Rodzaje badań empirycznych
advertisement
METODY BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH Empiryczne badania socjologiczne wyróżniają się następującymi cechami: 1. wymagają zgromadzenia danych empirycznych, a więc zdobytych w drodze bezpiecznego kontaktu z badaną rzeczywistością społeczną 2. poszukują społecznych i psychologicznych czynników, które warunkują ludzkie zachowania Cele badań empirycznych badań socjologicznych: 1. Cel opisowy - badania nastawione na realizację tego celu starają się opisać rzeczywistość, uzyskać odpowiedź na pytanie: jak jest?, jak rzeczy się mają? np. Jak często i ilu uczniów przychodzi do szkoły na czczo? 2. Badania prognostyczne – w tych badaniach nastawienie badacza charakteryzuje się poszukiwanie w miarę trafnej diagnozy co do biegu wydarzeń w bliższej lub dalszej przyszłości. np. Jak będzie kształtować się struktura wykształcenia młodzieży w RP za 10 lat? 3. Badania eksplanacyjne ( wyjaśniające) – odznaczają się poszukiwaniem wyjaśnienia, wytłumaczenia wykrytego zjawiska czyli zmierzają do wykrycia przyczyny dlaczego tak jest? np. Dlaczego co 5 uczeń w rejonie Bieszczad przychodzi na czczo do szkoły? 4. Badania ocenne (szacowane) – głównym celem tych badań jest dostarczenie odpowiedzi na pytanie o skuteczność działania w określony sposób np. O skuteczność reklamy proszku do prania? Przyczynia się do wzrostu sprzedaż czy nie? Rodzaje badań empirycznych Biorąc pod uwagę cel jakim kieruje się badacz dzielimy: 1. Teoretyczne – są nastawione na budowę teorii 2. Stosowane inaczej (użytkowe) – mają zaspokoić doraźne potrzeby społeczne np. dostarczyć informacji o rodzaju opinii publicznej w jakiejś kwestii. Granica pomiędzy tymi badaniami jest płynna, nieostra. Cechy wspólne. To że w obu przypadkach badania mają charakter systematyczny tj. przebiegający wg określonego schematu. Cechy odróżniające. To że badania teoretyczne są nastawione na formułowanie uogólnień o szerszym zasięgu czyli w szerszych ramach czasowych i przestrzennych. Natomiast badania użytkowe ograniczają się do stwierdzeń o wąskich ramach czasowych i przestrzennych mają zastosowanie do określonych zbiorowości tylko w określonym czasie. Podziała na badania: 1. Weryfikacyjne – sprawdzające mają na celu sprawdzenie czy twierdzenie o zachodzeniu związków pomiędzy zmiennymi są prawdziwe czyt też nie. 2. Diagnostyczne - są ukierunkowane na ustalenie właściwości badanego przedmiotu i zasad jego funkcjonowania. Problemy etyczne w empirycznych badaniach socjologicznych Wyróżniamy przeszkody: 1. Pozyskanie świadomej zgody na udział w badaniach - każdy człowiek ma prawo do nie ujawniania informacji dotyczących go. W tej sytuacji istnieje konieczność o zabieganie o zgodę potencjalnych badanych. Niestety obawa przed odmową badanych skłania badaczy do posługiwania się chwytami naruszającego normy etyczne. 2. Zachowanie poufności informacji - z reguły uczestników badań zapewnia się o zachowaniu dyskrecji co do wypowiedzi. W przypadku uzyskania informacji za pomocą ankiety gwarantuje się anonimowość. Gdy dane zbiera się w drodze wywiadu jawnego, zwykle mówi się że uzyskane informacje wykorzystane będą wyłącznie do celów poznawczych. 3. Zachowanie prawa do prywatności – niekiedy przy okazji badań dochodzi do naruszenia prawa człowieka do prywatności. np. Wypytywanie o współżycie rodzinne, o skrupulatności w odbywaniu praktyk religijnych może być odbierane przez informatorów jako próba wkroczenia w sferę ich życia osobistego. Nakłada to na badacza dodatkowe obowiązki mianowicie, obowiązek specjalnego zatroszczenia się o zapewnienie respondentom 1 poczucia anonimowości oraz zachowania dyskrecji. Jeżeli pomimo tych starań osoba badacza nadal nie jest skłonna do udzielenia odpowiedzi na niektóre pytania należy uszanować jej wolę i nie zadawać tych pytań. 