Początki cywilizacji chińskiej, podział na epoki Neolit najstarsze

Początki cywilizacji chińskiej, podział na epoki
Neolit









najstarsze kultury neolityczne powstały i rozwinęły się w zalesionych dolinach Chin
Północnych, w basenie rzeki Han w Szensi, w dolinie rzeki Fen w Szansi, w dolinie rzeki Lo
oraz w dolinie Srodkowego biegu Rzeki Żółtej w Honanie,
poza tą strefą na północy przetrwała ludność myśliwsko – rybacka, na południu ludy bardziej
zacofane należące jeszcze do epoki paleolitu,
wydaje się, że kultury te można wyodrębnić na podstawie stanu rozwoju rolnictwa,
ogólna linia ewolucji zmierza w epoce brązu wkierunku stałych form rolnictwa i osadnictwa
oraz w kierunku stopniowego zmniejszania areału uprawianych ziem,
myśliwych – rybaków, któzy uprawiali ziemię metodami prymitywnymi, traktujących rolnictwo
jako zajęcie dodatkowe, zastąpili wędrowni rolnicy, którzy karczowali lasy metodą wypalania i
zmieniali miejsce zamieszkania, gdy ziemia była już wyjałowiona,
w miarę jak rolnictwo zaczęło nabierać większego znaczenia, wspólnoty wiejskie zaczęły
przejawiać tendencje do życia osiadłego,
właśnie z tymi dwoma typami życia; wędrującyhc rolników i osiadłych wspólnot wiejskich
należy wiązać znane Chinom Północnym dwa wielkie zespoły kultur neolitycznych:
kultury typu Jangszao (ceramika czerwona),
kultury typu Langszan (ceramika czarna),
a) Ceramika czerwona












niewielkie wioski prawdopodobnie zamieszkiwane czasowo, choć czasem nawet wielokrotnie,
ludność zamieszkiwała okrągłe lub owalne jamy wydrążone w ziemi, z centralnie położonym
paleniskiem, albo okrągłe lub prostokątne szałasy budowane na powierzchni,
wioski posiadały spichrze, piece do wypalania ceramiki i cmentarz,
z kształtu wiosek zbliżonych do okręgu mozna wnioskować o prawdopodobnym istnieniu
organizacji klanowej oraz systemu klas wieku,
uprawiano 3 gatunki prosa, pewne odmiany pszenicy i ryżu,
z narzędzi; motyki, rydle, kopaczki, siekiery o owalnym przekroju,
ziarno przechowywano w glinianych dzbanach, w moździerzach mielono je na mąkę,
znano już konopie i hodowano jedwabniki,
w celach spożywczych hodowano również świnie, psy, krowy, kozy, owce,
duża rola myślistwa i rybołóstwa,
centrum tej kultury w środkowej części dzisiejszej prowincji Szensi (dolina rzeki Wei) i na
południu Szansi (dolina rzeki Fen),
charakterystyczne naczynia z terakoty w kolorze ochry, o wzorach geomterycznych,
b) Ceramika czarna








centrum na wschód w dzisiejszej prowincji Szantung,
bardziej trwały charakter osiedli ludzkich,
dłuższy okres zajmowania wiosek świadczy, że dokonał się postęp w technikach rolniczych,
rybołóstwo i myśliwstwo nadal uprawiane,
wioski były otoczone murami obronnymi z ubitej ziemi o wys. ok. 6m i szer. od 9-14m,
domostwa tego samego typu, co w ceramice czerwonej, ale organizacja społeczna bardziej
złożona;
groby mniej lub bardziej ważnych osobistości wskazują na znaczne zróżnicowanie społeczne,
funkcje religijne stosunkowo rozwinięte;
ślady obrządków agrarnych, ofiar zwierzęcych, miniaturowe naczynia przeznaczone do celów



grzebalnych itp.),
pojawia się magia – wróżenie z ptasich łopatek poddanych działaniu ognia,
narzędzia służące do obróbki drewna,
ceramika czarna, pozbawiona ozdób,
c) Ceramika szara



