Jońscy filozofowie, filozofowie pierwszego okresu rozwoju

Jońscy filozofowie, filozofowie pierwszego okresu rozwoju starożytnej filozofii greckiej, nawiązujący do przedfilozoficznych umiejętności. Pośród nich można
wyodrębnić kilka grup:
1) pierwszą stanowili najstarsi filozofowie przyrody z Talesem na czele. Oprócz Talesa należeli do niej: Anaksymenes i Anaksymander. Ich poglądy na temat
powstania wszechświata i praw w nim rządzących były punktem wyjścia dla grup następnych, których drogi rozeszły się na przeciwne krańce.
2) Heraklita
3) Eleatów
4) następna grupa dążyła do pogodzenia stanowisk, należeli do niej Empedokles, Anaksagoras i atomiści. Stworzyli oni najdojrzalsze teorie filozoficzne tego okresu.
Tales z Miletu (ok. 620 - ok. 540 p.n.e.), filozof, matematyk i astronom grecki, jeden z twórców tzw. szkoły jońskiej. Rozpoczął systematyzowanie
wiedzy geometrycznej. Przypisuje mu się wiele twierdzeń (m.in. twierdzenie Talesa, dzięki któremu miał wyznaczyć wysokość piramidy). Uchodzi za
ojca matematyki. Znane mu były zjawiska oddziaływania magnesu na żelazo i elektryzowania się bursztynu, umiał też przewidzieć zaćmienia Słońca.
Uważany za pierwszego greckiego filozofa.
Podstawowym pytaniem Talesa, jak i innych jońskich filozofów przyrody, było pytanie o "arche", czyli początek, podstawę, osnowę i strukturę świata.
Twierdził, że arche to żywioł wody, wszystko z niej pochodzi i do niej powraca - wniosek wyciągnął nie odwołując się do mitów, lecz do obserwacji.
Jońscy filozofowie przyrody zwani byli hilozoistami (od greckiego hyle - "materia" i zoon - "życie"), ponieważ głosili, że materia świata jest ożywiona.
Anaksymenes z Miletu (585-525 p.n.e.) grecki filozof. Przedstawiciel nurtu szkoły jońskiej; kontynuator myśli Anaksymandera z Miletu. Uważał, że
świat składa się z powietrza, które jest materią ruchliwą i nieskończoną.
Anaksymander z Miletu (610-547 p.n.e.) grecki filozof. Przedstawiciel nurtu filozofii przyrody szkoły jońskiej. Za tworzywo całej rzeczywistości
uznawał wieczną i nieskończoną, nieokreśloną, lecz obdarzoną ruchem materię.
Heraklit z Efezu (ok. 540-480 p.n.e.), filozof grecki, ojciec dialektyki. Zwolennik starożytnego materializmu żywiołowego i jońskiej filozofii przyrody.
Dzieło jego (z którego zachowało się 130 fragmentów) składało się z trzech traktatów: kosmologicznego, politycznego i teologicznego.
Za podstawę i zasadę istnienia Wszechświata uważał ogień i jego przemiany. Był przekonany o zmienności i zjawiskowości w świecie. Twierdził:
"panta rhei" ("wszystko jest płynne"). "nie można dwa razy wstąpić do tej samej rzeki, jej wody bowiem się zmieniają, ciągle płyną".Teorię zmienności
Heraklita z Efezu nazwano wariabilizmem lub heraklityzmem.
Wariabilizm, teoria filozoficzna głosząca powszechną zmienność. Oddaje ją w skrócie formuła: panta rhei (z greckiego - "wszystko płynie"), łączona
z osobą Heraklita, uważanego za ojca wariabilizmu. Zgodnie z wariabilizmem nie ma nieruchomego, niezmiennego bytu (Parmenides z Elei), jest
tylko będące, które podlega nieustannemu ruchowi i wciąż się staje. Pogląd ten przedstawiany był pod rozmaitymi postaciami, z podaniem różnych
przyczyn zachodzenia zmian (ścieranie się przeciwieństw, nietrwałość elementów tworzących rzeczywistość itp.).
Znalazł też swoje miejsce w rozważaniach wielu filozofów starożytnych, np. Empedoklesa (próbował uzgodnić wariabilizm z poglądami eleatów),
Platona (zmienność uważał za nieodłączną cechę świata rzeczy). W średniowieczu powrócił w poglądach ortodoksyjnych myślicieli arabskich mottekaleminów (XII w. Twierdzili, że nie ma w świecie praw ani składników stałych i nic samo z siebie choćby przez moment nie pozostaje takim,
jakim jest, a jedyny twórca i gwarant względnej trwałości rzeczy to nieograniczony niczym w swym działaniu Bóg).
Eleaci, szkoła filozoficzna zapoczątkowana przez Ksenofonta z Kolonu, a uformowana przez Parmenidesa, istniejąca VI - V w. p.n.e. Należeli do
niej: Zenon z Elei, Melissos Empedokles.
