problem adaptacji w szkole
advertisement
Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 1 z 9 PRACA Z UCZNIEM Z PROBLEMAMI ADAPTACYJNYMI 1. Zagadnienia, które musisz poznać Adaptacja w najszerszym znaczeniu definiowana jest jako „zachodzenie takich zmian w zachowaniu osobnika, w jego organizmie jako całości lub w jakiejś jego części, które umożliwiają optymalne funkcjonowanie osobnika”. W literaturze przedmiotu termin „adaptacja” definiowany jest różnorodnie i używany zamiennie z terminem „przystosowanie”. We współczesnym świecie szczególne znaczenie ma adaptacja w środowisku społecznym, a takim jest w odniesieniu do dzieci i młodzieży m.in. rodzina, grupa rówieśnicza i szkoła. Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, uczniowie z problemami adaptacyjnymi stanowią grupę uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. To oznacza, że należy zadbać o indywidualizację w procesie ich nauczania i wychowania oraz objąć ich odpowiednią formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Czynniki wpływające na adaptację szkolną Przystosowanie do środowiska szkolnego wiąże się ze zmianami wpisanymi w organizację systemu oświaty oraz z pewnymi przeżyciami i emocjami. Adaptacja ta w przypadku dzieci i młodzieży może czasem trwać długo i napotykać różnorodne przeszkody związane przykładowo z: przejściem z przedszkola do szkoły, rozpoczęciem nauki w klasie IV szkoły podstawowej – tu zmienia się organizacja nauczania i system wymagań wobec ucznia, przejściem ze szkoły podstawowej do gimnazjum, a z gimnazjum do szkoły ponadgimnazjalnej, zmianą nauczyciela, klasy lub szkoły (efekt przeprowadzki), powrotem z emigracji (inny system edukacji), zmianą środowiska społeczno-kulturowego (dotyczy Romów i obcokrajowców), wydarzeniami kryzysowymi w życiu osobistym (rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby). Tak naprawdę adaptacja dziecka do szkoły jest procesem rozłożonym w czasie i tak też winna być rozpatrywana przez nauczycieli. Przebieg tego procesu zależy od wielu czynników, które można zakwalifikować do dwóch grup: czynników endogennych, wśród nich istotne są: płeć, wiek, indywidualne cechy układu nerwowego, stan zdrowia oraz ogólny poziom psychoruchowego rozwoju dziecka. Między tymi elementami zachodzi ścisła współzależność; czynników egzogennych, związanych ze środowiskiem domowym dziecka oraz z nowym środowiskiem, do którego ma się ono przystosować (m.in. postawy nauczycieli i ich oddziaływania wychowawcze, wyposażenie w pomoce dydaktyczne). Wśród parametrów związanych z rodziną wymienione są: status społeczny, warunki bytowe, struktura formalna, liczba członków rodziny i wzajemne stosunki między nimi, postawy rodziców i związany z tym system wychowawczy. Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 2 z 9 Bardzo ważną rolę w procesie adaptacji stanowi wiek. Dziecko starsze przystosowuje się łatwiej, gdyż ma większą potrzebę kontaktu społecznego, uznania, osiągnięć, aktywności, samodzielności i poznania. W miarę rozwoju dziecka doskonalą się procesy asymilacji i akomodacji, więc im jest ono starsze, tym większa szansa na przystosowanie. Niezwykle istotnym elementem jest także stopień znajomości ucznia przez nauczyciela (świadomość warunków wychowawczych dziecka, jego sytuacji rodzinnej) oraz jego oddziaływania wychowawcze. Warto pamiętać, że nauczyciele, którzy preferują uczniów zdolnych i dobrze przystosowanych, mogą powodować przejmowanie tych wzorów zachowań przez innych uczniów, którzy będą w konsekwencji źle odnosić się do słabszych i zamkniętych w sobie. Nauczyciele mogą również nie aktywizować uczniów słabo przystosowanych, co może uniemożliwiać im włączanie się w życie grupy i nabywanie nowych, korzystnych wzorów zachowania. Problemy adaptacyjne w środowisku szkolnym ujawniają się głównie poprzez trudności w nauce (niepowodzenia szkolne, osiąganie wyników poniżej możliwości) oraz w wychowaniu (zaburzenia w relacjach