razem w pełni sprawni

"RAZEM W PEŁNI SPRAWNI"
Integracyjny program zajęć dla dzieci w wieku przedszkolnym
uczący tolerancji wobec niepełnosprawności.
Autor : Monika Mazurczak
SPIS TREŚCI
1
1. Wstęp ..................................................................................................................... 2
1.1 Czym jest przedszkole ........................................................................................... 2
1.2 Kim jest osoba niepełnosprawna ........................................................................... 5
1.3 Czym jest integracja .............................................................................................. 7
2. O programie ........................................................................................................... 9
2.1 Założenia programu ............................................................................................... 9
2.2 Cele programu ..................................................................................................... 10
2.3 Metody i formy pracy .......................................................................................... 11
2.4 Struktura programu .............................................................................................. 13
3. Terminologia .......................................................................................................... 15
4. Bibliografia .......................................................................................................... 23
„Gdyby wszyscy mieli po cztery jabłka
gdyby wszyscy byli tak silni jak konie
gdyby wszyscy byli jednakowo bezsilni w miłości
gdyby każdy miał to samo
nikt nikomu nie byłby potrzebny”
Jan Twardowski
1. WSTĘP
1.1 CZYM JEST PRZEDSZKOLE
2
Przedszkole jest instytucją wspomagającą oraz wspierającą rodziców i opiekunów
w wychowywaniu dzieci. Jest miejscem, w którym dziecko uczy się relacji, zasad
i ról, jakie pełnią członkowie małej społeczności. Jest miejscem, w którym wszystkie
obszary oddziaływań wychowawczych łączą się w integralną całość. Dziecko
potrzebuje bowiem nie tylko wsparcia, akceptacji, zrozumienia, wzorów do
naśladowania, umiejętności pokonywania swoich słabości i nieśmiałości, ale przede
wszystkim przewodnictwa w odkrywaniu tajemnic otaczającego go świata,
kreatywności i aktywności. „W przedszkolu dziecko uczestniczy w kierowanej przez
nauczycielkę grupie rówieśników na prawach jednego z wielu. Jego status jest
zupełnie inny niż w rodzinie, w której rówieśników najczęściej nie ma. Pozycja
dziecka w rodzinie bywa zazwyczaj wyjątkowa, podczas gdy w przedszkolu te same
prawa i obowiązki mają wszystkie dzieci należące do grupy”. (1) Głównym celem
wychowania przedszkolnego jest wszechstronny rozwój dziecka dostosowany do
jego indywidualnych możliwości. Oznacza to, że zadaniem placówek przedszkolnych
jest „tworzyć takie warunki materialne, wychowawcze, emocjonalne, aby dziecko
mogło w pełni rozwinąć swoje potencjalne możliwości intelektualne, poznawcze,
społeczno-moralne, emocjonalno-motywacyjne w warunkach poszanowania jego
zdrowia i potrzeb rozwojowych”.(2)
Cele i zadania przedszkola są zawarte w aktach prawnych takich jak ustawa
o
systemie
oświaty,
statucie
przedszkola,
zarządzeniach,
regulaminach
i wewnętrznych procedurach. Ogólne zadania przedszkola to:
● kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi
i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych;
● kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych;
wdrażanie dzieci do utrzymania w zabawie ładu i porządku;
● wspomaganie rozwoju mowy dzieci;
● wspomaganie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują
w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia;
● wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci;
3
● wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych;
● wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem;
● wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew oraz pląsy i taniec;
● wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne;
● wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne,
budzenie zainteresowań technicznych;
● pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu
zagrożeń;
● wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt;
● wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacja matematyczną;
● kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania;
● wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne.(12)
Wśród celów i zadań wychowania przedszkolnego zawsze na pierwszym miejscu
wymienia się kształtowanie postaw i umiejętności społecznych dzieci. Przedszkole
jako zorganizowana placówka wychowująca „posiada szczególnie znaczne
kompetencje w kształtowaniu postaw społeczno-moralnych dzieci"¹³. Stanowi ono
pierwszy szczebel zorganizowanego systemu edukacji, gdzie tworzą się zręby
osobowości dziecka i rozpoczyna się proces wrastania w życie społeczne.
Kształtowanie postawy dziecka jako członka zbiorowości przedszkolnej, dotyczy
także kształtowania stosunku do dzieci o odmiennym wyglądzie, niepełnosprawnych
ruchowo i intelektualnie.
1.2 KIM JEST OSOBA NIEPEŁNOSPRAWNA
Obecnie istnieje bardzo wiele definicji niepełnosprawności. W niektórych z nich
termin ten zastępowany jest innymi pojęciami takimi jak inwalida, kaleka, osoba
upośledzona czy osoba z odchyleniami od normy. Jednak zdecydowanie najbardziej
preferowanym terminem jest termin „osoba niepełnosprawna” lub „osoba
z niepełnosprawnością”.