Poglądy: istnieje tylko wieczny, niezmienny i nieruchomy byt, nie ma niebytu, ruch zaś jest przechodzeniem od bytu do niebytu. Szkoła eleatów była
reakcją na przyrodnicze koncepcje jońskiej szkoły filozofii przyrody i stanowiła w pewnym sensie podbudowę idealizmu Platona (wprowadziła
rozróżnienie między światem rzeczy samych w sobie a światem fenomenów).
Empedokles z Agrygentu (obecnie zwany również: Girgenti), żył w V w. p.n.e. Pierwszy Doryjczyk w dziejach filozofii. Lekarz, kapłan, cudotwórca,
poeta. Zajmuje znaczące miejsce w filozofii greckiej.
Do ważnych dokonań Empodoklesa należą:
1) pierwsza pluralistyczna teoria materii, godząca wariabilizm z postulatami eleatów.
2) oddzielenie siły od materii.
3) teoria postrzegania.
Napisał dwa dzieła: O przyrodzie i drugie mistyczno-religijne Pieśni oczyszczenia. Wg Empodoklesa u podłoża rzeczywistości znajduje się jeden
wspólny wszystkim element, podzielony ilościowo i podatny na zmiany jakościowe. Istnieje on w postaci małych cząsteczek: ognia, powietrza, wody i
ziemi, które wiążą się ze sobą w sposób mechaniczny.
W teorii poznania twierdzi on, że poznanie zmysłowe jest skutkiem łączenia się zawartych w człowieku elementów z istniejącymi poza nim.
Poznanie umysłowe wywodzi się z krwi, będącej źródłem życia i duszy tożsamych ze światem. Duszę rozumiał on jako całokształt funkcji
organicznych. - źródeł poznania zmysłowego, lub jako zamkniętego we krwi "daimona" (zapowiadającego przyszłą koncepcję "idei").
Anaksagoras z Kladzomen (ok. 500 - ok. 428 p.n.e.), grecki filozof, przedstawiciel żywiołowego materializmu. Uczeń Anaksymenesa z Miletu.
Nauczyciel i doradca Peryklesa. Uważał, że świat składa się z wielu podzielnych i niezniszczalnych cząstek materii, które poruszają się dzięki
nieskończonemu, wiecznemu, wszystkowiedzącemu i samowładnemu rozumowi i duchowi.
Logika, jedna z podstawowych dyscyplin filozofii, ukształtowana przez Sokratesa, zdefiniowana i rozwinięta przez Arystotelesa, chociaż posiadająca już swoje
początki u Pitagorasa i pitagorejczyków.
Eleaci odkryli antynomie, które przyczyniły się do rozwoju metod rozumowania. Szkoła megarejska rozwinęła badania nad antynomiami i wypracowała ujęcie
implikacji jako funkcji prawdziwościowej. Sofiści sformułowali wiele wskazówek dotyczących uzasadniania i obalania twierdzeń.
Sokrates, a także Platon rozpoczęli badania nad indukcją, definicją, klasyfikacją i składnią logiczną. Dla Arystotelesa logika stała się nauką o formach poprawnego
myślenia, ustalającą zasady, których naruszenie prowadzi do błędów w zakresie poznania.
Tak rozumiana logika traktowała o wiedzy ogólnej i została oddzielona od metafizyki, traktującej o jednostkowym bycie. Stała się teorią pojęć i sądów, mającą
uczyć, jak posługiwać się nimi. Arystoteles uznał, że podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, a prawidłowych sądów - dowód. Głównymi tematami logiki stały
się zatem definicja i dowód.
Zasady i zadania logiki zostały zawarte w pisamach logicznych, noszących nazwę Organonu (narzędzia). Należą do nich następujące traktaty: Kategorie,
Hermeneutyka, Analityki, zawierające teorie wnioskowania i dowodzenia, Topika traktujące o dowodzeniu prawdopodobnym i o sztuce prowadzenia sporów
(erystyka), O sofizmatach.
Filozofia, nazwa. "filozofia" jest greckim wyrazem powstałym ze złożenia fileo + sophia = miłość + mądrość, co dokładnie oznacza: miłość mądrości. W Grecji
jednak wyraz ten oznaczał ogólnie: wiedzę, mądrość, wykształcenie. Obowiązujące do dziś znaczenie słowa filozofia nadał dopiero Platon, dzieląc ją na wiedzę o
zjawiskach i wiedzę o bycie. Od tego czasu oznaczała wiedzę istotniejszą, ogólniejszą, prawdziwszą i trwalszą od innych.
