Rynek- (Begg), to proces prowadzący do tego, że
advertisement
RYNEK - (Begg), to proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych dotyczą konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw, co i jak produkować, oraz decyzje pracowników dot. tego jak wiele i dla kogo pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki odpowiedniemu dostosowaniu cen. Rolę rynku i cen w rozdysponowywaniu zasobów ujawnia gosp. nakazowa, w której nie ma rynku (etatyzm). Decyzje dot. produkcji i konsumpcji są dokonywane przez państwo. Przeciwieństwem gospodarki nakazowej jest wolny rynek, w którego działanie nie ingeruje państwo – liberalizm. Wywodzi się od A. Smith’a, dowodzi on, że jednostki kierujące się własnym interesem są prowadzone przez „niewidzialną rękę”. Zatem jednostki motywowane własnym interesem, nie poddawane centralnemu kierowaniu, mogą współtworzyć spójne społ. Gospodarujące, zdolne do podejmowania racjonalnych decyzji alokacyjnych, o zużyciu zasobów i ich wykorzystaniu. Pomiędzy tymi skrajnościami znajdują się gospodarki mieszane, w których mechanizm rynkowy odgrywa ważną rolę, ale pewne sektory gospodarki są regulowane przez państwo. W perspektywie ekonomii rynek to proces: -w ramach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach, -to proces samokorygujący się, Funkcjonujący jako nieprzerwalnie działający system informacji i wymiany. GOSPODARKA RYNKOWA – stanowi zdecentralizowany system organizacji gospodarki oparty na prywatnym posiadaniu dóbr, w którym swobodnie ustalane ceny wyznaczają kierunki produkcji. Prawa własności stanowią odpowiedź na problem rzadkości dóbr. Są to prawa właściciela do wyłącznego posiadania użytkowania i zużywania oraz dysponowania dobrem, w tym prawa do przekazywania go innym. Istotne cechy to: wyłączność, prawo do dochodu, przekazywanie. System praw własności przypisuje własność poszczególnym osobom i wyznacza reguły dot. przekazywania własności. PODZIAŁ DÓBR – w gosp. rynkowej następuje wg. Zasady: „dobro otrzymuje ten, kto zaoferuje najwyższą cenę”. CENA – to pojęcie związane z podstawową kategorią ekonomiczną, jaką stanowi kat. Wartości. Kategoria ta wyst. wyłącznie w warunkach wymiany, zaś sposób jej przejawiania uzależniony jest od charakteru wymiany. Cena ustalana na rynku stanowi obiektywną miarę użyteczności produktu. efekt prestiżowy dotyczących dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych). Podobnie efekt spekulacyjny polegający na zwiększeniu popytu pomimo wzrostu cen w przewidywaniu, że ceny będą nadal rosły. Podobnie efekt naśladownictwa (owczy pęd) i snobizm. PIENIĄDZ – jest powszechnym ekwiwalentem wymiany i charakteryzują go dwa aspekty: -aspekt naturalny: wynika z korzystnych cech fizycznych (trwałość, wygoda w użyciu), -aspekt społeczny: ponieważ ludzie decydują o jego płynności jako wyniku pewnego rodzaju umowy społ. Funkcje pieniądza: -środek wymiany, -środek tezauryzacji (nadaje się do przechowywania i gromadzenia bogactwa), -środek płatniczy, -pieniądz światowy: waluty wymienialne, -miernik wart. i skali cen. ZALETY RYNKU : -pozwala racjonalnie wykorzystać zasoby -tworzy efektywny system motywacyjny -innowacyjność- zdolność do odkrywania nowych zasobów -dyscyplina finansowa -samoczynne ustalanie się równowagi -elastyczność gospodarki, czyli wrażliwość na to co się dzieje. WART. UŻYTKOWA – w odróżnieniu od wart. wymiennej, wart. użytkowa towaru to zdolność zaspokajania określonej potrzeby realizowania w procesie użytkowania. POPYT to zależność (relacja) odwrotna pomiędzy ceną a ilościa produktu. Mierzy się ilość produktu, jaką kupujący mogą i chcą nabyć po różnych cenach w danym okresie. Im mniejsza cena, tym mniejszy popyt. Krzywa popytu jest malejąca. W przypadku danej krzywej popytu tylko i wyłącznie cena jest zmienną niezależną zaś rozmiary popytu są zawsze zmienną zależną. Zmiana popytu (skutek pozostałych czynników) może natomiast wywołać zmianę ceny. PODAŻ to zależność dodatnia pomiędzy cena a ilością produktu. Mierzy się ilość produktu, jaką sprzedający mogą i chcą sprzedać po różnych cenach w danym okresie w warunkach „ceteris paribus” – przy zał. niezmienności innych czynników. Im większe ceny, tym większa podaż. Popyt (podaż) określa postępowania nabywców (sprzedających) przy różnych poziomach cen. Określonej cenie odpowiada określone zapotrzebowanie oraz określona ilość oferowanej sprzedaży. Funkcje popytu i podaży ustalane są przy założeniu „ceteris