenie, także zlecenie PCRO, nie musi być zrealizowane w całości, a niezrealizowana jego część stanie się zleceniem z limitem ceny równym odpowiednio: kursowi otwarcia, kursowi zamknięcia, kursowi jednolitemu lub kursowi określonemu w wyniku równoważenia rynku. Składając to zlecenie trzeba pamiętać, że nie może ono zawierać dodatkowych warunków: limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej. Dla składającego ważne jest także to, że zleceń PCRO nie można modyfikować w fazie interwencji. Inwestor, który zdecyduje się złożyć takie zlecenie musi wiedzieć, że zlecenia takie wpływają na ustalenie kursu. 30 Zasady obrotu giełdowego Jak długo zlecenie może być ważne? Do dyspozycji inwestorów jest kilka możliwości określenia terminu ważności zlecenia. Określając termin, do którego ważne jest zlecenie, inwestor decyduje, jak długo aktualna jest jego strategia inwestycyjna. Zlecenie z określoną datą ważności składają głównie inwestorzy mający sprecyzowaną strategię działania. Wiedzą, po jakiej cenie chcą dokonać transakcji i określają moment w czasie (datę), do którego zlecenie ma być ważne. Jeżeli do tego terminu zlecenie nie zostanie zrealizowane, traci ważność. Oprócz zleceń z określonym terminem ważności, inwestorzy mają do wyboru następujące zlecenia: • ważne do końca sesji – zlecenie takie składa inwestor, który chce zawrzeć transakcję tylko w czasie tej sesji, na którą składa zlecenie. Oczywiście, istnieje ryzyko, że zlecenie nie zostanie zrealizowane w czasie jej trwania, • zlecenie bez określonego terminu ważności – jest ważne do końca roku kalendarzowego; pozostaje w arkuszu tak długo, aż zostanie zrealizowane lub anulowane przez inwestora, • zlecenie wykonaj lub anuluj (WuA) – zlecenie takie składa inwestor, który chce kupić lub sprzedać określoną liczbę akcji i nie chce, aby jego zlecenie było realizowane w częściach, w kilku transakcjach. Takie zlecenie musi być zrealizowane w całości w momencie przekazania go na giełdę. Jeżeli jest to niemożliwe, traci ważność. • Ważne do pierwszego wykonania (WiN). W notowaniach ciągłych zlecenie musi zostać zrealizowane - przynajmniej częściowo - natychmiast po wprowadzeniu zlecenia do systemu giełdowego. Niezrealizowana część jest eliminowana przez system. Zlecenia składane w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie/zamknięcie/równoważenie ważne jest do momentu zakończenia tej fazy, przy czym niezrealizowana w trakcie otwarcia część zlecenia jest eliminowana przez system. 31 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Warto dodać, że pomimo podanych powyżej zasad, zlecenia mogą być usunięte decyzją Zarządu GPW lub wskutek operacji na papierach wartościowych: po ostatnim notowaniu akcji z prawem do dywidendy, po ostatnim notowaniu z prawem poboru oraz przed pierwszym notowaniem po splicie akcji. Dodatkowe warunki wykonania zlecenia Poza ceną i terminem ważności inwestor może również określić dodatkowe warunki wykonania swojego zlecenia. Należą do nich: • określenie minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin), • określenie limitu aktywacji (LimAkt), • określenie wielkości (wolumenu) ujawnienia (WUJ). Zlecenie z warunkiem minimalnej wielkości (wolumenu) wykonania (Wmin) Przy składaniu zlecenia określa się minimalną wielkość, w której musi być ono wykonane. Złożone zlecenie jest realizowane w całości lub częściowo, co najmniej w określonej przez inwestora minimalnej ilości. Jeżeli zlecenie zostanie zrealizowane częściowo - niezrealizowana część zlecenia staje się zleceniem bez warunku wielkości minimalnej. Jeżeli w momencie