Wiek XIX w Europie to 100 lat historii opisującej wiele państw i

Wiek XIX w Europie to 100 lat historii opisującej wiele państw i wiele narodów walczących
o granice, terytorium czy niepodległość... A zacznę od Polaków...
Od 1795 roku Polska stara się za wszelką cenę odzyskać niepodległość. Koncepcją było
odzyskanie niepodległości dzięki Napoleonowi. Aby zdobyć sympatię cesarza emigracyjna
organizacja zwrócona się za pośrednictwem Henryka Dąbrowskiego do Napoleona z prośbą o
utworzenie ochotniczych oddziałów polskich przy armii francuskiej. Utworzono więc
Legiony. Gdy 2 grudnia 1805 roku Napoleon pobił zjednoczone wojska Franciszka II i
Aleksandra I pod Austerlitz, armia napoleońska wkroczyła na ziemie polskie. Po dwuletnich
walkach udało jej się opanować tereny uzyskane przez zaborców poprzez drugi i trzeci
rozbiór. Napoleon wbrew nadziejom Polaków nie chciał czynić niczego w sprawie polskiej
wiedząc, że to spowodowałoby nowy europejski konflikt. W związku z takim obrotem sprawy
Polacy sami zaczęli przejmować władzę na terenie zaboru. Dzięki temu w 1807 roku cesarz
zgodził się na utworzenie tymczasowego rządu polskiego. W trakcie tych działań niedawni
rozmówcy z Tylży postanowili utworzyć Księstwo Warszawskie, któremu 22 lipca 1807
Napoleon nadał konstytucję. Ustanawiała ona sejm dwuizbowy, wprowadzała prawo
równości wobec prawa i sądu, wolność wyznania i monarchię konstytucyjną. Na Kongresie
Wiedeńskim Car Rosji Aleksander I opowiedział się za przekształceniem Księstwa
Warszawskiego w Królestwo Polskie całkowicie zależne od Rosji. Tak też się stałoKrólestwo zostało związane z Rosją unią personalną. Według konstytucji nadanej przez cara
w 1815r. Kongresówka otrzymała dość duże swobody obywatelskie i polityczne. Niestety
swobody prezentowane przez konstytucję były tylko prawami "na papierze". Rzeczywistość
wyglądała zupełnie inaczej. Stosowany terror wojskowy doprowadził do Powstania
Listopadowego w 1830 r. Bezpośrednim powodem do wzniecenia buntu narodowego stały
się: radykalizacja polityki władz carskich, wyraźna niechęć nowego cara Mikołaja I do
autonomii, łamanie konstytucji oraz coraz częstsze aresztowania członków Sprzysiężenia
Podchorążych. Po klęsce powstania na terenie zaborów zaczęły się tworzyć konspiracyjne
organizacje. Następne powstanie rozpoczęło się 20 lutego 1846. Zdobyto Kraków, utworzono
nawet Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej. Nie udało się niestety przyciągnąć
galicyjskich chłopów, a gdy podczas zajść ulicznych zginął Edward Dembowski (jeden z
przywódców) powstanie się załamało. W 1863 roku na wieść o możliwości wybuchu
kolejnego powstania władze carskie organizują brankę, która staje się bezpośrednim
powodem do powstania, które wybucha 22 stycznia 1863. Walki trwają dwa lata i kończą się
dopiero w kwietniu 1865 roku. Powstanie to miał ogromne znaczenie, jego wybuch
spowodował ogromne straty i straszne reperkusje po jego upadku. Jednak można powiedzieć,
że od niego zaczyna się w Polakach rodzić silna świadomość narodowa. Po powstaniu
następuje bardzo silny proces rusyfikacji, zniesiono wszystkie urzędy polskie, zlikwidowano
polskie szkolnictwo. Stan wojenny zostaje utrzymany aż do roku 1914. Jednocześnie Polacy
stawili silny opór tym działaniom i im bardziej byli prześladowani tym bardziej świadomość
narodowa się w nich zakorzeniała. Podobnie sytuacja wyglądała w zaborze pruskim po
zjednoczeniu Niemiec, gdzie wprowadzono podobne ograniczenia. Jedynym w miarę nie
restrykcyjnym zaborem w drugiej połowie XIX wieku była autonomia galicyjska. Gdzie nie
ograniczono rozwoju nauki. Galicja, dzięki swobodom, stała się stolicą kulturalną zaborów.