paribus” PARADOKS wzrostowi cen samochodów wzrost wielkości VEBLENAluksusowych towarzyszy popytu (to WADY RYNKU : -rynek nigdy nie jest doskonały i może być postrzegany jako niesprawiedliwy, dochody społ., kraju i regionu nigdy nie są równomiernie rozłożone, -rynki nie muszą być efektywne (zj. efektów zewnętrznych), -dobra prod. Na rynku mogą być szkodliwe, np. narkotyki, -rynki mogą propagować marnotrawstwo zasobów, np. nadmierną reklamą. EFEKTY ZEWN. – to skutki transakcji rynkowych przenoszonych na osoby trzecie nie uczestniczące w tych transakcjach. Skutki dodatnie- korzyści zewnętrzne, skutki ujemne - koszty zewnętrzne. KONTROLA CEN – Wymienione wady rynku, a przede wszystkim zjawisko efektów zewnętrznych stwarzają potrzebę określonego zakresu interwencjonalizmu państwa: tj. regulacji poprzez system prawny, politykę podatkową, opłaty, ulgi, subsydia. Ponadto istnieje możliwość kontroli cen. Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy umożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej. Kontrola cen może polegać na administracyjnym określaniu cen minimalnych i maksymalnych. Wyznaczenie górnego pułapu cen powoduje, że jego przekroczenie staje się nielegalne. Ograniczenia takie wprowadza się przy braku pewnych dóbr na rynku lub dla ochrony konsumenta przed nadmiernie wysokimi cenami. Równocześnie powstający niedobór podaży wymusza wprowadzenie racjonowania towaru, a taki system może być niesprawiedliwy i powodować pojawienie się czarnego rynku. Utrzymywanie cen przez dłuższy czas może przynosić skutki odwrotne do zakładanych, będące efektem zwiększenia się wrażliwości funkcji podaży i powoduje wzrost deficytu określ. towarów. Wprowadzenie cen minimalnych sprowadza się natomiast do podwyższenia cen uzyskiwanych przez producentów lub dostawców. W tym wypadkupoziom płacy minimalnej pow. ceny równowagi powoduje nadwyżkę podaży i polepszenia sytuacji zatrudnionych większym wymiarze godzin i pogorszeniu sytuacji innych zatrudnionych w mniejszym wymiarze zatrudnienia mierzonym czasem pracy. Ogólnie w warunkach kontroli cen ilość towarów sprzedawanych rzeczywiście jest mniejsza z dwóch wielkości: ilości oferowanej i wielkości zapotrzebowania. CENA RÓWNOWAGI : Cena równowagi to cena, do której dąży zawsze rynek, ponieważ godzi ona oczekiwania nabywców i sprzedawców na kompromisowym poziomie. Przy cenie równowagi rynek ulega „oczyszczeniu”- wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów (nabywców) odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów (sprzedawców). Ta wielkość stanowi ilość równowagi, czyli taki rozmiar sprzedaży, który chcą jednocześnie kupić nabywcy. Cena równowagi jest jedyną ceną, która ma cechę trwałości, zadowala bowiem obie strony transakcji. Jeśli w otoczeniu rynku nic się nie zmieni, cena ta będzie trwale regulowała warunki sprzedaży. PRAWO ENGLA: W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt ale również zmienia się jego struktura. Zmiany te idą w kierunku zmniejszenia się procentowego udziału podatków na żywność i inne dobra niższego rzędu przy jednoczesnym wzroście procentowego udziału wydatków na dobra wyższego rzędu. Popyt wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta. Biorąc pod uwagę reakcję na zmiany dochodu konsumenta wszystkie dobra można podzielić na: -normalne-popyt wzrasta(spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodów konsumenta -podrzędne-popyt spada wraz ze wzrostem dochodów konsumenta RYNEK KONKURENCJI DOSKONAŁEJ : -zakłada się, że na rynku występuje nieograniczona liczba bardzo drobnych producentów i równie wielu nabywców (konsumentów) -zachowania producenta i konsumenta są racjonalne -rynek jest homogeniczny, czyli jednorodny -nie ma barier ograniczających wejście na rynek i wyjście z rynku -jednostką decyzyjną jest producent, który nie wpływa na sytuację rynkową -nie można wykazać związku między produktem a producentem -rynek jest przejrzystywszyscy maj a jednakowy dostęp do informacji -rynek jest cenodawcą, producent cenobiorcą -istnieje doskonała elastyczność aparatu wytwórczego. ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU – jest to stosunek względnej zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Z przekształcenia prostej formuły elastyczności cenowej popytu wynika, iż cenowa elastyczność popytu jest zależna od pierwszej pochodnej funkcji popytu, której geometrycznym odzwierciedleniem jest tg kąta zawartego pomiędzy styczną do krzywej popytu, a osią ceny. ELAST. PUNKTOWA jest określana przez stosunek odcinków na jakie punkt styczności z krzywą popytu dzieli jaj styczną. W przypadku pkt. leżących na krzywej popytu blisko siebie, odpowiadające im ceny i ilości nieznacznie się od siebie różnią i stąd niewielkie ich różnice wartości średnich. Elast. łukowa i punktowa to dwa sposoby pomiaru elastyczności wykorzystywane stosownie do tego, czy dysponujemy tabelą popytu czy też matematyczną formułą jaj funkcji i jaki przedział cen i wielkości popytu uwzględniamy. Jeżeli funkcja popytu jest f. ciągłą, i rozpatrujemy b. małe zmiany ceny, możemy określić elastyczność na podstawie pierwszej pochodnej f. popytu (lub graficznie). Elastyczność krzyżowa to relacja procentowej zmiany popytu na dobro x do procentowej zmiany ceny dobra y. Elast. ta odnosi się dóbr substytucyjnych oraz komplementarnych. Dodatnia elastyczność mieszana oznacza na ogół, że dobra są substytutami natomiast ujemna elastyczność mieszana oznacza zwykle, że dobra są wzajemnie komplementarne MIESZANA ELAST. CENOWA POPYTU na dobro x wzgl. dobra y to relacja między względną zmianą zapotrzebowania na dobro x, a względną zmianą ceny dobra y. Stopień reakcji popytu na dane dobro na zmiany cen innych dóbr wyraża współczynnik krzyżowej (mieszanej) elastyczności cenowej popytu. Dodatnia elastyczność mieszana oznacza na ogół , że rozpatrywane dobra są substytutami, natomiast ujemna oznacza zwykle, że rozpatrywane dobra są wzajemnie komplementarne. ELAST. DOCHODOWA POPYTU – to stos. względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do wzgl. zmiany dochodu. Miernikiem reakcji popytu na zmianę dochodów jest współczynnik dochodowej elastyczności popytu. Elastyczność ta mierzy poziomy przesunięcia f. popytu pod wpływem zmiany wys. dochodu. Dobra normalne (zwykłe), nie zaliczane do dóbr niższego rzędu chartakt. się dodatnią elast. doch .popytu, wzrost dochodu powoduje wzrost zapotrzebowania na dobra ( >1, wzrost o >1%). Dobra niższego rzędu chartakt. ujemna elast. cenowa pop., wzrost dochodu zmniejsza zapotrzebowanie na dobro. Dobra wyższego rzędu mają elast. doch. Wyższą od jedności, natomiast dobra pierwszej potrzeby (niezbędne dobra niższego rzędu oracz. normalnych z wyjątkiem luksusowych) mają elast. dochodową mniejszą od jeden. Odpowiednio udział dóbr niższego rzędu w budżetach kons. obniża się wraz ze wzrostem dochodów, nat. udział dóbr wyższ. rz. (luks.) rośnie. Znajomość elast. doch. jest niezbędna do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego zachodzących pod wpływem wzrostu gosp. i wzrostu poziomu zamożności. WNIOSKI DOT. ELAST. : 1. Im bardziej podstawowy charakter dla procesów produkcji lub konsumpcji mają określone dobra, tym popyt charakteryzuje się mniejszą elastycznością. 2. W przypadku zaspokajania potrzeb wyższego rzędu odpowiednio popyt na dobra je zaspokajające charakteryzuje się dużą lub doskonałą elastycznością. 3. Ogólnie im wydatki na dane dobro mają większe znaczenie w strukturze wydatków, tym elastyczność popytu na dane dobro jest wyższa. 4. Im możliwości substytucji są większe, tym poziom elastyczności jest wyższy. 5. Popyt na dobra, których ceny są wysokie charakt. się wyższą elast. niż popyt na dobra tanie. W dłuższych okresach popyt charakt. się wyższą elast. niż w okresach krótkich (możliwość zmian w technologiach i produktach). TEORIA WYB. KONSUM. : Jest to model zachowań kons., determinowany przez jego gusta, preferencje, a także dochody i ceny. REAKCJE KONS. NA ZMIANĘ WAR. RYNKOWYCH 1. Dochód konsumenta i ceny dóbr (ograniczenia budżetowe) 2. Gusta i preferencje kons. pozwalające na kształtowanie koszyków dóbr wg. Stopnia satysfakcji, jakiej dostarczają konsumentom. 3. Założenia, zgodnie z którymi konsum. starają się w maks. stopniu zaspokoić swoje potrzeby przy danym dochodzie. Elem. te stanowią składowe modelu, które pozwalają przewidywać reakcje konsum. na zmianę uwarunkowań rynkowych. Teorie wyborów konsumenta oparte są na zasadzie maksymalizacji indywidualnej użyteczności służą objaśnianiu rzeczywistego popytu na dane dobro. Model wyboru konsumenta wykorzystuje się również do badania elastyczności dochodowej popytu. W przypadku, gdy w indywidualnej ocenie konsumenta żywność jest dobrem niższego rzędu, popyt na nią maleje w miarę wzrostu dochodów. Efekty spadku dochodów są odwrotne. W przypadku dóbr normalnych spadek dochodu zmniejsza wielkość popytu na oba dobra. Jeżeli jedno dobro jest