Filozofii działy
Grecy dzielili filozofię na: fizykę, logikę i etykę rozumiejąc przez nie: fizyka - nauka o bycie. Logika - nauka o poznaniu. Etyka - nauka o wartościach. Z czasem
w.w. dziedziny uległy rozbudowaniu tworząc:
- teorię bytu (ontologię ),
- teorię poznania (gnoseologię),
-teorię wartości (aksjologię) - z podziałem na etykę i estetykę.
-krytykę poznania (epistemologię).
Platon (ok. 437-347 p.n.e), filozof grecki. Zainteresowania filozoficzne zawdzięczał dziewięcioletniemu obcowaniu z Sokratesem. Po jego śmierci odbył liczne
podróże. Przebywał w Megarze, Kyrene, w Egipcie i Azji Mniejszej, w Italii i na Sycylii. Podczas podróży poznał wiele poglądów, w tym doktryny orfickie i
pitagorejskie o wędrówce duszy, o uwięzieniu duszy w ciele, o dążności do najwyższej idei dobra. W 389 p.n.e., po powrocie do Aten, w gaju poświęconym
Akademosowi założył szkołę, którą kierował przez 42 lata. Była ona zorganizowana na wzór pitagorejski i miała zarówno charakter naukowy, jak i religijny.
Platon rozwinął naukę o:
1) ideach, o ich charakterze, relacjach pomiędzy ideami a rzeczami, o ich naturze. (w filozofii, pojęcie wprowadzone do teorii bytu i teorii poznania przez Platona,
na podstawie twierdzenia zawartego w poglądach Sokratesa, że w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna. Platon uznając, że nie rzeczy są
przedmiotem pojęć, gdyż cechuje je zmienność, uznał, że istnieje byt doskonały, niezależny od rzeczy, pierwowzór rzeczy, poznawalny rozumowo, ale istniejący
poza umysłem. Ten odkryty przez siebie byt nazwał ideą (idea).)
2) duszy, jej funkcjach biologicznych, poznawczych, religijnych, o zależnościach między duszą i ciałem. (wg filozofii idealistycznej i większości religii,
niematerialna i nieśmiertelna substancja ożywiająca ciało i opuszczająca je w chwili śmierci.)
3) przyrodzie, o stwórcy demiurgu - boskim budowniczym świata, naturze i materii.
4) poznaniu (rozumowym i wrodzonym), stopniach i metodach poznania. (Poznanie stanowi jedną z podstawowych kategorii filozofii, a szczególnie teorii poznania
i epistemologii, zajmujących się istotą poznania, procesami zdobywania przez człowieka wiedzy o rzeczywistości i o sobie samym, drogami do niej wiodącymi,
jak też całokształtem tej wiedzy, jej sprawdzalnością, prawdziwością i użytecznością. )
5) filozofii i jej charakterze, zadaniach i celach.
6) cnotach, czyli etykę, w tym: o istocie cnót i ich strukturze, o miłości. (nauka o moralności, jako jedna z dziedzin filozofii (aksjologii). Współcześnie przez etykę
rozumie się dyscyplinę zajmującą się moralnością zarówno w aspekcie opisowym (etyka opisowa), jak i normatywnym (etyka normatywna).)
7) państwie. (Państwo - dzieje pojęcia, w filozofii Platona organizm społeczny pozwalający na zharmonizowanie działania klas ludzkich w jedną całość, rządzący
się cnotą sprawiedliwości i porządku w wykonywaniu obowiązków. Stworzona przez Platona w dziełach Państwo i Prawa teoria państwa służyła za podstawę
rozwinięcia zasad etyki. Wg Arystotelesa państwo jest wspólnotą terytorialną i organizacją obejmującą zakresem swego działania ogół członków
zamieszkujących dane terytorium. Formą państwa jest ustrój, spośród zaś ustrojów najlepszy jest monarchiczno-republikański. W państwie, zdaniem Arystotelesa,
ma panować tylko prawo, które powinno zapewniać poddanym sprawiedliwość i dobro. )
8) pięknie, sztuce, twórczości, czyli estetykę. (Estetyka, 1) jedna z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty,
harmonii i dysharmonii. Zaczątki estetyki odnajdujemy u sofistów, utworzona przez nich estetyka zajmowała się głównie teorią poezji i operowała trzema
pojęciami: naśladownictwa, iluzji i oczyszczenia. 2) w szerokim znaczeniu estetyka pojmowana jest niejednolicie, jako: ogólna teoria piękna dzieł sztuki i
przedmiotów naturalnych. Zakres badań tak pojmowanej estetyki obejmuje wiele różnorodnych zagadnień, którymi zajmują się inne poza filozoficzne
dyscypliny.)
