opis trasy
advertisement
2. Koncepcja przebiegu trasy szlaku na terenie powiatu hajnowskiego. L.p. Długość od Opis turystyczny początku TRASA PODSTAWOWA 1. 0,0 km Granica państwa. Początek trasy szlaku na terenie Polski. Jedziemy prosto drogą asfaltową nr 689 poprzez lasy Puszczy Białowieskiej. Znajdujemy się na terenie gminy Białowieża. Polska część Puszczy Białowieskiej – leży we wschodniej części Równiny Bielskiej. Powierzchnia polskiej części Puszczy wynosi około 620 km2 i jest pozostałością dawnych puszcz: Białowieskiej i Bielskiej, zwanej inaczej Ladzką. Administracyjnie teren ten leży w województwie podlaskim w powiecie hajnowskim na terenie gmin: Narewka, Narew, Hajnówka, Białowieża i Dubicze Cerkiewne. Większość polskiej części Puszczy (ok. 520 km2) zajmują lasy zagospodarowane, posiadające od 1994r. status Leśnego Kompleksu Promocyjnego, administrowanego przez nadleśnictwa: Browsk, Białowieża i Hajnówka. Osobną jednostkę stanowi Białowieski Park Narodowy o powierzchni około 10 km 2. Rzeźba terenu Puszczy jest słabo urozmaicona. Cały obszar ma charakter silnie zdenundowanej równiny peryglacjalnej, wznoszącej się przeciętnie na 155 – 170 m n.p.m. Na terenach wyżej położonych dominują gleby bielicowe, skrytobielicowe i brunatne, zaś w obniżeniach terenu duże powierzchnie pokrywają płowoziemy, błotoziemy oraz gleby torfowe. Lasy pokrywają około 90% obszaru polskiej części Puszczy. Wśród nich dominują grądy występujące w trzech odmianach, jako grądy typowe, wysokie i niskie. Mniejszą powierzchnię zajmują bory, na które składają się: bór mieszany, bór świeży, bór suchy, bór 3 wilgotny oraz świerczyna na torfie. Niewielkie powierzchnie porastają łęgi jesionowo – olszowe oraz olsy reprezentowane przez dwa zbiorowiska: ols porzeczkowy i ols torfowcowy. Fragmentarycznie występują też inne zbiorowiska m.in. brzeziny bagienne i bory bagienne. Lasy Puszczy Białowieskiej charakteryzują się stosunkowo dobrym stanem zachowania drzewostanów. Około 40 % powierzchni leśnej pokrywają drzewostany w wieku powyżej 80 lat. Cechą charakterystyczną starych puszczańskich drzewostanów jest złożona struktura – wielowarstwowa, wielogatunkowa i różnowiekowa. Cała Puszcza jest podzielona na oddziały w kształcie kwadratów o długości boku 1 wiorsty (1066m). Oddziały numerowane są z zachodu na wschód i z północy na południe. Poza Obszarem Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego oddziały leśne dzielą się jeszcze na pododdziały oznakowane literami A, B, C, D. Wzdłuż linii oddziałowych wykonano przecinki lub przeprowadzono drogi. Największe rzeki Puszczy to Narewka (długość 62 km) i Leśna Prawa (długość 117 km). Tereny odlesione zajmują około 10 % powierzchni Puszczy i są to głównie polany osadnicze i bezleśne doliny rzek oraz śródleśne enklawy pól i łąk. Średnia gęstość zaludnienia na terenie polskiej części Puszczy Białowieskiej wynosi około 7 osób na km2 i jest jedną z najniższych w kraju. 2. 1,4 km Skrzyżowanie z drogą leśną tzw. Trybą Jagiellońską. Droga żwirowa w prawo prowadzi do Ośrodka Edukacji Leśnej „Jagiellońskie” (1,1 km). Jedziemy prosto drogą asfaltową. 3. 1,7 km Skrzyżowanie z torowiskiem nieużytkowanej kolejki leśnej, przez którą prowadzi niebieski szlak pieszy z Białowieży Towarowej do osady leśnej Zwierzyniec . Jedziemy prosto drogą asfaltową. 4. 2,2 km Początek wsi Grudki. Po lewej tartak z zabudowaniami dawnej parowozowni z okresu międzywojennego. Grudki – w 1915 r. Niemcy wybudowali tu duży tartak oraz terpentyniarnię wraz z cała infrastrukturą, dając w ten sposób początek przyszłej osadzie robotniczej. Maszyny do tartaku przywieziono aż z Belgii. Nowopowstały ośrodek przemysłowy nosił nazwę „Zakłady Hindenburga”. Obok tartaku wybudowano baraki dla jeńców pracujących przy pozyskaniu i przeróbce 4 drewna, mogące pomieścić ok. 800 osób. Po zakończeniu działań wojennych w 1921 r. ponownie uruchomiono tartak, obok którego powstał zakład produkujący wysokiej klasy drewniane kajaki, wiosła i narty. Został tu również utworzony, drugi co do wielkości po hajnowskim, węzeł kolejek leśnych. Obecnie jest to osada zamieszkała głownie przez pracowników Lasów Państwowych i ich rodziny. W Grudkach znajduje się zagospodarowane pole kampingowe. 5. 2,7 km Skrzyżowanie na końcu wsi Grudki. Po lewej obok krzyży rzymskokatolickiego i prawosławnego odchodzi droga brukowana tzw. Droga Kamieniecka. Dalej po lewej droga dojazdowa do pola namiotowego. Jedziemy w prawo, cały czas drogą asfaltową i przejeżdżamy przez nieczynny tor kolejowy. Kolej do Białowieży – wraz z wybudowaniem w Białowieży jesiennej rezydencji myśliwskiej carów Rosji, rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę działania mające na celu wybudowanie odcinka kolei łączącego istniejącą już linię Pińsk – Białystok z Białowieżą. Mimo ekspresowego, jak na tamte czasy, tempa budowy, na przyjazd cara Aleksandra III w dniu 21 sierpnia 1894 r., był gotowy jedynie odcinek z Lewek do Hajnówki. Tutaj, aby kontynuować dalszą podróż, monarcha musiał przesiąść się do powozu. Kolej do Białowieży dokończono dopiero w 1897 r., juz za panowania Mikołaja II. W czasie pierwszej wojny światowej, obecność torów kolejowych umożliwiła okupantowi niemieckiemu większe pozyskanie drewna w Puszczy oraz jego sprawny transport w celu dalszej przeróbki. W okresie międzywojennym uruchomiono połączenia pasażerskie m.in. z Warszawą, co w dużej mierze przyczyniło się do rozwoju ruchu turystycznego. W tym czasie, koleją przybywały do Białowieży również ważne osobistości światowej polityki, jak na przykład regent Węgier Miklos Horthy. W sierpniu 1944 r. wycofujący się Niemcy zniszczyli tory, używając w tym celu specjalnego pociągu. Połączenie kolejowe przywrócono w 1946 r. Niestety utworzenie połączenia autobusowego oraz wydłużenie czasu podróży koleją,, spowodowane złym stanem technicznym urządzeń, przyczyniły się do zawieszenia w 1994 r. połączenia kolejowego z Białowieżą. 5 6. 3,5 km Początek osady Białowieża - ul. Grudkowska. Białowieża – duża wieś gminna licząca około 2,5 tys. mieszkańców. Mieszczą się tutaj siedziby zakładów naukowych oraz dyrekcja Białowieskiego Parku Narodowego i siedziba Nadleśnictwa Białowieża. Nazwa Białowieża pojawia się po raz pierwszy w kronice Jana Długosza, który podaje, że w 1409 r. król Władysław Jagiełło udał się do Białowieży na polowanie. Pochodzenie nazwy do dzisiaj nie zostało rozstrzygnięte i funkcjonuje na ten temat wiele hipotez. Jedna z nich wywodzi nazwę Białowieża od litewskich słów „bala” i „weszu”, które po zestawieniu oznaczają „osadę nad mokrą łąką”. Przypuszczalnie zalążkiem obecnej wsi był dwór myśliwski Jagiellonów zlokalizowany w uroczysku Stara Białowieża. Przeniesienie go na nowe miejsce na przełomie XVI i XVII w., zapoczątkowało rozwój nowej osady. Białowieża była ulubionym miejscem łowów polskich królów, którzy zjeżdżali tu z całym dworem i znamienitymi gośćmi. Pamiątką łowów, które odbyły się 27 września 1752 r. jest obelisk umieszczony w Parku Pałacowym. Dwór królewski został spalony przez wojska napoleońskie w 1812 r.. W 1894 r. powstał carski pałac myśliwski wraz z założeniem parkowym i budynkami służby. W 1897 r. do Białowieży dotarła linia kolejowa. W okresie I wojny światowej Niemcy wybudowali w Białowieży tartaki, w których przerabiali rabunkowo pozyskiwane drewno. W okresie międzywojennym wieś stała się siedzibą Dyrekcji Lasów Państwowych. Powstawały też pierwsze placówki naukowe, powstała też Państwowa Szkoła dla Leśniczych. W 1921 r powołano Leśnictwo „Rezerwat”, przekształcone w 1932 r. w Park Narodowy. Pałac carski stał się rezydencja gościnną prezydenta, gdzie na polowania zjeżdżały pierwszoplanowe osobistości europejskiej polityki, w tym marszałek Rzeszy Hermann Göring. Zapoczątkowano ruch turystyczny. W czasie II wojny światowej władze radzieckie deportowały na Syberię wszystkie osoby wraz z rodzinami, które były zatrudnione przed wojną w administracji państwowej. W czasie okupacji niemieckiej miały miejsce liczne egzekucje, w wielu przypadkach, jako odwet za akcje partyzantki polskiej i radzieckiej. Po wojnie Puszcza Białowieska została przedzielona granicą państwową przebiegającą tuż za wsią Białowieża, 6 która pozostała w Polsce. Dzisiaj Białowieża jest ważnym ośrodkiem turystycznym i naukowym. W Białowieży warto zwiedzić: Obszar Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego, Park Pałacowy wraz z pozostałościami zabudowy carskiego pałacu myśliwskiego, Muzeum Przyrodniczo - Leśne Białowieskiego Parku Narodowego, cerkiew prawosławną p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy z 1893 r., kościół rzymskokatolicki p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus z 1935 r., skansen budownictwa drewnianego, zespół zabytkowych budynków Parku Dyrekcyjnego, zespół budynków osiedla angielskiej spółki „Century”, zespół budynków dworca kolejowego Białowieża Towarowa oraz układ przestrzenny i drewnianą zabudowę ulic Waszkiewicza i Tropinka. 7. 