Ewolucja instytucji rynku pracy w Polsce na tle rozwiązań europejskich

advertisement
Warszawa, 20-22 kwietnia 2012
Problemy młodzieży z wejściem na
rynek pracy
Urszula Sztanderska
Rzeczywistość rynku pracy młodych
osób
Młodzi na rynku pracy (2011)
100%
90%
16,6%
13,4%
80%
7,7%
5,6%
4,1%
43,9%
4,6%
70%
nieaktywni
60%
50%
92,6%
bezrobotni
10,5%
4,8%
40%
71,0%
76,9%
pracujący w pełnym wymiarze czasu
30%
40,8%
20%
10%
1,7%
0%
2,7%
2,9%
15-19
20-24
25-29
pracujący w niepełnym wymiarze
czasu
30-34
Sytuacja młodych a mity
Wysokie bezrobocie po części wynikiem po prostu
rozpoczynania aktywności zawodowej: młodzi wchodzą na
rynek pracy i muszą ją znaleźć
Żadna inna grupa nie jest w sytuacji, że wszyscy na raz
muszą znaleźć pracę
Poszukiwanie pracy zawsze trwa:
Tym dłużej, im wyższe oczekiwania dotyczące wysokości
zarobków
• Zróżnicowanie płac wśród młodych znaczne – szukanie lepszej
pracy może mieć sens (choć zależy od jednostkowej sytuacji np.
kwalifikacji i charakterystyki lokalnego rynku pracy)
Tym dłuższe, im mniejszy koszt poszukiwań
• Pozostawanie na utrzymaniu rodziców
UWAGA: poszukiwanie lepszej pracy ma sens!
Aktywni i pracujący (2011)
100,0%
95,1%
91,2%
89,2%
90,0%
83,3%
80,0%
75,5%
70,0%
63,4%
78,1%
72,7%
63,2%
67,9%
60,0%
58,4%
52,1%
50,0%
mężczyźniaktywność
48,8%
47,0%
40,0%
43,1%
39,1%
30,0%
8,5%
6,3%
0,0%
mężczyźnipracujący
kobiety
pracujące
20,0%
10,0%
kobietyaktywność
6,2%
4,9%
15-19
20-24
25-29
30-34
ogółem
Stopa bezrobocia (2011)
30,0%
25,0%
25,0%
21,1%
20,0%
19,9%
17,7%
mężczyźni
15,0%
kobiety
10,0%
10,0%
8,6%
6,8%
8,4%
7,5%
6,2%
5,0%
0,0%
15-19
20-24
25-29
30-34
ogółem
Ale i smutna prawda …
czyli obiektywne trudności podjęcia
pracy
Czynnik koniunkturalny  pierwsza reakcja na
spowolnienie gospodarcze: zahamowanie przyjęć do
pracy
Stagnacyjne rynki pracy: struktura osiedleńcza nie
przystaje do struktury popytu na pracę  duże różnice
w przekrojach:
miasto – wieś (dotyczy głównie młodych, dla starszych
ochronna rola rolnictwa indywidualnego)
aglomeracje – małe miasta
regiony – tereny północno-zachodnie
lokalne różnice: czas/koszty dojazdów do pracy
Ale i smutna prawda …
czyli obiektywne trudności podjęcia
pracy
Niedopasowanie kompetencyjne: różne wymiary
Niewłaściwy poziom wykształcenia
Nieadekwatna do popytu na pracę struktura kształcenia
• Finansowanie szkolnictwa zawodowego (algorytm jednakowy dla różnych
rodzajów kształcenia zawodowego, ogólnie niski)
• Finansowanie szkolnictwa wyższego (niskie nakłady, preferencje rozwoju
tanich kierunków kształceniaw szkolnictwie publicznym i prywatnym)
Brak kompetencji zawodowych / fachowych
• Programy, podręczniki, nauczyciele
• Wyposażenie / nakłady
Niski udział umiejętności praktycznych  szkolnictwo zawodowe
• Mało praktyk
• Przestarzały ich charakter
Brak doświadczenia zawodowego
Raczej nie dyskryminacja!
Co z tym wyższym wykształceniem?
Upowszechnienie szkolnictwa
wyższego
Współczynnik skolaryzacji młodzieży w wieku 19-24 lata (w%) i liczba studentów (w tys.) szkół wyższych,
publicznych i niepublicznych w latach 2000 – 2010
1400
60,0
50,0
53,7
49,4
1000
39,4
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1237
580
2010
1247
633
2009
1252
659
2008
1262
660
2007
1287
640
2006
1319
621
2005
1331
582
2004
1301
546
2003
1260
1197
0
0,0
Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS
529
współczynnik
skolaryzacji
2002
10,0
509
200
2001
400
20,0
445
600
30,0
1039
800
2000
40,0
1200
uczelnie publiczne
uczelnie niepubliczne
„Nasycenie” wykształceniem
Ludność w wieku 25-64 wg poziomu wykształcenia w latach 2000-2010
8000
7000
6000
6815
6971
6982
6901
6878
6904
6799
6813
6879
6834
6653
5481
5448
5462
5397
5430
5509
5590
5608
5626
5655
5791
4905
5000
4000
4008 3902
3000
2265
2387
3803
2551
3495
2850
3190
3263
3863
3469 3668
3050
2909 2830
4082
2682
4469
2542 2432
2000
1000
1356
1380
1468
1468
1544
1558
1536
1552
1595
1631
1673
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
0
wyższe
średnie ogólnokształcące
co najwyżej gimnazjalne
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
średnie zawodowe i policealne
zasadnicze zawodowe
Czy wyższe wykształcenie znajduje
miejsce na rynku pracy?
Stopa zatrudnienia w populacji 25-64 lata w zależności od wykształcenia w 2010
r. (w %)
90,0
85,1 85,3
84,8
84,5 84,1
84,5
83,1 82,6 82,3 82,7 83,5
wyższe
80,0
71,9
70,0
70,4
67,0 66,4 67,1 67,9
64,0
61,4
60,0
50,0
68,6
62,5
41,5
40,0
65,3 64,4
62,9
60,0
58,4 58,2 58,3 58,8
58,8 59,3 59,3 58,2
57,0 55,8 57,4
42,8
70,1 70,8 70,1 69,9
39,1 38,2
37,5 37,7 38,6
59,9
41,0
średnie zawodowe
i policealne
61,4 61,4 61,2
średnie
ogólnokształcące
43,0
zasadnicze
zawodowe
41,6
39,9
co najwyżej
gimnazjalne
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
30,0
Jak wykształcenie różnicuje sytuację
na rynku pracy starszych i
młodszych?
Stopa zatrudnienia wg wykształcenia* i wieku w 2010 r. (w %)
11,3
co najwyżej gimnazjalne
2,7
35-64
36,4
25-34
38,0
zasadnicze zawodowe
40,8
średnie ogólnokształcące
15-24
54,5
50,0
62,5
31,6
56,6
66,1
52,2
średnie zawodowe i
policealne
1,5
inżynierskie lub
licencjackie
82,4
58,3
47,8
wyższe magisterskie lub
stopień
0,0
25,0
50,0
84,2
80,0
75,0
100,0
Uwaga: Dane dla osób w wieku 35-64 z wykształceniem licencjackim lub inżynierskim są mało liczne, obliczone na ich
podstawie wskaźniki mogą być niereprezentatywne.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
Specyficzna, polska struktura
kształcenia wyższego
Liczba studentów szkół wyższych wg formy studiów i typu uczelni w latach 2000 – 2010
(w tys.)
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
343
102
453
364
116
486
443
524
539
380
412
494
388
523
482
117
127
139
148
146
137
121
110
98
492
492
493
469
490
467
455
432
402
703
746
779
797
797
795
797
815
836
600
400
200
586
644
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
stacjonarne, publiczne
niestacjonarne, publiczne
stacjonarne, niepubliczne
niestacjonarne, niepubliczne
Źródło: opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych GUS
Studenci wg grup kierunków studiów w uczelniach publicznych i niepublicznych w
2010r.
Kierunki
kształcenia
produkcja i przetwórstwo
inżynieryjno-techniczne
fizyczne
biologiczne
ekonomia i administracja
ochrona i bezpieczeństwo
usługi transportowe
ochrona środowiska
usługi dla ludności
weterynaryjne
architektura i budownictwo
opieka społeczna
informatyczne
matematyczno-statystyczne
dziennikarstwo i informacja
rolnicze, leśne i rybactwa
medyczne
prawne
społeczne
artystyczne
humanistyczne
pedagogiczne
uczelnie publiczne
uczelnie niepubliczne
0,0 50,0 100,0150,0200,0250,0300,0350,0400,0450,0
Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS
Nakłady: nauczyciele akademiccy
Nauczyciele akademiccy w latach 2000 – 2010 (liczba – lewy wykres, liczba studentów przypadających
na 1 nauczyciela akademickiego – prawy wykres).