Jedną z najczęściej używanych definicji niepełnosprawności jest ta opracowana
w Urzędzie Pełnomocnika do Spraw Osób Niepełnosprawnych przez powołany
4
w tym celu zespół ekspertów. W ich opinii „niepełnosprawną jest osoba, której stan
fizyczny lub psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia
wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi
i społecznymi”.(3)
Bardzo szeroką i szczegółową definicję niepełnosprawności, odnoszącą się głównie
do dzieci niepełnosprawnych stworzyła A. Maciarz, według której dzieci
niepełnosprawni to dzieci:
1. „Z obniżoną sprawnością sensoryczną spowodowaną brakiem, uszkodzeniem lub
zaburzeniem funkcji analizatorów zmysłowych (…);
2. Z ograniczoną sprawnością intelektualną (…);
3. Z obniżoną sprawnością komunikowania się (…);
4. Z obniżoną sprawnością funkcjonowania społecznego (…);
5. Z obniżoną sprawnością ruchową (…);
6. Z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób somatycznych
oraz na tle anomalii wagi i wzrostu;
7. Z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną z powodu zaniedbań opiekuńczo
-wychowawczych (deprywacji kulturowej)”. (4)
„Na przestrzeni wieków w wielu kulturach świata człowiek niepełnosprawny, bądź
chory, był postrzegany niechętnie. Stanowił on podmiot wrogości i dyskryminacji.
Był izolowany i często niezauważany jako osoba umiejąca wykonać określone
zadania społeczne. Odsuwany od środowiska, często także napiętnowany, nie
uczestniczył w życiu ludzi pełnosprawnych. Postrzegany był jako człowiek gorszej
kategorii.” (5)
W dzisiejszych czasach osoby niepełnosprawne posiadają cały szereg praw
określonych w artykule 25 "Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka". Należą do
nich między innymi prawa: „do respektowania ich ludzkiej godności, do pełnego
i równego udziału w życiu społecznym, do wolności osobistej, ochrony przed
dyskryminacją, spekulowaniem na osobach niepełnosprawnych, do atypowych
potrzeb, zgodnie z wszystkimi przedziałami wiekowymi, do posiadania środków
ułatwiających poleganie na sobie, maksymalnego rozwoju sprawności i możliwości,
5
w tym zwłaszcza leczenia, kształcenia, pracy i zaspokajania potrzeb socjalnych, do
ekonomicznego i socjalnego zabezpieczenia oraz do godnego standardu życia.” (6)
Mimo to „postawy i zachowania społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych są
jeszcze dzisiaj silnie zróżnicowane. Są one zależne od rodzaju niepełnosprawności
i przesądów panujących w zbiorowościach społecznych. (…) Wahają się od
traktowania niepełnosprawnych jako ludzi normalnie funkcjonujących w życiu
społecznym i zawodowym, poprzez litość, tolerancję, ciekawość, strach przed tymi
osobami, uprzedzenie i odrazę, aż do odtrącenia ich i odsuwania od uczestnictwa
w życiu społecznym.” (5)
Według A. Ostrowskiej „niewłaściwe postawy społeczne w stosunku do
niepełnosprawnych mogą być skutkiem różnych przyczyn – lęku przed odmiennością,
obawy przed ich niesamodzielnością i uzależnieniem, braku wiedzy i doświadczeń
osobistych w kontaktach z nimi, nieumiejętności zachowania się w ich towarzystwie.
Mogą się wiązać także z rozpowszechnieniem często krzywdzących stereotypów
i obiegowych określeń przypisujących im pewne cechy osobiste lub niewłaściwie
przedstawiających ich trudności i szanse życiowe.” (7)
Natomiast
głównym
czynnikiem
warunkującym
pozytywny
stosunek
społeczeństwa do osób niepełnosprawnych jest częstość kontaktów z tymi osobami.
Częstszy kontakt z ludźmi niepełnosprawnymi sprawia, że to co dawniej było
nieznane i budziło obawy staje się codziennością. Poprzez przebywanie
z niepełnosprawnymi uczymy się jak się wobec nich zachowywać, jak im pomagać
i z nimi rozmawiać, co powoduje stopniowe zanikanie napięcia towarzyszącego
pierwszym z nimi kontaktom.
Szansą
na
zmianę
sposobu
spostrzegania
osób
niepełnosprawnych
przez
społeczeństwo jest integracja, która pozwala lepiej poznać problemy i potrzeby tych
osób poprzez stały z nimi kontakt.
1.3 CZYM JEST INTEGRACJA
„W Polsce do urzędowego obiegu w resorcie oświaty termin integracja został
6
wprowadzony zarządzeniem nr. 29 Ministra
Edukacji
Narodowej
z dnia
4 października 1993 roku. Pochodzi z języka łacińskiego ( integrare ) i oznacza
tworzenie , a także przywrócenie całości. Znaczenie słowa integracja można więc
tłumaczyć jako „włączenie” ułatwiające, umożliwiające zrozumienie i zaspokojenie
rzeczywistych potrzeb dziecka niepełnosprawnego.”(8) Termin ten jest dziś
powszechnie znany i używany w różnych kontekstach.
W rozumieniu encyklopedycznym „integracja to zespolenie i zharmonizowanie
elementów zbiorowości społecznej rozumiane jako intensywność i częstotliwość
kontaktów między członkami danej zbiorowości oraz jako akceptacja w jej obrębie
wspólnych systemów wartości, norm, ocen.” (9)
Z kolei „istota integracji społecznej dzieci niepełnosprawnych zawiera się
w tworzeniu dla tych dzieci w ich środowisku (w rodzinie, w szkole, w grupie
rówieśniczej, w środowisku lokalnym) takich warunków, by mogły pomyślnie
rozwijać się oraz bawić, uczyć i wprowadzać różne rodzaje działalności (np. sport,
turystykę, zajęcia artystyczne) wspólnie z dziećmi pełnosprawnymi”. (4)
W opinii
M. Kościelskiej
„integracja jest
nowym
modelem oświaty,
przeciwieństwem segregacji, alternatywą dla rozdziału pedagogiki ogólnej od
specjalnej i dzieci zdrowych od niepełnosprawnych.” (10)
Jednak definicję, która chyba najlepiej oddaje istotę integracji stworzył A. Hulek.