pojawia się w ostatnim stadium neolitu, stanowiska archeologiczne w Honanie,
analogiczna do dwóch pozostałych,
pojawiają się zaczątki organizacji politycznej?,
Początki cywilizacji brązu




pierwsze osady;
rzadko znajdowane cienkie i prymitywnie zdobione przedmioty z brązu,
domostwa do połowy zagrzebane w ziemi, w kształcie prostokątnych dołów, czasem
umocnionych murami z ubitej ziemi,
sztuka wytapiania brązu narodziła się właśnie w Chinach, wynalezienie brązu należy datować
na okres bliski 1700 p.n.e.,
Epoka archaiczna: Szangowie i Czou Zachodni (XVII? - VIII p.n.e.)
a) Pierwotny dualizm społeczeństwa chińskiego






wraz z brązem pojawił się pojawił się cały zespół wyższych technik, np. wóz zaprzężony w
konie, pismo, kalendarz, nowe formy architektoniczne, oraz podział społeczeństwa na wiejską i
miejską (wojownicy, myśliwi stanowiący klasę szlachecką),
współistnienie i wzajemne uzupełnianie się ludności miejskiej i wiejskiej są najbardziej
istotnymi cechami cywilizacji chińskiej,
w strefie zajętej przez najdawniejsze neolityczne karczowiska powstały pierwsze miasta epoki
brązu; pod ochroną zamieszkałych przez ludność szlachecką miast, ludność wiejska
poświecająca się dawniej jednocześnie myśliwstwu i uprawie roślin zajęła się teraz wyłącznie
działalnością rolniczą, podczas gdy ludzie z miasta byli przede wszystkim myśliwymi i
wojownikami,
podobnie jak w kulturze Lungszanu i Ceramiki szarej ludzie Szangu używali drewna do budowy
i wyrobu naczyń, istnieją wazy brązowe,
główną rolę nadal pełni myśliwstwo i hodowla zwierząt; koni, kóz, krów, świń,
rolnictwo w podobnej fazie rozwojowej jak w neolicie – narzędzia, wyselekcjonowano już
niektóre gatunki roślin uprawnych; sorgo, 1 gatunek pszenicy, 2 gatunki prosa, 1 konpii
jadalnej,
b) Heterogeniczny charakter społeczeństwa archaicznego



wpływ miasta – pałacu malał w miarę oddalania się od niego,
wg tradycyjnych pojęć poza strefaimi bliskimi, które stanowiły część terytorium miasta, żyją
barbarzyńcy sprzymierzeni i poddani; dalej mieszkają ludy, z którymi Chińczycy utrzymują
sporadyczne kontakty, a jeszcze dalej mieszkają istoty prawie nieznane, które wyobrażano sobie
jako potwory i utożsamiano z dzikimi zwierzętami,
związki małżeńskie wzbogacały i odnawiały szlachtę miejską, a wyprawy wojenne umożliwiały
zwiększenie liczby poddanych1,
1 prawdopodobnie jeńcy wojenni stanowili część klas niższych
c) Chłopi










rolnicy stanowili część klas niższych, wydaje się jednak, że byli grupą najważniejszą,
sąsiedztwo miast – pałaców powodowało, że znajdowali się oni teraz pod religijną i wojskową
ochroną miasta – pałacu,
produkty pracy chłopa były używane jako ofiary, które składała klasa szlachecka,
ścisły podział na rolę kobiety i mężczyzny;
kobieta – tkactwo, hodowla jedwabników, produkcja alkoholu,
mężczyźni – prace polowe, zbieractwo, polowanie na drobną zwierzynę, rybołóstwo,
chłopi żyli w wielkich rodzinach zorganizowanych na zasadzie pokrewieństwa klasyfikacyjnego
(tzn. ojca nie odróżniano od stryja i stanowił część tej samej grupy pokrewieństwa),
najbardziej powszechnym rodzajem małżeństwa było małżeństwo kuzyna stryjecznego z
kuzynką cioteczną,
dziewczęta osiedlały się w wiosce męża, choć wcześniej prawdopodobnie stosowano fosteraż
(przyszły zięć wychowywany jest przez swych wujów),
życie wieśniaka było uregulowane przez wyraźny podzial roku na okres zimowego
odosobnienia oraz prac polowych, na początek i koniec każdego okresu przypadały święta,
d) Klasa szlachecka
