45000
100,0
40000
90,0
92,9
86,0
80,0
35000
76,4
70,0
30000
60,0
20000
53,1
51,6
50,0
41,1
40,0
profesorowie
docenci
adiunkci
asystenci
Źródło: opracowanie własne na danych BDL GUS
1 dr lub doc.
2009
2008
17,9
2007
2005
2004
2003
2002
2001
1 profesora
2006
19,9
19,2
2000
2010
2009
2008
2007
0,0
2006
0
2005
10,0
2004
5000
2003
20,0
2002
10000
2001
30,0
2000
15000
2010
25000
1 nauczyciela ak.
Niskie nakłady
Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej w USD
Nakłady na 1 studenta zestawione z PKB na 1 mieszkańca (w dolarach USA w ujęciu parytetu siły nabywczej)
27000
USA
24000
R² = 0,6664
SZWAJ
21000
18000
15000
12000
IZR
BRA
POR
9000
6000
KOR SŁN
MEK CHI
WĘG
SŁO
POL
3000
SZW
DAN
WB
AUS
JAP BELAUT HOL
FRAFINNIEM
HISZP
NZEL
WŁO
NOR
IRL
ISL
CZE
EST
ROS
0
5 000 7 500 10 000 12 500 15 000 17 500 20 000 22 500 25 000 27 500 30 000 32 500 35 000 37 500 40 000 42 500 45 000 47 500 50 000 52 500
PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej USD
Źródło: Education at a Glance 2009, OECD Indicators, tab. B1.1a,, B1.4 i Annex 2
Niedopasowania strukturalne
Przyczyny wykonywania innej pracy
niż praca w wyuczonym zawodzie
(2011)
45,0%
40,0%
38,9%
35,0%
nie znalazły takiej pracy
30,0%
wybrały lepiej płatną
pracę
25,0%
20,0%
15,0%
wybrały lepsze warunki
pozapłacowe
12,1%
10,2%
10,0%
5,0%
4,6%
2,4%
nie chciały pracować w
zawodzie
9,5%
3,8%
0,5% 0,7%
2,6%
0,6%
1,6%
0,0%
wyższe
średnie zawodowe
zasadnicze zawodowe
Różnice
terytorialne
Średnioroczne stopy bezrobocia osób w wieku 25-34 lata w 2010 r. w przekroju województw (w %)
wykształcenie
wyższe
co
województwo
wyższe licencjackie
średnie średnie
najwyżej
magisters
lub
policealne zawodo- ogólno- zasadnicze gimnazjal
kie inżynierskie
we
kształcące zawodowe
ne
dolnośląskie
7,1
10,7
11,2
10,1
13,1
13,2
26,9
kujawsko-pomorskie
6,8
6,8
14,5
11,6
17,3
15,2
30,9
lubelskie
10,0
13,0
13,1
13,4
19,0
16,2
19,0
lubuskie
5,5
15,4
10,5
10,9
13,1
10,8
28,4
łódzkie
6,2
9,1
15,9
11,3
13,0
13,7
23,7
małopolskie
8,9
12,2
11,7
8,9
10,6
11,7
21,1
mazowieckie
4,7
4,7
8,2
8,0
12,7
13,5
22,2
opolskie
6,2
6,2
12,6
11,3
12,2
12,4
29,8
podkarpackie
10,6
19,0
10,8
16,7
21,7
17,3
23,2
podlaskie
9,4
12,5
16,1
14,0
19,8
13,0
14,6
pomorskie
6,9
6,1
16,6
7,1
13,4
10,7
23,0
śląskie
5,9
8,1
13,0
10,0
8,1
15,4
27,2
świętokrzyskie
8,9
16,5
20,1
13,2
22,7
15,2
28,3
warmińsko-mazurskie
5,5
8,7
16,9
7,8
10,0
13,5
24,3
wielkopolskie
5,2
8,7
15,5
10,0
10,7
10,9
24,1
zachodniopomorskie
7,3
8,0
7,7
7,4
11,7
17,2
29,9
ogółem
6,8
9,4
12,9
10,5
13,4
13,7
24,5
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
Gdzie niskie wykształcenie
szczególnie dyskryminuje
Stopa bezrobocia w populacji w wieku 25-34 lata zamieszkałej w różnych typach miejscowości według
poziomu wykształcenia w 2010 r. (w %)
40,0
35,6
35,0
30,0
27,5
miasto 100 tys. lub
więcej
miasto poniżej 100
tys.