4. Zabezpieczenie przed negatywnym wpływem udziału w badaniach - chodzi tu o uczucie psychiczne osób badanych które może pogorszyć się w wyniku zastosowanych technik badawczych. np. Posłużenie się zdjęciami, filmem i nagraniami obrazującymi sytuacje wywołujące silne reakcje emocjonalne np. zabijanie, znęcanie się człowieka skazanego na śmierć z jednej strony stwarza możliwość poznania zjawiska interesującego socjologa z drugiej strony naraża osobę badaną na przykre przeżycia psychiczne. Socjolog powinien uprzedzić potencjalnego badanego o oczekujących go przeżyciach emocjonalnych. 5. Pogodzenie interesów socjologa i sponsora – badania socjologiczne tak jak wszystko kosztują. W warunkach gospodarki rynkowej konieczne jest zdobycie źródeł finansowania. Zwykle ten który decyduje się na dofinansowanie badań chce mieć z tego określone korzyści w postaci informacji o sprawie go interesującej. np. Jaka partia zwycięży w wyborach jakie jest zapotrzebowanie ma określone produkty? W związku z tym badacz chcąc uwzględnić życzenia sponsora musi odpowiednio zmodyfikować problematykę badań i na tym tle może powstać wiele moralnie trudnych wyborów. 6. Unikaniem nakładania do udziału w badaniach osób słabszych ( zależnych od innych) - w tym wypadku chodzi o więźniów, skoszarowanych żołnierzy, pensjonariuszy domów starców, osoby pobierające zasiłki, które mają ograniczone możliwości odmówienia udziału w badaniach. Tutaj pojawia się problem moralny czy godzi się korzystać z usług osób zależnych i jaką wartość mają uzyskane od takich osób W wielu krajach prowadzenie badań socjologicznych zaowocowało stworzeniem kodeksów etyki badacza socjologa, które określają co można a co nie można. Przykładem może być kodeks stworzony przez Amerykańskie Towarzystwo Socjologiczne które nakłada następujące obowiązki: 1. Socjolog powinien stosować tylko te techniki które zapewniają rzetelną wiedzę jeżeli w wyniku tej wiedzy naruszone zostaje interes publiczny lub indywidualny to należy w ogóle zrezygnować z takich badań. 2. Badacz jest również zobowiązany do przedstawienia wyczerpującego raportu z badań bez pomijania istotnych badań. 3. Jeżeli socjolog zobowiązał się do zachowania dyskrecji w informacji dotyczących osób badanych musi tego słowa dotrzymać bez względu na to kto domaga się ich ujawnienia. Projekt badań i sprawy które powinny być w nim uwzględnione. Realizację badań powinno poprzedzać myślowe wyobrażenie ich przebiegu czyli jakiś myślowy projekt. Musi ona zawierać następujące kwestie: 1. określenie przedmiotu i problematyki badań 2. sformułowanie założeń badawczych 3. przyjęcie hipotez naukowych 4. przegląd literatury 5. ustalenie jednostki analizy 6. rozważenie rozmiarów ewentualnej reaktywności badanych 7. zdecydowanie się na określony sposób doboru próby 8. wybór stosowanej metody badań i odpowiedniej dla niej techniki 9. określenie czasu badań 10. oszacowanie kosztów Ad 1. określenie przedmiotu i problematyki badań Używając zwrotu przedmiot badań mamy na myśli obiekty lub zjawiska w odniesieniu do których chcemy prowadzić badania mogą nimi być np. robotnicy rolni, nauczyciele szkół podstawowych województwa lubelskiego - zjawisko bezrobocia. Przedmiot badań musi być określony z punktu widzenia czasu i przestrzeni. Podania parametru przestrzeni sprowadza się do poinformowania badanej zbiorowości. np. studenci studiujący z Lublina. Natomiast określenie parametru czasowego ogranicza się do wskazania celu bądź przedmiotu między rokiem rozpoczęcia badań a rokiem ich zakończenia. Problematyką badań nazywamy zbiór pytań dotyczących tych przedmiotów zjawisk lub procesów, które znalazły się w polu zainteresowania danego badacza. Problematykę badań można sformułować bądź w postaci zdań pytających. np. Dlaczego studenci opuszczają zajęcia dydaktyczne? 