społecznych, zaburzenia emocjonalne i motywacyjne, zaburzenia zachowania). Trudnościom tym mogą towarzyszyć różne symptomy, od doświadczania złości, żalu, rozgoryczenia, lęku, poprzez poczucie pustki i osamotnienia, bezradności i niechęci po koszmary nocne i objawy psychosomatyczne: bóle głowy, mdłości, biegunki. Co może zrobić szkoła, by ułatwić swoim uczniom adaptację? Nadrzędnym celem działania szkoły jest wspieranie wszechstronnego rozwoju ucznia poprzez harmonijne łączenie nauczania z kształceniem umiejętności i wychowaniem. Niezależnie od etiologii problemów adaptacyjnych dziecka, w pracy z nim należy pamiętać o tym, aby przede wszystkim bezwarunkowo akceptować dziecko, rozumieć jego odmienne funkcjonowanie. Dawać mu emocjonalne wsparcie poprzez tworzenie bezpiecznego klimatu podczas nauki i zabawy, poznawania i badania. Doceniać i podkreślać jego mocne strony. To da poczucie bezpieczeństwa sprzyjające rozwojowi. Skuteczna jest zawsze pomoc adekwatna do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia. Aby temu sprostać, nauczyciel powinien pamiętać, by jak najszybciej rozpoznać swoich uczniów, nawiązać współpracę z rodzicami oraz innymi nauczycielami, a także ze specjalistami, pamiętając o interdyscyplinarności w pomaganiu. Do pozyskania niezbędnych informacji o uczniu nauczyciele mają do dyspozycji: obserwację ucznia w warunkach optymalnych dla jego funkcjonowania: swobodną, luźną, pogłębioną obserwację celową lub obserwację znaczących zdarzeń oraz obserwację skategoryzowaną, w tym topograficzną, wywiad z rodzicami ucznia lub uzyskany bezpośrednio od niego samego w wyniku rozmowy czy wypełnionego kwestionariusza ankiety, analizę wytworów pracy ucznia; analizę osiągnięć edukacyjnych, czyli wyników procesu uczenia się. W procesie adaptacyjnym uczniów, szczególnie młodszych, konieczne jest zrozumienie psychologicznych prawidłowości ich rozwoju i funkcjonowania, a przede wszystkim tego, że: Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 3 z 9 dziecko 6-, 7-letnie nie zaczyna uczyć się dopiero w szkole. Uczy się od pierwszych dni swego życia, bo „przecież przychodząc na świat nie umie nic, jest wyposażone w kilka zaledwie najprostszych odruchów wrodzonych. Uczy się już, będąc noworodkiem i niemowlęciem, uczy się w wieku żłobkowym i przedszkolnym. Proces uczenia się jest w pierwszych latach życia bardzo intensywny”. Nauka w szkole jednak różni się zasadniczo od dotychczasowego procesu uczenia się. Staje się czynnością systematyczną i zorganizowaną. Ma też charakter teoretyczny, gdyż wielu informacji, zasad i reguł dziecko nie może zastosować od razu; niektóre będzie mogło sprawdzić w niedalekiej przyszłości, a niektóre prawie wcale; proces uczenia się w szkole naznaczony jest piętnem obowiązku. To kolejny czynnik, który ma wpływ na proces adaptacji dziecka w szkole. Do tej pory pojęcie obowiązku było związane, np. z czynnościami samoobsługowymi, pełnieniem funkcji dyżurnego w przedszkolu, odbywało się w atmosferze zabawy i na zasadzie dobrowolności. W szkole wszystko jest inaczej. Dziecko wielu rzeczy musi się nauczyć, zapamiętać, wiele czynności wykonać i będzie z nich rozliczane ono samo, osobiście, np. słownie, bądź za pomocą stopni. Dla ucznia klasy I-III otrzymanie stopnia stanowi zawsze wielkie przeżycie bez względu na to, czy jest to ocena, plus, minus czy słoneczko. Dzieci szybko się w tym różnicowaniu orientują i stosują własną ocenę oceny; dla każdego ucznia istotne jest ułożenie właściwych relacji z kolegami, jak również z wychowawcą i innymi nauczycielami, a także z personelem szkoły. Zanim jednak dziecko przystosuje się do wszystkich obowiązujących zwyczajów, reguł i norm, przeżyje niejeden stan zagrożenia, frustracji, a czasami także zostanie skrzywdzone przez rówieśników i starszych kolegów bądź skrzywdzi kogoś innego. Jednak musi przejść cały ten proces, aby móc zacząć funkcjonować w instytucji, jaką jest szkoła. Należy zatem jeszcze