założycielami pierwszych miast byli prawdopodobnie przywódcy zrzeszczeń wytapiaczy brązu,
myśliwi, hodowcy, którzy przyczynili się do powstania miejskiej klasy szlacheckiej,
w epoce dynastii Czou, klasa szlachecka była silnie shierarchizowana,
stanowiła piramidę, na szczyciektórej stał król, posiadający najwyższe przywileje religijne,
podstawę stanowiły dostarczające największej liczby wojowników, rodziny zwykłej szlachty,
władcy lenni, przywódcy miast mieli władzę nadaną im przez króla,
jednym z typów takiego nadania było nadanie per glebam, tzn. wręczenie wasalowi grudy ziemi
wziętej z królewskiego ołtarza bóstwa ziemi,
pozycję niższą od pozycji króla i książąt zajmowali naczelnicy wielkich rodzin szlacheckich,
którzy pełnili funkcje na dworze i stanowili grupę wysokich dygnitarzy,
niższe stanowisko zajmowali baronowie, których podstawą utrzymania był dochód z ziemi
przydzielonych im wiosek,
zwykła szlachta znajdowała się na samym dole piramidy,
książeta lenni brali udział w wyprawach wojennych i w wielkich polowaniach królewskich,
dostarczając odpowiedni kontyngent wozów i wojowników, podejmowali gościną króla w
czasie jego podróży, dostarczali siły roboczej pałacowi królewskiemu i składali daniny w
postaci zwierząt ofiarnych, skorup żółwich, miedzi, cyny, muszli kauri itp., w zamian za to król
udzielał wasalowi zbrojnej pomocy,
podobna wymiana łączyła książęta i baronów,
z klasy szlacheckiej rekrutowała się administracja miast w okresie dynastii Szang i Czou,
administracja ograniczała się głównie do spraw wewnętrznych, religijnych i wojskowych,
w epoce Szangów istniały urzędnicy, których zadaniem było dbanie o konie i wozy, o łuki i
strzały, o lance i pancerze, o psy; byli też przełożeni straży, wróżbiarzy, zaklinaczy, skrybów
itp.,
poza działalnością religijną szlachta zajmowała polowaniami i wojną,
szlachta stanowiła trzon armii, tylko ona posiadała wozy i konie i była naprawdę uzbrojona;
resztę stanowili pachołkowie, tragarze i stajenni,
e) Król

udało się zrekonstruować listę 30 królów Szang,


normalnym następstwem na tronie było panowanie młodszego brata po bracie starszym, władza
dziedziczna, przechodząca z ojca na syna stała się regułą dopiero u 4 ostatnich władców tej
dynastii, obowiązywała ona również w poprzednich epokach,
od epoki Szang król był uważany za Syna Niebios,
Epoka hegemonów, okres przejściowy między epoką archaiczną a epoką państw militarnych (VII i
VI w.p.n.e.
a) powstawanie państw chińskich





cywilizacja miast – pałaców rozprzestrzenia się,
niektóre miasta – pałace były dostatecznie silne, żeby narzucić swą władzę miastom
sąsiadującym i otaczającym kręgom barbarzyńskim,
już w VII i VI w. stały się stolicami królestw,
należy do nich zaliczyć; Ts'i, Tsin oraz Cz'u,
różnice między potężnymi miastami Chin Północnych a Chin Poludniowych przyczyną zamętu,
b) Ustanowienie hegemonii





