ćwiczenia 6
advertisement
PRAWO KONSTYTUCYJNE Ćwiczenia 6 Władza sądownicza - sądy a) Pojęcie władzy sądowniczej b) System organów wymiaru sprawiedliwości c) Sąd Najwyższy d) Status sędziego e) Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości WŁADZA SĄDOWNICZA Art. 10. „1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.” WŁADZA SĄDOWNICZA Art. 173. „Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.” WŁADZA SĄDOWNICZA WŁADZA SĄDOWNICZA SĄDY TRYBUNAŁY WŁADZA SĄDOWNICZA Wymiar sprawiedliwości – działalność państwa polegająca na wiążącym rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest jednostka lub inny podmiot podobny. ~ L. Garlicki Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości WŁADZA SĄDOWNICZA Pojęcie sądu Art. 45. „1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.” STRUKTURA SĄDÓW Rodzaje sądów: a) Sąd Najwyższy b) sądy powszechne c) sądy administracyjne d) sądy wojskowe Art. 175 „2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.” STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo powszechne Art. 177 „Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.” Domniemanie kompetencji sądów powszechnych STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo powszechne „Zgodnie z art. 177 Konstytucji, „Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów”. Ustrojodawca postanowił w tym przepisie, że to na sądach powszechnych spoczywa zasadniczy ciężar sprawowania wymiaru sprawiedliwości w imieniu Rzeczypospolitej, a ich właściwość jest niejako domniemana, co znaczy, że w braku wyraźnego zastrzeżenia ustawowego to właśnie sądy powszechne właściwe są do rozpatrzenia sprawy. Tym samym (..) konstytucyjna gwarancja prawa do sądu oznacza, że ustawodawcy zwykłemu pozostaje swoboda wyboru właściwej drogi sądowej: przed sądem powszechnym lub administracyjnym, a w braku wskazania, iż w konkretnej sprawie, z którą zainteresowany zwrócił się do sądu powszechnego, kompetentny jest inny sąd - sąd powszechny powinien sprawę rozpoznać merytorycznie. Tak należy rozumieć konsekwencje konstytucyjnego domniemania ustanowionego w art. 177 Konstytucji.” Postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 listopada 2007 r., sygn. akt SK 53/06 STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo powszechne Struktura: a) sądy rejonowe b) sądy okręgowe c) sądy apelacyjne Art. 1 Ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo powszechne Art. 17. Kodeksu Postępowania Cywilnego Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: (…) 2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych; 3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego; 4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, (…) 43) o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji; (…) STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo powszechne Organy sądów powszechnych a) prezes b) wiceprezes c) zgromadzenie ogólne* d) kolegium* STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo powszechne Nadzór nad działalnością: a) Sąd Najwyższy - w zakresie orzekania b) Minister Sprawiedliwości – w zakresie administracyjnej działalności sądów STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo administracyjne Art. 184. „Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.” STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo administracyjne Struktura: a) Naczelny Sąd Administracyjny b) wojewódzkie sądy administracyjne STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo administracyjne Naczelny Sąd Administracyjny - nadzór orzeczniczy nad działalnością WSA - podejmowanie uchwał dotyczących wykładni przepisów prawnych w przypadku istnienia rozbieżności pomiędzy sądami wojewódzkimi - rozstrzyganie sporów o właściwość pomiędzy organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo wojskowe Sądy właściwe do orzekania w sprawach karnych o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej. W ściśle określonych przypadkach są one właściwe również do orzekania w sprawach cywilnych pracowników wojska. (art. 647 kpk) STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo wojskowe Struktura: a) sądy garnizonowe b) wojskowe sądy okręgowe STRUKTURA SĄDÓW Sądownictwo wojskowe Nadzór: a) Minister Sprawiedliwości – nadzór administracyjny b) Minister Obrony Narodowej - nadzór służbowy SĄD NAJWYŻSZY Art. 183. „1. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. 2. Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach.” Art. 1 Ustawy o Sądzie Najwyższym 1. Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej (…) SĄD NAJWYŻSZY Kompetencje - sprawowanie wymiaru sprawiedliwości -rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów i referendów -opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, - wykonywania innych czynności określonych w ustawach. SĄD NAJWYŻSZY Nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych a) rozpoznawania środków odwoławczych od orzeczeń sądowych wydanych przez sądy powszechne i wojskowe b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawa - zasady prawne SĄD NAJWYŻSZY Organy - Pierwszy Prezes - Prezesi - Zgromadzenia Ogólne Sędziów SN - Zgromadzenie Ogólne Sędziów Izby SN - Kolegium SN STATUS SĘDZIEGO Zasada niezawisłości sędziowskiej Art. 178. 1. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. 2. Sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. STATUS SĘDZIEGO Zasada niezawisłości sędziowskiej Na zakres tej zasady składa się m.in.: -niezależność od organów państwa -bezstronność w stosunku do stron sporu -samodzielność sędziego wobec władz -niezależność od wpływów politycznych STATUS SĘDZIEGO Zasady powoływania sędziów Art. 179. „Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony.” „Sędziowie, zgodnie z art. 179 Konstytucji, są powoływani przez Prezydenta, na wniosek KRS, na czas nieoznaczony. Konstytucja wskazuje zatem dwa podmioty biorące udział w procedurze nominacyjnej sędziów – Prezydenta i KRS. Procedura nominacji sędziowskiej w Konstytucji zakłada więc współpracę dwóch organów, z których jeden ma bezpośredni mandat społeczny, a drugi – z uwagi na udział między innymi posłów i senatorów – dysponuje mandatem pośrednim (…) Na podstawie art. 144 ust. 3 pkt 17 Konstytucji kompetencja w zakresie powoływania sędziów należy do tych aktów urzędowych Prezydenta, które dla swej ważności nie wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów (tak zwana prerogatywa). Taka kwalifikacja jest jednak nie tyle wzmocnieniem samodzielnej pozycji ustrojowej Prezydenta, ile zaakcentowaniem niezależności sądownictwa od rządu i podległych mu organów. Wymóg kontrasygnaty oznaczałby bowiem przyznanie premierowi prawa weta wobec kandydatów zaproponowanych przez KRS (…) Konstytucja, powierzając kompetencje w zakresie powołania sędziów Prezydentowi, przyjmuje zatem system nominacyjny sędziów, ale o ograniczonym charakterze. Akty nominacji sędziowskich nie wymagają wprawdzie kontrasygnaty, jednakże konstytucyjny wymóg wniosku KRS stanowi znaczące zawężenie swobody działania Prezydenta w tej sytuacji. Prezydent nie może bowiem powołać dowolnej osoby spełniającej wymagania stawiane kandydatom na sędziów, lecz wyłącznie osobę, której kandydatura została rozpatrzona i wskazana przez KRS (…)” „(…) Procedura nominacyjna sędziów jest przedmiotem dyskusji w orzecznictwie sądowym, trybunalskim i w doktrynie prawa. (…) Kontrowersje budzi także kwestia, czy Prezydent może nie uwzględnić wniosku KRS i odmówić powołania danej osoby do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim. W świetle przeważających poglądów przedstawicieli doktryny nie ulega wątpliwości, że co prawda swoboda działania Prezydenta ogranicza się do zajęcia stanowiska wobec kandydata zaproponowanego przez KRS, jednakże ujęcie kompetencji w zakresie powoływania sędziów w formę prerogatywy podkreśla, że Prezydent nie ma prawnego obowiązku uwzględnienia wniosku KRS, przy czym odmowa powinna mieć miejsce tylko w sytuacji nadzwyczajnej i musiałoby ją poprzedzać przedstawienie KRS zastrzeżeń przez zasiadającego w niej przedstawiciela Prezydenta (…) Jeśli chodzi o praktykę ustrojową, to do 2007 r. nie zdarzył się wypadek odmowy uwzględnienia wniosku KRS przez Prezydenta. Praktyka ta uległa zmianie, gdy Prezydent postanowieniem z 3 stycznia 2008 r. (M. P. Nr 4, poz. 38) odmówił powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego dziewięciu osób wskazanych we wniosku KRS. Trybunał zwrócił uwagę, że nieokreślenie wprost terminu, w jakim Prezydent ma wykonać swoją kompetencję, nie oznacza, że art. 179 Konstytucji w ogóle nie odnosi się do tej kwestii. Należy go bowiem odczytywać jako obowiązek Prezydenta działania niezwłocznego (bez zbędnej zwłoki). Interpretacja taka znajduje uzasadnienie między innymi w treści art. 126 Konstytucji. (…)” Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 czerwca 2012 r., sygn. akt K 18/09 STATUS SĘDZIEGO Immunitet sędziowski Art. 181. „Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.” STATUS SĘDZIEGO Zasada incompatibilitas Art. 178 „3. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.” Dodatkowo – art. 86 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych STATUS SĘDZIEGO Zasada incompatibilitas Art. 178 „3. Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.” Dodatkowo – art. 86 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych UDZIAŁ OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Art. 182. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. W Polsce udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości realizowany jest poprzez instytucję ławników. Tak zwane sądy ławnicze składają się zarówno z sędziów zawodowych, jak i ławników. UDZIAŁ OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Art. 158. ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych § 1. Ławnikiem może być wybrany ten, kto: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 2) jest nieskazitelnego charakteru; 3) ukończył 30 lat; 4) jest zatrudniony, prowadzi działalność gospodarczą lub mieszka w miejscu kandydowania co najmniej od roku; 5) nie przekroczył 70 lat; 6) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika; 7) posiada co najmniej wykształcenie średnie UDZIAŁ OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Art. 47. Kodeksu postępowania cywilnego § 2. W pierwszej instancji sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników rozpoznaje sprawy: 1) z zakresu prawa pracy o: a) ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy, b) naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu i o roszczenia z tym związane, c) odszkodowanie lub zadośćuczynienie w wyniku stosowania mobbingu; 2) ze stosunków rodzinnych o: a) rozwód, b) separację, c) ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa, d) rozwiązanie przysposobienia. UDZIAŁ OBYWATELI W SPRAWOWANIU WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI Art. 28. Kodeksu postępowania karnego § 1. Na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego. § 2. W sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. § 3. Ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów. § 4. W sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.