jego złożenia nie jest możliwa realizacja w określonej minimalnej ilości - jest ono eliminowane przez system. Przykład Inwestor składa zlecenie kupna 500 akcji spółki „C” z limitem 100 zł i minimalną wielkością wykonania 100 akcji. Oznacza to, że chce kupić w sumie 500 akcji, jednak nie mniej niż 100, po kursie 100 zł. Jeżeli będzie to możliwe, najpierw zostanie zrealizowana minimalna część zlecenia – nabędzie 100 akcji, a następnie pozostałą część. Jeżeli nie będzie to możliwe, zlecenie straci ważność. Zlecenie z wielkością ujawnioną (WUJ) Zlecenia z wielkością ujawnioną są najczęściej stosowane przez inwestorów składających duże zlecenia, którzy nie chcą, aby inni dowiedzieli się, jakie są ich prawdziwe zamiary, ponieważ mogłoby to znacząco wpłynąć na kurs akcji. Ujawnienie chęci zakupu dużej liczby akcji spowoduje, że sprzedający podniosą ceny, czyli wzrośnie kurs akcji. 32 Zasady obrotu giełdowego Natomiast widoczne w całości duże zlecenie sprzedaży może doprowadzić do dużego spadku kursu. Budowa tego zlecenia przypomina górę lodową – na powierzchni widoczna jest tylko jego część ujawniona przez inwestora; pod nią, jak pod powierzchnią wody, kryje się reszta – pozostała część zlecenia niewidoczna dla innych inwestorów. Wielkość ujawniana zlecenia nie może być mniejsza niż 100 jednostek transakcyjnych. Przykład Inwestor składa zlecenie kupna 100.000 akcji spółki „D” i określa jego wielkość ujawnianą na 5000 akcji. Oznacza to, że dla innych inwestorów będzie widoczna tylko część zlecenia opiewająca na 5000 akcji. Pozostałe części, po 5000, będą się pojawiać sukcesywnie, gdy poprzednie zostaną zrealizowane w całości. Zlecenie z limitem aktywacji – limit aktywacji (LimAkt) Zlecenia z limitem aktywacji są chyba najbardziej skomplikowane, ale bardzo użyteczne i popularne wśród inwestorów. Inwestor ma do dyspozycji dwa rodzaje zleceń tego typu: zlecenie popularnie zwane STOP LIMIT oraz STOP LOSS. W zleceniu typu STOP LIMIT inwestor musi określić dwa limity: limit aktywacji – czyli poziom kursu na rynku, po przekroczeniu którego jego zlecenie „uaktywni się”, oraz limit, po którym jego zlecenie ma zostać zrealizowane. W przypadku zleceń typu STOP LOSS inwestor określa tylko limit aktywacji. Gdy cena akcji na rynku osiągnie poziom określony jako limit aktywacji, zlecenie staje się „widoczne“ na rynku jako zlecenie PKC, czyli akceptujące dowolny kurs. Inwestor nie może określić limitów aktywacji oraz limitów realizacji zlecenia dowolnie, ponieważ obowiązują go pewne reguły. • W przypadku zleceń kupna w momencie złożenia zlecenia musi być spełniony poniższy warunek: kurs ostatniej transakcji < limit aktywacji ≤ limit realizacji. 33 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Przykład Kurs ostatniej transakcji 25 zł. Inwestor może złożyć zlecenie kupna z limitem aktywacji 26 zł i limitem realizacji 26,50 zł. • W przypadku zleceń sprzedaży w momencie jego złożenia musi być spełniony wa- runek: kurs ostatniej transakcji > limit aktywacji ≥ limit realizacji. Przykład Kurs ostatniej transakcji 25 zł. Inwestor może złożyć zlecenie sprzedaży z limitem aktywacji 24,50 zł i limitem realizacji 24,50 zł. Zlecenia takie często służą inwestorom do zabezpieczenia się przed niespodziewanymi stratami, gdy kurs akcji spadnie. Złożenie właściwego zlecenia z limitem aktywacji poniekąd zwalnia inwestora z ciągłego śledzenia, co dzieje się z kursem akcji – złożone zlecenie służy jako polisa ubezpieczeniowa zabezpieczająca przed nagłym niespodziewanym spadkiem kursu. Przykład Inwestor nabył akcje spółki „D“ po 50 zł wierząc, że ich