dynastia Czou przenosi się ze swej stolicy w Szensi i przenosi do Honanu, od tej pory rozdział
władzy wojskowej i religijnej,
poteżne miasta najpierw otoczyły swoją opieką stolicę, czyli ośrodek życia religijnego,
pozbawieni realnej siły królewskiej dynastia Czou zaczyna tracić na znaczeniu,
podczas gdy dynastia Czou zachowała teoretycznie przewodnictwo religijne, potężne królestwa
dbały o przewodnictwo wojskowe, wprowadzały ład, którego królowie nie byli w stanie
zapewnić,
władza hegemonów nie ograniczała się wyłącznie do spraw wojskowych; przewodniczyli oni
również obrządkom zawierania aliansów pomiędzy miastami,
Przysięga solidarności






przysięga sojuszu (meng), była aktem bardzo niebezpiecznym, ponieważ przy jej zawieraniu
uczestnicy wchodzili w bezpośredni kontakt z najpotężniejszymi siłami religijnymi,
osoby książąt, władców miasta lub wydelegowane do złożenia przysięgi osoby wielkich
urzędników były nietykalne,
przysięga stwarzała między sojusznikami stosunki niemal rodzinne,
odwoływano się do mocy religijnych przez ich głośne wzywanie ze wzgórza, na którym
składano ofiary z wołu ( rzedziej wieprza lub koguta), oraz przez pismo, które zakopywano
razem z ofiarą bądź resztką jej krwi,
inwokacja, którą wygłaszali przełożeni przysięgi była wygłaszana głośno przez każdego z
uczestników, których wargi były zwilżane krwią ofiary,
przedmiotem przysięgi było odnowienie spójni między miastami oraz uświęcenie porządku
ustalonego między władcami królestw,
c) Szlachta




hierarchię szlachecką oraz poszanowanie tradycji stopniowo zastąpiła przemoc,
ok. 600r.p.n.e. rozpoczęły się gwałtowne walki między rodami, których celem było
przechwycenie władzy,
rywalizacja między księciem a baronami,
wysiłki władców królestw do wyzwolenia się spod wpływu najzamożniejszych rodów,






walki te doprowadziły albo do wyeliminowania szlachty krwi przez całkowicie oddanych
księciu nowych ludzi lub do faktycznej uzurpacji władzy, gdzie legalny książę zatrzymywał
swoje funkcje religijne, ale tracił władzę faktyczną ( np. w 562r. w Lu), albo do całkowietej
uzurpacji prerogatyw władzy książęcej ( np. w Ts'i na początku Vw.), lub nawet do podziału
królestwa (np. Tsin w 453r.p.n.e.),
struktury społeczne i polityczne ulegają rozpadowi,
stosunki międzyludzie oparte na pokrewieństwie i poszanowaniu etykiety oraz stosunkach
religijnych zostały zastąpione przez osobiste, dowolnie ustalane związki,
każdy wielki ród zabiegał o to, by mieć swoich klientów,
wladcy królestw pozbawieni rzeczywistych źródeł władzy – nie dostarczano im już daniny w
ludziach uzbrojonych, wozach bojowych i produktach rolniczych – sami przeprowadzali zaciąg
do wojska i ściągali należności niezbędne do utrzymania władzy,
pojawiły się zawodowe armie i osobiste siły zbrojne,
d) Pierwsze reformy








w VIw. przeprowadzono pierwsze reformy agrarne i fiskalne,
w epoce archaicznej człopi uprawiali ziemię bezpłatnie, a produkty z niej przeznaczone były dla
szlachty, od VI w. upowszechnił się podatek w ziarnie,
podatek wynosił na ogół dziesiątą część plonów i był obliczany wg rocznej średniej lub wg
rzeczywistej produkcji danego roku,
na skutek tego rolnicy uzyskali względną wolność i niezależnośc wobec swoich dawnych
panów,
pierwsze prawa karne zapisane na kotłach z brązu z 2 poł. VI w.,
spisanie praw świadczy o narodzinach scentralizowanej władzy, prawo pisane zastępuje
przyjmowane milcząco prawa zwyczajowe,
zaczynają się formować szersze i bardziej zespolone grupy społeczne,
prawdopodobnie już w epoce hegemonów nastąpił podział społeczeństwa na szlachtę, chłopów,
rzemieślników i kupców, tradycyjny w epoce cesarstwa,
Okres państw militarnych (od. ok. 500 – 221 p.n.e.) Królestwa Walczące