wieś
25,0
20,0
16,6
15,0
10,0
5,0
0,0
11,8
10,7
8,0
7,5
5,8
6,0
11,8
9,7
11,2
10,0 9,9
15,7
13,1
11,4
17,9
15,3
10,4
18,2
12,8
10,7
8,8
Wykształcenie i praca a
kompetencje fachowe i społeczne
Struktura
wykształcenia
i terytorialna
Jakość
kompetencji
fachowych
Normy i
umiejętność
współpracy
Zatrudnialność, wynagrodzenia,
awans
Podstawą normy współpracy
Normy współpracy
z założenia traktujemy je jako daleko idącą gotowość
dobrego, usilnego, opierającego się na staranności,
zaangażowaniu, wykorzystaniu posiadanych zasobów
wiedzy/umiejętności współdziałania w zakresie realizacji
wspólnych celów
Norma choć nieformalna pozostaje normą bo:
• Dominuje jako sposób działania
• Istnieją sankcje (np. wykluczenia z grupy/społeczności,
ostracyzmu) za jej nieprzestrzeganie
• Jest wpojona / zinternalizowana
Co „dają” gospodarce wspólnie
przestrzegane normy?
Dostęp do zasobów ilościowych i jakościowych osób
zaangażowanych w produkowanie
Wysoką efektywność wykorzystania zasobów
Przypadek rynku pracy
Działanie / niedziałanie na szkodę
pracodawcy/pracownika
Bumelowanie/unikanie bumelowania w pracy
Rozwój wewnętrznego rynku pracy kosztem
zewnętrznego
Umiejętność działania zespołowego
Ważne:
Podejmowanie działań bez przymusu zewnętrznego, w
miarę potrzeb, nadarzających się okazji
Umiejętność organizacji działań zbiorowych lub
włączania się w nie
Rozumienie i identyfikowanie się z poglądem
samoradzenia sobie w zespole, brak podstaw
oczekiwania na rozwiązanie problemów przychodzące z
zewnątrz
Brak zahamowań w oferowaniu swoich zasobów
(pracy, kapitału, intelektu …)
Umiejętność działania zespołowego
We współczesnych przedsiębiorstwach zasadnicze
znaczenie ma działanie zbiorowe i pozioma (płaska)
struktura zarządcza.
Decyzje są podejmowane na szczeblu
wykonawczym (na dole) i tam realizowane
Koordynacja następuje w strukturach poziomych
Przypadek rynku pracy
Ewolucja firm pod wpływem zmiany struktury
gospodarczej, postępu technologicznego i zarządczego
wymusza oczekiwanie, by pracownicy umieli pracować
zespołowo, samodzielnie, elastycznie reagować na
zmiany w środowisku pracy
Kapitał społeczny na rynku pracy –
perspektywa pracodawcy
Rekrutacja pracowników
Korzystanie z polecania pracowników, gwarancja jakości kandydatów
Wiarygodność dyplomów edukacyjnych i świadectw pracy
Selekcja:
możliwość uzyskania zaufania pracowników co do przyczyn zwolnień
i co do kryteriów selekcji pracowników  nie negatywne
oddziaływanie na motywacje zatrudnionych
Wykonywanie pracy
Samodzielność (zmniejszenie kosztów zarządzania, efektywniejsze
wykonywanie pracy, elastyczność)
Współpraca (wąskie zespoły + koordynacja)
Eliminacja bumelowania/samokontrola wysiłku, jakości …
Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy
Rozumienie reguł i warunków kształtujących wynagradzanie
Kapitał społeczny na rynku pracy –
perspektywa pracobiorcy
Rekrutacja pracowników
Poszukiwanie pracy poza instytucjami pośrednictwa; wiarygodność
informacji o warunkach pracy
Selekcja:
zaufanie co do przyczyn zwolnień i do kryteriów selekcji pracowników
zaufanie do skuteczności pomocy sieci społecznej i instytucji
publicznych (aktywnej i pasywnej)
Wykonywanie pracy
Odpowiedniość uprawnień, kompetencji i odpowiedzialności za rezultat
Nagradzanie za inicjatywność