2 bądź w postaci równoważników zdań. np. Przyczyny opuszczania zajęć przez studentów? Problematyka badawcza może dotyczyć kwestii dwóch rodzajów 1. Jedna z nich odnosi się do właściwości przedmiotu badań i tutaj mogą nas interesować - cechy ilościowe np. Jak duże mieszkania zajmowane są przez nauczycieli? - cechy jakościowe np. W jakim stylu są te mieszkania urządzone, umeblowane? Cechy właściwości przedmiotu określa się mianem tzw. zmiennych. Wyróżniamy zmienne: - ilościowe – są to właściwości mierzalne przedmiotu badań - jakościowe – są to cechy niemierzalne. Badacza interesują nie same zmienne jako takie lecz ich wartości. Inaczej mówiąc nie chodzi nam czy nauczyciele otrzymują pensje ale o to ile ona wynosi. 2. Druga kwestia może dotyczyć iż problematyka badawcza odnosi do relacji między zmiennymi czyli czy zachodzą związki między określonymi, czyli czy zachodzą związki między określonymi cechami Problematyka badawcza może być nastawiona na opis rzeczywistości, bądź na jej wyjaśnienie. Niektóre badania mogą ograniczać się tylko do opisu tj. do odpowiedzi na pytanie: Jaka jest rzeczywistość? Takie badania określa się mianem badań opisowych. Natomiast badania wyjaśniające są badaniami wyższego szczebla. Mają one odpowiadać na pytanie: Jaka jest rzeczywistość ale także na pytanie dlaczego rzeczywistość jest taka? Ad 2. sformułowanie założeń badawczych Założeniami badawczymi nazywamy z góry przyjęte tezy dotyczące charakteru badanej rzeczywistości oraz możliwości jej poznania za pomocą określonej metody. W założeniach badawczych powinna znajdować się informacja na temat natury, charakteru badanego przedmiotu oraz możliwości zdobycia rzetelnej wiedzy w przyjęty przez badacza sposób. Ad 3. przyjęcie hipotez naukowych Hipotezą naukową nazywamy takie przypuszczenie wysunięte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska którego prawdziwość lub fałszywość rozstrzygamy na podstawie danych zdobytych w określony sposób. Ad 4. przegląd literatury Zapoznanie się z literaturą na temat problematyki projektowanego badania jest konieczne i pożyteczne. Umożliwia uniknięcie przysłowiowego „wyważenia otwartych drzwi”, a więc poszukiwania odpowiedzi już znalezionych już wcześniej przez badaczy. Ad 5. ustalenie jednostki analizy Jednostką analizy nazywam te obiekty które badacz chce scharakteryzować na podstawie zgromadzonych informacji. Jednostkami analizy mogą być: 1. 2. 3. 4. poszczególne osoby odznaczające się jakąś wspólną cechą. np. Kobiety samotnie wychowujące dzieci. grupa społeczna. np. Rodzina, gang przestępczy. programy. np. Program partii politycznych. organizacje np. Związki zawodowe. Ad 6. rozważenie rozmiarów ewentualnej reaktywności badanych Jednym z utrudnień poznania prawdy o ludziach jest ich skłonność do zachowań odmiennych w momencie 3 badań od przejawianych na co dzień wyrażająca się w przedstawieniu siebie w korzystniejszym świetle. Nakłada to na socjologa obowiązek poszukiwania sposobów niwelowania skutków tego zjawiska. Obserwacja ukryta. np. w trakcie posiedzenia sądu mówi że jest aplikantem i będzie brał udział w