kurs wzrośnie. Ma jednak pewne obawy, że w przypadku, gdy ceny spadną może ponieść duże straty. Aby się przed tym zabezpieczyć i nie stracić więcej niż np.10%, składa zlecenie STOP LOSS – zlecenie sprzedaży z limitem aktywacji 45 zł, które ma być zrealizowane Po Każdej Cenie. Złożone zlecenie chroni go przed stratami, ponieważ, gdy kurs spadnie i osiągnie poziom 45 zł, jego zlecenie się ujawni i zostanie zrealizowane w całości. Oczywiście, inwestor może stosować różne kombinacje zleceń w zależności od swojej strategii działania. Musi jednak pamiętać, że nie wszystkie zlecenia można składać w każdym momencie sesji oraz, że nie wszystkie kombinacje zleceń są dozwolone. Zamieszczona obok tabela przedstawia wszystkie możliwe kombinacje zleceń, które można składać na warszawskiej giełdzie oraz moment, w którym dane zlecenie może zostać złożone. 34 PCR PCRO PKC tak tak WiN tak tak tak tak tak PKC tak LimAkt tak Brak tak tak WiN NIE PRZYJMOWANE WuA DOM tak tak tak tak PCRO NIE PRZYJMOWANE WuA tak tak DZIEŃ tak tak DOM tak DZIEŃ tak WiN tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA WUJ Brak Wmin tak tak WUJ tak Wmin tak LimAkt tak LimAkt Brak WuA WuA Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA WiN WiN tak tak DOM DOM DZIEŃ tak tak DZIEŃ tak tak Wmin PCR tak LimAkt tak Brak WUJ tak tak tak tak tak tak tak Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA tak tak tak Wmin tak tak WuA WiN DOM DZIEŃ tak tak WUJ tak Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA LimAkt tak Brak WuA tak tak DOM tak tak DZIEŃ tak tak tak tak WUJ tak tak tak tak tak Wmin tak tak tak WUJ tak Wmin LimAkt tak Brak Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA Limit Limit Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA Faza notowań ciągłych Faza przed otwarciem / zamknięciem w systemie notowań ciągłych i kursu jednolitego oraz w trakcie równoważenia tak tak tak tak tak NIE PRZYJMOWANE NIE PRZYJMOWANE WuA WiN DOM DZIEŃ tak WUJ Wmin tak LimAkt Brak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak Skróty stosowane w tabeli oznaczają: Limit – zlecenie z limitem ceny PKC – zlecenie po każdej cenie PCRO – zlecenie po cenie rynkowej na otwarcie PCR – zlecenie po cenie rynkowej LimAkt – zlecenie z warunkiem limitu aktywacji Wmin – zlecenie z warunkiem wielkości minimalnej WUJ – zlecenie z warunkiem wielkości ujawnionej DZIEŃ – zlecenie z oznaczeniem ważności do końca sesji DOM – zlecenie z oznaczeniem ważności domyślnej (bezterminowej) WiN – zlecenie z oznaczeniem ważności do pierwszego wykonania WuA – zlecenie z oznaczeniem ważności wykonaj lub anuluj Brak – brak warunków dodatkowych zlecenia tak tak tak tak tak tak Brak LimAkt Wmin WUJ DZIEŃ DOM WiN WuA PCRO NIE PRZYJMOWANE PCR PKC Limit Dogrywka Zasady obrotu giełdowego Przyjmowanie zleceń rynkowych w poszczególnych fazach sesji oraz stosowanie i łączenie dodatkowych warunków i oznaczeń terminów ważności zleceń maklerskich. 35 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Przykłady realizacji zleceń Wyobraźmy sobie na rynku sytuację, którą przedstawia poniższy arkusz zleceń: Kupno Sprzedaż Liczba akcji Cena Cena Liczba akcji 40 122 123 10 10 121 124 30 30 120 125 30 10 119 126 20 20 118 127 60 W chwili gdy arkusz zleceń przedstawia się jak wyżej, inwestor składa zlecenie kupna 100 akcji. Zostanie ono różnie zrealizowane w zależności od rodzaju złożonego przez inwestora zlecenia. Jeżeli zlecenie inwestora to: • zlecenie kupna 100 akcji z limitem kursu 125 Zlecenie zostanie wykonane częściowo: inwestor nabędzie 10 akcji po 123, 30 po 124 i 30 po 125. W sumie inwestor nabędzie 70 akcji. Pozostałe 30 akcji z limitem 125, będzie oczekiwać na realizację. • zlecenie kupna 200 akcji z limitem 125 i minimalną wielkością wykonania 100. Zlecenie nie może być zrealizowane, ponieważ po stronie sprzedaży jest tylko 70 akcji (w sumie), które można sprzedać po 125: 10 po 123, 30 po 124 i 30 po 125. Takie zlecenie zostanie odrzucone. 