Była zresztą jedynym miejscem, gdzie można było "bezkarnie" kultywować polską tradycję,
kulturę i historii. Metodą walki o zachowanie Polski było też zachowywanie polskości.
Próbowano to robić walcząc z germanizacją i rusyfikacją. Na terenie zaboru pruskiego
walczono na różne sposoby: organizując strajki w szkołach( Września 1901-1902),
wykupując ziemię od niemieckich osadników, również poprzez działalność oświatową
(Towarzystwo Czytelń Ludowych), prasę, zajęcia sportowe w Towarzystwie Gimnastycznym
"Sokół"(1866). Z kolei w zaborze rosyjskim walczono głównie poprzez pracę organiczną oraz
rozwój tajnego nauczania języka polskiego.
Najważniejsze chyba było jednak to, że we wrześniu 1814 zaczęli się zjeżdżać delegaci na
Kongres Wiedeński, który rozpoczął się w połowie miesiąca. Francja, Wielka Brytania,
Austria, Rosja i Prusy to pięć państw mających decydować o losach Europy na kongresie.
Uczestniczyło wtedy 216 delegacji, ale nie one decydowały. Aleksander I Romanow
spowodował, że Rosja uzyskała wielkie profity z kongresu. Zapadło wtedy wiele decyzji
dotyczących granic i terytoriów wielu państw, m.in.:
· Wielkim księciem Księstwa Warszawskiego został książę Saksonii. Prusom przekazano
40% Saksonii jako rekompensatę za utracone ziemie Polskie na rzecz Rosji. Austria uzyskała
żupy solne Wieliczki i Bochni, które nie należały do Krakowa. Poza tym utworzono Wolne
Miast Kraków (Rzeczpospolita Krakowska), zaś z reszty ziem utworzono Królestwo Polskie
pod władzą cara Rosji i obiecano nadanie konstytucji
· Nie dopuszczono do zjednoczenia Niemiec.
· Nie dopuszczono również do zjednoczenia Włoch, reaktywowano jednak państwo kościelne.
Zapowiedziano także powstanie Królestwa Obojga Sycylii (6 grudnia 1816). Lombardia,
Wenecja i Dalmacja zostaną przyłączone do Austrii, Florencja zostanie stolicą księstwa
Toskanii, a Królestwo Sardynii ze stolicą Piemontem.
· Ogłoszono w Szwajcarii utworzenie związku na zasadzie konfederacji, zapowiedziano
nadanie wiecznej neutralności (20 listopad 1815)
· Norwegię przyłączono do Szwecji
· Utworzono królestwo Niderlandów pod berłem Habsburgów (połączenie Belgii i Holandii)
· Wielka Brytania uzyskała piecze nad Królestwem Niderlandów (wyspa Cejlon, Helgoland ,
wyspy Jońskie i Normandzkie)
· Rosja uzyskała Finlandię i Besarabię (Dniestr i Prut).