Według niego „integracja wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełnosprawnych
i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa (...) i w których
stwarzane są dla obu grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego
rozwoju. Integracja pozwala osobie niepełnosprawnej być sobą wśród innych.” (11)
Na mocy Ustawy o Systemie Oświaty z 1991 roku oraz licznych i ciągle
aktualizowanych rozporządzeń dzieci pełnosprawne mogą przebywać, bawić się
i uczyć razem z niepełnosprawnymi rówieśnikami. Jednym z celów funkcjonowania
przedszkola jest integracja społeczna, kulturowa, emocjonalna i intelektualna dzieci
zdrowych z dziećmi z różnego rodzaju dysfunkcjami. Wspólne przebywanie dzieci
zdrowych z niepełnosprawnymi stwarza możliwości różnorodnych wzajemnych
7
oddziaływań jednych dzieci na drugie. Podczas wspólnych działań obie grupy dzieci
kształtują empatię, czyli bardzo ważną umiejętność współdziałania, rozumienia
stanów emocjonalnych innych ludzi, reagowania na stan drugiej osoby, rozumienia
uczuć i myśli innych ludzi, dzięki przyjęciu ich sposobów odbierania rzeczywistości,
pozwalają nawiązać pozytywne relacje między dziećmi niepełnosprawnymi
a pełnosprawnymi oparte na wzajemnej akceptacji i szacunku.
W procesie integracji każdy od każdego czegoś się uczy, każdy musi zna1eźć
swoje miejsce w grupie i nauczyć się rozwiązywać różnorodne problemy. Dzieci
niepełnosprawne włączają się w grupę rówieśniczą na zasadzie równości praw
i obowiązków z uwzględnieniem indywidualnych możliwości każdego dziecka.
W procesie integracji dzieci uczą się wzajemnej tolerancji, szacunku dla
każdego
człowieka,
gotowości
udzielania
pomocy.
Wykształcone
postawy
i przekonania w przedszkolu poprzez wspólne codzienne przeżycia, zabawę
i współdziałanie będą stanowiły istotną podstawę późniejszego współżycia
społecznego.
Wartość integracji podkreśla doktryna Unii Europejskiej stanowiąca, że „osoby
niepełnosprawne
powinny
uczyć
się,
mieszkać,
pracować
wspólnie
z pełnosprawnymi”, gdzie każdy człowiek stanowi wartość samą w sobie i ma
możliwość nieograniczonego rozwoju.
Dzięki integracji dzieci pełnosprawne uczą się tolerancji, wyzbywają się
uprzedzeń wobec swoich mniej sprawnych kolegów, uczą się udzielania im pomocy,
nabywają wrażliwość, rozwijają wyobraźnię, stają się bardziej ufne w kontaktach
z innymi. Uczą się przede wszystkim:
● akceptacji odmienności oraz widzenia niepełnosprawnego ,,ponad” jego
ograniczeniami, a nie przez pryzmat jego kalectwa,
● większej tolerancji wobec innych,
● dostrzegania i rozumienia ograniczeń samodzielności,
● odpowiedzialności i życzliwości wobec innych,
● wytrwałości i cierpliwości w pokonywaniu trudności.
W procesie integracji kształtuje się u dzieci zdrowych przekonanie, że każdy ma
8
prawo do wspólnej zabawy i nauki niezależnie od stanu zdrowia i sprawności i że nie
należy nikogo wykluczać z tej grupy. Wspólne życie i wspólna zabawa i nauka służą
w taki sam sposób dzieciom sprawnym jak i niepełnosprawnym, i są korzystne dla
obu tych stron.
2. O PROGRAMIE
2.1 ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Założeniem tego programu jest ukazanie inności jako czegoś normalnego i dobrego,
nie dyskryminującego drugiego człowieka, pokazanie, że jest wiele inności w naszym
otoczeniu. Nauczenie dzieci tolerancji i akceptacji ludzi o odmiennym wyglądzie.
Spotykamy bowiem w naszym życiu wiele osób, które w pewien sposób różnią się od
nas. Jedni mają inny kolor skóry, inni są otyli bądź piegowaci. Spotykamy też osoby
niepełnosprawne, jeżdżące na wózku inwalidzkim, pozbawione kończyn czy
upośledzone. Wszyscy oni różnią się od tak zwanego "standardowego" wyglądu.
Mówimy wtedy o nich, że są inni. Często bywa tak, że uważamy ich za gorszych,
brzydkich, głupich albo dla nas groźnych. Boimy się inności, bo nie wiemy jak się
zachować w stosunku do takiej osoby. Niestety, nasze społeczeństwo nie potrafi sobie
z tym poradzić. Osoby często nazywane innymi nie mają siły nam się przeciwstawić
i się bronić. Możemy to zmienić, bowiem to my, dorośli kształtujemy postawy
społeczne u dzieci. Małe dziecko nie dostrzega różnic w wyglądzie swoich kolegów.
To od dorosłych uczy się uprzedzeń, nietolerancji i negatywnych zachowań.