3,9 km Skrzyżowanie – szlak skręca w lewo w drogę nr 689 w ul. Krzyże. Tutaj jego trasa łączy się z innymi szlakami rowerowymi: zielonym Białowieża – Dubicze Cerkiewne i czerwonym „Podlaskim Szlakiem Bocianim” oraz szlakami pieszymi: zielonym Hajnówka – Białowieża i żółtym Białowieża - Topiło. Tuż za skrzyżowaniem po prawej stronie hotel „Soplicowo”. Dalej po prawej stronie głaz wyznaczający środek Puszczy Białowieskiej. Zanim jednak podąży się dalej szlakiem warto skręcić w prawo i zwiedzić Białowieżę i Obszar Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego. Białowieski Park Narodowy jest najstarszym polskim parkiem narodowym. Jego zalążkiem było leśnictwo „Rezerwat" utworzone w 1921 r.. Leśnictwo przekształcono w 1932 r. w „Park Narodowy w Białowieży", który restytuowano w 1947 r., jako Białowieski Park Narodowy. W 1977 r. Białowieski Park Narodowy został włączony do sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO, natomiast dwa lata później wpisany, jako jedyny polski obiekt przyrodniczy, na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości. W 1996 r. jego obszar powiększono do powierzchni 10 517 ha. Obecnie 5 726 ha powierzchni parku objętych jest ochroną ścisłą. W 1997 roku BPN, jako pierwszy park narodowy w Polsce, został wyróżniony Dyplomem Europy. Park jest położony w centralnej części Puszczy Białowieskiej, na północ od Białowieży. BPN chroni ostatnie na niżu Europy lasy 7 naturalne o charakterze pierwotnym, zachowane w strefie lasów liściastych i mieszanych. Cechami tego typu lasów są: wielowiekowość, wielogatunkowość, zróżnicowana struktura przestrzenna, różnorodność przyrodnicza oraz obecność wszystkich stadiów rozwojowych drzew, w tym drzew martwych i rozkładających się. Symbolem parku jest żubr, gatunek uratowany od zagłady. Na terenie Białowieskiego Parku Narodowego występuje 806 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3000 gatunków grzybów i około 280 gatunków porostów. Świat zwierząt jest również bardzo różnorodny. W parku występują przedstawiciele ponad 50 gatunków ssaków, ponad 120 gatunków ptaków lęgowych oraz około 10 000 gatunków bezkręgowców, głównie owadów. W skład Białowieskiego Parku Narodowego wchodzi kilka obiektów. Najcenniejszym z nich jest Obręb Ochronny Orłówka (dawniej Rezerwat Ścisły), który turyści mogą zwiedzić tylko z wykwalifikowanym przewodnikiem. Lasy Obrębu Ochronnego Hwoźna, z wyznaczonymi szlakami i ścieżkami przyrodniczymi, mogą być zwiedzane samodzielnie, bez przewodnika. Rezerwat Pokazowy Żubrów (część Ośrodka Hodowli Żubrów) prezentuje niektóre gatunki ssaków występujące w Puszczy Białowieskiej. Edukacja przyrodnicza BPN koordynowana jest przez pracowników Centrum Edukacyjne-Muzealnego obejmującego Ośrodek Edukacji Przyrodniczej, nowoczesne Muzeum Przyrodniczo-Leśne oraz Punkt Informacji Turystycznej. Obiekty Centrum położone są na terenie malowniczego, zabytkowego Parku Pałacowego, gdzie oprócz wielu gatunków drzew i krzewów znajdują się obiekty historyczno-kulturowe. 8. 4,6 km Koniec Białowieży. Jedziemy prosto cały czas drogą asfaltową. Po prawej zabytkowa drogomistrzówka, dalej po prawej początek ścieżki edukacyjnej „Puszczańskie drzewa”. Szlak wkracza ponownie do Puszczy Białowieskiej. Po obu stronach szosy Rezerwat Krajobrazowy im. Władysława Szafera z efektownymi strzelistymi świerkami. Rezerwat Krajobrazowy im. Władysława Szafera – został założony w 1969 r.. Obejmuje pas lasu, o długości ok. 17 km i szerokości od 700 do 1000 m, wzdłuż szosy Hajnówka Białowieża. W rezerwacie chroniony jest szeroki przekrój dobrze zachowanych zbiorowisk leśnych Puszczy Białowieskiej. Od strony Białowieży przeważają bory mieszane zbudowane ze 8 świerka i sosny oraz lasy dębowo-grabowe (grądy). Przy drodze możemy podziwiać liczne okazałe drzewa, głównie świerki. Florę rezerwatu tworzy ponad 500 gatunków roślin naczyniowych, wśród których jest 30 gatunków ściśle chronionych, a 6 gatunków podlega ochronie częściowej. W rezerwacie istnieje szansa spotkania wielu atrakcyjnych gatunków zwierząt z żubrem na czele. Cennym elementem rezerwatu, poza florą i fauną, są pochodzące z X-XIII wieku kurhany (37 szt.), będące świadectwem obecności osadnictwa na terenie Puszczy. Nieopodal odchodzącej od szosy drogi żwirowej do Rezerwatu Pokazowego Żubrów, po lewej stronie znajduje się jedno z najwyższych wzniesień morenowych polskiej części Puszczy Białowieskiej – Góra Batorego (183 m n.p.m.). Według legendy na wzniesieniu było zlokalizowane obozowisko myśliwskie Króla Stefana Batorego. U podnóża góry krzyż upamiętniający żołnierzy poległych w wojnie bolszewickiej 1919 1929 r.. 9. 5,2 km Skrzyżowanie w kształcie litery „V” z drogą leśną. Jedziemy prosto drogą asfaltową nr 689. Koniec odcinka wspólnego z zielonym szlakiem rowerowym oraz zielonym i żółtym szlakiem pieszym, które skręcają w lewo w drogę leśną zwaną Sinicką Drogą. W lewo również kierunkowskaz do „Miejsca Mocy” (3,1 km). 10. 6,6 km Skrzyżowanie z drogą leśną żwirową z kierunkowskazem „Rezerwat Pokazowy Żubrów”. Po lewej stronie Góra Batorego. Skręcamy w prawo z drogi asfaltowej nr 689 w drogę żwirową tzw. Drogę Narewkowską wraz z czerwonym szlakiem rowerowym. 11. 7,3 km Skrzyżowanie –szlak wiedzie prosto. Przy szlaku po prawej stronie dojazd do Rezerwatu Pokazowego Żubrów (0,4 km). Rezerwat Pokazowy Żubrów o powierzchni 27,9 ha powstał w 1937 r. i początkowo był miejscem restytucji tarpana leśnego. Od chwili zaniechania prac nad restytucją tarpanów i utworzenia w 1955 r. zagrody dla żubrów, rezerwat ten spełnia rolę obiektu turystycznego. Funkcjonowanie rezerwatu przerwał na ok. 10 lat remont kapitalny, który miał stworzyć turystom lepsze warunki do zwiedzania i pozwolić na zwiększenie składu gatunkowego zwierząt, prezentowanych odtąd w 9 przestronnych zagrodach imitujących warunki naturalne. Ponownie rezerwat został udostępniony w grudniu 1988 r. W rezerwacie, eksponowane są żubry, koniki typu tarpana, łosie, jelenie, sarny, dziki, żubronie (krzyżówka żubra z bydłem domowym) i wilki, a od niedawna również ryś. Na kiermaszu przy rezerwacie można kupić pamiątki turystyczne z pobytu w Puszczy. 12. 8,5 km Skrzyżowanie z drogą leśną. Jedziemy prosto. Przy szlaku w uroczysku Hajduckie zlokalizowana jest żwirownia, gdzie w 1959 r. odkryto bogato wyposażony grób dziecka z III-IV w. n.e. W sąsiedztwie dobrze zachowane lasy dębowo - grabowe z licznymi okazami starych lip. 13. 9,9 km Po lewej na dawnej składnicy kolejki leśnej miejsce ogniskowe z wiatami „Polana Żubrówka”. 14. 10,2 km Skrzyżowanie z drogą asfaltową. Skręcamy w lewo. Na wprost dojazd do miejsc ogniskowych „Stara Białowieża” i „Filipówka” oraz ścieżki przyrodniczej „Królewskie Dęby”. Koniec wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym. Stara Białowieża – uroczysko na lewym brzegu rzeki Łutowni, w którym według tradycji miał stanąć dwór myśliwski króla Władysława Jagiełły. Stara Białowieża powszechnie jest uznawana za zalążek dzisiejszej Białowieży. W źródłach pisanych uroczysko to wymieniane jest od roku 1639, kiedy na miejscu dzisiejszej Białowieży stał już nowy dwór królewski. Wykopaliska prowadzone w 2006 r. potwierdziły istnienie w uroczysku obszernej budowli z XV-XVI w. najprawdopodobniej wykonanej z drewna sosnowego. Natrafiono również na ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego. W uroczysku znajduje się ścieżka historyczno – przyrodnicza „Szlak Królewskich Dębów” oraz kilka placów piknikowych z miejscami ogniskowymi i wiatami. Ścieżka Historyczno - Przyrodnicza „Szlak Królewskich Dębów” – jest to ścieżka w uroczysku Stara Białowieża. Prowadzi wśród kilkudziesięciu wiekowych, liczących sobie po kilkaset lat dębów, którym nadano imiona władców Polski i Litwy związanych w sposób udokumentowany historycznie lub pozostający w sferze legend z Puszczą Białowieską. W 10 uroczysku był prawdopodobnie zlokalizowany w XV - XVI w. królewski dwór myśliwski. Sylwetki najstarszych drzew sugerują, że większość z nich rosła w stosunkowo luźnym zwarciu, co wskazywałoby na to, że istniała tu polana lub rodzaj założenia parkowego. Legenda głosi, że dęby kazał zasadzić wokół dworu król Zygmunt Stary. Inna legenda mówi, że dęby są związane z obrzędami pogańskimi i istniejącym tu w średniowieczu „świętym gajem”. Wędrując liczącym sobie kilkaset metrów szlakiem poznajemy historię Puszczy Białowieskiej oraz Polski i Litwy od XII do XVIII w.. Autorami ścieżki są Ewa i Jacek Wysmułkowie. 15. 10,7 km Po prawej stronie położona w Puszczy leśniczówka „Badówka”. 16. 11,4 km Puszczańska polana. Początek wsi Teremiski. Szlak wiedzie drogą asfaltową cały czas prosto przez wieś. Teremiski – wieś nad rzeką Krynicą przy jej ujściu do Łutowni na puszczańskiej polanie. Wieś budników znana w XVII w., zasiedlona osadnikami z Mazowsza w XVIII w. W czasie II wojny światowej wieś została spalona, a ludność wysiedlona. Mimo upływu lat i różnych kolei losu w tradycyjnym budownictwie drewnianym zachowały się elementy znane z Mazowsza. 17. 12,2 km Koniec wsi Teremiski. Po obu stronach drogi nieużytki na miejscu dawnych pól uprawnych i pozostałości dawnych domostw. Po lewej stronie widok na bagienne doliny puszczańskich rzeczek: Krynicy i Łutowni. Przed nami ściana puszczy. Jedziemy prosto drogą asfaltową. 18. 13,3 km Zwężenie drogi asfaltowej – most na rzece Krynica. Przy trasie malownicze podmokłe lasy łęgowe w dolinie rzeki. 19. 13,8 km Początek kolejnej puszczańskiej polany wsi Budy. Jedziemy prosto przez wieś drogą asfaltową. Budy – pomiędzy współczesną wsią, a rzeką Łutownią w XVII w. istniała osada budników Szczekotowo, która jak się uważa dała początek wsi Budy. W XVIII w. Antoni Tyzenhauz zasiedlił wieś osadnikami z Mazowsza. Wieś doszczętnie spalona przez Niemców w czasie drugiej wojny światowej 25 lipca 1941 r.. Na skraju wsi mogiła z 1939 r. kpr. Bierwiaczonka, legendarnego obrońcy Hajnówki w czasie kampanii wrześniowej. We wsi znajduje się skansen „Sioło Budy” ze 11 zrekonstruowaną tradycyjną zagrodą białoruska z okolic Puszczy Białowieskiej, w skład której wchodzi m.in. oryginalna chata z 1836 r. z jedynym w Polsce nadal działającym drewnianym kominem. 20. 14,8 km We wsi po lewej skansen z kwaterami agroturystycznymi „Sioło Budy”. 21. 15,5 km Koniec wsi. Skrzyżowanie. Skręcamy w prawo w drogę leśną asfaltową tzw. „Drogę Zwierzyniecką”. Po obu stronach drogi za ostatnimi zabudowaniami wsi las o charakterze grądu. 22. 16,4 km Skrzyżowanie dróg leśnych na przecięciu linii oddziałowych. Skręcamy w lewo w drogę żwirową tzw. „Hajnowski Tryb”. Opuszczamy gminę Białowieża i wjeżdżamy do gminy Hajnówka. 23. 