Należy także, a może przede wszystkim wspomnieć o Wiośnie Ludów. Lata 1848-1849 to
okres rodzącego się proletariatu. W 1848r. w wielu częściach Europy miały miejsce protesty i
bunty zwane właśnie Wiosną Ludów. Pokazały one, że ludzie nie byli zadowoleni z rządów,
że chcieli i powinni mieć wpływ na władzę. Ruchy rewolucyjne występowały wszędzie z
wyjątkiem Rosji, Wielkiej Brytanii i Półwyspu Iberyjskiego. Najsilniejsze oddziaływanie było
we Francji, Związku Niemieckim, Monarchii Habsburgów i na Półwyspie Apenińskim. Istniał
szybki przekaz informacji pomimo dużych trudności. Związki tworzyły pewną całość i
działały w interesie różnych warstw społecznych, w tym robotników. W 1846 roku we Francji
zanotowano nieurodzaj. Spowodowało to zamieszki i masowe zgromadzenie opozycji. Rząd
powołał Komisję Luksemburską dla rozwiązania kwestii bezrobocia. Komisja skróciła dzień
pracy i stworzyła warsztaty narodowe (zatrudnienie dla bezrobotnych przy robotach
publicznych). Mimo reform upadały banki i przedsiębiorstwa. Na Węgrzech poruszono
kwestię narodową (głownie ruchy studenckie). W Niemczech zaś dążono do zniesienia
feudalizmu i zmiany polityki na bardziej liberalną. Władcy dążyli do stłumienia siłą tych
wystąpień i chcieli przywrócić stary system władzy. Jednak wydarzenia z 1848 wykazały, że
zmiany prawno-ustrojowe są konieczne. Jedną z najważniejszych przyczyn Wiosny Ludów
była chęć utworzenia przez ludzi mówiących tym samym językiem własnego, niezależnego
państwa (nacjonalizm).
W związku z kryzysem ekonomicznym i wydarzeniami rewolucyjnymi w całej Europie,
również na Węgrzech powstała opozycja przeciw rządom cesarskim. W kwietniu przyznano
Węgrom konstytucję, dwór wiedeński był zastraszony narastającym niezadowoleniem
Węgrów a dodatkowo siły cesarstwa były związane we Włoszech. W późniejszym czasie
próbowano jednak ograniczać znaczenie rządu węgierskiego, co wywołało niezadowolenie i
manifestacje anty-królewskie w Peszcie. Słabością Węgier było niezdecydowanie wśród
szlachty. Stare rody a także generalicja widziały autonomię w obrębie cesarstwa. Biedniejsze
warstwy domagały się całkowitej niezależności. Niekończąca się polityka obietnic i
ograniczanie swobód Węgrów doprowadziło do wybuchu powstania. Rok 1849 rozpoczął się
niekorzystnie dla powstańców. Wojska austriackie zajęły Budę i Peszt. W dniu 4.III.1849 na
mocy manifestu ołomunieckiego Franciszek Józef włączył Węgry do ziem cesarstwa. Rząd i
sejm węgierski wycofały się do Debreczyna. Pod wpływem Kossutha, 14.IV. parlament
ogłosił detronizację Habsburgów i proklamował republikę.
Cesarstwo Austriackie nie było tworem jednonarodowym. W skład państwa wchodziły
Czechy, Słowacja, Węgry, Siedmiogród oraz niektóre państwa włoskie takie jak Wenecja czy
Chorwacja. Tak więc do postulatów społecznych identycznych dla całej Europy dochodził
element nacjonalistyczny. Oprócz zagadnień polityczno-społecznych, dołączyły się ruchy
narodowościowe. Najsilniej występowali Polacy i Włosi. Wenecja i Lombardia (republiki,
które znalazły się pod berłem cesarskim) domagały się niezależności. Spiski zawiązano w
Galicji i na Węgrzech. Na terenie cesarstwa coraz silniejsze stawały się ruchy chłopskie
występujące z hasłami zniesienia pańszczyzny. Dla uchronienia porządku feudalnego dwór
zaczął prowadzić politykę obietnic, chcąc wykorzystać antagonizmy narodowościowe i
społeczne. Skutkiem ubocznym takiego działania rządu było rozbudzenie ruchów
narodowościowych, które stały się główną siłą odśrodkową w państwie. Przed rokiem 1848
powstały tajne związki w Galicji, Czechach i na Węgrzech. Praga zwróciła się z do cesarza z
żądaniem zwołania sejmu czeskiego, zniesienia cenzury, pańszczyzny, wprowadzenia
wolności zgromadzeń i zebrań. W Wiedniu wyraźnie dało się odczuć atmosferę napięcia i
niepokoju. Aby zażegnać niebezpieczeństwo rewolucji, 25.IV. cesarz ogłosił konstytucję.