raz podkreślić, że dziecko w młodszym wieku szkolnym musi się stale adaptować do zmieniających się warunków społecznych i wszelkich innych warunków w szkole, a przystosowanie to musi mieć charakter czynny, dlatego też w procesie tym dużą rolę odgrywa nauczyciel; szczególne znaczenie ma także właściwa organizacja czasu, treści pracy i odpoczynku ucznia. Oznacza to między innymi ogólny ład i konkretność zadań, które nie mogą być zbyt łatwe, ale też nie powinny przekraczać możliwości dzieci, a zawsze muszą być treściowo urozmaicone oraz kontrolowane i oceniane w taki sposób, aby dziecko dostrzegało, że nauczyciel widzi i docenia jego wysiłek; ważne jest też wyuczenie u ucznia wielu konkretnych, a niezbędnych zachowań, które muszą stać się z czasem ich przyzwyczajeniami i nawykami; istotny jest również żywy i opiekuńczy stosunek nauczyciela do uczniów wszystkich razem i każdego z osobna. Natomiast pomagając uczniom starszym w szkolnej adaptacji, szczególnie tym w okresie adolescencji, należy pamiętać o kilku uniwersalnych zasadach: uczeń jest przede wszystkim osobą, a rola ucznia jest tylko jedną z ról w jego życiu, młodzi ludzie potrzebują tego, aby ich uczucia były zrozumiane i zaakceptowane, także te negatywne, jak strach i gniew, nie musimy ulegać wszystkim kaprysom ucznia, ale postarajmy się rozumieć jego potrzeby, Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 4 z 9 nauczyciel nie może być tylko kimś, kto wymaga i ocenia, ale przede wszystkim ma być tym, kto rozumie i wspiera, chwali i zachęca, a nie tylko kara; tym, kto dostrzega zalety ucznia, a nad wadami pracuje z nim wspólnie. Jak pomóc uczniowi powracającemu z zagranicy? Od kilku lat wzrasta liczba dzieci, które mieszkały i uczęszczały do szkół w Polsce, potem wyjechały za granicę, a po jakimś czasie znów weszły w nasz system edukacyjny. Wiele z nich – w tej nowej sytuacji życiowej – ma różnorodne problemy adaptacyjne, które są tym większe, im dłużej chodziły do szkoły poza Polską, a wynikają z trudności językowych, odmienności kultury i zwyczajów. Często wiążą się także z dużymi różnicami w zakresie wymagań edukacyjnych na porównywalnym etapie kształcenia. Z informacji zebranych z kuratoriów oświaty wynika, że problemy, które ujawniają dzieci w zderzeniu ze szkołą, to przede wszystkim: trudności w rozumieniu i opanowaniu języka polskiego, trudności związane z dostosowaniem się do reguł funkcjonowania polskiej szkoły, trudności w dostosowaniu się do reguł uczenia się w polskiej szkole (prace domowe), poczucie inności i wykluczenia w grupie rówieśniczej, poczucie niskiej wartości związane z brakiem sukcesów szkolnych, poczucie braku bezpieczeństwa w relacjach z otoczeniem szkolnym. Główne problemy sygnalizowane przez rodziców to zbyt słaba informacja, z jakiej pomocy może skorzystać ich dziecko w nowych warunkach nauki oraz zbyt mała wiedza, jak wygląda w Polsce system szkolny. Pomoc uruchamiana jest dopiero w momencie, gdy nawarstwiają się problemy w szkole. Ponadto widoczny jest brak znajomości przepisów wśród dyrekcji i nauczycieli. Dla części rodziców nie jest oczywiste, że należy pomagać dzieciom w odrabianiu lekcji czy też kontrolować postępy i sprawdzać, czy odrobiona została praca domowa. Jeżeli dziecko dotychczas uczęszczało do szkoły na przykład w systemie anglosaskim, rodzice po prostu mogą nie mieć świadomości, że istnieje coś takiego jak praca domowa. Ponadto rodzice wskazują, że przekazywane są im tylko negatywne informacje na temat postępów ich dzieci. Brak jest należytej reakcji szkoły na szykany ze strony rówieśników. Często już na samym początku uwidacznia się założenie szkoły, że uczeń może z zasady stracić rok i powtarzać. Zdarza się także wyśmiewanie języka, lapsusów językowych (nawet przez nauczycieli) oraz sytuacji materialnej. Rzadko się zdarza, by przyjęcie do szkoły ucznia powracającego z zagranicy było poprzedzone przygotowaniami, w których uczestniczą rodzice, dyrektor