Obserwując zachowanie i postawę dorosłych powiela pewne stereotypy. Dlatego
program ten ma na celu oswojenie dzieci w wieku przedszkolnym z innością
i nauczenie ich tolerancji. Dzięki udziałowi w tych zajęciach dzieci będą miały
okazję "wejść w skórę" osób niepełnosprawnych i poznać ich emocje. Dzieci od
najmłodszych lat powinny wiedzieć, że każdy ma prawo do szacunku i godnego życia.
Powinny też potrafić reagować na nienawiść, nietolerancję i inne objawy łamania
praw drugiego człowieka.
2.2 CELE PROGRAMU
9
Głównym celem programu
jest uświadomienie dzieciom
istnienia osób
o odmiennym wyglądzie i kształtowanie prawidłowych postaw wobec tych osób.
Cele ogólne:
● Kształtowanie prawidłowych postaw u dzieci ułatwiających funkcjonowanie
w społeczeństwie.
● Poznanie problemów osób o odmiennym wyglądzie i niepełnosprawnych.
● Kształtowanie prawidłowych postaw wobec osób niepełnosprawnych.
● Poznanie pojęć związanych z niepełnosprawnością.
● Wspomaganie rozwoju emocjonalnego dziecka.
● Rozwijanie umiejętności rozróżniania dobra od zła.
● Uświadamianie dzieciom ich praw i obowiązków.
● Kształtowanie podstawowych postaw: akceptacji, tolerancji, życzliwości,
sprawiedliwości, odpowiedzialności, otwartości.
● Ogólne wspieranie rozwoju dziecka.
● Podnoszenie własnej samooceny.
Cele szczegółowe:
● dziecko umie się zachować wobec osób niepełnosprawnych,
● dziecko zna i rozumie problemy osób niepełnosprawnych,
● dziecko wierzy we własne możliwości,
● dziecko jest empatyczne – rozumie i nazywa uczucia,
● dziecko zna swoje prawa i rozumie, że wszyscy maja takie same prawa,
● dziecko jest tolerancyjne wobec osób o odmiennym wyglądzie,
● dziecko poszerza zainteresowania i jest prowokowane do aktywności,
● dziecko potrafi skoncentrować uwagę i doprowadzić zadanie do końca,
● dziecko potrafi rytmicznie poruszać się przy muzyce,
● dziecko przestrzega norm i zasad obowiązujących w pracy zespołowej,
● dziecko potrafi wykonać pracę plastyczna według instrukcji nauczyciela,
● dziecko potrafi współpracować w zespole,
● dziecko potrafi słuchać ze zrozumieniem i odpowiadać na pytania,
● dziecko potrafi logicznie myśleć i rozwiązywać problemy,
10
2.3 METODY I FORMY PRACY
Metody czynne oparte na działalności dziecka :
● Metoda ćwiczeń pobudzająca dzieci do naśladownictwa i utrwalania pewnych
czynności, wzbogacająca wiedzę i umiejętności praktyczne oraz kształtująca
pożądane postawy u dzieci.
● Metoda zadań stawianych dziecku oparta na samodzielnej działalności dziecka,
indywidualnym rozwiązywaniu problemów i wysnuwaniu wniosków.
● Metoda kierowania własną działalnością dziecka gdzie nauczyciel
inspiruje
dziecko oraz zachęca go do samodzielnej działalności.
●
Metoda samodzielnych doświadczeń ułatwiająca dzieciom nawiązywanie
kontaktów ze społeczeństwem.
Metody słowne :
● Metoda żywego słowa opierająca się na pracy słowem, pobudzająca wyobraźnię
i procesy poznawcze oraz ucząca dzieci wrażliwości.
● Instrukcje i objaśnienia dotycząca głównie instruowania podczas przygotowania
do wykonania zadania powierzonego dzieciom.
● Opowiadania, rozmowy, zagadki pomagające rozwijać u dzieci spostrzegawczość,
logiczne myślenie a także odwoływać się do posiadanej już wiedzy. Rozwijają
również procesy poznawcze, zasób informacji i wiedzy oraz pomagają dzieciom
wzbogacać się intelektualnie.
Metody percepcyjne opierające się na obserwacjach :
● Metoda przykładu oparta jest na wzorcach godnych naśladowania.
● Metodę pokazu i obserwacji polegającą na skupianiu uwagi dzieci na
obserwowanej czynności, rzeczy lub ilustracji.
Metody wspierające wszechstronny rozwój dziecka :
● Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne polegająca na posługiwaniu się
ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka
i integrowaniu grupy.
11
● Bajkoterapia, w której wykorzystuje się bajki terapeutyczne pomagające dzieciom
w przezwyciężeniu lęków związanych z różnymi sytuacjami.
● Elementy Pedagogiki Zabawy, której celem jest dostarczenie bodźców
sprzyjających ujawnieniu pozytywnych uczuć, wzmacniających poczucie akceptacji
i bezpieczeństwa, wspomagających samodzielna aktywność dzieci.
● Elementy metody aktywnego słuchania muzyki Batii Strauss, która daje dzieciom
okazję uczestniczenia w utworze muzycznym, przeniknięcia do jego struktury,
a w konsekwencji radosny i rozumny odbiór dzieła.
Ze względu na integracyjny charakter programu zastosowano głównie zbiorowe
i grupowe formy pracy z dziećmi.