Była to ustawa narzucona z góry, nie obejmowała państw włoskich i Węgier. Tym samym
cesarz pośrednio uznał Wenecję, Lombardię i Węgry za autonomiczne państwa, związane z
Austrią unią.
Na początku XIX wieku Włochy składały się z wielu małych państewek z wyjątkiem
Królestwa Piemontu, Królestwa Neapolu i Państwa Kościelnego, które nadzorowane było
przez papieża. Małe, włoskie państewka były pod zwierzchnictwem obcym, czyli Francji i
Austrii. Pierwsze ruchy niepodległościowe rozpoczęły się w latach trzydziestych XIX w.
Również Wiosna Ludów 1848-49, która wybuchła w wielu państewkach i miastach włoskich
przeciwko obcej lub zbyt konserwatywnej, własnej władzy została stłumiona. Dopiero rozwój
przemysłu, nowoczesnego rolnictwa, kapitalizm, modernizacje w wielu dziedzinach i rozwój
oświaty, sprawiły, że bunty stały się łatwiejsze. Więcej ludzi umiało czytać, a gazety
informowały co dzieje się w innych krajach. Najbardziej rozwiniętej ekonomicznie części
Włoch, Piemontowi pierwotnie chodziło o rozszerzenie granic swego państwa i podniesienie
rangi rodziny panującej, z którą się za granicą prawie nie liczono. Gdy na czele ruchu
zjednoczeniowego stanął w Piemoncie jego pierwszy minister - książę Camillo Cavour
odniósł widoczny sukces. Zawarł on sojusz z Francją w 1858r i rok później wspólnie pokonali
Austrię. Wtedy to większość północnych i środkowych Włoch została przyłączona do
Piemontu. Za swą pomoc Francja uzyskała Niceę i Sabandię. Książę Cavour zajął Państwo
Kościelne (z wyjątkiem Rzymu i najbliższej okolicy). W 1861 roku ogłoszono powstanie
Włoch pod władzą dynastii Sabandzkiej, rządzącej w Piemoncie i stolicą w Turynie. Poza
zjednoczone w ten sposób Włochy pozostała Wenecja (pod rządami Austrii) i Rzym (pod
władzą papieża, jednak bronił go garnizon francuski). Wenecję przyłączono do Włoch w
1866r pod klęsce Austrii w wojnie z Prusami, a Rzym armia włoska zajęła po katastroficznej
klęsce Francji w wojnie z Prusami (1870-71). Stolicę przeniesiono z Turynu do Rzymu. W
latach 1859-1870 uformowało się w Europie nowe, wielkie państwo. Zjednoczenie zostało
narzucone przez Włochów z północnego zachodu. "Piemontyzacja" Włoch zaczęła się szybko
i gwałtownie. Bardzo odczuto ją zwłaszcza na południu. Różna była struktura gospodarcza
terenów dawnych włoskich państewek - od zaawansowanego kapitalizmu (Piemont) po
feudalizm na Południu. Wiele różnych problemów czekało nowe państwo do rozwiązania.
W drugiej połowie XIX wieku Austria i Prusy zaczęły rywalizować między sobą o
zjednoczenie Niemiec. Idea zjednoczenia Niemiec funkcjonowała w okresie Wiosny Ludów,
lecz nie została zrealizowana. Po Wiośnie Ludów wzmocnieniu uległy struktury władzy
państwowej w Prusach. Wielką rolę odgrywał w tym premier Prus - Otto von Bismarck ,
który uważał, że największe problemy jego czasów należy rozstrzygnąć "krwią i żelazem".
