NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA CZYNNIKÓW PRODUKCJI

Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA CZYNNIKÓW PRODUKCJI
NAKŁADY - ilość pracy (żywej) i kapitału (pracy uprzedmiotowionej) wydatkowanej w procesie wytwarzania
(def. Ćwiczenia z ekonomiki rolnictwa, H. Jędryczka, W. Poczta).
RÓŻNICE MIĘDZY NAKŁADAMI A KOSZTAMI
Lp.
NAKŁADY
KOSZTY
1.
Należą do produkcyjnej sfery działalności.
Należą do wartościowej, finansowej sfery
działalności.
2.
Mają charakter materialny i formę rzeczową. Są
Mają charakter finansowy. Nie są związane z
ściśle związane z wydatkowaniem materii lub
wydatkowaniem materii lub energii.
energii na produkcję.
3.
Mogą, ale nie muszą, być wyrażone w formie
Można je przedstawić wyłącznie w formie
pieniężnej; stanowią wówczas podstawową część
pieniężnej.
kosztów produkcji = koszty nakładów
gospodarczych
4.
Zakres rzeczowy jest węższy. Obejmuję tylko
Zakres rzeczowy jest szerszy od nakładów.
koszty gospodarcze.
Nakłady = Koszty gospodarcze + Koszty
majątkowe
5.
Są kategorią ponadczasową, istniejącą we
Są kategorią właściwą dla gospodarki towarowowszystkich formacjach społeczno
pieniężnej.
ekonomicznych.
6.
Zmiany w poziomie kosztów nie zawsze są proporcjonalne do zmian w poziomie nakładów
KOSZTY MAJĄTKOWE związane są z faktem istnienia majątku, a nie z procesem produkcji i nie kryje się za
nimi wydatek materii lub energii; obejmują:
1. Podatki,
2. Oprocentowania,
3. Czynsze,
4. Grzywny, itp.
NAKŁADY PRACY ŻYWEJ
NAKŁADY PRACY= czas pracy poświęcony produkcji;
forma naturalna:
 roboczogodziny (liczba godzin pracy),
 dniówki (liczba dni fizycznych lub dni o znormalizowanej długości czasu pracy, np. 8h.
W statystykach masowych nakłady pracy wyraża się (szacuje) na podstawie zasobów siły roboczej zatrudnionej w
rolnictwie.
KOSZTY PRACY
PRACA NAJEMNA = praca wykonywana na podstawie obcych środków produkcji, w określonych warunkach i za
określone wynagrodzenie (pracownicy najemni w RSP i gospodarstwach indywidualnych).
PRACA WŁASNA = praca wykonywana w oparciu o własne środki produkcji i wynagradzana w formie udziału w
wytworzonym dochodzie (członkowie RSP i ich rodziny pracujące w RSP, prowadzący indywidualne
gospodarstwa rolne i ich rodziny).
KOSZTY PRACY NAJEMNEJ
BEZPOŚREDNI KOSZT SIŁY ROBOCZEJ
wypłata bezpośrednia (wynagrodzenie brutto)
(+ premia)
(+nagroda)
+ podatek od wynagrodzeń
+ ubezpieczenie społeczne ZUS
= bezpośredni koszt pracy
PEŁNY KOSZT SIŁY ROBOCZEJ
bezpośredni koszt pracy
+ świadczenia dodatkowe, (np. świadczenia w naturze,
dofinansowanie działalności socjalnej, koszty związane z podwyższaniem kwalifikacji
pracowników (ile?)
= pełny koszt pracy
1
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
KOSZT PRACY WŁASNEJ

Koszt pracy własnej występuje w gospodarstwach indywidualnych i RSP, czyli w sektorze
prywatnym.