rozrost miast, wzrost liczby ludności i ziem uprawnych związanych z odkryciem wytopu żelaza,
państwa militarne nie wprowadziły wielu innowacji w porównaniu z poprzednią epoką i epoką
archaiczną,
podstawowa produkcja rzemieślnicza pod kontrolą władzy politycznej,
zyski z eksploatacji produktów kopalnych, stref leśnych i bagnistych zarezerwowane dla skarbu
publicznego,
irygacja, hodowla, wytop żelaza wymagają władzy centralnej,
a) Reformy






w większości królestw podział na okręgi administracyjne zastępuje podział lenny,
Wei
sieć komanderii i zależnych od nich mniejszych jednostek – prefektur, najpierw od terenów
świeżo podbitych do tych najstarszych,
zwyczaj, że na czele okręgów stali mianowani urzędnicy, którzy otrzymywali wynagrodzenie w
ziarnie i w końcu każdego roku składali sprawozdanie ze swojej działalności,
reformy dotyczyły nawet najwyższych stanowisk w administracji centralnej oraz w wojsku;
ministrowie i generałowie byli wybierani przez księcia,
wprowadzono spójny zespół kar i nagród, który pozwalał wyłonić najlepszych poddanych i





trzymał ich w posłuszeństwie,
ogólny zakaz krytykowania praw królestwa,
kary za fałszerstwo pieczęci urzędniczych i dwuczęściowych dyplomów, które umożliwiały
mobilizację wojska,
zakaz wendety, przyczyny długich walk w rodzinach szlacheckich,
unormowano sposób życia, co miało powstrzymać powstania klientów i zarezerwować dla
księcia prawo do największego przepychu,
Ts'in
patrz Gernet str.68-69
Powstanie Cesarstwa


pierwszym cesarzem był książę królestwa Ts'in, Szy Huang – Ti,
huang – ti, znaczy Boski Władca,
a) unifikacja Chin