takim posiedzeniu sądu wówczas sędziowie i ława przysięgłych zachowują się w sposób naturalny. Ad 7. zdecydowanie się na określony sposób doboru próby Badania socjologiczne mogą obejmować całą interesującą badacza zbiorowość bądź tylko jej część. Jeżeli obejmuje całą wówczas nazywamy je mianem badań wyczerpujących. Badania te są możliwe gdy populacja jest liczebnie mała. W socjologii badana populacja powinna liczyć nie mniej niż 100 osób tak aby 1% stanowiła chociaż jedna osoba. W zdecydowanej większości przypadków nie jesteśmy w stanie zbadać wszystkich osób tworzących zbiorowość będącą przedmiotem naszego zainteresowania. Zachodzi wówczas konieczność wybrania tylko części osób tj. tzw. populacji próbnej czyli próby. Jej wielkość w stosunku do populacji generalnej czyli całej zbiorowości może wynosić od ⅓ do 1/50.000 zależy to od stopnia jednorodności całej populacji im populacja generalna jest bardziej jednorodna tym mniejsza może być próba. Istnieje wiele sposobów doboru próby możemy je podzielić na metody : 1. doboru celowego 2. doboru losowego. Dobór celowy - jak sama nazwa wskazuje polega na zamienionym wyborze osób o takich a nie innych cechach. Doboru tego typu w zależności od celu badania można dokonać różnymi sposobami. Spośród kilku znanych metod omówimy : 1. dobór kwotowy. Aby uzyskać próbę w sposób kwotowy trzeba przede wszystkim wiedzieć jakie cechy są ważne z punktu widzenia interesującej nas kwestii oraz znać wartość jakie cechy są ważne z punktu widzenia tych że zmiennych występujących w populacji generalnej. 2. Dobór losowy. Polega na zdaniu się na los, przypadek. Istota sprawy tkwi w tym aby zrządzeniu losu nie przeszkadzać nie wprowadzać zakłóceń w naturalny bieg rzeczy. Jeżeli zagwarantujemy że każda jednostka w populacji generalnej ma jednakowe szanse być wybraną to możemy wylosować próbę która w granicach tzw. błędu losowego jest miniaturą pod wszystkimi możliwymi względami charakteryzującymi całą populację. Z łatwością można wówczas spełnić podstawowy warunek dobrej próby jakim jest jego reprezentatywność. Powyższe zalety przesądzają o tym iż metodę doboru losowego uważa się za lepszą i łatwiejszą w u życiu od doboru celowego. Dwie metody. Wyboru losowego możemy dokonać opierając się na: 1. doborze systematycznym 2. w/g liczb losowych. Gdy decydujemy się na wybór wg liczb losowych ten musi zawierać jednolitą, bieżącą numerację. Każda osoba musi mieć jakiś niepowtarzalny numer . Z takiej listy wybiera się numery zgodne z tablicą liczb losowych (znajdujące się w książkach do statystyki). Jeżeli posługujemy się systematycznym nie musimy sporządzać listy o jednolitej numeracji. Dalszym krokiem jest ustalenie wielkości przedziału tj. liczby która wskaże co którą osobę będziemy wybierać. Wyliczamy ją przez podzielenie liczby populacji generalnej przez zakładaną liczbę populacji próbnej. Uzyskany wynik stanowi wielkości przedziału. np. Populacja 1500 uczniów(populacja generalna) dzielimy przez 150 (liczba uczniów do przebadania) uzyskujemy 10 tj. wielkość przedziału, czyli do przedziału ma trafić co 10 uczeń tylko pytanie jest od którego zacząć. Wrzucamy 10 numerów do kapelusza i losujemy Jeżeli wylosowaliśmy np. nr 7 to bierzemy co 10 ucznia od nr 7.( 7,17,27 idt.) Sprawą kluczową w doborze próby jest to aby była ona reprezentatywna. Próbę reprezentatywną nazywamy taką która ma identyczny lub prawie identyczny rozkład wartości zmiennych występujący w populacji generalnej. Jeżeli wśród badanych uczniów jest 70% chłopców a 30% dziewcząt musi być poddanych próbie taka sama liczba procentowa z każdej grupy. 