36 Zasady obrotu giełdowego • zlecenie kupna 100 akcji po cenie rynkowej Zlecenie zostanie zrealizowane tylko częściowo – inwestor nabędzie 10 akcji po kursie 123. Niezrealizowana część zlecenia kupna (90 akcji) pozostanie w arkuszu z limitem realizacji 123. Takie zlecenie pozwala na osiągnięcie najlepszej możliwej ceny na rynku w danym momencie, ale, ponieważ realizowane jest przez pierwsze najlepsze zlecenie po stronie przeciwnej, jest spore ryzyko, że zostanie tylko częściowo zrealizowane. • zlecenie kupna 100 akcji po każdej cenie Zlecenie zostanie zrealizowane w całości – inwestor nabędzie 10 akcji po kursie 123, 30 po 124, 30 po 125, 20 po 126 i 10 po 127. Średnia cena realizacji wyniesie 124,9. • zlecenie kupna 100 akcji z limitem 125 z warunkiem wykonaj i anuluj Zlecenie będzie zrealizowane w części (70 akcji): inwestor nabędzie 10 akcji po 123, 30 po 124 i 30 po 125. Pozostała część zlecenia (30 akcji) zostanie odrzucona. • zlecenie kupna 100 akcji z limitem aktywacji 125 i limitem realizacji 127 Zlecenie uaktywni się, jeżeli zostanie zawarta transakcja po kursie 125. Po uaktywnieniu się będzie mogło być zrealizowane po kursie 127. 37 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Ważna jest płynność obrotu, czyli rola animatora Odpowiednia płynność obrotu ma podstawowe znaczenie dla przebiegu sesji. Podtrzymaniem płynności mogą zajmować się członkowie giełdy (biura maklerskie, banki) oraz inne instytucje finansowe, nie będące członkami giełdy. W przypadku gdy animator nie jest członkiem giełdy, składa swoje zlecenia za pośrednictwem członka giełdy. Istnieją dwie podstawowe grupy animatorów: animatorzy rynku i animatorzy emitenta. Animator rynku Animatorem rynku może być instytucja finansowa (bank, dom maklerski), która na podstawie umowy z Giełdą zobowiązała się do stałego zgłaszania swoich ofert kupna lub sprzedaży danego papieru wartościowego na własny rachunek, na zasadach określonych w umowie. Animator musi zgłaszać swoje oferty przed rozpoczęciem sesji i utrzymywać je w arkuszu przez cały czas trwania notowań. Nie może składać takich zleceń, których realizacja doprowadziłaby do sytuacji, w której zawierałby transakcje sam ze sobą. Animator rynku może działać zarówno w systemie notowań ciągłych, jak i w systemie kursu jednolitego. Giełda może podpisać umowę z wieloma instytucjami finansowymi o pełnienie funkcji animatora dla tego samego instrumentu finansowego. Animator emitenta Animatorem emitenta może być instytucja finansowa (bank, dom maklerski), która podpisała umowę z emitentem, w której zobowiązała się do podtrzymywania płynności obrotu akcjami emitenta. Podpisana umowa określa zasady, na jakich działa animator emitenta. Giełda może uznać, że w przypadku niektórych spółek notowanych na giełdzie, których płynność akcji jest bardzo mała, niezbędne jest podpisanie przez taką spółkę umowy z animatorem emitenta. 