terytorium dawnych królestw podzielono na 36 okręgów administracyjnych i wojskowych,
zniesiono ostatecznie wszystkie lenna,
jednostki miary istniejące w Ts'in narzucono całym Chinom,
jedna moneta – sapeki miedziane, jeden kodeks praw karnych i administracyjnych,
w 220 r.p.n.e. rozpoczęto budowę 3 – pasmowych dróg,
rozebrano wszystkie fortyfikacje, mury miejskie,
sytuacje grup rodzinnych obarczonych wspólną odpowiedzialnością rozciągnięto na całe Chiny,
znacznie surowszy i okrutniejszy system kar,
sztuka i literatura przedmiotem pogardy, w 213 słynne spalenie ksiąg,
zakazano wszelkich krytyk i wszelkich dyskusji,
brak wolnego rzemiosła i handlu, priorytet dla rolnictwa,
upadek cesarstwa w 210 r.p.n.e.,
Dynastia Han
Po śmierci pierwszego cesarza w Chinach rozgorzały walki wewnętrzne. Kilka lat trwała anarchia,
aż w końcu w 206 r. p.n.e. wódz zwycięskich wojsk, Liu Bang, pokonawszy wszystkich rywali,
podporządkował sobie cały kraj. Liu Bang, skromny oficer pochodzący z ubogiej chłopskiej
rodziny, objął tron cesarski i założył dynastię, która rządziła w Chinach przez 400 lat. W tradycji
historycznej Chińczyków okres ten zapisał się tak dobrze, że największa grupa etniczna w Chinach
nazywa siebie do tej pory „ludem Han”.
Pierwsza stolica cesarstwa Hanów znajdowała się w Chang’an (Anapolis), które w tym czasie
było jednym z największych miast na świecie. Państwo Środka natomiast dorównywało swoją
potęgą i świetnością innemu imperium rozwijającemu się równolegle daleko na zachodzie,
Cesarstwu Rzymskiemu.
Podobnie jak w czasach poprzedniej dynastii Qin, władcy Han dążyli do unifikacji Chin i
stworzenia podstaw silnej władzy cesarskiej, co wymagało pozbawienia znaczenia arystokracji i
zlikwidowania lenn.
W okresie panowania cesarza Wu Ti (147-87 p.n.e.)uporano się z tymi problemami i Chiny mogły
rozpocząć zakrojoną na szeroką skalę ekspansję zewnętrzną. Waleczny Wu Ti dotarł ze swoimi
wojskami aż do Korei i Wietnamu, gdzie ustanowiono nowe, poszerzone granice państwa.
Cesarzowi udało się również osłabić zagrożenie ze strony barbarzyńskich plemion. Hunowie
nazywani przez Chińczyków Hsiung nu pod naporem armii Wu Ti musieli przenieść swoje siedziby
na południe. W celu umocnienia północno-zachodnich granic przesiedlono ponad 2 miliony ludzi.
Ekspansja militarna poza poszerzeniem obszaru Chin przyniosła państwu także inne dodatkowe
korzyści. Szlaki handlowe wiodące na zachód stały się bezpieczniejsze i mogło nimi wędrować
coraz więcej karawan, objuczonych cennymi ładunkami. Najbardziej poszukiwanym w Europie
chińskim towarem był w tym czasie jedwab, stąd drogę, którą go przewożono przez Pustynię
Taklamakan i dalej w kierunku Morza Śródziemnego nazwano Jedwabnym Szlakiem. W drugą
stronę, ze wschodu na zachód, na grzbietach wielbłądów przewożono natomiast złoto i szkło.
Słynny brązowy posążek, znaleziony w grobowcu dostojnika cesarskiego z II w.n.e.,
przedstawia bardzo cenioną przez Chińczyków rasę koni sprowadzanych z Fergany w Azji
Środkowej.
Inną zasługą Hanów był rozwój edukacji i kultury. Cesarz Wu Ti uznał konfucjanizm za oficjalną
ideologię państwa, a wszyscy uczeni, którzy marzyli o karierze musieli wykazać się
świetną znajomością ksiąg konfucjańskich. Zamożni właściciele ziemscy też dbali o wykształcenie
swych synów, gdyż poza posiadaniem rozległych włości największe korzyści przynosiło
sprawowanie urzędu. Aby otrzymać nominację na urząd trzeba było jednak wykazać się rozległą
wiedzą. Państwo potrzebowało coraz większej liczby ludzi do obsadzenia wszystkich stanowisk w
kraju. Lokalni zarządcy z prowincji otrzymali więc polecenia wyszukiwania wyróżniających się
zaletami moralnymi i zdolnościami młodzieńców i wysyłania ich do służby cesarskiej. W stolicy
organizowano specjalne egzaminy i dopiero po ich pomyślnym zaliczeniu można było otrzymać
nominacje na urząd.
W I wieku n.e. dominującą pozycję w państwie zapewnili sobie wielcy właściciele ziemscy, w
których ręku znalazły się także najważniejsze urzędy i handel. Władza dynastii Han osłabła także z
powodu wpływów, jakie zdobyli sobie na dworze krewni i inni ludzie z otoczenia cesarzy. W I
wieku n. e. jeden z krewnych cesarzowej poważnie zagroził tronowi Hanów. Wang Mang
wykorzystał swoją funkcję regenta w okresie małoletniości cesarza jako odskocznię do zdobycia
większej władzy i przez kilkanaście lat zasiadał na tronie cesarskim.
Ostatecznie jednak po usunięciu uzurpatora prawowici dziedzice z rodu Han rządzili Chinami
jeszcze przez 200 lat. W okresie tzw. Wschodniej Dynastii, której stolica znajdowała się w
Luoyang cesarze powoli tracili wpływ na sytuację w kraju. Zjednoczone Cesarstwo chyliło się ku
upadkowi.