17,5 km Skrzyżowanie z drogą leśną. Po prawej rezerwat „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” po lewej stronie rezerwat „Dębowy Grąd”. Rezerwat „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” powołano w 2003 r. obejmując ochroną rezerwatową w celach dydaktycznych, naukowych i krajobrazowych, najcenniejsze ekosystemy leśne Puszczy Białowieskiej o dużym udziale ponad 100-letnich drzewostanów oraz zbiorowisk nieleśnych w dolinach puszczańskich rzek, jak również podstawowe procesy ekologiczne w ekosystemach leśnych. Obejmuje on odrębne uroczyska o powierzchni od kilkudziesięciu do kilkuset hektarów w różnych częściach Puszczy. Całkowita powierzchnia rezerwatu wynosi 8581,62 ha. Rezerwat „Dębowy Grąd” – założony w 1985 r. w celu ochrony naturalnego fragmentu Puszczy Białowieskiej z dużym udziałem dębu i jesionu. Dominujący na terenie rezerwatu grąd charakteryzuje się wielopiętrową budowa i wielogatunkowym składem. W górnym piętrze dominuje świerk, osiągający tu do 50 m wysokości, nieco niższe są dęby, jesiony, olsze i brzozy. Dolne piętro tworzą z reguły grab i lipa. W części północno – wschodniej w pobliżu szlaku występuje grąd turzycowy, zaś w zatorfionej dolinie strumienia Dubitka rośnie łęg jesionowo – olszowy. Bogactwo gatunkowe rezerwatu to 150 gatunków roślin naczyniowych, w tym 16 drzew i 6 krzewów. Żyzność siedlisk wpływa na 12 rozmiary drzew. W rezerwacie rośnie ponad 30 drzew będących pomnikami przyrody. Nad strumieniem w południowo – zachodniej części rezerwatu pozostałości mielerza z XVIII –XIX w., gdzie wyrabiano potaż, używany do produkcji szkła i mydła. 24. 18,4 km Mostek na rzece Dubitka, a następnie skrzyżowanie z drogą leśną. Jedziemy prosto. Przy drodze tablice informujące o końcu rezerwatu „Dębowy Grąd” po lewej oraz rezerwatu „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” po prawej stronie. Początek rezerwatu „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” po lewej stronie. Po prawej ostoja zwierzyny. 25. 19,0 km Po lewej koniec rezerwatu „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej”. 26. 19,5 km Skrzyżowanie z drogą leśną na przecięciu linii oddziałowych. Jedziemy prosto. Po prawej koniec ostoi zwierzyny. 27. 20,0 km Skrzyżowanie z drogą leśną biegnącą linią między pododdziałami. Jedziemy prosto. Przy szlaku lasy o charakterze grądu. 28. 20,5 km Skrzyżowanie z drogą leśną na przecięciu linii oddziałowych. Jedziemy prosto. Za skrzyżowaniem po prawej stronie głęboka żwirownia z dużym głazem narzutowym. 29. 21,6 km Skrzyżowanie z drogą leśną biegnącą linią między pododdziałami. Jedziemy prosto. Trasa wspólna z czerwonym szlakiem pieszym Hajnówka – Narewka tzw. „Szlakiem Walk Partyzanckich” przez ok. 0,5 km, później szlak skręca w prawo. 30. 22,7 km Za końcówką bocznicy kolejowej po lewej, skrzyżowanie dróg. Jedziemy prosto. Po lewej stronie droga do uroczyska „Krynoczka” (ok. 0,3 km). Uroczysko „Krynoczka” położone jest nad rzeczką Miedną, gdzie znajdują się drewniana cerkiewka z 1846 r. p.w. śś. Braci Machabeuszów oraz kapliczka ze źródełkiem. Miejsce to uznawane jest przez wyznawców prawosławia, jako święte z uwagi na liczne cudowne uzdrowienia. Cerkiew znajduje się na terenie zamkniętym należącym do Wojska Polskiego, w związku z czym nie ma możliwości zwiedzania tego obiektu w dni powszednie. Cztery razy w roku jednak bramy są otwierane, a do cudownego źródełka ściągają rzesze wiernych. Dzieje się tak podczas nabożeństw w trzeci dzień 13 Wielkanocy, w drugi i trzeci dzień Świętej Trójcy, w święto patronów cerkwi śś. Braci Machabeuszów oraz w święto Podniesienia Krzyża Pańskiego. Oczywiście wszystkie te święta obchodzone są w terminach według kalendarza juliańskiego. Szczególnie uroczyste, przyciągające tysiące wiernych są obchody drugiego i trzeciego dnia Świętej Trójcy. Tradycja wiąże powstanie Krynoczki z ukrywającymi się w Puszczy Białowieskiej przed najazdem tatarskim mnichami z Ławry Pieczewskiej. To oni swymi modlitwami mieli sprawić, że łaska Boża spłynęła na to miejsce ofiarując dar uzdrowienia cierpiącym, którzy przybywali tu w następnych stuleciach. 31. 23,5 km Skrzyżowanie z szeroką żwirową drogą. Skręcamy w lewo. Początek wspólnej trasy z czerwonym szlakiem pieszym. 32. 24,0 km Początek miasta Hajnówka i ul. Celnej. Skrzyżowanie z drogą asfaltową. Koniec wspólnej trasy z czerwonym szlakiem pieszym. Skręcamy w lewo. Na wprost osiedle mieszkalne Nadleśnictwa Hajnówka. Hajnówka – miasto nad rzeką Leśną Prawą liczące ok. 24 tys. mieszkańców. Siedziba Urzędu Miasta oraz Urzędu Gminy i Starostwa Powiatowego. Duży ośrodek przemysłu drzewnego. W XVIII w. w uroczysku Skarbosławka istniała jedna z trzynastu straży Puszczy Białowieskiej zwana Hajnowszczyzną. Nazwa przypuszczalnie wywodzi się od osiadłego tu w nieznanym czasie strażnika o nazwisku lub imieniu Hajno. W dniu 23 maja 1831 r. w czasie powstania listopadowego, oddział gen. Dezyderego Chłapowskiego stoczył pod Hajnowszczyzną zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi gen. Lindena. Na przełomie XIX i XX w., po wybudowaniu traktów drogowych i linii kolejowych z Bielska Podlaskiego przez Hajnówkę do Białowieży oraz kolei Siedlce – Wołkowysk, wieś stała się ważnym węzłem komunikacyjnym. Atut ten wykorzystali Niemcy w czasie pierwszej wojny światowej. Prowadząc rabunkową gospodarkę w Puszczy Białowieskiej, w Hajnówce utworzyli szereg tartaków, zakłady chemiczne i sieć kolejek leśnych. Infrastruktura ta została wykorzystana i rozbudowana w okresie międzywojennym m.in. przez angielską spółkę „Century”. W poszukiwaniu pracy do osady przybywała ludność z całej Polski. W tym okresie osada licząca 11 tys. mieszkańców stała się największym w kraju ośrodkiem przemysłu drzewnego. Niskie 14 zarobki i trudne warunki pracy oraz działalność agitacyjna skrajnych ugrupowań lewicowych były przyczyną gwałtownych wystąpień robotniczych. We wrześniu 1939 r. miejscowość została zajęta przez wojska hitlerowskie, po czym na mocy paktu Ribbentrop – Mołotow przekazana armii radzieckiej. Po 1941 r. i wycofaniu armii radzickiej ponownie znalazła się pod okupacją niemiecką, która przyniosła liczne aresztowania i egzekucje ludności cywilnej w odwecie za kontakty z partyzantką polską i radziecką. Niemcy zostali wyparci z Hajnówki w dniu 20 lipca 1944 r. przez wojska radzieckie gen. Batowa. Po wojnie odbudowano przemysł, a w 1951 r. miejscowość uzyskała prawa miejskie. Miasto zachowało układ urbanistyczny z okresu burzliwego rozwoju na początku XX w. z zabudową drewnianą. Na terenie miasta występuje około 60 drzew pomnikowych, głównie dębów, będących pozostałością po rosnącej tu jeszcze kilkadziesiąt lat temu Puszczy Białowieskiej. Warto zwiedzić bazę kolejek leśnych, Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej, Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa, współczesny sobór prawosławny p.w. Świętej Trójcy, kościół rzymskokatolicki p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Stanisława bp z 1966 r., pomnik żubra na skwerze miejskim, zabudowę drewnianą centrum miasta i osiedla robotniczego „Czworaki”. 33. 24,5 km Przejeżdżamy kolejkę leśną Hajnówka – Topiło. Po lewej cały czas Puszcza Białowieska, po prawej dawne składnice kolejek leśnych, obecnie nieużytkowane. 34. 24,7 km Po prawej wjazd na bazę kolejek leśnych. Kolejki leśne Puszczy Białowieskiej – początek kolejek leśnych w Puszczy wiąże się z I wojną światową. W latach 1915 1918 Puszcza Białowieska pozostawała pod niemieckim zarządem wojskowym. W Puszczy była prowadzona rabunkowa gospodarka leśna, nastawiona na maksymalną eksploatację najcenniejszych drzewostanów. W celu przetarcia i przerobu surowca wybudowano sieć tartaków oraz fabrykę suchej destylacji drewna. Aby usprawnić transport surowca w 1916 r. rozpoczęto budowę sieci kolejek wąskotorowych. Sieć torów stałych uzupełniono systemem torów przenośnych. Rozwój 15 przemysłu drzewnego i kolejek leśnych był kontynuowany również w okresie międzywojennym. Długość szlaków kolejowych w 1939 r. wynosiła 325 km z czego ponad 200 km było szlakami stałymi. Była to najdłuższa sieć kolejek leśnych w ówczesnej Polsce. Centrum kolejek została Hajnówka, gdzie wybudowano biuro, warsztaty, parowozownię i osiedle robotnicze. W okresie drugiej wojny światowej, oprócz swej nominalnej funkcji, kolejki były wykorzystywane przez okupanta niemieckiego do walki z partyzantką. Po zakończeniu wojny kolejki przez pewien czas, ze względu na zniszczenie szlaku normalnotorowego, pełniły również funkcję komunikacji osobowej na trasie Hajnówka – Białowieża. W 1955 r. kolejki przewiozły rekordową w swej historii ilość drewna – ponad 200 tys. m3. W 1974 r. trakcję parową zastąpiono spalinową. Z roku na rok rosło znaczenie transportu samochodowego, co przyczyniło się z czasem do zawieszenia transportu kolejowego. Rozbierano też najmniej uczęszczane i najbardziej kłopotliwe w eksploatacji linie. W 1991 r. parowóz powrócił na szlak jako kolejka turystyczna. Obecnie kolejki leśne są zarządzane przez Nadleśnictwo Hajnówka i pełnią wyłącznie funkcję turystyczną. Obsługiwane są dwie linie: Hajnówka - Topiło i Hajnówka – Postołowo. Przejazdy odbywają się kilka razy w tygodniu w okresie wakacyjnym i przez cały rok na zamówienie grup zorganizowanych. 35. 25,3 km Po prawej cmentarz rzymskokatolicki, po lewej las. Skrzyżowanie z drogą główną nr 683 i niebieskim szlakiem rowerowym Hajnówka – Orzeszkowo – Hajnówka oraz szlakami pieszymi: zielonym Hajnówka – Białowieża, niebieskim Hajnówka – Orzeszkowo – Hajnówka i czerwonym Hajnówka - Narewka. Jedziemy prosto ulicą Mikołaja Reja. Za skrzyżowaniem po prawej cmentarz żołnierzy radzieckich, po lewej cmentarz prawosławny. 36. 25,4 km Skręcamy w lewo w drogę gruntową pomiędzy cmentarzem prawosławnym, a cerkwią prawosławną p.w. św. Jana Chrzciciela 37. 25,5 km Za pierwszymi zabudowaniami za kępą sosen skręcamy w lewo w ulicę Stefana Żeromskiego o nawierzchni gruntowej. Jedziemy prosto aż do końca ulicy. Po prawej ciąg zwartej zabudowy jednorodzinnej po lewej Puszcza. 38. 26,0 km Koniec ulicy Stefana Żeromskiego. Skrzyżowanie z asfaltową ulicą Białowieską. Skręcamy w prawo. 16 39. 26,2 km Skrzyżowanie z drogą główną - ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego i niebieskim szlakiem rowerowym Hajnówka – Orzeszkowo – Hajnówka. Jedziemy dalej prosto ulicą Białowieską. 40. 26,3 km Skrzyżowanie po lewej stronie z ulicą Armii Ludowej. Jedziemy prosto. Po prawej stronie piekarnia „Podolszyńscy”, a przy niej sklep firmowy, gdzie można nabyć pieczywo wypiekane w oparciu o tradycyjne receptury. 41. 26,8 km Skrzyżowanie - po prawej ulica Armii Krajowej, a dalej park miejski, po lewej kładka dla pieszych ponad torami kolejowymi. 42. 26,9 km Skrzyżowanie. Skręcamy w prawo w ulicę Parkową. Po lewej stronie Ośrodek Wzornictwa dla Dzieci Niepełnosprawnych a następnie Zajazd „Bronuszka” i Centrum Turystyczno–Sportowe z z placami do gier i zabaw. Po prawej park miejski. 43. 27,3 km Za kwiaciarnią skręcamy w lewo w drogę z kostki betonowej. Po lewej Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej, a dalej targ miejski. Po prawej słynny bar „U Wołodzi”. Jedziemy prosto drogą z kostki betonowej. Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej – powstało dzięki zaangażowaniu Społecznego Komitetu Budowy Muzeum, które od 1984 r. pozyskiwało środki na budowę obiektu oraz eksponaty. Muzeum oprócz stałej ekspozycji etnograficznej proponuje wystawy współczesnej twórczości artystów lokalnych i artystów z Białorusi. Muzeum prowadzi bibliotekę z bogatym zbiorem wydawnictw poświęconych regionowi i Białorusi. W budynku muzeum znajduje się również kino oraz restauracja „Leśny Dworek” serwująca tradycyjne potrawy białoruskie. Bar „U Wołodzi” – jedno z bardziej znanych miejsc w Hajnówce, za sprawą charyzmatycznego właściciela i niepowtarzalnego wystroju lokalu, który jest przerysowanym, aż do granic kiczu skansenem komunizmu i muzeum wodza rewolucji Włodzimierza Lenina. Właściciel lokalu słynie z wielu happeningowych działań, w tym z improwizowanych napadów radzieckich pograniczników na turystów odwiedzających Puszczę Białowieską. Bar jest wymieniany w wielu wydawanych na całym świecie przewodnikach poświęconych Polsce. W księdze gości lokalu widnieją wpisy tak znanych postaci, jak Andrzej Wajda, Tony Halik, Maryla Rodowicz czy Izabela Scorupco. 17 44. 27,4 km Skrzyżowanie z drogą główną nr 689 ul. 3-go Maja obok banku BPH (po lewej). Skręcamy w lewo w ul. 3-go Maja. Po prawej stronie Centrum Promocji Regionu Puszczy Białowieskiej i informacja turystyczna. Na ścianie elektroniczny kiosk informacji turystycznej. Początek wspólnej trasy z pieszymi szlakami: niebieskim i czerwonym. 45. 27,8 km Po lewej kościół rzymskokatolicki p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Stanisława bp. Na rondzie obok kościoła jedziemy prosto w dalszym ciągu drogą główną nr 689 – ul. 3-go Maja. Koniec wspólnej trasy z pieszymi szlakami : niebieskim i czerwonym. Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Stanisława bp – został wybudowany w latach 1957 – 1961. Na szczególną uwagę zasługują wysokiej klasy organy zakupione w 1976 r. ze zrujnowanego kościoła ewangelickiego w Jedlinku koło Wrocławia. Instrument pochodzi z wrocławskiej pracowni firmy „Schlag und Schohne” i został wykonany na przełomie XIX i XX w. Jest to jedyny tego typu instrument w północno-wschodniej Polsce. Od 1997 r. w kościele odbywają się koncerty w ramach Festiwalu Muzyki Kameralnej i Organowej. Festiwal ma charakter międzynarodowy. 46. 28,1 km Na skrzyżowaniu z ul. Lipową skręcamy w prawo. Po lewej stronie na rogu Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa (wejście od strony ul. 3-go Maja). Muzeum Kowalstwa i Ślusarstwa – prywatne muzeum powstałe na terenie istniejącej od 1927 r. kuźni, należącej do przodków obecnego właściciela. Wśród eksponatów dominują pamiątki rodzinne. Dużą atrakcją jest działająca kuźnia, gdzie odbywają się prezentacje wykonywania podków i innych wyrobów kowalskich. Do ciekawostek należy również rekonstrukcja wczesnośredniowiecznej dymarki służącej do wytopu żelaza z rudy darniowej. Muzeum jest członkiem Świętokrzyskiego Stowarzyszenia Dziedzictwa Przemysłowego. 47. 28,3 km Skrzyżowanie z ul. Króla Stefana Batorego. Na światłach skręcamy w lewo. Początek wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym. 18 48. 28,5 km Most na rzece Leśna Prawa a następnie rondo. Na rondzie jedziemy prosto w ul. Księdza Antoniego Dziewiatowskiego. Początek wspólnej trasy z żółtym szlakiem pieszym „Szlakiem Prawosławnych Świątyń”. 49. 28,7 km Po lewej stronie prawosławny Sobór Świętej Trójcy. Po prawej w parku Centrum Promocji Regionu „Czerlonka”, a dalej Hajnowski Dom Kultury. Sobór p.w. Świętej Trójcy - projekt cerkwi wykonał prof. Aleksander Grygorowicz z Politechniki Poznańskiej. Kształt soboru inspirowany jest stylem znanego architekta francuskiego Le Corbusier’a. Świątynia posiada powierzchnię 1000 m2, wysokość ok. 50 m, dwie kondygnacje, siedem ołtarzy i sale katechetyczne na 200 osób. Jednorazowo cerkiew może pomieścić 5000 wiernych. Autor projektu został uhonorowany za swą pracę nagrodą im. Brata Alberta. Budowę świątyni rozpoczęto w 1974 r., ostatnie prace zakończono dopiero w 1998 r. Od 1982 r. odbywa się w Hajnówce Festiwal Muzyki Cerkiewnej, który stał się festiwalem międzynarodowym o wysokiej randze. 50. 28,9 km Jedziemy prosto. Wjeżdżamy na nasyp przejazdu kolejowego. Przed nasypem po prawej dróżniczówka z pocz. XX w. Za przejazdem rozpoczyna się ulica Poddolna. Jedziemy prosto przez całą ulicę Poddolną. 51. 30,1 km Skrzyżowanie ulicy Poddolnej z Dolną. Jedziemy prosto. Po lewej krzyż i dwie kapliczki słupowe. Za skrzyżowaniem koniec zwartej zabudowy miasta Hajnówka i początek pól uprawnych. 52. 31,1 km Po lewej stronie wieś Wygoda. Jedziemy prosto. Wygoda – dawna wieś leśnictwa bielskiego, założona przed rokiem 1765 w ostatnim etapie kolonizacji Puszczy Ladzkiej (Bielskiej). 53. 32,3 km Skrzyżowanie z drogą gruntową. Jedziemy prosto. Po lewej w kępie drzew cmentarz tzw. „berezowskie mogiłki” i cerkiew p.w. Przemienienia Pańskiego (ok. 0,7 km). 19 54. 33,1 km Początek wsi Nowe Berezowo. Jedziemy prosto. Po lewej kaplica prawosławna p.w. św. Jerzego ze źródełkiem i krzyżami wotywnymi. Po prawej osiedle dawnego PGR-u. Nowe Berezowo – wieś założona przed rokiem 1611, prawdopodobnie zasiedlona ludnością pochodzącą ze zlokalizowanego nieopodal Starego Berezowa. Pierwszą cerkiew p.w. św. Jana Teologa wybudowano w 1618 r.. W chwili obecnej na miejscu pierwszej świątyni stoi murowana cerkiew prawosławna p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego wybudowana w latach 1873-1876 wg projektu inż. Łozińskiego. Obok znajduje się dawna drewniana cerkiew greko-katolicka obecnie prawosławna filialna p.w. św. Jana Teologa fundowana w 1771 r. przez starościnę bielską Izabelę Branicką. Ponadto do parafii należy dawna cerkiew greko-katolicka obecnie prawosławna cmentarna p.w. Przemienienia Pańskiego z 1840 r. przeniesiona z zamykanego cmentarza koło wsi Czyżyki. We wsi znajdują się również dwie kapliczki prawosławne: murowana p.w. św. Aleksandra Newskiego z 1868 r. oraz drewniana p.w. św. Jerzego z 1888 r. Obok obecnie użytkowanego cmentarza znajduje się stary zabytkowy cmentarz z licznymi drewnianymi oraz kamiennymi krzyżami nagrobkowymi. We wsi również sporo drewnianych domów z końca XIX i początku XX w. 55. 33,7 km Na skrzyżowaniu trasa podstawowa szlaku skręca w prawo. W lewo skręca I odgałęzienie szlaku „ Do wsi strażników Puszczy Bielskiej”. 56. 33,9 km Po lewej murowana cerkiew prawosławna p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego i drewniana cerkiew greko-katolicka obecnie prawosławna p.w. św. Jana Teologa. 57. 34,4 km Skrzyżowanie dróg przy murowanej kaplicy prawosławnej p.w. św. Aleksandra Newskiego. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Koniec wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym i żółtym szlakiem pieszym. Skrzyżowanie ze szlakiem kulturowym tzw. „Carskim Gościńcem”. Za skrzyżowaniem koniec wsi Nowe Berezowo. 20 58. 34,9 km Początek wsi Nowy Kornin o początkowo luźnej zabudowie. Jedziemy prosto. We wsi sporo drewnianych krzyży wotywnych. Nowy Kornin – wieś leśnictwa bielskiego osadzona przed rokiem 1611 ludnością pochodzącą z położonej nieopodal wsi Stary Kornin. We wsi zachowana drewniana zabudowa z pocz. XX w. oraz liczne, głównie drewniane krzyże przydrożne. 59. 36,6 km Skrzyżowanie z drogą do wsi Czyżyki. Jedziemy prosto. 60. 37,6 km Koniec wsi. Przy drewnianej kapliczce prawosławnej z grupą krzyży skręcamy w lewo w drogę żwirową. Po obu stronach drogi pola uprawne i rozproszona zabudowa kolonijna. 61. 39,5 km Lekki zakręt w lewo i skrzyżowanie ze żwirową drogą do wsi Wólka. Koniec gminy Hajnówka i początek gminy Czyże. 62. 41,8 km Skrzyżowanie z drogą asfaltową we wsi Kuraszewo. Skręcamy w prawo. Kuraszewo – wieś nad rzeką Łoknicą założona przed rokiem 1570 przez dworzanina królewskiego Ostafiego Chaleckiego. We wsi prawosławna drewniana cerkiew parafialna p.w. św. Antoniego Pieczerskiego wzniesiona w 1868 r. jako cmentarna. Samodzielną parafię utworzono w 1897 r. z części parafii Czyże. W latach 1925-1939 cerkiew znajdowała się na przemian w rękach prawosławnych i neounitów. W pobliżu wsi w uroczysku Zamczysko nad rzeką Łoknicą cmentarzysko typu mazowieckiego z X-XII w. oraz kurhany kultury wielbarskiej z IV-V w. n.e. We wsi działa zespół „Niezabudki” prezentujący folklor białoruski. 63. 42,8 km Skrzyżowanie dróg przed mostem na rzece Łoknica. Jedziemy prosto. Po prawej odchodzi droga żwirowa wiodąca do cerkwi prawosławnej p.w. św. Antoniego Pieczerskiego. 64. 43,1 km Koniec wsi - skrzyżowanie. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Po lewej dochodzi szlak kończący I odgałęzienie „ Do wsi strażników Puszczy Bielskiej” i rozpoczynający II odgałęzienie „ Do wsi w dolinie Narwi”. 21 65. 45,0 km Początek wsi Kamień. Przez wieś jedziemy prosto. Kamień – wieś założona przez dworzanina królewskiego Ostafiego Chaleckiego przed rokiem 1570. Za wsią znajduje się kurhan „Kościa Górka”. 66. 46,0 km Koniec wsi Kamień. Skręcamy w lewo w drogę asfaltową. Za wsią pola uprawne. Po lewej kurhan „Kościa Górka”. 67. 46,8 km Lekki zakręt w prawo i skrzyżowanie z drogą polną. Koniec gminy Czyże i początek gminy Narew. 68. 48,0 km Wjeżdżamy w las sosnowy. Przy skrzyżowaniu dróg po prawej stronie cmentarz prawosławny i cerkiew p.w. św. Apostoła i Ewangelisty Łukasza. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo w drogę asfaltową. 69. 48,7 km Za laskiem sosnowym początek wsi Tyniewicze Duże. Przy sklepie spożywczym skręcamy w prawo. Jedziemy drogą asfaltową przez wieś. Tyniewicze Duże – wieś założono w XVII-XVIII w. na gruntach miasta Narew, którego była przedmieściem. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od imienia męskiego pochodzenia wschodniosłowiańskiego – Timon. Legenda głosi, że w XV i XVI w. często wędrowali tędy mnisi prawosławni z klasztoru w Narwi do klasztoru w Bielsku. Na odpoczynek zatrzymywali się właśnie tu, gdzie dzisiaj znajduje się wieś. Z czasem, dla ochrony przed dzikimi zwierzętami i rabusiami, wokół obozowiska wybudowali palisadę tzw.” tyn”. Po latach wokół obozowiska zaczęli osiedlać się chłopi, a od owego „tynu” powstała nazwa Tyniewicze. Na cmentarzu parafialnym znajduje się drewniana cerkiew p.w. św. Apostoła i Ewangelisty Łukasza wybudowana w 1948 r. na miejscu XVIII w. świątyni podpalonej przez zwiad radziecki w 1944 r. Ze starej świątyni ocalała jedynie dzwonnica. Samodzielna parafia istnieje tu od 1982 r. Na cmentarzu XIX w. nagrobki kamienne. We wsi liczne krzyże wotywne i drewniane budownictwo z początku XX w.. 70. 49,1 km Za wysokim drewniany krzyżem po środku wsi zakręt w lewo. Jedziemy cały czas drogą asfaltową. 71. 49,2 km Obok zlewni mleka we wsi skręcamy w prawo. Jedziemy droga asfaltową. 22 72. 50,1 km Koniec wsi Tyniewicze Duże. Skręcamy w lewo. Droga asfaltowa przechodzi w żwirową. Po obu stronach drogi rozległe wilgotne łąki i pastwiska. 73. 51,6 km Za dużą żwirownią po lewej stronie skrzyżowanie dróg. Skręcamy w prawo w drogę asfaltową. 74. 52,6 km Za przystankiem autobusowym skrzyżowanie dróg. Po lewej stronie łączy się szlak II odgałęzienia „Do wsi w dolinie Narwi”. Szlak główny prowadzi prosto drogą asfaltową. 75. 55,5 km Początek Narwi po lewej cmentarz prawosławny z odbudowaną po pożarze cerkwią cmentarną p.w. Matki Bożej Kazańskiej. Narew – duża wieś gminna licząca ponad 1000 mieszkańców położona na lewym brzegu rzeki Narew. Znajdujące się w pobliżu grodziska i kurhany dowodzą, że istniała tu osada przeprawowa już w średniowieczu. W 1514 r. Olbracht Gasztołd lokował na prawie chełmińskim miasto, które w 1529 r. otrzymało z rąk króla Zygmunta Starego prawa magdeburskie. W 1528 r. para królewska fundowała również kościół p.w. Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława bp. Obecnie istniejący drewniany kościół jest drugim lub trzecim z rzędu i pochodzi z 1775 r.. Pierwsza wzmianka o cerkwi prawosławnej p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego pochodzi z 1560 r., nieznane są jednak dokładna data i okoliczności jej założenia. Legenda z tym związana mówi, że fundatorem cerkwi był kniaź Iwan Wiśniowiecki, który przeprawiając się tutaj tratwą przez Narew, zauważył w szałasie przewoźnika zapaloną lampkę przed ikoną św. Antoniego Pieczerskiego. Ujęty pobożnością flisaka zaproponował umieszczenie ikony w kaplicy. Na budowę ofiarował pewną sumę pieniędzy i zastrzegł, że pozostałą sumę potrzebną na dokończenie inwestycji przekaże w drodze powrotnej. Po powrocie zastał zręby nie małej kaplicy, ale dużej świątyni. Pomny swej obietnicy pokrył wszelkie koszta związane z dokończeniem cerkwi. Dzięki przywilejom nadanym miastu przez Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, mieszczanie narewscy wespół z mieszczanami bielskimi uzyskali przywilej na wolny spław rzeką Narew oraz prawo do pobierania opłat za spław płynącego tą rzeką drewna. Narew w XVI w. ekonomicznie i prawnie była mocno zespolona z Bielskiem. Ukoronowaniem okresu świetności Narwi było wydzielenie ze 23 starostwa bielskiego pod koniec XVI w. niezależnego starostwa narewskiego. Do upadku miasta przyczyniły się niszczące działania wojny szwedzkiej i pasma wojen XVII-XVIII w. Miasto straciło ostatecznie swą dawną świetność w wyniku zarządzenia o ochronie puszcz wydanego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskieg, które cofało wszystkie przywileje mieszczan narewskich związane z handlem drewnem. Ostatecznie w 1934 r. Narew utraciła prawa miejskie. Obecnie we wsi prężnie rozwija się, zatrudniająca około 1000 osób firma Pronar, produkująca m.in. ciągniki, przyczepy oraz różne maszyny rolnicze oraz firma Narmet, producent kotłów centralnego ogrzewania przystosowanych do spalania biomasy. W Narwi warto zwiedzić prywatne Muzeum Wsi, drewniany kościół rzymskokatolicki p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz św. Stanistawa bp. z 1775 r. wraz z zabytkową dzwonnicą i domem parafialny. Przy kościele znajduje się interesująca renesansowa płyta nagrobna z XVI w. przedstawiająca rycerza lub myśliwego wspartego na włóczni, przy którego lewej nodze spoczywa pies. Legenda głosi, że jest to postać dworzanina króla Zygmunta Augusta, który został śmiertelnie ranny podczas polowania w Puszczy Białowieskiej. W celu odkupienia swych win prosił, aby jego ciało spoczęło u wejścia do kościoła. W ten sposób miał odpokutować swe grzechy. Innymi obiektami godnymi polecenia są: drewniana cerkiew prawosławna p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego z lat 1882-1885, wierna replika spalonej pochodzącej z 1726 r. grekokatolickiej cerkwi cmentarnej p.w. Matki Bożej Kazańskiej, rzymskokatolicka murowana kaplica cmentarna p.w. św. Wincentego z 1840-1848 r. oraz kilkadziesiąt interesujących budynków mieszkalnych z końca XIX w. i początku XX w. wraz z zabytkowym układem przestrzennym z XVI-XIX w. 76. 55,9 km Skrzyżowanie z drogą główną nr 685. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Początek wspólnej trasy z żółtym szlakiem pieszym. Po lewej zakłady NARMET, po prawej wielka hala – magazyn stali firmy PRONAR. 77. 56,7 km Ciekawa drewniana zabudowa o charakterze miejskim po obu stronach ulicy Bielskiej po lewej drewniana cerkiew prawosławna p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego. 24 78. 57,0 km Centrum Narwi z bankiem, pocztą i sklepami. Po prawej dawny rynek miejski, obecnie skwer obsadzony lipami. Za skwerem skręcamy w prawo w ulicę Mickiewicza. Koniec wspólnej trasy z żółtym szlakiem pieszym. Prosto prowadzi III odgałęzienie szlaku „ Do Krainy Otwartych Okiennic”. 79. 58,3 km Skrzyżowanie z ulicą Żeromskiego. Po lewej Urząd Gminy i brama zakładów PRONAR. Jedziemy prosto. 80. 58,8 km Skrzyżowanie z drogą główną nr 685. Skręcamy w lewo. Początek wspólnej trasy z żółtym szlakiem pieszym. 81. 59,1 km Po prawej wieś Makówka. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Makówka – wieś założona w 1560 r. jako przedmieście Narwi. Nazwa wsi pochodzi od dawnej nazwy rzeki płynącej nieopodal wsi. Obecnie rzeka nazywa się Sosnówka. W trakcie wykopalisk prowadzonych nad rzeką natrafiono na ślady osadnictwa z X-XV w. Znaleziono również dowody w postaci kamiennych narzędzi i fragmentów naczyń na istnienie w tym miejscu obozowiska ludów koczowniczych z epoki kamienia i brązu. We wsi znajduje się Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna ROLMAK i zakład produkujący paszę dla zwierząt FARMPASZ. 82. 59,4 km Za ostatnimi stodołami wsi Makówka skrzyżowanie. Skręcamy w lewo w drogę asfaltową. Koniec wspólnej trasy z żółtym szlakiem pieszym. 83. 61,3 km Skrzyżowanie przed mostem na rzeczce Krzywczance. Jedziemy prosto drogą asfaltową. 84. 61,9 km Początek wsi Hajdukowszczyzna. Przez wieś jedziemy prosto drogą asfaltową. Hajdukowszczyzna – niewielka wieś powstała przed rokiem 1661 przy zagrodzie osadzonego tu strażnika Puszczy Ladzkiej. 85. 62,3 km Koniec wsi Hajdukowszczyzna. Jedziemy prosto droga asfaltową. Za wsią rozpoczyna się Puszcza Ladzka wchodząca obecnie w skład kompleksu Puszczy Białowieskiej. W tej części Puszczy dominują bory sosnowe. 25 86. 64,7 km Skrzyżowanie dróg. Po prawej wieś Rybaki. Skręcając do wsi można dojechać do koryta rzeki Narew (ok. 1,1 km). Jedziemy prosto w leśną żwirową drogę. Rybaki – dawna wieś leśnictwa bielskiego, założona w latach 1772-1789 w ostatnim etapie kolonizacji Puszczy Ladzkiej (Bielskiej). We wsi współczesna murowana cerkiew prawosławna p.w. św. Jana Złotoustego wyświęcona w 1997 r. Wieś jest popularnym miejscem wypoczynku letniego nad rzeką Narew. 87. 66,7 km Rozwidlenie dróg leśnych. Skręcamy w lewo. 88. 66,9 km Skrzyżowanie z leśną trybą biegnącą wzdłuż linii oddziałowej. Jedziemy prosto. 89. 67,7 km Koniec lasu. Widoczne zabudowania kolonii Gramotne. Na skrzyżowaniu jedziemy w prawo drogą żwirową. Po lewej dolina rzeki Narewki. 90. 68,9 km Skrzyżowanie dróg. Skręcamy w lewo na most na rzece Narewka. Koniec gminy Narew i początek gminy Narewka. 91. 69,2 km Skrzyżowanie - po lewej stronie kol. Kordon. Jedziemy prosto drogą żwirową. Kol. Kordon – dawna wieś folwarku Lewkowo. Dawna nazwa Michaluki lub Michalczuki. W latach 1795-1807, gdy biegła tędy granica pomiędzy Rosją a Prusami przyjęła się nowa nazwa – Kordon, czyli granica. 92. 70,6 km Początek wsi Eliaszuki. Na skrzyżowaniu przed wsią jedziemy prosto. Zaczyna się droga asfaltowa. Skrzyżowanie z czerwonym szlakiem rowerowym „Podlaski Szlak Bociani”. Eliaszuki - nazwa wsi pochodzi od rodziny Iliaszuków poddanych folwarku lewkowskiego, którzy w połowie XVIII w. otrzymali pozwolenie na założenie osady na granicy folwarków Lewkowo i Łuka. Do powinności osadników należała ochrona Puszczy Narewkowskiej należącej do kniaziów Massalskich. 26 93. 71,3 km Koniec zwartej zabudowy wsi Eliaszuki. Na skrzyżowaniu za wsią jedziemy prosto drogą asfaltową. Początek wsi Michnówka o zabudowie kolonijnej. Michnówka - wieś powstała w uroczysku puszczańskim Dwie Michnówki pomiędzy rokiem 1759 a 1801. Wkrótce powstała jeszcze jedna wieś określana jako Michnówka II. 94. 72,5 km Skrzyżowanie dróg i koniec asfaltu. Skręcamy w prawo w drogę żwirową. Prosto biegnie IV odgałęzienie szlaku „ Do Jeziora Siemianowskiego”. 95. 73,5 km Skrzyżowanie dróg. Koniec drogi żwirowej. Jedziemy prosto drogą asfaltową. 96. 76,1 km Początek wsi Lewkowo Stare. Po prawej Zakład Ceramiki Budowlanej. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo. Lewkowo Stare – data założenia osady nie jest dokładnie znana. Prawdopodobnie w XV lub XVI w. powstała tu z nadania jednego z wielkich książąt litewskich osada bojarska, strzegąca przeprawy na rzece Narewce oraz obsługująca trakt komunikacyjny prowadzący z Litwy do Narwi, Bielska, Drohiczyna i Mielnika. Puszcza Narewka do 1578 r. znajdowała się w rękach Chodkiewiczów, zaś po tej dacie przeszła na rzecz Massalskich. Przed rokiem 1632 Massalscy na terenie obecnej kolonii Lewkowo Nowe założyli dwór obronny z folwarkiem, który stał się centrum administracyjno – gospodarczym całego majątku. Nieznana jest data powstania pierwszej świątyni w Lewkowie. Pierwsza wzmianka o cerkwi grekokatolickiej pochodzi z roku 1698. Nie wykluczone, że cerkiew powstała dużo wcześniej, jako jedyna świątynia na terenie szybko rozwijających się gospodarczo dóbr. Z tego też roku wymieniana jest wieś Lewkowo (obecne Lewkowo Stare). Istnieją przypuszczenia, że kniaź Massalski razem z cerkwią miał fundować również klasztor. Nie znana jest jednak jego lokalizacja i nie wiadomo do końca, czy ta fundacja rzeczywiście doszła do skutku. Nie wykluczone, że na gruntach przeznaczonych klasztorowi powstała właśnie wieś Lewkowo Stare. W 1706 r. Jan Kazimierz Massalski podpisał akt fundacyjny nowej cerkwi greko-katolickiej, zachowanej do naszych czasów. Syn fundatora Józef, kontynuator dzieła ojca, 27 kazał pochować się w cerkwi przed ołtarzem Najświętszej Marii Panny. W 1869 r. z parafii w Lewkowie wydzielono parafię Narewka. Współczesne Lewkowo jest znane z zakładu o nazwie Ceramika Budowlana Lewkowo Sp. z o.o. Zakład powstał w 1968 roku i produkował rury drenarskie i cegły kratówki. W 1973 r. powstał drugi oddział, gdzie rozpoczęto produkcję pustaków szczelinowych ściennych i nie tylko. Doskonała jakość surowca zadecydowała o wyborze cegły z Lewkowa do odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. We wsi działa zespół „Cegiełki” prezentujący folklor białoruski. 97. 76,6 km Po lewej stronie drewniana cerkiew greko-katolicka, obecnie prawosławna p.w. śś. Apostołów Piotra i Pawła. Jedziemy prosto. 98. 77,3 km Koniec wsi Lewkowo Stare i początek wsi Lewkowo Nowe. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w drogę asfaltową biegnącą przez łąki i pola uprawne. 99. 77,9 km Przejeżdżamy przez mosty na rzece Bobrówce i rzece Narewce. 100. 78,1 km Wieś Podlewkowie. Na skrzyżowaniu jedziemy prosto drogą żwirową. Początek wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym „Podlaski Szlak Bociani”. Podlewkowie – dawna wieś osoczników strzegących granic Puszczy Białowieskiej założona przed rokiem 1775. 101. 78,2 km Koniec wsi Podlewkowie, zaczyna się las. Na skrzyżowaniu jedziemy prosto. 102. 79,3 km Początek wsi Suszczy Borek. Jedziemy prosto. Suszczy Borek - dawna wieś osoczników strzegących granic Puszczy Białowieskiej, założona przed rokiem 1775, znana początkowo jako Jabłonowskie. 103. 80,0 km Koniec wsi Suszczy Borek. Przejeżdżamy przez tor kolejowy. 28 104. 81,3 km Wieś Minkówka. Jedziemy prosto. Minkówka - w 1592 r. wchód do Puszczy Białowieskiej. Dawna wieś osoczników strzegących granic Puszczy Białowieskiej, założona przed rokiem 1775. Jest to rodzinna miejscowość znanego artysty – Wiktora Kabaca -malarza Puszczy Białowieskiej . 105. 82,5 km Wjeżdżamy na drogę asfaltową. Po lewej wieś Zabłotczyzna. Zabłotczyzna – wieś w Puszczy Białowieskiej założona przed rokiem 1778, należąca dawniej do folwarku Narewka, nadana kościołowi rzymskokatolickiemu w Narewce. W lesie nieopodal wsi w sierpniu 1941 r. Niemcy zamordowali około 300 żydów z Narewki. Na miejscu mordu mogiła. 106. 82,9 km Przejeżdżamy przez szerokotorową linię kolejową wiodącą z Białorusi. Na skrzyżowaniu za torem skręcamy w lewo. 107. 83,7 km Początek Narewki. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w drogę główną nr 687 – ulica Hajnowska. Koniec wspólnej trasy z „Podlaskim Szlakiem Bocianim” oraz skrzyżowanie z zielonym szlakiem rowerowym Narewka – Masiewo – Narewka. Początek wspólnej trasy z czerwonym szlakiem pieszym Hajnówka – Narewka. Narewka – powstała przed 1639 r. jako rudnia, a później osada Tomasza Wydry Polikowskiego Mazowszanina spod Liwu. Rozwój osady nastąpił dopiero w latach 70-tych XVII w. podczas reform ekonomii królewskich przeprowadzonych przez Antoniego Tyzenhauza. Narewka dzięki dobremu położeniu stała się ośrodkiem rzemieślniczo – usługowym, działającym na rzecz rozwijającego się w głębi Puszczy Białowieskiej przemysłu. Z fundacji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wzniesiono w 1777 r. kościół rzymsko-katolicki. W 1794 r. zbudowano na cmentarzu cerkiew - kaplicę p.w. św. Jana Chrzciciel, a w roku 1864 r. podjęto decyzję o budowie cerkwi parafialnej p.w. św. Aleksandra Newskiego, obecnie p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy, którą wyświęcono w 1870 roku. W Narewce istniała również w tym czasie synagoga. Po powstaniu styczniowym decyzją władz zaborcy w 1866 r., została zlikwidowana parafia rzymskokatolicka, przywrócono ja po długich 29 staraniach w 1911 r.. Pod koniec XIX w. większość mieszkańców miasteczka była wyznania mojżeszowego. W XIX i na początku XX w. miasteczko było głównym centrum gospodarczym i religijnym terenu Puszczy Białowieskiej. Kilkaset metrów za miejscowością, na niewielkim wzniesieniu, po lewej stronie drogi do Olchówki, w sosnowym lesie znajduje się cmentarz żydowski powstały w XIX w.. Na powierzchni jednego hektara zachowało się około 100 – 150 macew. Na szczególną uwagę zasługuje płyta nagrobna z labradorytu – rzadkiego kamienia pochodzącego z Kaukazu. Zachował się również fragment ogrodzenia, którego budowę zakończono dwa tygodnie przed wybuchem II wojny światowej. Cmentarz służył jako miejsce pochówku również żydom z Białowieży. W 1941 roku wszyscy mężczyźni wyznania mojżeszowego zostali rozstrzelani przez Niemców w lesie koło Zabłotczyzny, natomiast kobiety i dzieci zostały wywiezione w kierunku Prużan i Kobrynia. Nie zachowała się do czasów współczesnych drewniana synagoga, którą spalili sami żydzi, po tym jak władze radzieckie zamieniły ją w magazyn. W miejscowości zachował się drewniany budynek szkoły z XIX w.. We wsi działa zespół folklorystyczny „Narewczanki” prezentujący folklor białoruski. W Narewce urodziła się i mieszkała znana reżyser filmów dokumentalnych Tamara Sołoniewicz. 108. 84,0 km Koniec Narewki. Jedziemy prosto. 109. 84,9 km Początek wsi Świnoroje. Jedziemy prosto. Świnoroje - dawna wieś osoczników strzegących granic Puszczy Białowieskiej, założona przed 1775 r. We wsi, niezniszczonej w czasie drugiej wojny światowej, zachowały się interesujące drewniane leśniczówki z końca XIX i początku XX w. 110. 85,2 km Na końcu wsi skręcamy w lewo w drogę leśną biegnąca przez Puszczę Białowieską w tzw. Trakt Lipiński, obok miejsca ogniskowego i ścieżki edukacyjnej „Pod Dębami”. 111. 86,4 km Po prawej stronie pomiędzy drzewami możemy dostrzec zabudowania kolonii Skupowo. 30 112. 88,4 km Po prawej dawna składnica drewna przy kolejce leśnej. Po przejechaniu torowiska droga rozwidla się. Skręcamy w lewo w tzw. Drogę Zwierzyniecką. 113. 90,5 km Skrzyżowanie z drogą leśną. W tym miejscu stykają się granice wszystkich trzech puszczańskich nadleśnictw: Browsk, Hajnówka i Białowieża oraz gmin Narewka, Hajnówka i Białowieża. Jedziemy prosto. 114. 91,6 km Skrzyżowanie z drogą leśną. Jedziemy prosto. Po lewej początek rez. Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej. 115. 92,7 km Skrzyżowanie z drogą leśną. Jedziemy prosto. Droga ze żwirowej przechodzi w asfaltową. Po lewej koniec rez. Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej. 116. 94,4 km Most na rzece Łutowni. Jedziemy prosto. 117. 94,8 km Skrzyżowanie dróg. Jadąc prosto szlakiem wrócimy do Białowieży (11,8 km) i granicy państwa (16,4 km), skręcając w prawo powrócimy do Hajnówki (7,6 km). I ODGAŁĘZIENIE „ DO WSI STRAŻNIKÓW PUSZCZY BIELSKIEJ” 118. 0,0 km Na skrzyżowaniu na początku wsi Nowe Berezowo skręcamy w lewo. Po drodze miniskansen i gospodarstwo agroturystyczne „Chata Stefana”. 119. 0,4 km Na skrzyżowaniu za „Chatą Stefana” skręcamy w prawo w drogę asfaltową. W odległości ok. 0,8 km za wsią koniec gminy Hajnówka i początek gminy Czyże. 120. 2,0 km Początek wsi Szostakowo, jedziemy prosto drogą asfaltową. Szostakowo – wieś założona przez leśniczego bielskiego Hrehorego Wołłowicza w latach 1566-1569 w ramach kolonizacji Puszczy Bielskiej. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od wschodniosłowiańskiego imienia męskiego Szostak. Jedna z legend wywodzi nazwę wsi od liczby sześciu włościan, którzy założyli wieś. Inna legenda wspomina powstańców z szóstego 31 oddziału kawalerii zwanych „szostakami”, którzy schronili się w majątku bogatego dziedzica przed ścigającymi ich wojskami zaborcy. Po klęsce powstania część z nich, obawiając się powrotu w rodzinne strony, miała osiedlić się we wsi, którą zaczęto nazywać Szostakowo. 121. 2,8 km Na końcu wsi skręcamy w prawo w drogę asfaltową. 122. 4,3 km Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo drogą asfaltową. Początek wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym. 123. 4,7 km Skrzyżowanie. Po lewej stronie wieś Osówka. Jedziemy prosto. Początek wspólnej trasy ze szlakiem kulturowym „Carski Gościniec”. Osówka – dawna nazwa Łoknica. Wieś założona przez leśniczego bielskiego Hrehorego Wołłowicza w latach 1566-1569 w ramach kolonizacji Puszczy Bielskiej. Nazwa pochodzi od nazwy drzewa osiki, która w miejscowych dialektach nosi nazwę „osina” lub „osa”. 124. 7,2 km Początek wsi Czyże, na skrzyżowaniu skręcamy w prawo. Koniec wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym. W lewo wraz z odgałęzieniem „Carskiego Gościńca” odchodzi droga do kompleksu archeologicznego w Zbuczu (ok. 2,0 km). Czyże – wieś gminna o charakterze ulicówki. Założona w XVI w. pod nazwą Czyżewicze, jako osada osoczników i strzelców strzegących Puszczę Bielską. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o osadzie pochodzi z 1529 r. Wieś Czyże miała wystawiać na wojnę 20 dobrze wyposażonych strzelców. Wzmianki o strzelcach czyżowskich można znaleźć jeszcze w dokumentach z 1792 r. We wsi już w XVI w. istniała dobrze uposażona cerkiew prawosławna p.w. Zaśnięcia Marii Panny Legenda głosi, że modlił się w niej, podczas polowań w Puszczy Białowieskiej, król Władysław Jagiełło. Jeszcze w XIX w. w archiwum cerkiewnym były przechowywane dokumenty o nadaniach królewskich: Henryka Walezego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana Sobieskiego, Augusta II Sasa. W 1984 r. spłonęła zabytkowa cerkiew drewniana z cennym wyposażeniem będącym przekrojem historii parafii od XVI do XIX w. Na miejscu spalonej świątyni wybudowano nową 32 murowaną, będącą jedną z największych świątyń prawosławnych w Polsce. Na cmentarzu zabytkowa cerkiew cmentarna dawniej greko-katolicka p.w. śś. Kosmy i Damiana z 1812 r. oraz liczne kamienne i żeliwne nagrobki z XIX w. Nieopodal wsi w lesie Hrabniak średniowieczne cmentarzysko kurhanowe oraz mogiły w obstawach kamiennych. Wieś zachowała XVIwieczny układ z czasów pomiary włócznej. We wsi liczne domy drewniane z końca XIX i początku XX w. We wsi działa białoruski zespół folklorystyczny „Czyżowianie”. 