4 Reprezentatywność próby polega więc na tym że jest ona miniaturą populacji generalnej tj. pokrywa się z nią pod względem wszystkich ważnych z punktu widzenia badań cech zbiorowości. Tylko próba reprezentatywna upoważnia badacza do przenoszenia wniosków ze swoich badań na całą zbiorowość. Ad 8. wybór stosowanej metody badań i odpowiedniej dla niej techniki Metodą badań nazywamy powtarzalny i skuteczny sposób rozwiązywania ogólnego problemu badawczego. Tak zdefiniowaną metodę badań rozumianej jedynie jako sposób zbierania danych. Dobra metoda powinna być zarazem ważna i pewna. Warunek ważności dana metoda spełnia wówczas gdy pozwala zbadać te fakty o które badaczowi chodzi. Warunek pewności jest spełniony wówczas jeżeli stosowania do badań tej samej rzeczywistości przez różnych badaczy przynosi rezultaty identyczne bądź zbliżone w granicach dopuszczalnej różnicy. Rodzaje metod: Socjologia posługuje się wieloma sposobami do metod najczęściej stosowanych: 1. metodę badań terenowych (monograficzną) 2. reprezentacyjną (sondażową, ankietową) 3. eksperymentalną 4. opartą na materiałach historycznych 5. socjometryczną 6. panelową 7. analiza treści 8. projekcyjne Ad 1. metodę badań terenowych (monograficzną) Nazwa pochodzi: badacz przez dłuższy czas przebywa w określonym terenie. Zbierania danych odbywa się w jednym środowisku np. zakład pracy wieś a jej rezultaty można odnieść do wszystkich innych zbiorowości danego typu. Wartość materiałów uzyskanych za pomocą tej metody zależy między innymi od sposobu wejścia w środowisko. Metoda ta nakazuje badaczowi zatroszczenie się o to by jego obecność w danej zbiorowości została zaakceptowana przez nią. Przy stosowaniu tej metody należy dążyć do rozpowszechnienia wszystkimi możliwymi kanałami do rozpowszechnienia o zajmowaniu się pracą badawczą. Nawiązywanie pierwszych kontaktów należy rozpocząć od osób stojących na szczycie w środowiskowej hierarchii poważania. Badacz powinien kontaktować się z możliwie jak największa liczbą ludzi reprezentujących możliwie dużo różnych kręgów. Badacz nie powinien pomijać osób które z racji swojego zawodu mają kontakt z wieloma ludźmi np. inkasent, listonosz. Badacz jeżeli nawet zastosuje wszystkie zasady dotyczące tzw. „miękkiego” chodzenia w środowisko zazwyczaj nie jest w stanie nawiązać w pełni partnerskiego układu ze wszystkimi interesującymi go osobami nie potrafi uzyskać akceptacji na bycie obserwowanymi. Ad 2. reprezentacyjną (sondażową, ankietową) Charakteryzuje się tym że pozwala na zdobycie wiedzy o dużej zbiorowości poprzez zbadanie jedynie jej reprezentacji a dokładnie (próby reprezentatywnej). Badania metodą reprezentatywną nazywamy również badaniami sondażowymi i są one najbardziej rozpowszechnione we współczesnej socjologii. Pozwalają w stosunkowo krótkim czasie poznać dużą zbiorowość zazwyczaj przestrzennie rozproszoną. Charakteryzują się następującymi właściwościami: 1. do kontaktu między badaczem a badanym dochodzi za pośrednictwem ankietera czyli osoby przeprowadzającej wywiad bądź ankiety. 2. Jest to kontakt krótkotrwały polega tylko na wypowiedziach badanego i stosuje się tutaj wysoce standaryzowane narzędzia badawcze. Trafność tej metody staje pod znakiem zapytania gdy usiłujemy ją zastosować do poznania faktów, których ujawnienie w odczuciu badanych było by postawieniem się w niekorzystnym świetle np. sprzeniewierzenie się normom moralnym. Metoda ta okazuje się bardziej przydatna wówczas gdy badania nastawione są na poznanie cech oraz faktów odbieranych przez respondentów jako naturalne. Zasadniczymi elementami są: 1. dobór próby reprezentacyjnej 2. prawidłowa konstrukcja kwestionariusza 5 3. 4. kompetencje i uczciwość ankieterów znajomość reguł statystyki Ad 3. eksperymentalną Nazywana w skrócie eksperyment polega na podjęciu takiego zabiegu który pozwoli badaczowi wykryć zależność przyczynową między dwoma zjawiskami (zmiennymi). Socjologia w trosce o podwyższenie swojej rangi powinna powinna często posługiwać się eksperymentem. Z praktyki wynika jednak że socjologia sięga po tę metodę stosunkowo rzadko. Powodowane jest to tym że przeprowadzenie eksperymentu kontrolowanego w naukach społecznych jest bardzo trudne a czasami wręcz niemożliwe. W socjologi stosowany jest eksperyment EX POST FACTO nazywamy również przez niektórych psełdo eksperymentów. To określenie pochodzi z tond że mamy do czynienia z grupami które różnią się między sobą tym że na jedną z nich w przeszłości zadziałał określony stymulator. Badacz ma zatem do czynienia z tym co się stało co jest po fakcie. Nie było w tym celowego świadomego działania z jego strony był to naturalny bieg zdarzeń dlatego też niektórzy teoretycy nazywają eksperyment ten eksperymentem naturalnym. Ad 4. opartą na materiałach historycznych Metodę tę stosuje się przede wszystkim do poznania tych zjawisk społecznych które miały miejsce w przeszłości a więc należą do historii. Niekiedy traktuje się ją jako sposób pomocniczy w poznawaniu aktualnej rzeczywistości. Materiały historyczne dzielimy na: pierwotne wtórne Pierwotnymi (z pierwszej ręki) nazywane są dokumenty i materiały będące rejestrem faktów i wydarzeń dokonanym przez bezpośrednich świadków są to więc :protokoły, urzędowe świadectwa, umowy, kroniki, listy, pamiętniki itd. Wtórne ( z drugiej ręki) nazywamy wszystkie opracowania przygotowane na podstawie dokumentów pierwotnych i są to np.: monografie publikacje o charakterze encyklopedycznym omówienia dokumentów źródłowych. Zależność jest że dokumentami pierwotnymi częściej posługują się historycy a wtórnymi socjologowie. W metodzie tej sprawą kluczową jest nie tylko zdobycie odpowiednich źródeł ale także ich weryfikacja. Należy ocenić je z punktu widzenia rzetelności dokumentowania podawanych informacji. Socjolog musi podchodzić z daleka idącą ostrożnością to tych treści materiałów wtórnych które są jedynie punktem widzenia autora publikacja a nie podaniem udokumentowanych faktów. Ad 5. socjometryczną Polega na zmierzeniu odległości czyli dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę do 30 osób. Metoda ta pozwala ustalić nastawienia wobec siebie członków jakiejś liczbie niewielkiej zbiorowości społecznej za ich pomocą można ustalić niektóre cechy grupy np. spoistość, zwartość. Użyteczności tej metody na gruncie socjologii ogranicza się do niewielkiego obszaru badawczego tj. do niektórych problemów dotyczących małych grup. Metoda ta szersze zastosowanie znajduje w badaniach z zakresu psychologii społecznej i pedagogiki. Najczęściej stosowanymi sposobami zbierania badań są: rozprowadzanie wśród badanych kwestionariusza socjometrycznego w formie ankiety, przeprowadzenie wywiadów wg tego rodzaju kwestionariusza. Może być również wykorzystana obserwacja kontrolowana. Ad 6. panelowa Pochodzi od słowa panel. Grupa wypowiadająca się kilkakrotnie na ten sam temat w tej samej sprawie. Termin metoda panelowa może być używana zamiennie z terminami badania panelowe i panel. Cechą odróżniającą metodę panelową od innych metod jest to że pewna liczba tych samych osób jest poddawana pomiarowi w pewnych odstępach czasu. W zależności od