Z rachunkowego punktu widzenia opłata pracy własnej nie jest kosztem, ale elementem podziału
dochodu.
Wycena nakładów pracy własnej
A) NA POSTAWIE FUNDUSZU SPOŻYCIA
Równoważnikiem opłaty za pracę jest kwota pobrana na cele konsumpcji.
Składają się na nią:
1.
wartość produktów rolnych pobranych z własnego gospodarstwa na własne potrzeby;
2.
pieniądze na usługi i dobra spożycia bezpośredniego oraz dobra trwałego użytkowania, np.
RTV, lodówka, remont domu, samochód, itp.
Gdy kwotę (1+2):12 miesięcy = miesięczna opłata pracy
B) METODA PARYTETOWA
Oparta na relacjach dochodów ludności rolniczej i pozarolniczej lub opłacie pracy najemnej w rolnictwie
(wcześniej pojmowano średnia płacę w PGR).
NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA KAPITAŁU
NAKŁADY I KOSZTY KAPITAŁU TRWAŁEGO
Nakładem środka trwałego na produkcję jest ta cząstka tego środka, która uległa zużyciu w danym cyklu
produkcyjnym. Wielkość tego zużycia wyrażamy wartościowo i nosi ona nazwę amortyzacji.
Inaczej: Amortyzacja jest pieniężną miarą zużycia (utraty wartości) środka trwałego w cyklu produkcyjnym.
Funkcje amortyzacji:
1. jest miarą utraty wartości środka,
2. jest elementem nakładów i kosztów produkcji,
3. jest narzędziem gromadzenia funduszów na reprodukcję prostą (odtworzenie) środków.
OBLICZANIE AMORTYZACJI ŚRODKÓW TRWAŁYCH
Rata amortyzacyjna - kwota, jaką gospodarstwo musi corocznie odprowadzać do banku, aby w odpowiednim
okresie zgromadzić sumę potrzebną na odtworzenie danego środka produkcji. W gospodarstwach indywidualnych,
które nie odprowadzają do banku kwot z tytułu amortyzacji, rata amortyzacyjna stanowi wielkość rocznego
zużycia danego środka trwałego.
Roczną ratę amortyzacyjną (Ra) najprościej oblicza się według wzoru:
Ra =
Wp
T
=
wartosc  poczatkowa  srodka  trwalego
czas  uzytkowania  srodka  trwalego  w  latach
Wielkość zużycia środka trwałego w ciągu roku wyrażoną w procentach nazywamy stopą amortyzacyjną.
Stopa amortyzacji określa % zużycia środka w ciągu roku
Sa 
100
n
gdzie: n - przewidywana liczba lat użytkowania
Znając stopę amortyzacji (Sa) można również obliczyć roczną ratę amortyzacyjną:
Ra =
S a  Wp
100
Znając wysokość rocznej raty amortyzacyjnej możemy obliczyć wysokość umorzenia (obniżenia wartości) środka
trwałego po n latach użytkowania.
Gdy użytkujemy środek trwały od początku do końca to W = Wp
gdzie:
W - wartość środka,
Wp - wartość początkowa
gdy nie użytkujemy do końca (tylko np. sprzedajemy) to W = Wp - Wk
gdzie:
W - wartość środka (w danym momencie czasu),
Wp - wartość początkowa, Wk - wartość końcowa
2
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
W przypadku, gdy dany środek trwały podlega remontowi kapitalnemu lub gdy po wycofaniu z eksploatacji
przedstawia jeszcze pewną wartość, wtedy w podanych wyżej wzorach na obliczanie raty amortyzacyjnej oprócz
wartości początkowej (Wp) należy uwzględnić wartość końcową (Wk) i wartość remontów kapitalnych (R).
Wzory na obliczanie raty amortyzacyjnej będą wtedy następujące:
Ra =
Wp  Wk  R
T
lub Ra =
S a  ( Wp  Wk  R )
100
PRÓG AMORTYZACJI
Istnieje dla ruchomych środków trwałych, głównie dużych, złożonych maszyn rolniczych.
AMORTYZACJA MOŻE BYĆ KOSZTEM STAŁYM LUB KOSZTEM ZMIENNYM.
Próg amortyzacji PA =
Pc
T
=
globa ln y  (calkowity )  potencjal  pracy
zakladany  czas  uzytkowania  (lata )
Pr  PA  amortyzacja jest kosztem zmiennym
amortyzację czasową obliczamy według
A=
W
 Pr
Pc
gdzie
 jp 
 rok  ,
W - wartość środka produkcji  jp
Pc - całkowity potencjał pracy  ha 

Pr - praca środka w ciągu roku ha
rok

natomiast amortyzację na 1 ha według wzoru:
A=
W  jp 
Pc  ha 
Pr  PA  amortyzacja jest kosztem stałym
amortyzację czasową obliczamy:
A=
gdzie
W  jp 
,
T  rok 
W - wartość środka produkcji  jp
T - czas użytkowania  lata 
natomiast amortyzację na 1 ha:
A=
gdzie
W
1  jp 
,