2.4 STRUKTURA PROGRAMU
Program jest zgodny z Podstawą Programową Wychowania Przedszkolnego
zawartą w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego
2002 r. (Dz. u. z dnia 9 maja 2002r.). Uwzględnia Konwencję o Prawach Dziecka
(artykuł 23 pkt.1), która mówi, że "Dziecko psychicznie i fizycznie niepełnosprawne
winno mieć zapewnione pełne i normalne życie, w warunkach zabezpieczających
jego godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających
aktywne uczestnictwo w życiu społecznym".
Program przeznaczony jest dla dzieci w wieku przedszkolnym od czterech do sześciu
lat. Zawiera cykl 10 scenariuszy zajęć, 27 załączników zawierających pomoce
dydaktyczne do zajęć oraz płytę CD z muzyką do zajęć.
Scenariusze zajęć:
12
1. Scenariusz zajęcia "Pobaw się ze mną" pomaga zintegrować grupę dzieci podczas
zabaw prowadzonych metodą Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.
2. Scenariusz zajęcia "Poznaj moje emocje" pomaga dzieciom poznać i rozróżniać
emocje własne i innych, oraz uczy jak je okazywać.
3. Scenariusz zajęcia "Wszyscy jesteśmy tacy sami" uczy dzieci tolerancji wobec
osób o odmiennym wyglądzie.
4. Scenariusz zajęcia "Poznaj moje prawa" uświadamia dzieciom, że wszyscy ludzie
maja takie sama prawa.
5. Scenariusz zajęcia "Niepełnosprawni są wśród nas" uczy dzieci tolerancji wobec
osób niepełnosprawnych.
6.
Scenariusz zajęcia "Pomóż mi" uczy dzieci tolerancji wobec osób
niepełnosprawnych ruchowo.
7.
Scenariusz zajęcia "Pomóż mi zobaczyć" uczy dzieci tolerancji wobec osób
niewidomych.
8.
Scenariusz zajęcia "Pomóż mi usłyszeć" uczy dzieci tolerancji wobec osób
głuchych i niedosłyszących.
9. Scenariusz zajęcia "Pomóż mi zrozumieć" uczy dzieci tolerancji wobec osób
niepełnosprawnych intelektualnie.
10. Scenariusz zajęcia "Poznaj mój świat" uczy dzieci tolerancji wobec osób
z autyzmem.
3. TERMINOLOGIA
13
Emocje (uczucia) – stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do
określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na
odzwierciedleniu stosunku człowieka do rzeczywistości. Czuje się coś do kogoś lub
czegoś np. miłość. Uczucia stanowią interpretację emocji, dokonywaną na podstawie
zakodowanych w pamięci człowieka wzorów kulturowych i doświadczeń oraz
podyktowanej nimi oceny sytuacji. Ta sama emocja – rozumiana jako świadomy
proces psychiczny, będący reakcją organizmu na bodźce – może zostać
zinterpretowana jako różne uczucia w zależności od sytuacji. Przykładowo zespół
reakcji organizmu związany m.in. ze wzrostem poziomu adrenaliny, przyspieszonym
tętnem i odpowiednim pobudzeniem układu nerwowego może być interpretowany
(uświadamiany) jako strach, lęk, obawa lub panika w zależności od nasilenia emocji
oraz rozpoznania wywołujących ją bodźców. Ponieważ rozpoznanie (uświadomienie
sobie, zinterpretowanie) emocji jako określonego uczucia polega na nadaniu jej
określonego znaczenia (związaniu jej z określonym pojęciem), uruchomiona zostaje
wiedza o właściwych temu uczuciu konotacjach kulturowych. Może być to motorem
określonych działań człowieka. Uczucia wyższe obejmują m.in. uczucia moralne
(etyczne), uczucia estetyczne i uczucia intelektualne. Niekiedy używa się pojęcia
uczucia do określenia zarówno emocji, nastroju jak i sentymentu.
Niepełnosprawność ruchowa – stan człowieka znajdującego się w sytuacji
obniżonych
możliwości
motorycznych
ciała.
Zazwyczaj
jest
to
związane
z różnorakimi uszkodzeniami kończyn. Upośledzenie może wynikać ze zmian
rozwojowych w okresie płodowym, chorób, wypadków oraz innych czynników
mogących mieć wpływ na budowę ciała i działanie jego poszczególnych części.
Niepełnosprawności ruchowe można podzielić na następujące podstawowe grupy:
- brak kończyn lub ich części. Do tej grupy zaliczają się osoby po amputacjach
wynikających z wypadków losowych lub chorób, a także osoby, u których w okresie
rozwoju płodowego nie wykształciły się poszczególne części ciała.
- uszkodzenia układu nerwowego (centralnego/obwodowego) lub pojedynczych bądź
14
całych grup mięśni w części odpowiedzialnej za funkcjonowanie kończyn, czyli
czynności motorycznych. Zaburzenia czynności motorycznych obejmują porażenia
i niedowłady rozumiane jako obniżenie sprawności, poprawności wykonywania
ruchów, osłabienie siły mięśniowej, spowolnienie ruchów. Do tej grupy zaliczają się
osoby będące ofiarami na przykład mózgowego porażenia dziecięcego, choroby
Heinego-Medina, polineuropatii, stwardnienia rozsianego, czy też uszkodzenia
rdzenia kręgowego w wyniku wypadku lub choroby.
- niepoprawne uformowanie szkieletu w okresie rozwoju płodowego lub w okresie
rozwoju. Do tej grupy zaliczają się osoby dotknięte achondroplazją lub innymi
rodzajami karłowatości, a także osoby u których struktura szkieletu nie rozwinęła się
poprawnie w wyniku chorób i niedoborów, na przykład w związku z krzywicą.
- uszkodzenia stawów. Do tej grupy zaliczają się osoby, które uległy wypadkom,
często w wyniku uprawiania różnych dziedzin sportu, osoby u których
funkcjonowanie stawów jest zakłócone w wyniku degradacji związanej z wiekiem,
z cukrzycą a także w wyniku szeregu chorób reumatycznych, takich jak na przykład
zapalenie stawów.
Ślepota – całkowite lub znaczne zaburzenie widzenia. Ślepota może być
spowodowana wadami oka lub chorobami i uszkodzeniami natury neurologicznej lub
mechanicznej. Zaburzenie to może mieć charakter nabyty (np. w wyniku uszkodzenia
oczu) lub wrodzony (jako niedorozwój oka będącego narządem wzroku). Prognozy
przewidują że w 2020 roku liczba niewidomych na świecie wyniesie 75 mln,
a słabowidzących ok 200 mln. Ludzi ze ślepotą wrodzoną lub też osoby które straciły
wzrok przed 5 rokiem życia i nie pamiętają żadnych wrażeń wzrokowych nazywa się
niewidomymi. Zaś ludzi ze ślepotą nabytą nazywa się ociemniałymi to osoby które
straciły wzrok po 5 roku życia i pamiętają pewne wrażenia wzrokowe. Z racji na
znaczne kalectwo ludzie tacy mają poważne problemy z poruszaniem się
i wykonywaniem codziennych czynności. Problemem pozostaje także akceptacja
własnego
kalectwa.
Osoby
niewidome
nie
używają
pojęć
wynikających
z postrzegania świata zmysłem wzroku (np. barw). W celu ułatwienia życia osobom
15
kalekim prowadzi się tresurę psów przewodników i drukuje książki alfabetem
L. Braille'a.
Niewidomy – osoba, która posługuje się technikami bezwzrokowymi, wykorzystując
pozostałe zmysły, i specjalnymi pomocami o charakterze kompensacyjnym. Za osobę
niewidomą można uznać kogoś kiedy jego ostrość wzroku przy maksymalnej
korekcji okularowej nie przekracza 5/50 (prawidłowa wynosi 5/5) lub ma zawężone
pole widzenia do 20 stopni, nie zależnie od ostrości. Osoby niewidome to takie, które
nie reagują na żadne bodźce wzrokowe. Wyjątek w tej grupie stanowią osoby, które
zachowały poczucie światła. Potrafią one jedynie rozróżniać dzień i noc lub zapalone
światło wieczorem w pomieszczeniu. Struktura poznania u niewidomych ma więc
głównie charakter dotykowo-słuchowy.
Niedowidzący (Słabo widzący) – jest to osoba, która mimo okularów korekcyjnych
ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych, ale która może poprawić
swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie wzrokowych
metod kompensacyjnych, pomocy ułatwiających widzenie i innych pomocy
rehabilitacyjnych oraz poprzez dostosowanie środowiska fizycznego.
Alfabet Braille'a - stworzony przez Louisa Braille'a, który w wyniku wypadku
oślepł w dzieciństwie. Wynalazł pismo punktowe dla niewidomych. Podstawą,
z której wyprowadza się cały system Braille'a jest sześciopunkt nazywany znakiem
tworzącym. System składa się ze znaków będących kombinacją sześciu wypukłych
punktów ułożonych w dwóch kolumnach po trzy punkty w każdej. Lewa kolumna
zawiera umownie oznaczone punkty: 1,2,3, zaś prawą stanowią punkty: 4,5,6.
Wzajemna kombinacja i rozmieszczenie punktów daje możliwość zapisu
sześćdziesięciu trzech znaków. W brajlu można zapisać wszystko – istnieje kilka
uzupełniających systemów zapisu brajlowskiego
– notacje:
matematyczna,
chemiczna, fizyczna i muzyczna.
16
Biała laska – laska używana przez osoby niewidome, zarówno jako pomoc, jak
i sygnał dla osób sprawnych. Tradycyjna biała laska chroni osobę niewidomą przed
zderzeniem z przeszkodą pionową lub poziomą, umożliwia rozpoznanie terenu,
a także sygnalizuje innym osobom niepełnosprawność wzroku. Pomysłodawcą białej
laski był angielski fotograf James Biggs mieszkający w Bristolu, który stracił wzrok
w wypadku w roku 1921. Białe laski upowszechniły się początkowo w Anglii
w latach 30 XX w. 15 października przypada Święto Białej Laski - Międzynarodowy
Dzień Niewidomych - obchodzone cyklicznie od roku 1964, początkowo w Stanach
Zjednoczonych, a od 1970 na całym świecie.
Pies towarzyszący, pies opiekun – pies specjalnie szkolony w celu pomocy osobom
niepełnosprawnym:
- pies przewodnik – pies szkolony na przewodnika dla niewidomego lub
niedowidzącego. Typowe jego zadania to wyszukiwanie i podawanie przedmiotów,
naciskanie przycisków, pociąganie za klamki, sygnalizowanie stanów zagrożenia itp.
- pies dla niesłyszącego – pies szkolony w kierunku rozpoznawania odgłosów
domowych i wskazywania ich niesłyszącemu lub niedosłyszącemu.
- pies opiekun, który reaguje w przypadku ataku choroby, lub innych przypadkach
medycznych – włączy alarm, sprowadzi do chorego inną osobę, lub ostrzega
o zbliżającym się ataku choroby (stwierdzono, że psy wyczuwają np. zbliżający się
atak epilepsji).
Psy selekcjonowane do asystowania niepełnosprawnym muszą wykazywać chęć
współpracy z człowiekiem, być zrównoważone, nieagresywne, pozbawione
skłonności do dominacji, muszą również umieć przez dłuższą chwilę skupić uwagę
na jednej rzeczy. Nie mogą być lękliwe i zbytnio indywidualne. Szkolenie
rozpoczyna się w wieku 10–12 miesięcy i trwa pół roku. Potem odbywa się szkolenie
wraz z niepełnosprawnym, dla uwzględnienia jego indywidualnych potrzeb.
Utrata słuchu (głuchota) – utrata zdolności słyszenia i rozróżniania dźwięków.
Głuchota nie jest chorobą, lecz objawem lub skutkiem różnych chorób ucha, nerwu
17
słuchowego a także dróg nerwowych ośrodkowego układu nerwowego.
Najczęstsze rodzaje głuchoty:
- dziedziczna - dziecko głuchych rodziców lub jednego rodzica,
- wrodzona - powstaje w życiu płodowym na skutek wad rozwojowych lub choroby
ucha przebytej podczas ciąży,
- nabyta - wynika z działania czynników uszkadzających narząd słuchu w życiu
pozapłodowym.
Wyróżniamy głuchotę:
- przewodzeniową - powstająca wskutek uszkodzenia aparatu przewodzącego dźwięk
(choroby przewodu słuchowego zewnętrznego, uszkodzenie błony bębenkowej,
kosteczek słuchowych, niedrożność trąbki słuchowej).
- odbiorczą - powstającą w wyniku uszkodzenia zakończeń nerwu słuchowego
w uchu wewnętrznym lub pnia nerwu.
- mieszaną - powstającą w wyniku uszkodzenia aparatu przewodzącego i odbiorczego
- centralną - powstającą po uszkodzeniu szlaków i ośrodków słuchowych w mózgu.
W Polsce problemy ze słuchem ma 6 milionów osób z czego 900 tysięcy ma
poważnie uszkodzony słuch a około 45-50 tysięcy jest całkowicie niesłyszących,
głównie problemy ze słuchem dotyczą osób starszych.
Niedosłuch – zaburzenie ze strony narządu słuchu polegające na nieprawidłowym
przewodzeniu lub odbiorze dźwięków. Częstość występowania niedosłuchu rośnie
z wiekiem. Niedosłyszący to osoba, u której ubytki słuchu (do 80-90 dB) stwarzają
trudności w naturalnym opanowaniu języka mówionego (nawet przy pomocy
aparatów słuchowych), ale nie w takim poważnym stopniu jak u osoby głuchej.
Osoba niedosłysząca ma też trudności z rozumieniem mowy bez użycia aparatów
słuchowych, lecz w sprzyjających warunkach może ona ją rozumieć za pomocą
tychże protez.
Aparat słuchowy – urządzenie służące do wzmacniania głośności dźwięków u osób
niedosłyszących. W przeszłości funkcję prymitywnych aparatów słuchowych pełniły
18
specjalne trąbki wkładane do uszu, które dzięki rozszerzeniu u wlotu mogły skupiać
fale dźwiękowe i poprawiać nieznacznie komfort słyszenia. Obecnie nowoczesne
aparaty słuchowe mają postać układów elektronicznych. Główne części, z których
składa się takie urządzenie to: mikrofon, który zamienia fale akustyczne w sygnał
elektroakustyczny; wzmacniacz - służący do wzmocnienia sygnału i słuchawka która
doprowadza dźwięk przez wkładkę uszną w pobliże błony bębenkowej. Z początku
aparaty słuchowe były stosunkowo duże i ciężkie. Współcześnie możliwe jest ich
umieszczanie na małżowinie usznej albo w uchu zewnętrznym.
Język migowy - Ludzie niesłyszący, z racji niemożności korzystania ze zmysłu
słuchu w komunikowaniu się, stworzyli nowy, wizualny, oparty na geście i mimice
sposób porozumiewania się.
Język migowy jest zbiorem znaków manualnych
i mimicznych, służących osobom niesłyszącym w porozumiewaniu się. Polski Język
Migowy (PJM) jest naturalnym językiem wizualno - przestrzennym społeczności
Głuchych w Polsce, szczególnie u osób pochodzących z rodzin, w których Głuchota
przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. W odróżnieniu od języków fonicznych
wypowiedzi są konstruowane na gruncie modalności wzrokowej, a nie słuchowej.
Polski Język Migowy posiada własną strukturę gramatyczną: składnię, morfologię,
fonologię, a nawet fonetykę.
Niepełnosprawność intelektualna (obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego)
– zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu
funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań
adaptacyjnych (w szczególności niezależności i odpowiedzialności). Wiąże się
z trudnościami w nauce, porozumiewaniu się, wykonywaniu prostych czynności dnia
codziennego, zyskiwaniu kompetencji społecznych.