rodzaju przedmiotu badań i problematyki badawczej przerwy między pomiarami mogą wynosić od kilku miesięcy do kilku lat. W badaniach nad konsumentami różnego typu materiałów interwały czasowe są krótsze natomiast nad podstawowymi np. W odniesieniu religii, moralności są dłuższe. Najczęściej dokonuje się 3 pomiarów z użyciem tego samego narzędzia badawczego (najczęściej kwestionariusza wywiadu). Metodę panelową uważa się za najlepszy sposób zbadania trendów, tendencji w przebiegu jakiegoś procesu społecznego oraz zmian w postawach badanej zbiorowości. 6 Metoda panelowa:(wady) 1. może wiązać się z określonymi trudnościami przy doborze próby reprezentatywnej 2. wykruszenia się prób w miarę kolejnych pomiarów 3. brak anonimowości badań 4. „uczenie się” przez respondentów odpowiadania Ad 7. analiza treści Stanowi sposób dokonywania systematycznego i ilościowego opisu treści przekazów informacyjnych w celu wnioskowania o niejęzykowych właściwościach autorów tych przekazów. Ad 8. projekcyjne Istotą tych metod jest to iż badacz interpretuje wypowiedzi respondentów zgodnie z teorią psychologiczną dotyczące relacji jednostki ludzkiej w sytuacjach testowych. Ad 9. określenie czasu badań Czas badań zależy od stopnia przestrzennego rozproszenia badanej działalności Ad 10. oszacowanie kosztów Od ilości badań zaangażowanych w jej realizację. Wydatki są wyższe jeżeli trzeba dotrzeć do licznej i przestrzennie rozproszonej zbiorowości. TECHNIKI OTRZYMYWANIA MATERIAŁÓW (LUTYŃSKIEGO) Techniką w odróżnieniu od metody badań nazywamy sposób uzyskiwania (czyli zbierania, zdobywania) danych informacji materiałów. Podział technik: Według prof. Lutyńskiego Wszystkie techniki można podzielić na określone kategorie w zależności od przyjętego jednego z trzech kryteriów. Biorąc pod uwagę czy badacz zdobywa informacje w drodze osobistego obserwowania poznawanej rzeczywistości czy też za jakimś pośrednictwem wszystkie techniki można podzielić na: 1. obserwacyjne 2. oparte na wzajemnym komunikowaniu się badacza z respondentem. Ad 1 . Obserwacyjne Słowo obserwacja ma kilka znaczeń: psychologiczne, medyczne, socjologiczne. Obserwacją nazywamy zespół czynności pozwalających zdobyć odpowiedź na postawione pytanie wyniku zamiennego spostrzeżenia. Obserwacja różni się od wszystkich pozostałych technik stosowanych w socjologii tym że pozwala tworzyć obraz przedmiotu badań w oparciu o to co się samemu dostrzegło. Okoliczności obniżające wartość danych obserwacyjnych. 1. Zjawisko apercepcji 2. prowadzenie obserwacji przez osobę przez osobę się do tego nie nadającą 3. niedbałe przygotowanie do posługiwania się tą techniką Ad 1 zjawisko apercepcji Polega na powiązaniu spostrzeżenia z ogólną treścią życia psychicznego osoby je dokonującej. Obraz rzeczywistości może być bardziej lub mniej wierny w zależności od uczuć jakim ulega badacz w momencie spostrzegania danych zachowań lub obiektów. Silne emocje wyostrzają. Spostrzegawczość na jednych elementach obserwowanej rzeczywistości może również zależeć od poglądów i uprzedzeń żywionych przez badacza, a także od zakresu wiedzy jakim obserwuje obserwator. I podział 1. standaryzowana 2. niestandaryzowana Podział ten nie jest ostry: 7 Ad 1 standaryzowana charakteryzuje się tym że obserwator dysponuje względnie szczegółowo opracowany kartą obserwacji zatem wie co koniecznie ma ustalić. Ad 2 niestandaryzowana Odznacza się brakiem szczegółowych dyspozycji ukierunkowanych postrzeganie. Obserwator jedynie w bardzo ogólnym zarysie wie na co ma zwrócić uwagę. II podział 1. w warunkach naturalnych 2. w warunkach