Najważniejszą sprawą była dla niego przyszłość Niemiec. Poradził sobie z opozycją liberalną
w ten sposób, że z jednej strony realizował budżet wojskowy mimo protestów parlamentu, a
drugiej zaś, przejął jako własną podstawową ideę liberałów - zjednoczenie Niemiec. Jego
polityka doprowadziła w 1866 roku do wojny z Austrią. Było to bardzo mądre posunięcie ,
gdyż w owym czasie armia pruska była dobrze zorganizowana i szybko odniosła zwycięstwo .
Po zakończeniu wojny rozwiązano Związek Niemiecki, któremu do tej pory przewodniczyła
Austria. Na jego miejsce utworzony został Związek Północny Niemiecki złożony z
dwudziestu ośmiu państewek z Prusami na czele. 1 stycznia, w wyniku zakończenia wojny
francusko-pruskiej nowa konstytucja niemiecka była już gotowa. Proklamacja cesarstwa
odbyła się w Wersalu 18 stycznia 1871roku.Od tamtej pory były król Prus - Wilhelm I stanął
na czele cesarstwa niemieckiego, a Bismarck zatrzymawszy stanowisko premiera , otrzymał
tytuł książęcy i został kanclerzem Rzeszy. Cesarstwo obejmowało wszystkie kraje
niemieckojęzyczne z wyjątkiem Austrii i kilku kantonów w Szwajcarii, posiadało wspólną
politykę zagraniczną, wspólny wybierany w wyborach powszechnych parlament, wspólną
armię i wspólnego cesarza z dynastii Honenzollernów. W wyniku wojny z Francją do
Niemiec zostały przyłączone 2 francuskie prowincje: Alzacja i Lotaryngia, na Francję
nałożono dużą kontrybucję pieniężną. W centrum Europy powstało potężne, dobrze uzbrojone
państwo niemieckie, posiadające silną armię, sprawną administrację, stojący na wysokim
poziomie system oświatowy. Niemcy były krajem praworządnym, o niezależnym
sądownictwie, ale naród niemiecki ogarnięty był duchem nacjonalizmu, poczuciem wyższości
wobec innych narodów, aspiracjami do odgrywania nadrzędnej roli w Europie i świecie.
Również we Francji wiele się działo. Pod koniec XVIII wieku do Paryża przybywa Napoleon
Bonaparte, przejmując rządy. W 1802 r. na mocy referendum uznano go „dożywotnim
konsulem”, dwa lata póżniej papież Pius VII w katedrze Notre-Dame koronował go na
cesarza Francuzów. Napoleon prowadził politykę podbojów i aneksji, za sprawą których
Francja znalazła się na drodze do zapewnienia sobie hegemonii w Europie. W 1812 r. wojska
napoleońskie zaatakowały Rosję, próbując pozbyć się ostatniego wielkiego rywala na
kontynencie. Armia wkroczyła co prawda do Moskwy, nie dała jednak rady sprostać ciężkiej
rosyjskiej zimie. Prusy i inne państwa wrogie Napoleonowi sprzymierzyły się i 2 lata po
klęsce kampanii rosyjskiej zajęły Paryż. Napoleon Abdykował, poczym został wygnany i
osadzony na wyspie Elbie. Na Kongresie Wiedeńskim przywrócono tron francuski dynastii
Burbonów, osadzając na nim Ludwika XVIII. W 1815 r. Napoleon uciekł z wyspy by
rozpocząć marsz na Paryż. Słynne 100 dni Napoleona zakończyła klęska w bitwie z wojskami
angielskimi pod Waterloo w Belgii. Jednym z powodów, dla których Napoleon uważany jest
za wielkiego bohatera jest Kodeks Napoleoński, który stworzył, stanowiący podstawę obecnie
obowiązującego systemu prawnego. W 1848 r. w trakcie rewolucji lutowej dochodzi do
obalenia rządów Ludwika Filipa, w wyniku której ustanowiono Drugą Republikę. W tym
samym roku przeprowadzono wybory prezydenckie, w których wygrał Ludwik Napoleon
Bonaparte. W 1851 r. przeprowadza zamach stanu ogłaszając się cesarzem Napoleonem III.