125. 7,7 km Po prawej stronie cerkiew prawosławna p.w. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. 126. 9,0 km Koniec wsi Czyże. Na skrzyżowaniu jedziemy prosto droga asfaltową. 127. 10,2 km Początek lasu. Po lewej cmentarz z kaplicą greko-katolicką obecnie prawosławną p.w. śś. Kosmy i Damiana. 128. 10,8 km Za lasem most na rzece Łoknica. Bezpośrednio za mostem skręcamy w prawo, w drogę gruntową biegnąca wzdłuż rzeki. 129. 11,1 km Po prawej malowniczy zbiornik wodny. Początek wsi Leniewo. Na skrzyżowaniu jedziemy prosto. Zaczyna się asfalt. Leniewo – nazwa przypuszczalnie pochodzi od imienia męskiego Leon. Początek osadzie dał niejaki Żuk Leniewicz, który w XV w. osiadł w Puszczy Bielskiej nad rzeką Łoknicą. We wsi wał ziemny, prawdopodobnie pozostałość po dawnych zabudowaniach dworskich oraz malowniczy zbiornik retencyjny na rzece Łoknicy. 130. 11,5 km Koniec wsi Leniewo. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w drogę żwirową biegnącą wśród pół i łąk w dolinie Łoknicy. 131. 12,5 km Początek wsi Lady. Jedziemy prosto przez skrzyżowanie. W lewo odchodzi II odgałęzienie szlaku „Do wsi w dolinie Narwi”. Lady – nazwa wsi wywodzi się od słowa „lada”, co oznacza wielką polanę powstałą po wykarczowaniu puszczy. Około 1559 r. założono tu folwark będący siedzibą leśniczego Puszczy Bielskiej. Wkrótce od nazwy nowej siedziby przyjęła się nowa nazwa puszczy – Puszcza Ladzka. Obecnie jest to niewielka wieś. Nieopodal wsi znajduje się drewniana kaplica prawosławna p.w. śś. Braci Machabeuszów z 1942 r. Obok znajduje się źródełko z cudowną wodą oraz wiele krzyży ofiarnych. Miejscowa legenda głosi, że kapliczka powstała w dawnym miejscu kultu pogańskiego. Rzeczywiście nieopodal znajduje się 33 wczesnośredniowieczne cmentarzysko ciałopalne z grobami płaskimi w obstawach kamiennych. We wsi niewielki zbiornik retencyjny na rzece Łoknicy. 132. 12,8 km Na skrzyżowaniu we wsi jedziemy prosto. Po prawej niewielki zbiornik retencyjny na rzece Łoknica. 133. 13,7 km Koniec wsi Lady. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Po lewej dominują pola uprawne, po prawej łąki w dolinie Łoknicy. Po prawej stronie również kapliczka prawosławna p.w. śś. Braci Machabeuszów ze źródełkiem i licznymi krzyżami wotywnymi. W pobliżu stanowisko archeologiczne z grobami płaskimi w obstawie kamiennej, znajdujące się na „Archeologicznej ścieżce edukacyjnej” biegnącej przez teren gminy Czyże. Koniec wspólnej trasy z „Carskim Gościńcem”. 134. 15,3 km Skrzyżowanie na początku wsi Kuraszewo. Odgałęzienie pierwsze łączy się z trasą podstawową szlaku. Możemy skręcić w prawo i powrócić szlakiem do Hajnówki lub skręcić w lewo i kontynuować podróż w kierunku Narwi. II ODGAŁĘZIENIE „ DO WSI W DOLINIE NARWI” 135. 0,0 km We wsi Lady skręcamy w drogę żwirową , prowadzącą do wsi Klejnik i biegnącą poprzez rozległe pola uprawne. 136. 1,6 km Na lokalnym wzniesieniu piękny widok na dolinę rzeki Łoknicy. 137. 2,4 km Wjeżdżamy w zabudowania kolonii Śliwowo. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo w drogę asfaltową. 138. 3,7 km Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo trzymając się drogi asfaltowej. Przed nami panorama wsi Klejniki 139. 4,6 km Wjeżdżamy do wsi Klejniki. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo. Klejniki – wieś powstała w wyniku pomiary włócznej z połączenia zlikwidowanych wsi: Burzycze – wzmiankowanych juz w 1495 r. i Kleniki wymienianych w 1554 r.. Początkowo połączoną i nowoosadzoną wieś nazywano Zygmuntowo, na cześć króla Zygmunta Augusta. Miejscowość leżała przy ważnym trakcie królewskim, wiodącym z Bielska do Grodna. Nieopodal wsi na cmentarzu prawosławna cerkiew cmentarna p.w. Przemienienia Pańskiego z 1865-70 r., a na skrzyżowaniu dróg kaplica 34 prawosławna p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy z 1870 r. We wsi współczesna murowana cerkiew parafialna p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego wybudowana w latach 1974 – 1988 z kamiennym ogrodzeniem z końca XIX w. oraz kaplicą słupową z początku XX w. W budynku szkoły podstawowej izba regionalna z zainscenizowanym wnętrzem chaty podlaskiej wyposażonym w oryginalne krosna i tradycyjne narzędzia rolnicze i sprzęty gospodarstwa domowego. 140. 5,2 km Po prawej mijamy murowaną cerkiew prawosławną p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego 141. 5,6 km Za kaplicą prawosławną i krzyżami ku czci poległych żołnierzy radzieckich w czasie II wojny światowej, skręcamy w prawo w drogę asfaltową. Koniec zabudowań wsi Klejniki. Około 2 km za wsią koniec gminy Czyże i początek gminy Narew. 142. 6,5 km Po prawej cmentarz prawosławny z murowaną cerkwią p.w. Przemienienia Pańskiego. Za cmentarzem niewielki las. 143. 8,9 km Skrzyżowanie z drogą do wsi Lachy. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Na wzniesieniu za skrzyżowaniem niewielki las sosnowy. 144. 10,6 km Koniec lasu i początek wsi Gorodczyno. Na skrzyżowaniu przy grupie krzyży prawosławnych skręcamy w prawo. Gorodczyno – dawna nazwa Horodczyn. Nazwa wskazuje na pierwotne przypisanie wsi grodowi lub zamkowi. Wieś została osadzona pomiędzy rokiem 1528 a 1575. Była przypisana do folwarku w Klejnikach należącego do proboszcza narewskiego. Po rozbiorach na mocy ustawy o sekularyzacji dóbr kościelnych wieś została przejęta przez skarb państwa. 145. 10,9 km Koniec wsi. Jedziemy prosto drogą asfaltową biegnąca przez młode lasy głównie sosnowe. 146. 13,9 km Początek wsi Janowo. Po lewej widok na dolinę Narwi i cerkiew w Puchłach. Janowo – dawna wieś starostwa bielskiego założona prawdopodobnie przed 1540 r. 147. 14,5 km Koniec wsi Janowo. Jedziemy prosto drogą żwirową przez lasy i zadrzewienia w podmokłej dolince bezimiennej rzeczki. 148. 15,2 km Początek wsi Kaczały. Jedziemy prosto drogą brukowaną. Kaczały – mała wieś należąca do sołectwa Janowo. We wsi obecnie znajdują się tylko cztery zamieszkałe domy. 35 149. 15,4 km Koniec wsi Kaczały. Jedziemy prosto drogą żwirową. Po lewej przed grupą krzyży widok na dolinę Narwi oraz zjazd drogą gruntową nad rzekę. 150. 16,5 km Przejeżdżamy mosty na małych bezimiennych dopływach Narwi płynących zabagnioną doliną. 151. 17,0 km Lekki zakręt w prawo, trzymamy się drogi żwirowej. Przed zakrętem po lewej widok na starorzecza Narwi. Za zakrętem wjeżdżamy do lasu sosnowego. 152. 17,8 km Początek wsi Doratynka. Po prawej dawny PGR. Zaczyna się droga asfaltowa. Doratynka – dawne nazwy to Dorohatynka, Dorotynka. Miejscowa legenda głosi, że nieopodal nad rzeką Narew znajdowało się stare grodzisko o nazwie Ratynek i stąd nazwa miejscowości. Wieś została założona przed 1627 r. i była siedzibą starosty narewskiego. 153. 18,5 km Koniec wsi Doratynka. Na skrzyżowaniu przy krzyżu skręcamy w lewo w drogę asfaltową. 154. 18,7 km Na kolejnym skrzyżowaniu skręcamy w prawo, trzymając się drogi asfaltowej. Skręcając w lewo w drogę żwirową można dojechać do izby regionalnej w Skaryszewie (ok. 0,2 km). 155. 20,5 km Dojeżdżamy do szlaku podstawowego. Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo w drogę asfaltową w kierunku Narwi lub w prawo w kierunku Hajnówki. III ODGAŁĘZIENIE „DO KRAINY OTWARTYCH OKIENNIC” 156. 0,0 km Od dawnego rynku miejskiego w Narwi jedziemy prosto w kierunku na most na rzece Narew drogą główną nr 685. Po lewej kościół rzymskokatolicki p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława Biskupa. Trasa wspólna z pieszym „Szlakiem Prawosławnych Świątyń” – żółtym. 157. 0,3 km Przejeżdżamy most na rzece Narew. 36 158. 1,2 km Na rozwidleniu dróg skręcamy wraz z drogą główną w lewo. Za zakrętem po prawej cmentarz rzymskokatolicki i początek lasu sosnowego. Początek wspólnej trasy z czerwonym szlakiem rowerowym o nazwie „ Podlaski Szlak Bociani”. 159. 2,2 km Skrzyżowanie z drogą do wsi Iwanki – Rohozy. Jedziemy prosto. Koniec wspólnej trasy ze „Szlakiem Prawosławnych Świątyń”. 160. 2,9 km Za lasem sosnowym po lewej stronie rozległa panorama doliny rzeki i miejscowości Narew, po prawej pola uprawne. 161. 4,9 km Po lewej mijamy wieś Ancuty. Jedziemy prosto drogą asfaltową. Ancuty – badania archeologiczne wykazały istnienie na południowym krańcu wsi dużej osady z X-XV w. Nazwa wsi pochodzi od nazwiska bojarów putnych zamku bielskiego Anczuczyczów osadzonych tu prawdopodobnie w XV w. w celu ochrony traktu królewskiego oraz przepraw na Narwi. Byli zobowiązani również do służby wojennej i do noszenia listów pomiędzy dworami hospodarskimi leżącymi wzdłuż traktów. W Ancutach znajdował się właśnie jeden z takich dworów. 162. 6,9 km Początek wsi Trześcianka. Jedziemy prosto przez wieś drogą asfaltową. Trześcianka – pomiędzy rokiem 1494 a 1504 powstał nieopodal wsi dwór hospodarski leżący przy ważnym trakcie Bielsk Grodno. Znajdował się on prawdopodobnie w uroczysku Zamek, na zachód od wsi. W pobliżu dworu w 1541 r. osiedlono pierwszych chłopów. Wieś podlegała folwarkowi starostwa bielskiego w Stołowaczu. Około 1560 r. dwór uległ likwidacji, a wieś została na nowo osadzona w ramach pomiary włóczej. Pierwsza wzmianka o parafii i cerkwi prawosławnej pochodzi z 1541 r. Wieś uległa silnemu wyludnieniu w trakcie wojen szwedzkich. W 1887 r. powstało tu seminarium nauczycielskie męskie i żeńskie, przygotowujące kadry dla szkół parafialnych. W 1915 r. prawie cała ludność została ewakuowana w głąb Rosji. Nastał tragiczny okres tzw. bieżeństwa. We wsi znajduje się cerkiew p.w. św. Michała Archanioła, zbudowana w latach 1864-1867. Legenda głos, że po pożarze wsi, w czasie którego spłonęła również cerkiew, pewien włościanin kupił u Żyda z Narwi drewno na budowę nowego domu. Po przecięciu pierwszej belki wysypały się z niej złote monety. Bogobojny 37 parafianin postanowił przeznaczyć skarb na budowę nowej cerkwi parafialnej. Dawniej na wieży cerkwi był umieszczony zegar, który wskazywał zawsze godzinę dziewiątą. W chwili obecnej jest zakryty deskami szalówki. Podobne zegary spotyka się na starych cerkwiach łemkowskich w Beskidach. Krzyż wieńczący kopułę cerkwi posiada pewien ubytek. Przekazy mówią, że sprawcą tego jest jeden z żołnierzy niemieckich , który w czasie drugiej wojny światowej wystrzelił w stronę krzyża. W środku wsi stoi stary krzyż postawiony w intencji ochrony mieszkańców z datą 10 lipca 1893 roku. Na cmentarzu parafialnym znajduje się drewniana cerkiew p.w. Ofiarowania Najświętszej Marii Panny dawniej greko-katolicka z początku XIX w. przeniesiona tu z Białowieży. Cały XVI-wieczny układ wsi szeregowej objęty jest ochroną konserwatorską. Do ewidencji konserwatorskiej poza cerkwią wpisano dziesięć budynków drewnianych głównie z przełomu XIX i XX wieku i jeden budynek gospodarczy. Wioska dzieli się na trzy części: Górę, Skoryszewo i Dolinę. Przez dwie ostatnie przepływała rzeczka porośnięta trzciną, zwana potocznie "trościanicą". Od nazwy tej rzeczki prawdopodobnie pochodzi nazwa wioski. 