Nagradzanie za dzielenie się wiedzą
Wynagradzanie, kształtowanie warunków pracy
Przekonanie o sprawiedliwym (normy!) podziale korzyści/ kosztów
funkcjonowania firmy
Istnienie skutecznej reprezentacji interesów
Przypadek 1.Poszukiwane
kompetencje w budownictwie
Nadzór
Współpraca w zespole
specjalistów
Znajomość swojej „działki”
technicznej
Znajomość prawa i
ekonomii
Umiejętność współpracy z
innymi
Uprawnienia – pomożemy
zdobyć
Łączenie zadań ściśle
zawodowych ze współpracą
z klientem
Robotnicy
Znajomość poszczególnych
narzędzi i surowców
Uniwersalność (zdolność do
wykonywani wielu różnych prac)
Dzielenie się umiejętnościami i
uczenie od innych
Odpowiedzialność za powierzony
odcinek prac
Dokładność, umiejętność
współpracy z innymi
Żeby byli „niepijący”,
ustabilizowani życiowo”
Przypadek 2: Poszukiwane
kompetencje w energetyce
Biegłość w matematyce,
Znajomość podstawowych praw fizyki
Umiejętność przełożenia ich na praktykę – zbudowanie obwodu,
przeliczenie parametrów
Znajomość aparatów
Umiejętność odczytywania specyfikacji
Rysunek techniczny
Odpowiedzialność, dokładność, staranność
Współpraca w zespole
Samodzielność
 RESZTY nauczymy!
 2-3 lata, praca „na dublu”, wewnętrzne szkolenia
 Certyfikaty – pomożemy zdobyć
Sprzężenie zwrotne zawodzi
PRACODAWCY
PRACOWNICY
Szkoły
Uczelnie
Instytucje
kształcenia
ustawicznego
Oczekiwania pracodawców w
stosunku do szkolnictwa
wyższej jakości kształcenia (przez co rozumie się także zawartość programów
dostosowanych do realiów pracy w zawodzie), w tym również w zawodach
nietechnicznych dla działów wsparcia tak, by absolwent znał techniki i narzędzia
pracy odpowiednie do stanowisk, jakie mógłby zająć; wyjątkiem jest na ogół wysoka
ocena kształcenia w politechnikach
Większego nacisku na nauczanie praktyczne
Rzetelnego oceniania uczniów tak, żeby świadectwo mówiło o rzeczywistej
wiedzy i umiejętnościach absolwenta i generalnie, by wymagania stawiane
absolwentom były wyższe niż są obecnie (świadectwa nie wzbudzają zaufania)
Zainteresowania współpracą z firmami, zwłaszcza sugerowania, którzy
kandydaci do pracy są obiecujący jako potencjalni pracownicy
Nacisku na zrozumienie na czym polega praca, jakie są jej realia, żeby absolwent
nie tylko miał znajomość zawodu ale i organizacji pracy, wymagań dotyczących
własnego rozwoju, zasad pracy w zespole, pod presją rzeczywistych warunków,
cechował się wysoką odpowiedzialnością.
Jedna z przyczyny niedopasowań
edukacji do rynku pracy - praktyki
„Praktyka” praktyk zawodowych. W założeniu praktyki mają dawać
uczniom i studentom te umiejętności, których nie dostarcza im system
edukacyjny. Chodzi tu o:
umiejętność odnalezienia się w organizacji,
zapoznania się z realiami pracy w branży
z konkretnymi czynnościami zawodowymi.
W szkołach są opracowywane programy praktyk, które – w przypadku branży
budowlanej – zakładają m.in. to, że uczeń/student zapozna się ze wszystkimi
etapami budowy, ale trudno znaleźć przedsiębiorstwo, które
jest w stanie zapewnić tak różnorodne doświadczenia
zechce przyjąć na praktyki
Szkoły nie są w stanie zapewnić miejsca praktyk wszystkim
uczniom, nie są też w stanie skontrolować jakości praktyk
Nieprzygotowanie nauczycieli do praktykowania zawodu
Aprobuje się fikcje praktyk
Dziękuję
Download