Platon ukształtował system filozoficzny, którego istotą było:
1) w ontologii: przekonanie, że istnieje byt idealny i że byt realny jest odeń zależny. (ontologia, w filozofii, zgodnie z Lexicon Philosophorum (1613), nauka o
"pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek
istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy. Współcześnie
mianem ontologii przyjęło się nazywać jeden z podstawowych działów filozofii zajmujący się - obok teorii poznania (gnozeologii) i aksjologii - teorią bytu,
problemami jego natury, sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp. )
2) w psychologii: uznanie, że dusza istnieje niezależnie od ciała i że ciało jako byt niższy jest zależne od niej.( Psychologia, nauka zajmująca się powstawaniem i
przebiegiem procesów psychicznych człowieka, jego świadomością, stanami emocjonalnymi, procesami związanymi z poznaniem, rolą zmysłów, doświadczeniem
wewnętrznym, wyobrażeniami oraz regulatorami stosunków człowieka z otoczeniem i zasadami ich funkcjonowania. )
3) w teorii poznania: twierdzenie, że istnieje wiedza rozumowa, niedoświadczalna, wrodzona, i wiedza zmysłowa, niepewna i złudna. (teoria poznania,
gnoseologia, epistemologia, teoria filozoficzna usiłująca sformułować odpowiedź na pytania: czym jest poznanie, jaka jest jego geneza, jakie są jego warunki,
czym jest podmiot, przedmiot i akt poznania, czy istnieją granice poznania. Prawie każdy filozof przedstawia własną teorię dotyczącą tych kwestii. Ogólnie
można stwierdzić, że teorie poznania dzielą się na racjonalne, przyjmujące za kryterium poznania sprawdzalność lub falsyfikowalność wysuwanych twierdzeń (np.
Arystoteles), i irracjonalne, uznające za kryterium poprawności specyficzne przeżycie poznawcze, np. oświecenie, ekstazę itp. (np. Plotyn). )
4) w metodologii: przyjęcie metody dialektycznej i podporządkowanie jej metody empirycznej. (Metodologia, nauka o metodach badań naukowych, o skutecznych
sposobach dociekania ich wartości poznawczej. Metodologia zajmuje się zagadnieniami teoriopoznawczymi związanymi z rozwojem danej nauki. Różnice pod
względem metodologicznym pomiędzy naukami polegają na innych celach w systematyzacji wykrywanych zależności.)
5) w etyce: uznanie, że właściwym celem człowieka są dobra idealne i że dobra realne powinny być traktowane jako środki do niego wiodące. Platon był finalistą w
pojmowaniu przyrody. Pionierem logiki, teorii państwa i prawa. W założonej przez niego szkole rozwijały się : filozofia, matematyka, astronomia, logika,
medycyna. Została zamknięta przez cesarza Justyniana w 529 n.e.
Sokrates (469-399 p.n.e.), filozof grecki. Źródłem wiedzy o życiu i poglądach Sokratesa są Dialogi jego ucznia Platona oraz pisma Ksenofonta. W kwestiach
politycznych był zwolennikiem demokracji. W etyce, która stanowiła główną dziedzinę jego zainteresowań (nie prowadził w ogóle dociekań ontologicznych), stał
na stanowisku intelektualizmu etycznego, uznając, że prawdziwa wiedza o tym, co słuszne i sprawiedliwe, zawsze prowadzi do cnoty, ta zaś jest warunkiem dobra i
szczęścia. Twierdził, w przeciwieństwie do sofistów, że istnieje powszechna i obiektywna prawda. Wyrocznia w Delfach obwieściła, że jest on najmądrzejszym
człowiekiem na świecie, choć Sokrates uważał, iż "wie, że nic nie wie". Stosował dwie metody: elenktyczną, polegającą na zbijaniu w dyskusji też przeciwnika
poprzez doprowadzanie jego wywodów do absurdu, i majeutyczną (jak twierdził, odziedziczył ją po matce, która była położną) - uważał, że sam niczego nie wie, ale
dyskutując pozwala, aby w rozmówcy "narodziła się" wiedza, co jest możliwe, ponieważ każdy człowiek ma w swym umyśle wiedzę wrodzoną (natywizm,
racjonalizm genetyczny) i przez odpowiednie pytania można ją z niego wydobyć. Sokrates pierwszy zastosował rozumowanie indukcyjne, a także ustalił warunki
metodologiczne definicji. Naraziwszy się niektórym Ateńczykom, został oskarżony o bezbożność i chociaż w mowie obrończej udowodnił swą niewinność, skazano
go na śmierć przez wypicie cykuty. Nie skorzystał z możliwości przygotowanej ucieczki, lecz, powołując się na powagę praw ateńskich, zażył truciznę. Dyskutował
do końca z uczniami, uzasadniając koncepcję nieśmiertelności duszy.
Aksjologia, nauka zajmująca się teorią wartości różnego rodzaju - zarówno estetycznymi, poznawczymi, jak i moralnymi. Ustala ona różne zasady, reguły,
schematy, które są uważane za ogólnie obowiązujące przy wartościowaniu.
Epistemologia, dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego.