Syllabus do ćwiczeń - Wydział Prawa i Administracji UW

Tematyka zajęć
z Historii Ustroju i Prawa Polskiego
dr Robert Jastrzębski
Podręcznik: J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego,
Warszawa 1993 – 2005.
Źródła:
1) J. Sawicki, Wybór tekstów źródłowych z Historii Państwa i Prawa Polskiego, t. I, część 1,
Warszawa 1952; t. I, część 2, Warszawa 1951; t. II, Warszawa 1953;
2) M. Sczaniecki, Wybór źródeł do historii państwa i prawa w dobie nowożytnej, Warszawa
1987; Warszawa 2001;
3) G. Bałtruszajtys, J. Kolarzowski, M. Paszkowska, K. Rajewski, Wybór źródeł do historii
prawa sądowego czasów nowożytnych, Warszawa 2002;
4) M. Handelsman, Trzy Konstytucye (1791, 1807, 1815), Warszawa – Lwów 1915;
5) Konstytucje w Polsce 1791 – 1990. Wybór i opracowanie T. Kołodziejczyk, M.
Pomianowska, Warszawa 1990;
6) Tryby uchwalania polskich konstytucji, pod red. M. Wyrzykowskiego, Warszawa 1998;
7) S. Godek, M. Wilczek – Karczewska, Historia ustroju i prawa w Polsce do 1772/1795.
Wybór źródeł, Warszawa 2006;
8) Volumina legum;
9) Dziennik Ustaw;
10) Monitor Polski.
Semestr I
I. Zajęcia organizacyjne
1. Wymagania dotyczące zaliczenia ćwiczeń; omówienie egzaminu końcowego oraz
rozwiązywanie przykładowych pytań egzaminacyjnych.
2. Znaczenie przedmiotów historyczno – prawnych [Cz. Znamierowski, O reformie studiów
prawniczych, ,,Czasopismo Adwokatów Polskich Dział Województw Zachodnich” 1933; K.
Koranyi, W sprawie reformy studiów prawniczych, ,,Państwo i Prawo” 1946, z. 2; K. Sójka –
Zielińska, Nauczanie historii prawa w czasach przemian ustrojowych (w:) Humanizacja
zawodów prawniczych a nauczanie akademickie, pod red. A. Turskiej, Warszawa 2002];
niemiecka szkoła historyczna w prawoznawstwie; [K. F. Savigny, O powołaniu naszych
czasów do ustawodawstwa i nauki prawa, Warszawa 1964; L. Petrażycki, Prawo zwyczajowe
a duch narodu, ,,Palestra” 1938, nr 6].
II. Okres średniowiecza
Monarchia patrymonialna
1. Początki państwowości polskiej [monarcha (zasady następstwa tronu); charakter monarchii
patrymonialnej; zasada senioratu i pryncypatu; skarbowość (służebności, regalia)]; [tekst
1
źródłowy: Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich; Kronika Galla
Anonima (Zjazd Gnieźnieński z 1000 r.; Testament Bolesława Krzywoustego z 1138 r. według
kroniki mistrza Wincentego (Kadłubka)].
2. Zarząd państwem i urzędnicy państwowi (urzędy centralne; urzędy lokalne).
3. Chrześcijaństwo (powstanie organizacji kościelnej na ziemiach polskich; przywileje na
rzecz kościoła; dziesięcina; ius spolii; prawo kościelne i prawo kanoniczne [tekst: Zjazd
Łęczycki z 1180 r.; przywilej tzw. borzykowski na rzecz Kościoła z 1210 r.].
4. Źródła prawa i źródła poznania prawa (przywileje i ich rodzaje; prawo zwyczajowe; prawo
niemieckie na ziemiach polskich); [tekst: Księga Henrykowska; Księga Elbląska; A. Vetulani,
Prawo Polaków. Niemiecki spis polskiego prawa zwyczajowego (w:) Księga pamiątkowa dla
uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, Kraków – Warszawa 1964;
Przywilej immunitetowy dla Klemensa z Ruszczy z 1252 r.].
5. Osadnictwo [osadnictwo na prawie polskim oraz na prawie niemieckim (lokacje miast i
wsi; dokument lokacyjny a przywilej lokacyjny; rola zasadźcy; organizacja wsi i miast)];
[tekst: Dokument lokacyjny wsi Radlina z 1291 r.; Przywilej lokacyjny miasta Krakowa z
1257 r.; O. Lange, Lokacja miast wielkopolski właściwej na prawie niemieckiem w wiekach
średnich, Lwów 1925].
Monarchia stanowa
1. Pojęcie Corona Regni Poloniae [władza królewska; następstwo tronu; terytorium państwa;
urzędy (zasada incompatibilitas); skarbowość (pobór, subsidium charitativum, szos)]; [J.
Dąbrowski, Korona Królestwa Polskiego w XIV wieku. Studium z dziejów polskiej monarchii
stanowej, Wrocław 1956].
2. Powstawanie stanów [szlachty (przywileje: w Cieni (1228 r.), Lutomyślu (1291 r.), Budzie
(1355 r.), Koszycach (1374 r.), Piotrkowie (1388 r.), Czerwińsku (1422 r.), Warcie (Statut
Warcki; 1423 r.), Jedlni (1430 r.), Krakowski (1433 r.), w Nieszawie (1454 r.), Cerekwicy
(1454 r.); ius non responsivum; tekst: Przywilej ziemski z 1228 r. wydany w Cieni; Pakt
Koszycki z 1374 r.; Przywilej jedlneński Władysława Jagiełły z 1430 r.; Statuty Nieszawskie z
1454 r.; mieszczaństwa (stratyfikacja ludności miejskiej, zarząd miastem, przywileje
miejskie, wilkierze, ortyle); chłopstwa (prawo wychodu i jego ograniczenia, rękojemstwo
kmieci, urząd sołtysa); duchownego (rozwój organizacji kościelnej, powstanie godności
prymasa, przywileje wydane dla stanu duchownego); reprezentacja stanowa (Sejm Walny,
sejmy prowincjonalne, sejmiki ziemskie)].
3. Źródła prawa i źródła poznania prawa (rozwój prawa niemieckiego na ziemiach polskich;
statuty Kazimierza Wielkiego; prawo ziemskie); [tekst: Statuty Wiślickie; Zwód prawa ziemi
łęczyckiej z początków XV wieku].
Sądownictwo
1. Monarchia patrymonialna [sąd książęcy; sąd kasztelański; sądownictwo kościelne; sądy
dominialne; sądy prawa niemieckiego (na wsi i w miastach)].
2. Monarchia stanowa [charakter sądownictwa; sąd ziemski; sąd oprawcy (justycjariusza); sąd
grodzki; sąd podkomorski; sąd wojewodziński; sąd wiecowy; sąd króla (in curia); sąd
komisarski; sądownictwo kościelne; sądownictwo miejskie (sądy rady miejskiej, sąd gorącego
prawa, sądy wyższe prawa niemieckiego, sądy leńskie); sądownictwo wiejskie (sądy gajone,
sąd ławy wiejskiej)].
2
III. Okres Rzeczypospolitej Szlacheckiej
1. Ustrój państwa i związane z tym koncepcje prawno – ustrojowe [J. Ostroróg, F. Buonacorsi
(Kallimach), A. F. Modrzewski, S. Orzechowski, W. Goślicki, P. Skarga; demokracja
szlachecka (wojna kokosza, elekcja vivente rege, Konstytucja Nihil Novi, ruch egzekucyjny);
oligarchia magnacka (rokosz Zebrzydowskiego; rokosz Lubomirskiego)] [tekst: Konstytucja
Nihil Novi z 1505 r.; S. Orzechowski, Policyja Królestwa Polskiego na kształt
Arystotelesowych Polityk wypisana i na świat dla dobra pospolitego trzema knihami wydana,
opracował J. Starnawski, Przemyśl 1984; K. Kosiński, Szermierze poprawy Rzeczypospolitej
(Rej, Modrzewski, Orzechowski, Górnicki, Poznań 1920].
2. Obszar państwa [pojęcie unii personalnej oraz realnej [unie polsko – litewskie: w Krewie
(1385 r.), Wileńsko – Radomska (1401 r.), w Horodle (1413 r.), Grodzieńska (1432 r.),
Wileńska (1499 r.), Mielniku (1501 r.), Lubelska (1569 r.)]; lenna: Prusy Książęce, Kurlandii
i Semigalii; inkorporacje: Prusy Królewskie, Mazowsze, Księstwo Oświęcimskie, Księstwo
Zatorskie, Księstwo Siewierskie; Inflanty w polityce Rzeczypospolitej; proces emancypacji
Prus Książęcych; stanowisko w państwie Gdańska i obszaru Warmii); [tekst: Akt w Krewie z
1385 r.; Unia z Litwą na sejmie w Lublinie 1569 r.].
3. Społeczeństwo Rzeczypospolitej Szlacheckiej [szlachta (stratyfikacja wewnątrz stanu,
nobilitacja, skartabellat, indygenat); mieszczanie (stratyfikacja wewnątrz stanu, instytucja
ablegatów, złotego rycerza, jurydyki, libertacje, serwitoriaty, leges sumptuariae); chłopi
(stratyfikacja wewnątrz stanu, pańszczyzna, formy poddaństwa, osadnictwo olęderskie,
osadnictwo na prawie wołoskim, organizacja bartna, ,,ludzie luźni”; grupy wyznaniowe:
Żydzi (organizacja wewnętrzna: kahały, waady); Ormianie].
4. Wyznania [Kościół Rzymskokatolicki (organizacja wewnętrzna; stosunek do władzy,
ustawy amortyzacyjne; ustawy sekularyzacyjne); reformacja na ziemiach polskich
(luteranizm; kalwinizm; antytrynitaryzm; arianizm; socynianizm; koncepcja kościoła
narodowego; ugoda sandomierska; akt konfederacji warszawskiej); kontrreformacja (sprawa
Arian, regestr ariański, ograniczenia szlachty różnowierczej w piastowaniu funkcji
państwowych); prawosławie (Unia Brzeska; dyzunici; staroobrzędowcy; skopcy); Kościół
Ormiański; frankizm]; [tekst: Konsens sandomierski z 1570 r.].
5. Siły zbrojne (pospolite ruszenie; wojska zaciężne; obrona potoczna; wojska kwarciane;
listy przepowiednie; wojsko komputowe; piechota wybraniecka; żołnierz łanowy; podział
wojska na autoramenty) oraz skarbowość (Skarb Rawski; dochody z królewszczyzn;
poradlne; łanowe nadzwyczajne; szos; akcyza; szelężne; hiberna; czopowe; pogłówne
generalne; subsidium charitativum; Trybunał Skarbowy).
6. Władza w państwie [okres bezkrólewia (instytucja interreksa; konfederacja kapturowa
szlachty; sądy kapturowe; elekcja: (konwokacja, sejm elekcyjny, sejm koronacyjny);
egzorbitancje); stanowisko króla w państwie (władza ustawodawcza; sądownicza; prawo
mianowania urzędników; zwierzchnictwo nad lennami; kierowanie polityką zagraniczną;
ograniczenia władzy królewskiej: elekcja viritim, pacta convecta, artykuły henrykowskie,
rady senatu, instytucja senatorów rezydentów, articulus de non praestanda oboedientia,
nieusuwalność urzędników mianowanych dożywotnio, zakaz wyjazdów zagranicznych, zakaz
zawierania związku małżeńskiego bez zgody sejmu, zakaz nabywania dóbr dla siebie i
rodziny; funkcjonowanie, organizacja i rodzaje sejmików; Sejm Walny (powstanie;
organizacja; skład; funkcjonowanie; kompetencje; zrywanie Sejmów); konfederacje (rodzaje;
organizacja; skład; funkcjonowanie); urzędy w Rzeczypospolitej Szlacheckiej]; [tekst:
3
Artykuły Henrykowskie z 1573 r.; Instrukcja dla posłów na sejm z sejmiku województwa
krakowskiego z 1606 r.; Diariusz Sejmu z 1672 r.; relacja z Warszawy, z sejmu z 1652 r. ).
7. Sądownictwo [sądy szlacheckie (sądy ziemskie, grodzkie, podkomorskie, kapturowe,
konfederackie, Trybunał Koronny); sąd sejmowy (skład, zakres kognicji); sądy zadworne
(asesorski, relacyjny, marszałkowski, ich organizacja, zakres jurysdykcji); sąd referendarski
(organizacja, zakres kognicji); sądy polubowne (kompromisarskie); sądy miejskie; sądy
dominialne; inne sądy: prawa wołoskiego, rugowe, Żydów, Ormian, wojskowe, owczarskie,
bartne itd.]; [tekst: Konstytucja sejmowa z 1578 r. o utworzeniu Trybunału Koronnego; Wyrok
sądu referendarskiego z 1597 r. w sprawie z poddanymi; H. Rutkowski, Trybunał Koronny
(1578 – 1794), ,,Palestra” 1978, nr 10; A. Lityński, O Trybunale Koronnym i palestrze
trybunalskiej, ,,Palestra” 1978, nr 10].
8. Źródła Prawa [konstytucje (rodzaje, promulgacja); edykty; artykuły wojskowe; ordynacje;
kodyfikacje prawa ziemskiego (treść, obowiązywanie): statut Łaskiego, Formula Processus,
Korektura Praw, Volumina legum; prawo miejskie; prawo wiejskie, prawo mazowieckie
(ekscepta mazowieckie); prawo Prus Królewskich (Korektura Pruska, Rewizja Toruńska);
Prawo obowiązujące na Litwie (statuty litewskie); prawo żydowskie; prawo ormiańskie;
prawo kościelne [tekst: B. Groicki, Artykuły prawa majdeburskiego. Postępek sądów około
karania na gardle. Ustawa płacej u sądów, Warszawa 1954; Formula Processus; Konstytucje
Sejmu Walnego Koronnego Warszawskiego z roku 1626; Wilkierz dla Olędrów z Kotusz z
1729 r.;].
IV. Prawo Sądowe Średniowiecza i Rzeczypospolitej Szlacheckiej
1. Prawo prywatne w:
1) Średniowieczu [zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i ich ograniczenia;
małżeństwo (zawarcie małżeństwa; stosunki majątkowe między małżonkami; jurysdykcja
sądów w sprawach małżeńskich; sytuacja prawna wdowy); własność (pojęcie prawa
własności; sposoby nabycia własności; podział dóbr na dziedziczne i nabyte; posiadanie;
ochrona posiadania; własność podzielona i związane z nim prawo zakupne; niedział;
ograniczenia prawa własności: regalia, prawo bliższości, przymus niwowy, prawa sąsiedzkie,
zastaw: na ruchomości, nieruchomości, na upad, bez dzierżenia, antychretyczny); prawo
spadkowe (spadek; kolejność dziedziczenia; testament; puścizna); zobowiązania (źródła
zobowiązań; znaczenie rękojmi przy odpowiedzialności dłużnika; sposoby umacniania umów;
ewikcja; rodzaje umów);
2) Rzeczypospolitej Szlacheckiej (ograniczenia zdolności prawnej i zdolności do czynności
prawnych; małżeństwo i związane z nim stosunki majątkowe między małżonkami;
przysposobienie; opieka; kuratela; własność; posiadanie; prawo zakupne; ograniczone prawa
rzeczowe: ciężary realne, renta wieczysta, renta wykupna, służebności, zastaw, hipoteka,
zastaw z dzierżeniem, prawo spadkowe (czwarcizna; gerada; hergewet; ordynacje);
zobowiązania (rodzaje; symbolika; spółki; prawo wekslowe); [tekst: Konstytucja z 1588 r. o
ważności zapisów].
2. Prawo karne w:
1) Średniowieczu [rodzaje przestępstw; przypadki wyłączające przestępność czynu;
odpowiedzialność za przestępstwo (indywidualna, zbiorowa); rodzaje i zasady wymiaru kar;
związek przyczynowy; pojęcie instytucji miru];
2) Rzeczypospolitej Szlacheckiej (podział i rodzaje przestępstw; okoliczności wyłączające
przestępczość; kary; zakaz jednania przy mężobójstwie).
4
3. Postępowanie sądowe w:
1) Średniowieczu [postępowanie arbitralne; proces skargowy; rodzaje instytucji uchylających
albo zawieszających ściganie i karanie (azyl; azyl wojewodziński; listy żelazne; inhibicyjne);
właściwość sądu; rozprawa (zdolność sądowa; zdolność procesowa; zastępstwo procesowe;
znaczenie terminów w rozprawie; rodzaje ekscepcji; źródła dowodowe i środki dowodowe;
wyroki; środki odwoławcze); postępowanie polubowne; egzekucja; postępowanie specjalne];
2) Rzeczypospolitej Szlacheckiej [postępowanie sądowe (zastępstwo procesowe;
postępowanie przed sądem: rodzaje pozwu, terminy, dylacje, środki dowodowe, skrutynium,
rozprawa, instytucja gwaru, rodzaje wyroków; proces kontumacyjny; środki prawne przeciw
wyrokowi: apelacja, mocja, gravamen, wznowienie procesu, male obtentum, listy
informacyjne, nieświadomość procesowa; proces miejski: cechy, etapy postępowania,
konfesata; prawo łaski); postępowanie egzekucyjne (rodzaje; etapy; intromisja; rumacja;
zajazd; fantowanie); procesy specjalne (proces graniczny; o czary; o zbiegłych poddanych;
kondescencja; konkurs do majątku; sąd gorącego prawa; o mord rytualny; procesy
wojskowe]; [J. Rafacz, Choroba jako przyczyna odroczenia procesu w dawnej Polsce,
,,Gazeta Sądowa Warszawska” 1925, nr 38; J. Rafacz, Początki apelacji w średniowiecznym
procesie polskim, ,,Themis Polska” 1926/27; S. Breyer, Spór Horeszków z Soplicami. Studium
z dziedziny problematyki prawnej ,,Pana Tadeusza”, Warszawa 1955].
V. Monarchia konstytucyjna
1. Myśl prawno – polityczna doby Oświecenia i jej wpływ na ustrój Rzeczypospolitej
Szlacheckiej (S. Leszczyński, S. Staszic, H. Kołłątaj, J. J. Rousseau, J. Lock, Monteskiusz, E.
Burke, Grocjusz, T. Hobbes, J. Bentham, D. Hume, Wolter, Kartezjusz, B. Franklin, A.
Hamilton, C. Beccaria, K. Filangieri),
2. Źródła prawa
[prawa kardynalne (1768, 1775, 1793); Konstytucja 3 Maja;
Ustawodawstwo Sejmu Czteroletniego; akty prawne wydane w okresie insurekcji 1794 r.].
3. Reformy z lat 1764 – 1775 [zmiany w organizacji sejmików; zmiany w organizacji Sejmu
(powiększenie składu Senatu, deputacje, delegacje sejmowe); skarbowe (wprowadzenie
budżetu, reformy skarbowe); wojskowe; szkolnictwa (Komisja Edukacji Narodowej;
Towarzystwo dla Ksiąg Elemetarnych); reformy dotyczące miast; reformy gospodarcze
(reforma miar i wag; zniesienie wewnętrznych myt i ceł); reformy dotyczące Żydów
(zniesienie w 1764 r. waadów); reformy społeczne (stosunki wyznaniowe; zakaz karania
chłopów karą śmierci przez sąd dominialny; uwalnianie chłopów z poddaństwa; nobilitacje
mieszczan; zniesienie zakazu uprawiania przez szlachtę kupiectwa),
4. Władza [stanowisko króla (ograniczenia władzy królewskiej); Rada Nieustająca (geneza;
skład; kompetencje)].
5. Prawo i sąd w okresie monarchii konstytucyjnej [projekty kodyfikacyjne (,,Zbiór praw
sądowych”; ,,Kodeks Stanisława Augusta”); [A. Ohanowicz, Z. Radwański, Ostatnia próba
kodyfikacji prawa cywilnego w Rzeczypospolitej szlacheckiej (Kodeks Stanisława Augusta),
,,Państwo i Prawo” 1952, z. 11]; prawo sądowe [zniesienie w 1768 r. iuris vitae ac necis
szlachty w stosunku do chłopstwa; zniesienie w 1776 r. kary śmierci za czary; prawo
wekslowe z 1775 r.; reforma sądownictwa (sądy ziemiańskie, sądy miejskie, sąd sejmowy);
ograniczenia w zakresie wystawiania weksli; proces graniczny].
6. Konstytucja 3 Maja (tekst: Ustawa o sejmikach, Ustawa o Miastach Królewskich, Ustawa
Rządowa z dnia 3 Maja); [stanowisko króla; Sejm (skład, uprawnienia, organizacja); sejmiki
(skład, uprawnienia); Straż Praw (skład, funkcje, odpowiedzialność ministrów przed
5
Sejmem); komisje rządowe; ustrój miast (królewskich, prywatnych); stosunki wyznaniowe;
ustrój społeczny (stanowisko szlachty, mieszczan i chłopstwa w państwie); stosunek Korony
do Wielkiego Księstwa Litewskiego (tekst: Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów)].
7. Upadek I Rzeczypospolitej (Konstytucje Grodzieńskie; powstanie 1794 r.; przyczyny
upadku).
Semestr II
VI. Okres zaborów
1. Księstwo Warszawskie [tekst: Konstytucja Księstwa Warszawskiego (monarcha, Izba
Poselska, Senat, Rada Stanu, Rada Ministrów); administracja Księstwa Warszawskiego
(centralna i terytorialna); stanowisko prawne wyznań religijnych; stratyfikacja społeczeństwa
Księstwa Warszawskiego (chłopi, Żydzi); sądownictwo (cywilne, karne)].
2. Królestwo Polskie (1815 – 1831) [tekst: Konstytucja Królestwa Polskiego (zasady
konstytucji, stanowisko prawne króla, Senat, Izba Poselska, skład, uprawnienia); tok
legislacyjny; Rada Stanu (Rada Administracyjna, Zgromadzenie Ogólne); Najwyższa Izba
Obrachunkowa; Prokuratoria Generalna; administracja terenowa; skarbowość (budżet, system
pieniężny, Bank Polski); Towarzystwo Kredytowe Ziemskie (cel, władze, listy zastawne),
sądownictwo (cywilne, karne); powstanie listopadowe].
3. Wielkie Księstwo Poznańskie (odrębności); Wolne Miasto Kraków (Senat, Zgromadzenie
Reprezentantów, sądownictwo; powstanie krakowskie); Wolne Miasto Gdańsk.
4. Królestwo Polskie (1831 – 1864) (konsekwencje powstania listopadowego; statut
organiczny; reformy Aleksandra Wielopolskiego; powstanie styczniowe).
5. Uwłaszczenie chłopów (Prusy; Austria; Rosja, w tym obszar Królestwa Polskiego;
indemnizacja).
6. Galicja [okres do 1848 r.; podstawy prawne istnienia monarchii dualistycznej; autonomia
Galicji (Sejm Galicyjski, Wydział Krajowy, Rada Szkolna Krajowa)]; [K. Grzybowski,
Galicja 1848 – 1914. Historia ustroju politycznego na tle historii ustroju Austrii, Kraków
1959].
7. Królestwo Polskie po 1864 r. [konsekwencje powstania styczniowego; geneza XX
parlamentaryzmu rosyjskiego (udział polskich stronnictw politycznych w Dumie Państwowej
i Radzie Państwa, ordynacja wyborcza); sądownictwo (reforma sądownictwa)].
8. Partie polityczne na ziemiach polskich i ich udział w życiu parlamentarnym państw
zaborczych.
9. Prawo pod zaborami:
1) prawo administracyjne [podstawowe pojęcia z zakresu administracji; pojęcie państwa
prawnego; sądownictwo administracyjne (model pruski, austriacki, rosyjski); podział
administracyjny ziem polskich pod zaborami; samorząd: terytorialny, gospodarczy,
zawodowy]; [H. Izdebski, Historia administracji, Warszawa 2001; M. Pietrzak, Model
demokratycznego państwa prawnego, ,,Studia Konstytucyjne” 1990, t. 7].
2) prawo cywilne [zabór rosyjski (Kodeks Napoleona, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego,
Prawo małżeńskie z 1836 r., Zwód Praw); zabór pruski (Landrecht Pruski, BGB); zabór
austriacki (ABGB); hipoteka i prawo hipoteczne (zasady polskiego prawa hipotecznego z
1818 r., Prawo o przywilejach i hipotece z 1825 r., zabór pruski i austriacki); prawo handlowe
i gospodarcze [systemy prawa handlowego; zabór rosyjski (Kodeks Handlowy Francuski z
6
1807 r., Giełda Warszawska); zabór pruski (Landrecht Pruski, ADHGB, HBGB); zabór
austriacki (ADHGB); zasada wolności przemysłowej; prawo wekslowe państw zaborczych;
podmioty gospodarcze (spółki: cywilna, cicha, jawna, komandytowa, z ograniczoną
odpowiedzialnością, komandytowo – akcyjna, akcyjna, systemy zakładania spółek akcyjnych,
rodzaje akcji); samorząd gospodarczy].
3) prawo karne [zasady prawa karnego; szkoły prawa karnego: klasyczna, pozytywistyczna
(socjologiczna, antropologiczna), socjalistyczna; prawo karne w zaborze pruskim (Landrecht
Pruski, Kodeks Karny z 1851 r., Ogólnoniemiecki Kodeks Karny z 1871 r., ustawy specjalne
ad exemplum ustawa ,,dynamitowa” z 1884 r.); prawo karne w zaborze austriackim
(Józefiński Kodeks Karny z 1787 r., Ustawa Karna Zachodniogalicyjska z 1796 r., Kodeks
Karny Austriacki z 1803 r., Kodeks Karny z 1852 r., ustawy specjalne); prawo karne w
zaborze rosyjskim (Kodeks Karzący Królestwa Polskiego z 1818 r., Kodeks Kar Głównych i
Poprawczych z 1847 r., Rosyjski Kodeks Karny z 1866 r., Kodeks Karny z 1903 r. tzw.
Tagancewa, ustawy specjalne).
4) postępowanie cywilne [główne zasady postępowania cywilnego; zabór austriacki
(Powszechna Ordynacja Sądowa z 1781 r., Nowa Procedura Cywilna z 1895 r.); zabór pruski
(Powszechna Ordynacja Sądowa dla Państw Pruskich z 1793 r., Ordynacja Procesowa z 1877
r.); zabór rosyjski (Francuski Kodeks Procedury Cywilnej z 1806 r., Ukaz o gminie wiejskiej
z 1864 r., Rosyjska ustawa procesowa z 1864 r. wprowadzona ukazem z 1875 r.).
5) postępowanie karne [zasady postępowania karnego; zabór austriacki (Powszechna
Ordynacja w Sprawach Karnych z 1788 r., Procedura Kodeksu Karnego Austriackiego z 1803
r., Kodeks Procedury Karnej z 1873 r.); zabór pruski (Pruska Ordynacja Kryminalna z 1805
r., Kodeks Postępowania Karnego z 1877 r.); zabór rosyjski (Ustawa o postępowaniu
sądowym karnym z 1864 r. wprowadzona ukazem z 1875 r.).
10. Ziemie polskie w okresie 1914 – 1918 [władze okupacyjne; deklaracje państw
zaborczych; zalążki państwowości polskiej (Tymczasowa Rada Stanu, Rada Regencyjna,
Rada Stanu, samorząd terytorialny, sądy królewsko – polskie, Polska Komisja Likwidacyjna,
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie).
VII. II Rzeczypospolita
1. Powstanie państwa polskiego [J. Bardach, Polonia Restituta, ,,Państwo i Prawo” 1978, nr
11].
2. Ustrój państwowy (władza ustawodawcza, wykonawcza oraz sądownicza); [akty prawne:
dekret z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej
(Dz. U. nr 17, poz. 41); dekret z dnia 28 listopada 1918 r. o ordynacji wyborczej do Sejmu
Ustawodawczego (Dz. U. nr 18, poz. 46); uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. o
powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (tzw.
Mała Konstytucja), (Dz. U. nr 19, poz. 226); Ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r.
zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego (Dz. U. nr 73, poz. 497); ustawa z
dnia 17 marca 1921 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. nr 44, poz. 267);
Ustawa Przechodnia do Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 marca 1921 r. w sprawie
tymczasowej organizacji władzy zwierzchniej Rzeczypospolitej (Dz. U. nr 44, poz. 268);
ustawa z dnia 28 lipca 1928 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu (Dz. U. nr 66, poz. 590); ustawa
z dnia 28 lipca 1922 r. Ordynacja wyborcza do Senatu (Dz. U. nr 66, poz. 591); ustawa z dnia
27 lipca 1922 r. Regulamin Zgromadzania Narodowego dla wyboru Prezydenta
Rzeczypospolitej (Dz. U. nr 66, poz. 596); ustawa z dnia 27 kwietnia 1923 r. o Trybunale
7
Stanu (Dz. U. nr 59, poz. 415); ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca
Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r. (tzw. nowela sierpniowa), (Dz. U. nr
78, poz. 442); Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz. U. nr 30, poz. 227);
ustawa z dnia 8 lipca 1935 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu (Dz. U. nr 47, poz. 319); ustawa
z dnia 8 lipca 1935 r. Ordynacja wyborcza do Senatu (Dz. U. nr 47, poz. 320); ustawa z dnia 8
lipca 1935 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej (Dz. U. nr 47, poz. 321); ustawa z dnia
14 lipca 1936 r. o Trybunale Stanu (Dz. U. nr 56, poz. 403); okólnik prezesa Rady Ministrów
z dnia 13 lipca 1936 r. (M.P. z dnia 16 lipca 1936 r. nr 163)], [M. Pietrzak, Idee przewodnie
Konstytucji z 17 marca 1921 roku, ,,Studia Iuridica” t. 24, Warszawa 1992].
3. Administracja [centralna; ogólna; funkcje administracji ogólnej; administracja specjalna;
postępowanie administracyjne; sądownictwo administracyjne (Najwyższy Trybunał
Administracyjny); samorząd terytorialny oraz specjalny (zawodowy, gospodarczy); [akty
prawne: ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu
terytorialnego (Dz. U. nr 35, poz. 294); rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7
czerwca 1927 r. o prawie przemysłowem (Dz. U. nr 53, poz. 468); ustawa z dnia 3 sierpnia
1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (Dz. U. nr 67, poz. 600).
4. Wymiar sprawiedliwości [zasady sądownictwa; sądy: powszechne (grodzkie, okręgowe,
apelacyjne, Sąd Najwyższy), szczególne (wojskowe, pracy, wyznaniowe; Trybunał Stanu,
Trybunał Kompetencyjny, Najwyższy Trybunał Administracyjny); prokuratura; Prokuratoria
Generalna; adwokatura; notariat)]; [akty prawne: rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. nr 12, poz. 93); ustawa
z dnia 25 listopada 1925 r. o Trybunale Kompetencyjnym (Dz. U. nr 126, poz. 897)]; [M.
Pietrzak, Sąd Najwyższy w II Rzeczypospolitej, ,,Czasopismo Prawno – Historyczne” 1981, z.
1].
5. Kodyfikacja i unifikacja prawa [źródła prawa cywilnego i karnego; działalność i
organizacja Komisji Kodyfikacyjnej; kodyfikacja prawa: cywilnego (kodeks zobowiązań,
kodeks postępowania cywilnego, prawo prywatne międzynarodowe i międzydzielnicowe,
ustawa o prawie autorskim), handlowego (kodeks handlowy, prawo wekslowe i czekowe,
postępowanie upadłościowe i układowe) oraz karnego (kodeks karny, prawo o
wykroczeniach, kodeks postępowania karnego); prawo pracy]; [ustawa z dnia 3 czerwca 1919
r. o Komisji Kodyfikacyjnej (Dz. U. nr 44, poz. 315); S. Grodziski, Komisja Kodyfikacyjna
Rzeczypospolitej Polskiej, ,,Czasopismo Prawno – Historyczne” 1981, z. 1; S. Grodziski,
Prace nad kodyfikacją i unifikacją polskiego prawa prywatnego (1919 – 1947), ,,Kwartalnik
Prawa Prywatnego” 1992, z. 1 – 4; Z. Łączyński, Prawo cywilne obowiązujące w
województwach centralnych, Warszawa 1937; J. Makarewicz, Zasady polskiego kodeksu
karnego, ,,Ruch Prawniczy i Ekonomiczny” 1932].
8