38 Zasady obrotu giełdowego Jak mierzyć koniunkturę, czyli indeksy giełdowe Indeksy giełdowe to wskaźniki, które informują inwestorów o tendencjach, jakie aktualnie panują na rynku. Indeksy informują o zmianie cen akcji pewnej grupy spółek objętych indeksem. Mówi się często, że indeks giełdowy jest jak termometr – mierzy temperaturę rynku. Indeksy giełdowe mogą również pełnić rolę wzorców inwestycyjnych, i wówczas ich strukturę oraz osiągane wyniki starają się naśladować fundusze inwestycyjne i emerytalne. Indeksy mogą być także instrumentami bazowymi dla kontraktów terminowych, warrantów czy opcji, będących przedmiotem obrotu giełdowego. Zależnie od przyjętej metodologii, przy obliczaniu indeksów bierze się pod uwagę wyłącznie ceny papierów (indeksy cenowe), bądź uwzględnia się również dochody z dywidend i praw poboru (indeksy dochodowe) Giełda wylicza kilka indeksów: • WIG20 – opisuje stan koniunktury 20 największych i najbardziej płynnych spółek z podstawowego rynku akcji. Indeks cenowy. • mWIG40 – obejmuje 40 średnich spółek notowanych na Giełdzie. W indeksie mWIG40 nie uczestniczą spółki z indeksów WIG20 i sWIG80 oraz spółki zagraniczne notowane na Giełdzie oraz innych rynkach o wartości rynkowej w dniu rankingu powyżej 1 mld euro. Indeks cenowy. • sWIG80 – obejmuje 80 małych spółek notowanych na Giełdzie. W indeksie sWIG80 nie uczestniczą spółki z indeksów WIG20 i mWIG40 oraz spółki zagraniczne notowane na Giełdzie oraz innych rynkach o wartości rynkowej w dniu rankingu powyżej 100 mln euro. Indeks cenowy. • WIG – bejmuje wszystkie spółki notowane na GPW. Indeks dochodowy. • WIG-PL – w skład indeksu wchodzą akcje wszystkich krajowych spółek giełdowych. Indeks dochodowy. • NCIndex – w skład indeksu wchodzą akcje wszystkich spółek notowanych na rynku NewConnect. 39 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie • Subindeksy sektorowe Giełda oblicza również 6 subindeksów WIG, w skład których wchodzą spółki z WIG reprezentujące największe – pod względem wielkości rynkowej – branże: WIG-banki, WIG-budownictwo, WIG-chemia, WIG-deweloperzy, WIG-informatyka, WIGmedia, WIG-paliwa, WIG-spożywczy, WIG-telekomunikacja. Subindeksy sektorowe pozwalają ocenić efektywność inwestycji w spółki z różnych sektorów gospodarki. Indeksy giełdowe wyliczane są na bieżąco przez specjalny program nazywany kalkulatorem indeksów. Przed rozpoczęciem sesji publikowana przez giełdę wartość indeksów, wyliczana jest na podstawie tzw. teoretycznych kursów otwarcia. W czasie notowań ciągłych, wartość indeksów wyliczana jest po zawarciu każdej transakcji, zaś publikowana jest w określonych odstępach czasu, np. co 30 sekund. W przypadku notowań jednolitych indeksy wyliczane są dwa razy dziennie – po każdym fixingu. Po zakończeniu sesji publikowane są zbiorcze informacje: wartości minimalne i maksymalne indeksów, wartość indeksu a otwarcie i zamknięcie sesji, itp. 40 Zasady obrotu giełdowego Gdzie szukać informacji z sesji? Giełda upowszechnia m.in. informacje dotyczące kursów i obrotów notowanych instrumentów finansowych, indeksów giełdowych oraz swojej działalności. Informacje te rozsyłane są do domów maklerskich, instytucji nadzorujących rynek oraz agencji informacyjnych, które publikują je i udostępniają na bieżąco wszystkim uczestnikom rynku. Informacje o wynikach notowań instrumentów można znaleźć na stronie internetowej Giełdy: www.gpw.pl, a także: • na stronach internetowych wielu portali: Interii, Onetu, Wirtualnej Polski, Parkietu, gdzie publikowane są zarówno „na gorąco”, jak i po zakończeniu sesji, • za pośrednictwem serwisów internetowych oferowanych przez domy maklerskie swoim klientom, • w płatnych serwisach: np. Thomson Reuters, Bloomberg, • w prasie codziennej (np. w „Gazecie Giełdy Parkiet”, „Rzeczpospolitej” czy w „Gazecie Wyborczej”), • w Telegazecie. Więcej informacji na temat giełdy można znaleźć na stronie internetowej