T
Pr  ha 
W - wartość środka produkcji  jp
T - czas użytkowania  lata 

Pr - praca w ciągu roku ha
rok

METODY OBLICZANIA AMORTYZACJI
1. Metoda prostoliniowa (proporcjonalna)
Zakłada zużycie środka wprost proporcjonalnie do czasu użytkowania, a kwota amortyzacji jest zawsze na tym
samym poziomie.
Jest to najczęściej stosowany sposób obliczania amortyzacji.
2. Metoda degresywna
Zakłada proporcjonalne zużywanie się środka trwałego podczas całej eksploatacji; a kwotę amortyzacji oblicza się
każdorazowo od bieżącej wartości środka  kwoty amortyzacji maleją.
Metoda ta najczęściej stosowana do środków narażonych na szybsze zużycie ekonomiczne, np. ciągnik, złożone
maszyny transportowe.
3
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
Stosowana, gdy chce się utrzymać coroczne koszty eksploatacji (rozumiane jako suma amortyzacji i kosztów
napraw) na podobnym poziomie.
Środek początkowo mało się psuje (a więc A jest większa, ale koszty napraw mniejsze), później psuje się częściej
(a więc wraz ze wzrostem kosztów napraw, zmniejsza się A).
3. Metoda progresywna (metoda kwadratów)
Zakłada stopniowy wzrost zużycia środka trwałego podczas całej eksploatacji, kwota A zwiększa się z czasem.
Punktem wyjścia dla ustalenia amortyzacji w tej metodzie jest moment najwyższych zdolności produkcyjnych
danego środka.
Metoda ta jest stosowana do środków trwałych żywych (stado podstawowe, plantacje wieloletnie) oraz drogich
budynków inwentarskich (tj. związanych z istotami żywymi).
Stosowana gdy na początku występuje duży wydatek na nabycie danego środka, zmniejszenie początkowego
obciążenia A; w miarę wzrostu dochodów z produkcji (np. obora lub stado podstawowe dają z czasem większe
zyski) można odkładać większą A.
NAKŁADY I KOSZTY UŻYCIA ŚRODKÓW OBROTOWYCH
NAKŁADEM ŚRODKÓW OBROTOWYCH jest cały strumień tych środków skierowanych do produkcji w
rozpatrywanym okresie (nakłady materiałowe zrealizowane) lub jest planowany do wprowadzenia w proces
produkcji (nakłady materiałowe planowane)
Wartościowanie nakładów różnych środków obrotowych:
1. Środki obrotowe zakupione - wg ceny kupna
2. Środki obrotowe własne - gdy są w obrocie rynkowym - wg cen rynkowych, np. nasiona lub
lokalnych, np. siano, zielonka, słoma.
3. Środki obrotowe własne - gdy nie są przedmiotem obrotu rynkowego - wg kosztów własnych
wytworzenia, wykorzystać można wycenę podana przez IERGiŻ, gdyż poprawne i dokładne
wyliczenie kosztów własnych jest pracochłonne i skomplikowane.
KOSZTY UŻYCIA ZIEMI
1. Koszt użycia ziemi użytkowanej nie będącą własnością - czynsz dzierżawny
2. Koszt użycia ziemi własnej
2.1. poziom płaconego podatku gruntowego
2.2. hipotetycznie, na podstawie przeciętnego czynszu dzierżawnego w danym rejonie.
2.3. hipotetycznie, w oparciu o oprocentowanie wartości ziemi, rachunek utraconych korzyści lub
kosztów alternatywnych.
Rachunek utraconych korzyści - jest to kwota „utracona” z racji tego, że majątek równy wartości ziemi
zamrożony został w ziemi, a nie ulokowany w banku na rachunku terminowym (inwestowanie alternatywne).
Kwota utracona, to wartość odsetek bankowych.
4
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
KOSZTY PRODUKCJI ROLNICZEJ
KRYTERIUM ŹRÓDŁA
KRYTERIUM STOSUNKU
KRYTERIUM
KRYTERIUM ZAKRESU
POWSTAWANIA
DO PRODUKCJI
CHARAKTERU
KOSZTÓW
KOSZTÓW
(MIEJSCA
ZWIĄZKU Z
POWSTAWANIA
PRODUKCJĄ
KOSZTÓW)
 KOSZTY
GOSPODARCZE
 KOSZTY
 KOSZTY STAŁE
BEZPOŚREDNIE
1. KOSZTY
GOSPODARCZE 1. KOSZTY PROSTE
PRODUKCJI
GLOBALNEJ 2. KOSZTY ZŁOŻONE
(CAŁKOWITE
KOSZTY
PRODUKCJI)
2. KOSZTY
GOSPODARCZE
PRODUKCJI
KOŃCOWEJ
BRUTTO
3. KOSZTY
GOSPODARCZE
PRODUKCJI
KOŃCOWEJ
NETTO
 KOSZTY POŚREDNIE
 KOSZTY
1. KOSZTY
MAJĄTKOWE
OGÓLNOGOSPODARCZE
2. KOSZTY
OGÓLNOPRODUKCYJNE
 KOSZTY CAŁKOWITE
(CAŁOŚCIOWE)
 KOSZTY ZMIENNE
 KOSZTY
JEDNOSTKOWE
1. JEDNOSTKOWE
PRZECIĘTNE
2. JEDNOSTKOWE
KRAŃCOWE
(MARGINALNE)
5
KOSZTY
KOSZTY
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
1) KRYTERIUM ŹRÓDŁA POWSTAWANIA KOSZTÓW
 KOSZTY GOSPODARCZE
KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI GLOBALNEJ (CAŁKOWITE KOSZTY PRODUKCJI)