Wyróżniamy cztery stopnie niepełnosprawności intelektualnej :
- 69 – 55 IQ Wechslera - niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim: poziom
intelektualny charakterystyczny dla 10 - 12 roku życia. Ta forma deficytu
intelektualnego stanowi najwięcej, około 85% rozpoznań. Osoby takie są
19
samodzielne i zaradne społecznie, nie powinny jednak wykonywać zawodów
wymagających podejmowania decyzji, ponieważ nie osiągnęły etapu myślenia
abstrakcyjnego w rozwoju poznawczym
- 54 – 35 IQ Wechslera - niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym:
funkcjonowanie intelektualne na poziomie 6-9
roku życia. Częstotliwość
występowania - około 10% z wszystkich 4 typów upośledzenia. W okresie
przedszkolnym istnieją trudności z nabywaniem reguł społecznych (lojalność,
współdziałanie), a także niezręczność fizyczna, powolny rozwój motoryczny. Poza
tym do 9 roku życia rozwój jest prawidłowy. Osoby takie mogą nabywać
umiejętności samoobsługowe, nie gubią się w dobrze znanym terenie, mogą
pracować w zakładach pracy chronionej. Nie przekraczają wieku umysłowego osoby
w normie intelektualnej dziewięcioletniej
- 34 – 20 IQ Wechslera - niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym:
poziom rozwoju 3-6 latka. Około 4-5 roku życia zauważalne spóźnienie rozwoju
psychofizycznego. Osoby te mogą opanować samoobsługę, przy stałej opiece mogą
wyuczyć się czynności domowych, ale nie są zdolne do wyuczenia zawodu. Nie
przekraczają wieku umysłowego osoby w normie intelektualnej sześcioletniej.
- poniżej 20 IQ Wechslera - niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim:
poziom funkcjonowania odpowiadający max. 3 roku życia. Możliwe jest opanowanie
tylko najprostszej samoobsługi. Występują ciężkie wady neurologiczne i fizyczne.
Przez całe życie wymagają opieki instytucjonalnej. Nie przekraczają wieku
umysłowego osoby w normie intelektualnej trzyletniej.
Autyzm dziecięcy (autyzm wczesnodziecięcy, autyzm głęboki, zespół Kannera)
– złożone zaburzenie rozwoju i funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego,
charakteryzujące się zakłóceniami zdolności komunikowania uczuć i budowania
relacji
interpersonalnych,
zubożeniem
i
stereotypowością
zachowań
oraz
trudnościami z integracją wrażeń zmysłowych. Alienacja chorych w świecie
własnych przeżyć sprawiła, że zaburzenie to nazwano autyzmem, od stgr. αὐτός
(autós), co oznacza „sam”. Autyzm dziecięcy poddaje się różnym formom leczenia
20
(zwłaszcza oddziaływaniom behawioralnym, edukacyjnym), które mogą istotnie
poprawić funkcjonowanie chorych, ale nie jest w pełni uleczalny – zaburzenie to
utrzymuje się do końca życia. Zakres możliwej do osiągnięcia poprawy objawowej
uzależniony jest m.in. od tego, jak wcześnie zaburzenie zostanie rozpoznane i jak
wcześnie dziecko zostanie objęte odpowiednim programem terapeutycznym
wspierającym jego rozwój. Leczenie farmakologiczne ma znaczenie uzupełniające
i umożliwia złagodzenie tylko części behawioralnych przejawów autyzmu lub
objawów współwystępujących z nim zaburzeń. W przypadku autyzmu nie ma leków,
które stanowiłyby przyczynową formę leczenia, ani leków, które usuwałyby osiowe
dla niego dysfunkcje.
4. BIBLIOGRAFIA
21
1. M. Przetacznik – Gierowska, Z. Włodarski „Psychologia wychowawcza” część 1,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 235
2. J. Lubowiecka: „Funkcje i zadania współczesnego przedszkola”, Wychowanie
w przedszkolu nr 1, 2006r., str. 5
3.
Mikulski
J.,
Auleytner
J.
(red.)
„Polityka
społeczna
wobec
osób
niepełnosprawnych. Drogi integracji”, WSiP, TWP, Warszawa 1996r. str. 19
4. Maciarz A.
„Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej”, WSiP,
Warszawa 1992r. str. 10-11, 13
5. Borowski R. „Środowisko społeczne osób niepełnosprawnych”, Wydawnictwo
Naukowe NOVUM, Płock 2003r. str. 96-97, 283
6. Hulek A. (red.)
„Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie”, Państwowy
Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986r. str. 10
7. Ostrowska A.
„Postawy społeczeństwa polskiego w stosunku do osób
niepełnosprawnych”,
w:
Gustavsson
A.,
Zakrzewska-Manterys
E.
(red.)
„Upośledzenie w społecznym zwierciadle”, Wydawnictwo Akademickie „Żak”,
Warszawa 2004r. str. 75
8. Dryżałowska G., Żuraw H. (red.) „Integracja społeczna osób niepełnosprawnych”,
Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004r. str. 107
9. Wielka Encyklopedia Powszechna, 1965r., tom V str. 77
10. Bogucka J., Kościelska M. „Wychowanie i nauczanie integracyjne”, Społeczne
Towarzystwo Oświatowe, Warszawa 1994r. str. 5
11. Hulek A. „Świat ludziom niepełnosprawnym”, Warszawa 1992r. str. 13
12. www.wikipedia.pl
13. J. Walczyna, "Kształtowanie postaw społeczno-moralnych dzieci w wieku
przedszkolym", Warszawa 1978, str. 205
14. Adamowicz-Hummel A.
"Posługiwanie się wzrokiem przez dzieci słabo
widzące" Warszawa 2001, str. 15 – 34.
22