GPW (www.gpw.pl). Zainteresowani znajdą tam m.in.: • wyniki notowań (zarówno w trakcie, jak i po sesji), • podstawowe statystyki i wartości indeksów, • strukturę giełdy, jej historię i plany rozwoju, • przepisy regulujące działalność GPW i zasady obrotu giełdowego, • informacje dotyczące notowanych na giełdzie instrumentów i spółek, • informacje nt. członków giełdy, • materiały edukacyjne. Wyniki sesji na NewConnect oraz szczegółowe informacje na temat funkcjonowania tego rynku są dostępne na www.newconnect.pl. 41 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie Zlecenia – krótka ściągawka Rodzaj Użyteczność Realizacja Z limitem Pozwala kontrolować cenę realizacji. Możliwa jest częściowa realizacja, lub zlecenie nie zostanie zrealizowane, jeżeli po drugiej stronie arkusza nie ma dostatecznej ilości akcji lub zleceń przeciwnych. Rynkowe na otwarcie/zamknięcie (PCRO) Pozwala nabyć akcje na otwarciu / zamknięciu sesji giełdowej. Realizacja po kursie jednolitym ustalonym na otwarcie / zamknięcie notowań. Rynkowe (PCR) Pozwala nabyć / sprzedać akcje w trakcie notowań ciągłych po najlepszej cenie na rynku. Realizowane natychmiast po wprowadzeniu po cenie pierwszego najlepszego oczekującego w arkuszu zlecenia przeciwnego. Możliwa jest częściowa realizacja PKC Pozwala nabyć / sprzedać wszystkie akcje po rynkowej cenie. Realizowane natychmiast w całości po cenie rynkowej. Ważne do pierwszego wykonania WiN Umożliwia kontrolę momentu realizacji. Musi być zrealizowane natychmiast po wprowadzeniu. Może być zrealizowane częściowo. Wykonaj lub anuluj (WuA) Umożliwia kontrolę momentu realizacji. Musi być realizowane natychmiast po wprowadzeniu. Musi być wykonane w całości lub jest anulowane. 42 Uwagi Najpowszechniejszy rodzaj zlecenia. Może być składane w każdej fazie sesji z wyjątkiem dogrywki. Może spowodować zamrożenie notowań Zasady obrotu giełdowego Rodzaj Użyteczność Realizacja Uwagi Z warunkiem wielkości minimalnej (Wmin) Umożliwia kontrolę ilości kupionych/sprzedanych instrumentów finansowych. Zlecenie jest realizowane w całości lub częściowo co najmniej w określonej przez inwestora minimalnej ilości. Może być odrzucone przez system, jeżeli w chwili przyjęcia zlecenia układ zleceń nie pozwala na realizację w minimalnej ilości. Z warunkiem limitu aktywacji – typ STOP LOSS Umożliwia kupno/sprzedaż całej ilości instrumentów, jeżeli cena osiągnęła poziom ustalony przez inwestora. Po uaktywnieniu realizowane jak zlecenie PKC. Pozwala na kontrolę poziomu i ilości realizacji. Z warunkiem limitu aktywacji – typ stop limit Umożliwia kupno/sprzedaż instrumentu przy określonym limicie, jeżeli cena na rynku przekroczyła ustalony przez inwestora poziom. Po uaktywnieniu realizowane jak zlecenie z limitem. Umożliwia kontrolę poziomu realizacji. Z warunkiem wielkości ujawnionej (WUJ) Umożliwia ukrycie ilości sprzedawanych/kupowanych instrumentów. Zgodnie z określonymi parametrami. Zlecenie Skrót nazwy zlecenia Z limitem Limit Po cenie rynkowej PCR Po cenie rynkowej na otwarcie PCRO Po każdej cenie PKC Dodatkowe warunki realizacji Z warunkiem minimalnej wielkości wykonania Wmin Z wielkością ujawnioną WUJ Z limitem aktywacji LimAkt Oznaczenie terminu ważności Z terminem ważności Wykonaj lub anuluj WUA Ważne od pierwszego wykonania WiN Ważne do końca sesji giełdowej Dzień Ważne bezterminowo DOM 43 Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie NOTATKI: Szczegółowe informacje nt. obrotu giełdowego, w tym regulacje prawne, znajdą Państwo na stronach: www.gpw.pl (Główny Rynek GPW) www.newconnect.pl (rynek NewConnect). 44