dużo niższego rzędu, o przy spadku dochodów wielkość popytu na to dobro wzrośnie (oba dobra nie mogą być jednocześnie dobrami niższego rzędu – spadek doch. przy niezm. Cenach nie pozwala zwiększać nabywanej ilości obu dóbr). OGR. BUDŹETOWE opisuje różne koszyki dóbr, dost. Dla kons. Wskazuje ono wszystkie kombinacje maks. ilości jednego dobra, które możemy zakupić przy określonej sile nabywczej drugiego dobra. Przy danym ogr. budż. konsument dąży do maksymalizacji użyteczności. LINIA BUDŹETOWA – Konieczność dokonywania wyboru wiąże się zawsze z istnieniem jakichś barier. Bariery te przejawiają się w postaci ogr. możliwości nabycia towarów. Te ograniczenia nazywamy granicą możliwości konsumpcyjnych. W gospodarce rynkowej granice możl. kons. nazywamy linią budżetu. Linia budżetowa ilustruje maks. dostępność jednego dobra, przy danej ilości drugiego dobra. Jej położenie wynika z poziomu dochodu i cen, natomiast nachylenie ilustruje relacje cen rozpatrywanych dóbr. Maksymalizujący użyteczność konsument wybiera taką kombinację dóbr, dla której krzywa obojętności jest styczna do linii budżetowej. Przy stałych cenach wzrost dochodu ilustruje równoległe przesunięcie jej (linii budżetu) w górę (wzrost zapotrzebowania w przyp. dóbr normalnych). W danym momencie czasu istnieje zawsze tylko jedna linia budżetu. Zmiany cen powodują, że stara linia budżetu przestaje istnieć, a w jej miejsce powstaje nowa. Nachylenie krzywej budżetu zmienia się wraz ze zmianą stosunku cen. Kiedy maleje stosunek ceny dobra A do ceny dobra B, linia budżetu staje się mniej stroma. KRAŃCOWA STOPA SUBSTYTUCJI dobra B wobec dobra A oznacza zawsze tę samą ilość dobra B, jaką konsument jest skłonny oddać z zamian za dodatkową jednostkę dobra A. Maleje ona, w miarę jak rośnie ilość dobra A będąca do dyspozycji konsumenta. KRZYWA OBOJĘTONŚCI obrazuje wszystkie kombinacje obu dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność. Wzdłuż każdej krzywej obojętności użyteczność dla konsumenta jest stała. Ponieważ woli on więcej a nie mniej, każdy punkt położony na wyższej krzywej obojętności jest lepszy od punktów leżących na niższej krzywej. Krzywe te muszą mieć nachylenie ujemne, w przeciwnym razie bowiem konsument mógłby nabywać większą ilość obydwu dóbr i uzyskiwać większą ilość użyteczności na tej samej krzywej. Zgodnie z prawem malejącej krańcowej kwoty substytucji, każda krzywa obojętności ulega spłaszczeniu, w miarę jak przesuwamy ją w prawo. PODSTAWY TEORII PODAŻY (teoria wyboru producenta) Działalność gospodarcza jest prowadzona przez firmy państwowe lub prywatne. Firmy prywatne to tzw. Spółki w ramach, których można wyróżnić spółki cywilne oraz spółki handlowe (osobiste i kapitałowe). Do spółek osobowych prawa handlowego zalicza się spółkę: jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Zaś do kapitałowych: spółka zoo, spółki akcyjne. Każde przedsiębiorstwo (firma) w momencie rozpoczęcia działalności potrzebuje odpowiedniej wielkości kapitału (finansowanie rozwoju, surowców, materiałów, przeprowadzenie kampanii reklamowej). Dla każdego przedsiębiorstwa istotne znaczenie ma odpowiedź na dwa podstawowe pytania: 1. jak przy określonych rozmiarach wielkości produkcji kształtują się koszty wytwarzania 2. ile wyniesie utarg (przychody ze sprzedaży). Koszty przy każdych rozmiarach produkcji zależą od zastosowanej technologii, determinującej ilości czynników produkcji niezbędnych do jej wytworzenia, oraz od cen, które decydują o sumie wydatków na ich zakup. Natomiast uzyskany ze sprzedaży utarg zależy od kształtowania się krzywej popytu na produkowane wyroby, z której wynikają ceny, po jakich mogą być sprzedawane określone ilości produkcji. UTARG (PRZYCHÓD) przedsiębiorstwa to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie, inaczej stanowi wartość produkcji sprzedaną w jakimś okresie. UTARG KRAŃCOWY Wyjaśnienie zmienności utargu krańcowego wraz ze zmianami wielkości produkcji umożliwiają efekty ujęte w równaniu określającym utarg krańcowy MR = U Q gdzie MR- utarg krańcowy, ΔU-przyrost utargu, ΔQprzyrost produkcji. Możemy powiedzieć, że utarg krańcowy to zmiana całkowitego odpowiadającego sprzedaży dodatkowej jednostki. MR = U Q U ( p ) U ( p0 p ) Utarg krańcowy to dodatkowy przychód uzyskany ze sprzedaży ostatniej jednostki minus przychód utracony wskutek sprzedaży dotychczasowej produkcji przy niższej cenie. Ponieważ krzywa popytu ma nachylenie ujemne zwiększenie sprzedaży