Anna Wyka „ Badacz społeczny wobec doświadczenia”

Anna Wyka „ Badacz społeczny wobec doświadczenia”
Doświadczenie jest narzędziem poznania łączącym to co teoretyczne z tym co praktyczne.
A. Wyka stawia pytanie „czym doświadczenie udziału w badaniach może być dla
badanego i dla badacza?”
Od lat 70-tych następuje wzrost zainteresowania metodami jakościowymi badań.
Czyli:
- wywiadem otwartym pogłębionym
- metodą biograficzną
- obserwacją uczestniczącą
- jakościową analizą treści
Dzięki tym metodom, poglądy badacza zostają poddane bezpośredniej konfrontacji z
poglądami badanych.
W Polsce zwrot ku metodom jakościowym wymusiła poniekąd sytuacja dynamicznych zmian
społecznych lat 70 -80 tych.
Samo pytanie kwestionariuszowe przestało dostarczać odpowiedzi o fakcie społecznym a
socjologowie nie byli w stanie przewidywać kierunku zmian społecznych ani ich struktur.
Konieczne było postawienie pytania o powody i uchwycenie szerszego kontekstu. Wcześniej
zbyt mało miejsca poświęcano badaniu świadomości społecznej.
Metoda ankietowa nie pozwala bowiem na:
- uchwycenie niuansów opinii społecznych (odcina odmienne poglądy mogące być silnie
opiniotwórcze)
- chwyta statystyczny wizerunek opinii przez co nie obejmuje procesów społecznych
- badany może się wypowiedzieć tylko w kategoriach zaproponowanych przez badacza.
W obliczu dynamicznych zmian społecznych, aparat badawczy socjologii ilościowej nie był
w stanie adekwatnie oddać wizerunku procesów zachodzących w społeczeństwie. Środowisko
socjologiczne musiało więc zweryfikować swoje metody, również dlatego, że coraz częściej
respondenci odmawiali udziału w badaniach ankietowych/kwestionariuszowych, co zagrażało
reprezentatywności próby.
Dodatkowo na wyniki badań kwestionariuszowych mógł mieć wpływ tzw. emocjonalnych
aspektów sytuacji badawczej tak pozytywnych jak i negatywnych np. nastawienie do
ankietera.
Wszystkie te zagadnienia były podnoszone w literaturze fachowej i zjazdach PTS, które to
kształtowały samoświadomość badaczy.
Cechy wspólne badań jakościowych:
- bezpośredni kontakt badacza z badaną rzeczywistością
- odwołanie się do kompetencji badanego ( zwyczajna rozmowa)
- otwieranie pola aktywności samych badanych w procesie badawczym
- narzędzia badania możliwie niestrukturalizowane ( np. wywiad otwarty)
Lokalna nieadekwatność metod ilościowych wpisuje się w szerszy kontekst przełomu
antypozytywistycznego ( odejście od scjentystycznego podejścia) i zwrot ku paradygmatowi
interpretatywnemu.
W badaniach jakościowych następuje podkreślenie podmiotowości badanego i założenie „
równości kompetencji społecznych” badacza i badanego.
Sięga się tym samym do jak najmniej ofensywnych narzędzi badawczych.
Przyjmuje się często postawę „poznawczo naiwną”.
Ważna staje się otwartość na badaną rzeczywistość ( Moczydłowski – badanie więźniów)
Komunikacja staje się dwukierunkowa i jest sytuacją wymiany ( wiedzy, kompetencji
społecznych).
Badacz może przyjąć przy tym rolę:
- doradcy
- współreformatora rzeczywistości
W badaniach jakościowych to problem narzuca metodę badawczą a nie na odwrót. Badacz
natomiast jest świadomy, że zastosowanie różnych metod prowadzi do uzyskania różnych
wyników, stąd elastyczność narzędzi.
W podejściu postpozytywistycznym badacze starają się posługiwać swoim doświadczeniem,
intuicją, zdrowym rozsądkiem i potocznym językiem opisu a to co trzyma ich w ramach
profesjonalnej socjologii to teoria, często typu indukcyjnego, która wyłania się z analizy
samej rzeczywistości.
Socjologia jakościowa to zatem potrzeba poznania faktycznych sposobów życia i poznania
rzeczywistości społecznej.
W badaniach jakościowych badacz angażuje swoje prywatne wartości i poglądy, które są
jednocześnie przedmiotem jego studiów.
Kwestie etyki badacza stają się więc pierwszorzędne a manipulacja jest wykluczona.
Ważne staje się aby badanie było istotne społecznie a zainteresowania badaczy i sprawy
którymi żyje społeczeństwo były zbieżne.
Badanie jakościowe nie jest zamkniętym aktem badawczym ale wielofazowym procesem
dzięki któremu poznajemy różne aspekty interesującego nas problemu.
Analizuje się zatem całe ciągi znaczeniowe, które interpretuje się w jeszcze szerszym
kontekście.
Ważny staje się sam proces społecznego nadawania znaczeń – ważne są zespoły przekonań a
nie tylko deklarowane przekonania.
W badaniach jakościowych podmiot badania nie jest redukowany do pojedynczej opinii ale
jest widziany w szerszym kontekście własnego zycia.
Nie ma podejścia my i społeczeństwo ale my – społeczeństwo .