Czasy Drugiego Cesarstwa (1852-1870) przyniosły wielki rozwój gospodarczy i wzbogacenie
się kraju. Do upadku Drugiego Cesarstwa w głównej mierze przyczynili się Prusacy,
prowokując Napoleona III do wypowiedzenia im wojny. Kompletnie nieprzygotowana armia
francuska została zwyciężona. W tej sytuacji społeczeństwo domagało się ustanowienia
Trzeciej Republiki. Tak też się stało. Jednak w wyniku oblężenia stolicy Zgromadzenie
Narodowe ratyfikowało Pokój Francuski (1871 r.). Warunki były jednak bardzo niekorzystne,
m. in. utrata Alzacji i Lotaryngii. Zbuntowane społeczeństwo tworzy tzw. Komunę Paryską i
obejmuje władzę, rząd przenosi się do Wersalu. Bunt ten zostaje jednak krwawo stłumiony.
Pomimo trudnych początków Trzecia Republika była epoką sztuki i wielkiego postępu
technicznego.
Jak przedstawiłam w swojej pracy w XIX wieku wiele narodów walczyło o niepodległość, o
wolność swojej ojczyzny. Nękani przez inne narody pragnęli swobody w tym co robią i o
czym myślą. Zdarzało się, iż powstania narodowyzwoleńcze kończyły się klęską i
następowały represje. Jednak walczono dalej wierząc w sens i powodzenie. I stało się to
wcześniej albo trochę później. Ale zrobili swoje. Francja, Niemcy, Węgry czy wreszcie
Polska są krajami wolnymi.
W XIX wieku opiekę nad biednymi często przejmowało państwo - gdyż Kościół ani
instytucje dobroczynne nie mogły podołać ogromnej liczbie potrzebujących. Warunki
panujące w angielskich przytułkach dla sierot ukazał pisarz Charles Dickens w powieści,
Oliwera Twista.
Od chwili powstania pierwszych społeczeństw żyli w nich ludzie zamożni i nędzarze. W XIX
wieku kontrast stawał się coraz bardziej widoczny. We wszystkich krajach Europy
arystokracja i zamożne klasy średnie wiodły podobny tryb życia. Ponieważ modne były
wówczas podróże, chętnie jeżdżono za granicę.Ludzie bogaci oddawali się też balom,
piknikom, spotkaniom towarzyskim,, polowaniu iw wyjazdom na wieś czy nad morze.
Robotnicy mieli znacznie mniej czasu dla siebie. Robotnicze rodziny były liczne: kilkoro, a
nawet kilkanaście dzieci gnieździło się z rodzicami. W Niemczech rodziny dorabiały sobie,
wynajmując osobie... kawałek łóżka (zamiast pokoju). W robotniczych rodzinach panował
wysoka śmiertelność. Jednak nie brakowało w Europie ludzi zamożnych, pragnących ulżyć
doli biedaków. Na przykład w Niemczech ksiądz Adolf kolping zakładał stowarzyszenia,
które organizowały świetlice dla robotników oraz wydawał przeznaczone dla nich książki i
czasopisma. Pragnął ukazać im inny sposób życia, umoralić ich i skłonić do zdobycia wiedzy.
Uważał bowiem, że dzięki oświacie będą oni w stanie poprawić swój los.
W Anglii dopiero w 1875 roku zakazano zatrudniania dzieci poniżej 10. roku życia. Kres
pracy nieletnim nastąpił po wprowadzeniu powszechnego obowiązku szkolnictwa w 1876
roku (choć zaczęto go w pełni przestrzegać dopiero w 1900 roku). Mimo rozmaitych
wysiłków, w XIX wieku nie udało się rozwiązać problemu biedy klasy pracującej.