opłata pracy żywej
amortyzacja (koszt zużycia środków trwałych)
wartość zakupionych materiałów i usług
wartość zużytych własnych środków produkcji
KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI KOŃCOWEJ BRUTTO = koszty nakładów nabytych przez gospodarstwo
(koszty gospodarcze produkcji końcowej brutto = koszty gospodarcze produkcji globalnej - wartość zużytych własnych
środków produkcji)
KOSZTY GOSPODARCZE PRODUKCJI KOŃCOWEJ NETTO
(koszty gospodarcze produkcji końcowej nett = koszty gospodarcze produkcji końcowej brutto - wartość zakupionych przez
gospodarstwo środków pochodzenia rolniczego)
 KOSZTY MAJĄTKOWE




podatki
oprocentowanie
czynsze
ubezpieczenia
6
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
2) KRYTERIUM STOSUNKU DO PRODUKCJI (MIEJSCA POWSTAWANIA KOSZTÓW)
 KOSZTY BEZPOŚREDNIE
KOSZTY PROSTE
koszty środków produkcji zużytych bezpośrednio w produkcji (pasze, nawozy mineralne, nasiona itp.)
KOSZTY ZŁOŻONE
 koszty siły roboczej i pociągowej zużytej bezpośrednio przy wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych lub obsłudze zwierząt
 koszty utrzymania budynków
 KOSZTY POŚREDNIE
KOSZTY OGÓLNOGOSPODARCZE




wynagrodzenie kierownictwa gospodarstwa, służ księgowych i administracyjnych
koszty utrzymania budynków ogólnogospodarczych (np. biura, świetlice, stołówki)
koszty bhp
koszty wyjazdów służbowych, itp.
KOSZTY OGÓLNOPRODUKCYJNE
a. koszty ogólnoprodukcyjne produkcji roślinnej
 koszty utrzymania melioracji
 wynagrodzenie brygadzisty polowego
 koszt utrzymania budynków i maszyn służących tylko produkcji roślinnej itp.
b. koszty ogólnoprodukcyjne produkcji zwierzęcej
 koszty opieki weterynaryjnej
 wynagrodzenie zootechnika, itp.
c. koszty ogólnoprodukcyjne przemysłu rolnego
d. koszty ogólnoprodukcyjne usług, itp.
7
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
3) KRYTERIUM CHARAKTERU ZWIĄZKU Z PRODUKCJĄ
 KOSZTY STAŁE np.
koszty utrzymania środków trwałych (np. wykorzystanie budynków inwentarskich) stałe koszty utrzymania
administracji, itp.
 koszty absolutnie stałe
 koszty relatywnie (skokowo)
 KOSZTY ZMIENNE np. koszty pasz, koszty materiału siewnego, koszty nawożenia, itp.
 koszty proporcjonalnie zmienne
 koszty progresywnie zmienne
 koszty degresywnie zmienne
 koszty regresywnie zmienne
8
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
4) KRYTERIUM ZAKRESU KOSZTÓW
KOSZTY CAŁKOWITE (CAŁOŚCIOWE)
koszty działalności całego przedsiębiorstwa, działu produkcji, grupy zwierząt lub obszaru produkcji danej rośliny
KOSZTY JEDNOSTKOWE = koszt produkcji jednostki danego produktu
JEDNOSTKOWE KOSZTY PRZECIĘTNE = średnia wysokość kosztów całkowitych przypadających na jednostkę wytworzonego
produktu.
KP = KC / P., gdzie KP - koszty przeciętne, KC - koszty całkowite, P. - wartość produkcji
Kp = Kc / Q, gdzie Q - ilość jednostek uzyskanego produktu (wielkość produkcji)
JEDNOSTKOWE KOSZTY KRAŃCOWE (MARGINALNE) = przyrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jedną
jednostkę produktu.
KK = KC / P., gdzie KK - koszt krańcowy, KC - przyrost kosztów całkowitych, P. - przyrost wartości produkcji
KK = KC / Q, gdzie Q - przyrost wielości produkcji
Koszt krańcowy = koszt graniczny = cena produktu
9
Ekonomika rolnictwa, ćwiczenia nr 3
10