sztucznych Ad 1. w warunkach naturalnych Nazywamy taką w której badacz postrzega zachowanie ludzkie w ich codziennym, naturalnym życiu. Ad 2 w warunkach sztucznych Postrzeganie zachowań w sytuacjach specjalnie stworzonych przez badacza w warunkach laboratoryjnych lub zbliżonych do nich. III podział 1. uczestniczące 2. nieuczestniczące Ad 1. uczestniczące Gdy badacz na czas powodzenia staje się członkiem obserwowanej zbiorowości uczestnicy występują w określonej woli człowieka danej zbiorowości i obserwatora, z regóły ukrywa dlatego też obserwację nazywamy ukrytą. Ad 2. nieuczestnicząca Inaczej zewnętrzna badacz nie zataja w niej swojego głównego celu jakim jest przebywanie w danej zbiorowości i gromadzenie o niej informacji poprzez proces postrzegania. TECHNIKI WYWIADU Wywiadem nazywamy rozmowę osoby zainteresowanej zdobyciu informacji z osobą tymi informacjami dysponującą. Wywiadem socjologiczny nazywamy rozmowę ankietera tj. tego kto zadaje pytania z respondentem tj. Tym kto udziela odpowiedzi w celu zdobycia danych niezbędnych w procesie poznania jakiegoś fragmentu rzeczywistości społecznej. Rodzaje wywiadów I podział 1. indywidualny 2. zbiorowy Ad 1 indywidualny Charakteryzuje się tym że ankieter rozmawia w danej chwili tylko z jednym respondentem Ad 2 zbiorowy Charakteryzuje się tym iż ankieter ma do czynienia w jednym czasie więcej niż z jedną osobą, wówczas taki wywiad zbiorowy przypomina dyskusję na temat przedstawiony przez badaczy. Odmianą wywiadu zbiorowego jest grupowy FOCUS respondentami w tym wywiadzie są osoby charakteryzujące się taką samą cechą która szczególnie interesuje badacza. np. Użytkownicy samochodu marki mercedes II podział 1. wywiad ukryty Ankieter ukrywa swoją faktyczną rolę 8 2.wywiad jawny Ankieter nie ukrywa swojej faktycznej roli III podział Ze względu na stopień standaryzacji ( ujednolicenia zadawanych pytań) 1. niestandaryzowany 2. standaryzowany(skategoryzowany, kwestionariuszowy) Ad. 1 niestandaryzowany Luźna swobodna rozmowa na określony temat Ad 2 standaryzowany Charakteryzuje się tym iż ankieter prowadząc rozmowę kieruje się z góry ustaloną liczbą pytań w zasadzie jednakowych dla wszystkich respondentów. Są to przeważnie pytania zamknięte tj. takie dla których przygotowane s różne warianty odpowiedzi tzw. kafeteria. (pytania hybrydowe- półotwarte z możliwością własnej odpowiedzi otwarte – sami udzielamy odpowiedzi) ANKIETA Jest to standaryzowana technika otrzymywania informacji w procesie wzajemnego komunikowania się w której porozumiewanie się odbywa się w formie pisemnej a więc bez pośrednictwa osoby badającej czyli ankietera. Ankieta w swojej naturze jest zbliżona do wywiadu kwestionariuszowego. Wyróżniamy: 1. pocztowa – wysyłana i odsyłana drogą pocztową 2. prasowa – zamieszczona na łamach prasy wraz z adresem organizatora badań 3. dołączona do kupowanych towarów 4. radiowa, telewizyjna 5. telefoniczna 6. rozdawana 7. audytoryjna Ankiety dzielimy na: 1. nadzorowane 2. nie nadzorowane Ad 1 nadzorowane Cechą nadzorowanych jest to iż badacz może służyć respondentom wyjaśnieniami przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia liczby błędów spowodowanych niewłaściwą interpretacją sensu pytania bądź nie rozumieniem instrukcji Ad 2 nie nadzorowane Respondenci wypełniając ją nie mają możliwości skorzystać z podpowiedzi kompetentnej osoby. EWALULACYJNE Ewaluacja ten rodzaj ankiet wyodrębniony został ze względu na specyfikę celu jakim kieruje się badacz jest nim uzyskanie opinii osób korzystających z pracy pracowników zatrudnionych w danej instytucji. 9