163. 8,2 km Po prawej drewniana cerkiew prawosławna p.w. św. Archanioła Michała. 164. 8,6 km Na skrzyżowaniu skręcamy w lewo w drogę asfaltową prowadzącą w dalszym ciągu przez wieś. 165. 9,3 km Koniec wsi Trześcianka. Zaczyna się droga żwirowa. Na rozwidleniu skręcamy w prawo. 166. 9,9 km Po lewej przed mostem na rzece Rudnia, kolonia wsi Trześcianka – tzw. Stawek. Na rozwidleniu dróg skręcamy w prawo. Droga biegnie początkowo przez łąki, później przez las sosnowy. 167. 12,1 km Koniec lasu sosnowego, początek wsi Puchły. Jedziemy prosto przez wieś. Puchły – Nazwa wsi wywodzi się prawdopodobnie od nazwy osobowej Puchło. Być może od syna wójta Trościanicy Tomasza Puchłowicza. Według miejscowej tradycji powstanie wsi i cerkwi w Puchłach, ściśle wiąże się z objawieniem ikony Opieki Matki Bożej. W miejscu gdzie obecnie znajduje się cerkiew rosła ogromna lipa. Nieopodal w szałasie mieszkał człowiek 38 cierpiący na opuchliznę. Pewnego razu podczas modlitwy chory zauważył na wierzchołku drzewa ikonę Matki Bożej. W wyniku cudownego objawienia chory został uzdrowiony. Miejsce to, od nazwy choroby w miejscowej gwarze - opuchli otrzymało nazwę Puchły. Inny przekaz o ikonie Opieki Matki Bożej pochodzi z 1911 r. W dzisiejszych Puchłach istniał w XVI i XVII wieku majątek. Zarządzał nim zły dziedzic, który surowo postępował z poddanymi. Uciskani chłopi, modlili się o wstawiennictwo Matki Bożej. Opiekunka Matka Boża w cudowny sposób objawiła swoją ikonę na lipie, dając znak, że nie opuściła swego ludu. Wkrótce złego dziedzica pokonała choroba zaś jego pokutujący duch zaczął straszyć w lesie na skrzyżowaniu dróg prowadzących z Puchłów do Ciełuszek, Soc i Dawidowicz. Ludzie ponownie zanosili modlitwy do cudownej ikony i zły duch zniknął na zawsze. We wsi oprócz zabytkowej cerkwi znajduje się także zabytkowy dom z początku XX w. oraz grupa pomnikowych drzew (15 dębów i lipy) w pobliżu cerkwi. 168. 12,8 km Po lewej, na końcu wsi, cerkiew prawosławna p.w. Opieki Matki Bożej. Za cerkwią skręcamy w prawo, w drogę żwirową biegnącą przez lasy sosnowe. Koniec wspólnej trasy z „Podlaskim Szlakiem Bocianim”. 169. 16,5 km Początek wsi Soce. Przez pierwsze skrzyżowanie jedziemy prosto, obok grupy krzyży prawosławnych po lewej stronie. Na następnym skrzyżowaniu, obok drewnianej kaplicy prawosławnej p.w. Św. Proroka Eliasza, skręcamy w prawo do wsi w drogę brukowaną. Soce – nazwa wsi pochodzi od wody, a dokładniej od sączenia – „socenia”. Legenda głosi, że pierwsi mieszkańcy, którzy przybyli na to miejsce zauważyli liczne źródełka sączącej się wody wypływającej ze stoku doliny. Wieś ma nietypowe rozplanowanie regularnej, dwuczęściowej szeregówki, tworzące dwie tzw. nawsie, z rzeczką Rudnią płynącą między obydwiema oddalonymi o 300 m częściami osady. Rzeka dzieli Soce na dwie "dzielnice" - Mokrany i Suchlany. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1560 r., kiedy to wieś należała do wójtostwa trościanickiego. Na każdym z wyjazdów ze wsi stoją kamienne krzyże wszystkie z jednakową datą 1895 r.. Legenda głosi iż pod koniec XIX w. Soce nawiedziła epidemia, 39 która przyczyniła się do śmierci wielu mieszkańców wsi. Ludzie nie nadążali z pochówkiem zmarłych na oddalonym cmentarzu parafialnym w Puchłach, więc zaczęli grzebać swoich bliskich w pobliskim lesie. Miejsce to znajduje się przy drodze z Soc do Trześcianki i nazywane jest przez miejscową ludność „Szczotka”. Pewnej nocy jednemu z mieszkańców wsi przyśnił się sen, w którym usłyszał głos nakazujący, aby mężczyźni w ciągu jednej doby wykonali cztery kamienne krzyże i postawili je w każdym krańcu wsi, zaś kobiety miały połączyć te krzyże uprzędzoną własnoręcznie długą nicią. Mieszkańcy wykonali polecenie i stał się cud - chorzy zostali uzdrowieni, a epidemia opuściła wieś. Jak głosi legenda, jeden z krzyży nie został ukończony, gdyż mężczyznom zabrakło czasu. W takim stanie ów krzyż przetrwał do dnia dzisiejszego. Krzyże są pięknie rzeźbione, na każdym zaś zachowały się ręcznie wykute intencje do świętych: św. Proroka Eliasza, św. Antoniego Pieczerskiego i Matki Bożej. Do rejestru zabytków wpisana jest drewniana kapliczka prawosławna p.w. św. Proroka Eliasza z początku XX w. oraz budynek gospodarczy z końca XIX w. We wsi zachowało się wiele drewnianych domów z początku XX w. co nadaje całej wsi niepowtarzalny klimat. 170. 17,6 km Koniec wsi Soce. Jadąc w lewo można zwiedzić drugą część wsi położoną za rzeką Rudnią. Przy krzyżach na rozstaju dróg skręcamy w prawo, a na następnym skrzyżowaniu w lewo i jedziemy drogą żwirową biegnącą przez las. 171. 20,1 km Początek wsi Trześcianka. Wjeżdżamy na asfalt i na skrzyżowaniu jedziemy prosto, wcześniej przebytą trasa w kierunku Narwi. 172. 28,7 km Przejeżdżamy most na rzece Narew i powracamy przy dawnym rynku miejskim w miejscowości Narew na trasę podstawową. IV ODGAŁĘZIENIE „ DO JEZIORA SIEMIANOWSKIEGO” 173. 0,0 km Na skrzyżowaniu we wsi Michnówka jedziemy prosto drogą żwirową. 174. 1,0 km Na skrzyżowaniu z drogą do wsi Cieremki jedziemy prosto. 40 175. 1,5 km Przejeżdżamy przez tzw. „Rów Jana” płynący obniżoną doliną otoczoną lasami. Rów Jana – dzisiaj jest to uregulowany ciek płynący malownicza doliną, będący lewym dopływem Narwi. Miejscowa legenda głosi, że dawniej było tu trudne do przebycia bagno na ważnej drodze wiodącej na targ do Michałowa. Podróżujących tą droga spotykały przykre niespodzianki, a wielu po zmroku zabłądziło na bagnach. Wiązano to z działaniem sił nieczystych i postanowiono postawić tu kapliczkę poświęconą św. Janowi Chrzcicielowi. Od tego momentu znikły wszelkie problemy związane z przeprawą przez bagno. Dzisiaj kapliczki już nie ma, ale pozostała nazwa i legenda. 176. 2,5 km Przed zabudowaniami wsi Nowa Łuka skręcamy w prawo, w drogę żwirową z zabudową rekreacyjną. Początek wspólnej trasy z zielonym szlakiem pieszym Waliły – Narewka. Nowa Łuka - najmłodsza wieś województwa podlaskiego, głównie o charakterze letniskowym. Jej rdzenni mieszkańcy dawniej zamieszkiwali miejscowość Łuka, lecz zostali wysiedleni stamtąd w 1986 r. z względu na budowę zbiornika wodnego. Pod koniec 2005 r. wyświęcona została w Nowej Łuce filialna cerkiew prawosławna p.w. św. Proroka Eliasza, zwana pomnikiem wysiedlonych. We wsi znajduje się siedziba Działu Eksploatacji Zbiornika Wodnego Siemianówka. 177. 3,5 km Skrzyżowanie z asfaltową drogą główną. Jedziemy prosto w drogę żwirową. 178. 4,3 km Skrzyżowanie z drogą żwirową, skręcamy w lewo. Koniec wspólnej trasy z zielonym szlakiem pieszym. 179. 5,4 km Dojeżdżamy do skrzyżowania. Po lewej krzyż i obelisk upamiętniający nieistniejącą wieś Łuka, przed nami Zbiornik Siemianówka. Skręcamy w prawo w drogę żwirową. Zbiornik Siemianówka - decyzja o budowie zbiornika zapadła w latach 60-tych XX w. Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w 1977 r. Zbiornik miał za zadanie m.in. regulować gospodarkę wodną w dorzeczu Narwi, aktywizować gospodarczo tereny wokół zbiornika, być rezerwuarem wody pitnej dla aglomeracji białostockiej oraz pełnić funkcje rekreacyjne. Budowa zbiornika wymagała całkowitego lub częściowego wysiedlenia ośmiu wsi. Na potrzeby wysiedleńców 41 wybudowano dwa osiedla mieszkaniowe w Michałowie i Bondarach oraz założono wieś Nowa Łuka. Piętrzenie wody rozpoczęto w 1988 r. z chwilą przegrodzenia koryta rzeki zaporą czołową. Poziom maksymalnego piętrzenia osiągnięto dopiero w 1993 r. Powierzchnia zalewu wynosi 3250 ha, maksymalna głębokość to 7 m. Długość zbiornika maksymalnie osiąga 13,5 km, zaś szerokość 1,4 km. Jest to trzecie, co do wielkości, sztuczne jezioro w Polsce. Zbiornik jest rozczłonkowany przez biegnącą nasypem linię kolejową na dwa akweny. Od 1996 r. na zaporze czołowej działa elektrownia wodna. Zbiornik jest miejscem bytowania wielu gatunków rzadkich ptaków oraz środowiskiem życia wielu atrakcyjnych gatunków ryb. Dzięki temu jest to doskonałe miejsce dla miłośników ptaków i wędkarzy. 180. 6,1 km Na rozwidleniu dróg skręcamy w lewo w kierunku zbiornika na tzw. Stary Dwór. Stary Dwór – powstał przed 1632 r. jako folwark przy wsi Łuka w dobrach kniaziów Massalskich. Nazwa Stary Dwór przyjęła się od XVIII w., gdy to kolejny właściciel dóbr Narewka Jan Węgierski wybudował nowy dwór w nieodległym Tarnopolu. Dwór w Łuce został spalony doszczętnie po powstaniu listopadowym w odwecie za udział w zbrojnym wystąpieniu jego właściciela Kazimierza Houwalta – dowódcy miejscowego oddziału powstańczego. Siedziba w Łuce (Starym Dworze )choć częściowo odbudowana straciła swe znaczenie. W 1907 r. właścicielem dworu został Mikołaj Rygorowicz, a jego potomkowie, mimo wielu zawirowań historii, po dziś dzień są właścicielami Starego Dwór i jako jedni z nielicznych nie pozwolili się wysiedlić ze swej ojcowizny podczas budowy zalewu. Nieopodal nad brzegiem zalewu stoi krzyż i tablica upamiętniająca zatopioną wieś Łuka i jej mieszkańców rozproszonych po świecie. Ze wzniesienia przy Starym Dworze rozciąga się piękny widok na zalew. Jest to dobry punkt do obserwacji ptaków, zwłaszcza podczas ich wędrówek. W przyszłości ma tu powstać centrum wypoczynkowo – rekreacyjne. 181. 12,2 km Do głównej trasy wracamy tą sama drogą. Na skrzyżowaniu w miejscowości Michnówka skręcamy w lewo w kierunku miejscowości Narewka. 42