wiąże się z koniecznością obniżki ceny. Stąd sprzedaż dodatkowej jednostki po obniżonej cenie stanowi pierwszy składnik równania. Ponad to musimy uwzględnić obniżkę ceny w odniesieniu do wszystkich wyprodukowanych wcześniej jednostek powodującą obniżenie dodatkowego utargu uzyskanego ze sprzedaży kolejnej jednostki produktu (zwiększenie produkcji z 5 do 6 daje dodatkowo 16 dolarów za sprzedaną jednostkę i traci 5 dolarów w efekcie obniżenia się ceny pięciu pozostałych o 1 dolar. Stąd przychód krańcowy równa się 11). Zatem utarg krańcowy systematycznie spada z dwóch powodów: 1.ponieważ krzywa popytu opada 2.kolejne obniżki cen zmniejszają przychody uzyskane ze sprzedaży wszystkich dotychczasowych jednostek. Ponad to w przypadku opadającej krzywej popytu: 3.utarg krańcowy spada wraz ze wzrostem produkcji 4.relacje utarg i cena – utarg krańcowy jest niższy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielkość wpływu obniżki cen na sumę przychodów uzyskanych ze sprzedaży poprzedniej jednostki. Kształt krzywej utargu krańcowego zależy wyłącznie od kształtu krzywej popytu na produkty przedsiębiorstwa. Pomijając przypadki, w których krzywa popytu ma nachylenie dodatnie do rozważenia pozostaje sytuacja, kiedy małe przedsiębiorstwa działające na bardzo dużym rynku mogą sprzedawać dowolną ilość produktu bez wpływu na cenę rynkową. W takim przypadku krzywa popytu przebiega poziomo i odpowiada cenie równowagi rynkowej a każda dodatkowa jednostka przynosi sprzedającemu ten sam przychód krańcowy. W takiej sytuacji pierwszy człon równania opisującego utarg krańcowy jest stały zaś drugi przyjmuje wartość zero. KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWAstanowią finansowe odzwierciedlenie zużycia zasobów na produkcję (usługi) w danym okresie. ZYSK- to nadwyżka przychodu nad kosztami w danym okresie. Powyższe proste definicje nie oznaczają możliwości łatwego ustalania wyników finansowych dużych przedsiębiorstw, dla których rachunek zysków i strat stanowi skomplikowaną operację. Skąd trudności?: 1.stosowane w ekonomii definicje utargów i kosztów odnosi się do wszystkich zdarzeń związanych z działalnością przedsiębiorstwa w danym okresie, niezależnie od tego czy zdarzenia te znajdują odzwierciedlenie w faktycznie zrealizowanych płatnościach pieniężnych. Rozróżnienie pomiędzy ekonomicznym ujęciem przychodu i kosztu a faktyczną wielkością wpływów i wydatków w danym okresie powoduje konieczność operowania pojęciem przepływów pieniężnych (gotówkowych). Przepływy pieniężne przedsiębiorstwa w danym okresie to ilość pieniędzy faktycznie uzyskana w danym okresie „net cash flow”- (przepływ gotówki). 2Inny problem jest związany z angażowanym kapitałem i jego zużyciem. Kapitał rzeczowy to maszyny, wyposażenie, budynki wykorzystywane w produkcji (dobra kapitałowe). Odzwierciedleniem jego zużycia w procesie produkcji w danym okresie jest amortyzacja stanowiąca pieniężny wyraz wartości zużycia dobra w danym okresie. Amortyzacja stanowi element kosztów produkcji (sposób zaliczania w koszty środków trwałych). Zaliczanie dóbr kapitałowych w koszty poprzez dokonywanie odpisów amortyzacyjnych powoduje rozłożenie kosztów zakupu na przewidywany okres użytkowania dobra. Takie uwzględnienie zużycia kapitału skutkujące różnicą pomiędzy kosztem i wydatkiem w danym okresie decyduje o powstaniu różnicy pomiędzy zyskiem a przepływami pieniężnymi danego okresu. 3.Zapewnienie ciągłości produkcji i sprzedaży wymaga ponadto gromadzenia niezbędnej ilości zapasu. Zapasy to dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzebę przyszłej sprzedaży (zapasy materiałowe i produkcyjne). Stan zapasu z okresu na okres ulega zmianie, co powoduje konieczność stosownego uwzględnienia zmian zapasu przy ustalaniu wyniku finansowego. Wzrost zapasu oznacza powiększenie kapitału umożliwiający sprzedaż w przyszłym okresie. 4.Finansowanie wydatków związanych z zakupem dóbr kapitałowych umożliwiają obce źródła finansowe (pożyczki, kredyty). Korzystanie jednak z obcych źródeł finansowania wymaga dodatkowego spłacenia odsetek stanowiących element kosztów prowadzonej działalności. 3.Rachunek wyników ujmuje dane o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa będące efektem zapisów fakturowych w danym okresie. Jako zestawienie przychodów i kosztów w danym okresie ilustruje sytuację finansową przedsiębiorstwa w danym okresie (ujęcie statystyczne). Natomiast zmiany sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w danym okresie ilustrują przepływy pieniężne wynikające z wpływów i wydatków w danym okresie (czynniki według „metody kasowej”to ujęcie dynamiczne). Sytuacje majątkowokapitałowe przedsiębiorstwa na określony moment czasowy ilustruje zestawienie określone mianem bilansu. Bilans to zestawienie aktywów i pasywów przedsiębiorstwa na dany moment czasowy (najczęściej koniec roku kalendarzowego). AKTYWA- składniki majątku przedsiębiorstwa (kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości powstałe w wyniku zdarzeń przeszłych, które zgodnie z oczekiwaniami spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznej). PASYWA- źródła finansowania aktywów, zarówno własne (kapitały, fundusze własne, itp.) jak i obce (zobowiązania, kredyty). Zyski niepodzielone stanowią część zysków, które zostają zainwestowane w przedsiębiorstwie. Zyski te zwiększają wartość aktywów (przetrzymywane w formie gotówki lub przeznaczone na zakup wyposażenia) lub zmniejszają wartość zobowiązań, (kiedy przeznaczone są na spłatę zadłużenia). W każdym przypadku wykorzystanie zysków niepodzielnych oznacza wzrost kapitału własnego. MAKS. ZYSKU W PRZEDSIĘBIORSTWIE Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa dotyczące wielkości podaży i produkcji determinuje przede wszystkim chęć maksymalizacji zysku umożliwiającej w długim okresie wzrost wartości firmy. Wzrost wartości firmy jest celem długookresowym zaś środkiem do jego realizacji jest maksymalizacja zysku. Maksymalizacja zysków jest utrudniona w sytuacjach oddzielenia własności od kontroli przedsiębiorstwa (to są wielkie korporacje zarządzane przez wysoko opłacalne rady dyrektorów lub menadżerów). Wówczas istotną dla akcjonariuszy maksymalizacja zysków mogą zastąpić inne cele istotne dla kierownictwa (np. wzrost przedsiębiorstwa). Uzyskanie zbieżności celu właścicieli i kierownictwa, można uzyskać poprzez przekazanie części akcji przedsiębiorstwa menadżerom najwyższego szczebla. Stąd założenie o maksymalizacji zysku, można uznać za uzasadnione i wykorzystać do analizy zmian podaży. Maksymalizacje zysków w przedsiębiorstwach wiąże się z ustaleniem optymalnych wielkości produkcji. Zmiana wielkości produkcji wpływa zarówno na koszty produkcji jak i możliwe do uzyskania przychody ze sprzedaży. Przedsiębiorstwa dążące do maksymalizacji zysku powinny wytwarzać swą produkcję po najniższych kosztach. W przypadku przeciwnym istniałaby możliwość otrzymania tej samej produkcji po niższych kosztach, a więc przy większym poziomie zysku. Znajomość dostępnych metod produkcji a także kosztu najęcia siły roboczej oraz maszyn umożliwia menedżerom obliczenie najniższych kosztów wytwarzania każdych rozmiarów produkcji. KOSZT (UTARG) KRAŃC. – to wzrost kosztów całkowitych utargów wywołanych zwiększeniem produkcji o jednostkę. Dopóki utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy, opłaca się zwiększać produkcję. W syt. odwrotnej każda następna jednostka produkcji zmniejsza sumę zysków. FUNKCJA PROD. określa maks. rozmiary produkcji, jakie są możliwe do osiągnięcia przy różnym poziomie nakładów. Stanowi zbiór technicznie efektywnych metod wytwarzania, czyli metod eliminujących marnotrawstwo. Organizując proces produkcji, producent musi posiadać znajomość technologii. W ekonomii uproszczonym odpowiednikiem tego, że producent posiada pewną wiedzę technologiczną jest stwierdzenie, że producent posiada znajomość pewnej funkcji produkcji. Dla dowolnego dobra funkcja prod. będzie określała relację pomiędzy ilościami nakładów użytkowanych w jednostce czasu, a maks. ilość dobra, jaka może być wyprodukowana w tym okresie czasu przy użyciu tych ilości nakładów. IZOKWANTA – jest to krzywa pokazująca wszystkie możliwe kombinacje czynników produkcji, przy użyciu których można wyprodukować pewną efektywną ilość danego dobra. IZOKOSZTA – to zbiór wszystkich kombinacji obu czynników produkcji, dla których poziom kosztów będzie taki sam. Rozpoznanie problemu minimalizacji kosztów dla żądanej produkcji polega na znalezieniu najmniej położonej izokoszty, mającej punkt wspólny (styczna) z izokwantą. Nachylenie izokwant dane jest przez krańcowe stopy tech. Substytucji – przez stosunek kosztów krańcowych. PODSUMOWANIE PODSTAW TEORII PODAŻY 1.Maksymalizacja zysku jest nadwyżką przychodu nad kosztami 2.Maksymalizacja zysku wymaga minimalizacji kosztów wytwarzania przy każdych rozmiarach produkcji 3.Optymalizacja rozmiarów produkcji polega na ustaleniu wielkości produkcji zapewniającej maksymalizację sumy zysków ekonomicznych 4.Optymalne rozmiary produkcji można ustalić alternatywnie za pomocą analizy marginalnej tj. analizy kosztów i utargów krańcowych 5.Zyski osiągają maksimum przy wielkości produkcji odpowiadającej zrównaniu krańcowego kosztu z krańcowym utargiem 6.Wzrost kosztu związany z przesunięciem krzywej kosztów krańcowych w górę przy nie zmienionej funkcji utargu krańcowego powoduje zmniejszenie optymalnej wielkości produkcji 7.Przy niezmienionej funkcji kosztów krańcowych wzrost utargów krańcowych prowadzi do zwiększenia optymalnych rozmiarów produkcji. KORZYŚCI I NIEKORZYŚCI SKALI PRODUKCJI Korzyści skali to obniżki kosztów (dokładnie przeciętnych) towarzyszące wzrostem produkcji. Niekorzyści (dysekonomie) skali to wzrosty kosztów towarzyszące wzrostom produkcji, ilustrujące wzrost długookresowych kosztów przeciętnych wraz ze wzrostem skali produkcji. Krzywa kosztów przeciętnych ilustruje kształtowanie się kosztów przy założenie stałych cen czynników produkcji. Wynika z tego, iż zmian kosztów nie można tłumaczyć zmianami cen, zaś zależność pomiędzy kosztami przeciętnymi a produkcją jest kształtowana przez związek pomiędzy fizycznymi rozmiarami nakładów i produkcji określonych w funkcji produkcji, czyli od stosowanej technologii i jej efektywności. Przyczynami korzyści skali są: 1.Niepodzielność procesu produkcji rozumiana jako konieczność ponoszenia określonego minimum nakładu niezbędnego do prowadzenia działalności niezależnego od rozmiarów produkcji (koszt stały nie zmieniający się wraz ze zmianami wielkości produkcjizatrudnienie menedżera, księgowego, specjalisty do analizy rynku, koszt ten odniesiony do większej produkcji do pewnego momentu powoduje obniżenie przeciętnego kosztu wytworzenia, a przy dalszym wzroście korzyści skali wyczerpują się i krzywa kosztów przeciętnych przestaje opadać- potrzeba np. więcej menedżerów). 2.Specjalizacja- dzięki niej możliwy jest wzrost wydajności powodujący korzyści skali, czyli obniżki kosztów. 3.Produkcja na dużą skalę jest na ogół niezbędna by móc zastosować lepsze maszynyzasada 2 3 → oznacza, że koszty wybudowania fabryki lub skonstruowania maszyny zwiększają się tylko o 2/3 w stosunku do wartości uzyskanego z tego tytułu przyrostu produkcji. (Dwukrotny wzrost pojemności cylindra oznacza wzrost powierzchni, o 2/3 zatem im większa pojemność tankowców tym mniej trzeba zużyć na ich produkcję stali). Podstawowym powodem pojawienia się niekorzyści skali są trudności zarządzania dużymi przedsiębiorstwamiwieloszczeblowość zarządzania, biurokracja, utrzymanie drożności kanałów informacyjnych, minimalizacja kosztów transportu, schodzenie na większe głębokości). Występowanie zjawiska korzyści i niekorzyści skali w praktyce powoduje, iż długookresowe koszty przeciętne mogą wyglądać bardzo różnie. Niewielkie korzyści skali i duże dysekonomie skali charakteryzują firmy usługowe łatwo ulegających konkurencji cenowej firm miejskich. Umiarkowane korzyści skali przy niskich poziomach produkcji Q1 oraz dysekonomie pojawiające się przy stosunkowo dużych poziomach produkcji Q2 charakteryzuje się przemysł odzieżowy. KRZYWE KOSZTÓW W KRÓTKIM OKRESIE A PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW W krótkim okresie przedsiębiorstwo nie może się w pełni dostosować do zmian warunków działania, co oznacza, że ilość niektórych czynników produkcji nie może ulec zmianie (pozostaje stała). Stałym czynnikiem produkcji jest taki czynnik, którego nakład nie może ulec zmianie. Stałość niektórych czynników produkcji w krótkim okresie ma dwojaki skutek: 1.Część kosztów produkcji nie ulega zmianie- to tzw. koszty stałe (TAC) nie zmieniające się wraz ze zmianą rozmiarów produkcji i występujące przy produkcji równej zero. 2.Brak możliwości pełnego dostosowania się do nowych warunków skutkuje wyższym poziomem kosztów krótkookresowych w porównaniu do poziomu możliwego do uzyskania w długim okresie. Koszty zmienne (TVC) to koszty zmieniające się wraz ze zmianami rozmiarów produkcji. Koszty całkowite (TC) stanowią sumę kosztów stałych (TAC) i kosztów zmiennych (TVC). MODELE RYNKU W gospodarce rynkowej można wyróżnić cztery podstawowe modele struktur rynkowych. Są nimi: a) konkurencja doskonała b) monopol czysty (pełny, absolutny) c) konkurencja monopol. d) oligopol ad.a) Podstawowe cechy modelu doskonałej konkurencji to: -duża liczba małych niezależnych przedsiębiorstw oraz duża liczba nabywców -jednolity wyrób u wszystkich sprzedawców -cena kształtowana jest przez mechanizm popytu i podaży -brak konkurencji poza cenowej (opartej na reklamie, promocji) -doskonała informacja (np. rolnictwo) ad.b) W modelu czystego monopolu na rynku występuje tylko jeden producent (sprzedawca danego wyrobu) lub jedyny dostawca danej usługi. Produkt ma charakter unikatowy, jedyny w swoim rodzaju, czyli nie posiada substytutu. Równocześnie jest wielu nabywców, z których żaden nie ma wpływu na cenę. Czysty monopolista jest cenotwórcą tzn. posiada kontrolę nad ceną i może wpływać na jej poziom poprzez zmianę wielkości produkcji. Czysty monopol jest, zatem ekstremalnym rodzajem rynku przeciwstawnym do doskonałej konkurencji (np. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej świadczące usługi w zakresie energii elektrycznej, wody, gazu). ad.c) Pomiędzy czystą konkurencją i absolutnym monopolem znajduje się model konkurencji monopolistycznej posiadający cechy obu przy skłonności do czystej konkurencji. Model ten charakteryzuje występowanie względnie dużej liczby niezależnych przedsiębiorstw sprzedających wyroby będące bliskimi substytutami. Produkt określonej firmy ma jednak cechy odróżniający go od produktów pozostałych firm. Oznacza to, że wyrób ma swój rynek, co pozwala na ustalenie odrębnej ceny i stosowne kształtowanie wielkości produkcji (maksymalizację zysków). Znaczna liczba gałęzi jest bliska konkurencji monopolistycznej (np. handel detaliczny, meblowy, itp.). Producenci mają ograniczoną kontrolę nad ceną zależną od stopnia zróżnicowania produktu oraz od liczby i bliskości konkurentów. W odróżnieniu od czystego monopolu wejście na rynek jest stosunkowo łatwe (odpowiedni kapitał i reklama). Działania mające na celu zwiększenie sprzedaży sprowadzają się do: -zmiany ceny -zmiany jakości produktów -intensyfikacja reklamy Podstawowe znaczenie obecnie ma doskonalenie jakości wyrobów i udogodnienia w sprzedaży, unika się jednak konkurencji cenowej. ad.d) Najczęściej spotykanym na rynku jest oligopol. Charakteryzuje go mała liczba firm dominujących nad całym rynkiem w produkcji danego dobra (duopoldwóch dominujących producentów). Oligopoliści wytwarzają produkty zróżnicowane lub ujednolicone (rynek surowcowy, dobra konsumpcyjne jednorazowego użytku oraz przedmioty trwałego użytku). Raczej nie spotykamy wyrobów nietrwałych o zmiennych preferencjach. Wejście na rynek oligopolistyczny jest trudny, ale możliwy. Charakterystyczną cechą jest polityka cenowa. Kontrola nad ceną pojedynczej firmy jest ściśle ograniczona przez wzajemną współzależność firm działających na rynku oligopolistycznym. Konkurencja cenowa jest niebezpieczna, przy czym istnieje możliwość zawierania porozumień w myśl, których grupa firm podnosi lub obniża cenę sprawując w ten sposób kontrolę nad ceną. Ceny ustalone przez głównych producentów zapewniają odpowiednio wysoki zysk w długim okresie wymuszając podporządkowanie mniejszych firm cenom narzuconym przez głównych partnerów oligopolu. Wobec mało efektywnej i ryzykownej konkurencji cenowej konkurencja oligopolu przyjmuje postać konkurencji niecelowej (reklama, znak firmowy, atrakcyjność produktu). Na rynkach o zróżnicowanych produktach obserwuje się intensywną konkurencję za pomocą jakości. Stąd rozwój firm uzależniony jest od unowocześniania, ulepszania oraz wprowadzania nowych produktów. Rynek oligopolistyczny pokazuje, iż konkurencja to coś więcej niż chęć i zdolność do obniżania cen. W odróżnieniu od konkurencji doskonałej panującej na rynku wolnokonkurencyjnym pozostałe struktury rynkowe określamy mianem konkurencji niedoskonałej. Powyższe modele rynku funkcjonują po stronie producenta. Podobna różnorodność struktur istnieje po stronie kupującego, przy czym prawie wyłącznym kryterium ich wyróżniania jest liczba kupujących. Czystą konkurencję charakteryzuje ogromna liczba kupujących. Monopson to sytuacja, gdy mamy wielu małych dostawców, dostawców tylko jednego dużego odbiorcę. Konkurencja monopsonowa istnieje, gdy na rynku działa względnie duża liczba kupujących, natomiast każdy rynek jest zdominowany przez kilku kupujących mamy do czynienia z oligopsonem. W praktyce występują różne formy konkurencji monopolistycznej i oligopolistycznej w różnym stopniu zbliżone do konkurencji doskonałej i czystego monopolu. Powoduje to, iż w każdej gospodarce rynkowej istnieje nieogr. liczba rynków wzajemnie ze sobą powiązanych.