szkoły, pedagog, psycholog oraz zespół uczący. Praktyka szkolna pokazuje, że o przyjęciu do szkoły dziecka reemigrantów nauczyciele dowiadują się dopiero podczas konferencji poprzedzającej rozpoczęcie roku szkolnego. Dlatego tak ważne jest, aby umożliwić tym uczniom jak najłagodniejsze zetknięcie się z nową rzeczywistością, w jakiej znaleźli się często wbrew własnej woli. Nam, dorosłym, trudno wyobrazić sobie traumę przeżywaną przez dziecko wyrwane ze środowiska, w którym kilka lat dorastało, nawiązywało przyjaźnie, czuło się bezpiecznie. Niestety, większość naszych szkół nie jest przygotowana do potrzeb powracających dzieci, które powinny być traktowane, szczególnie w pierwszym roku, według innych Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 5 z 9 reguł niż uczniowie, którzy nieprzerwanie uczą się w kraju. Brak jest programów adaptacyjnych adresowanych do uczniów i ich rodziców na poszczególnych etapach edukacyjnych, brak również szkoleń dla nauczycieli, którzy nie mając wiedzy o systemie kształcenia kraju, z którego dany uczeń powrócił, winni pracować z nim nad wyrównaniem różnic programowych. Udzielana pomoc i wsparcie wynikają bardziej z intuicji i dobrej woli nauczycieli niż z obowiązującej w szkole procedury. Jak widać, jest w tej sprawie wiele do zrobienia. Doświadczenie wskazuje, że uczeń powracający z zagranicy – oprócz akceptacji środowiska i znalezienia w nim swojego miejsca – potrzebuje wsparcia w pokonaniu bariery językowej, pomocy w wyrównaniu różnic programowych i wskazówek dotyczących zasad funkcjonowania jego nowej szkoły. Oto kilka pomysłów, które mogą stanowić kanwę do opracowania programu adaptacji z uwzględnieniem tych właśnie potrzeb. Przewodnik po naszej szkole – zbiór podstawowych, niezbędnych informacji dla ucznia – co? kto? gdzie? kiedy? dlaczego? – napisany w przystępnej formie, prostym i zrozumiałym językiem (nie należy cytować zapisów regulaminów). Przewodnik ma pomóc uczniowi zrozumieć: na czym polega rola ucznia, czego się od niego oczekuje, jakie ma prawa, co to są przedmioty, oceny, klasówki, sprawdziany i kartkówki, zajęcia pozalekcyjne, kto i w jakiej sprawie może mu pomóc itd. Struktura przewodnika, zawartość treściowa oraz forma przekazu musi być dostosowana do wieku ucznia i etapu edukacyjnego. Uczeń powinien go otrzymać z chwilą zapisania do nowej szkoły, najpóźniej w pierwszych dniach nauki. Współpraca z rodzicami – bez niej proces adaptacyjny ucznia może być poważnie zakłócony. Rodzice, szczególnie tacy, którzy kontakt ze szkołą pamiętają jedynie z czasów, gdy sami do niej uczęszczali, też potrzebują wsparcia, zrozumienia i pomocy. Poza tym kontakt rodziców z nauczycielami i pedagogiem szkolnym ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa ucznia w tym trudnym dla niego okresie. Dobrą praktyką jest spisanie z nimi kontraktu, w którym szkoła zobowiąże się do konkretnych działań na rzecz ich dziecka, a rodzice, np. do systematycznego kontaktu z wychowawcą i pedagogiem szkolnym oraz pomocy dziecku w uzupełnianiu braków edukacyjnych zgodnie z propozycjami nauczycieli przedmiotowych. Warto także przygotować dla rodziców ulotkę ze wskazaniami, jak mogą pomóc swojemu dziecku przystosować się do nowej szkoły i jej wymagań. Oto kilka podstawowych rad, jakie mogą się w takiej ulotce znaleźć: Drogi Rodzicu – Twoje dziecko, a nasz uczeń, potrzebuje wsparcia w przystosowaniu się do nowej szkolnej rzeczywistości. Wiemy, że chcesz mu pomóc, więc skorzystaj z tych kilku rad. 1) Interesuj się, jak minął szkolny czas, raczej nie pytaj o oceny, a o to, czego dziś dziecko nauczyło się w szkole, pytaj, jak się czuje. Słuchaj z zainteresowaniem, o czym dziecko Ci opowiada. 2) Zorganizuj specjalny czas na odrabianie lekcji. 3) Zapewnij dziecku zdrowy posiłek przed szkołą. 4) Zapewnij dziecku dobry sen po całym dniu pracy. 5) Ciesz się z postępów dziecka i znajdź czas na wspólne odrabianie prac domowych, czytanie gazet i książek. Zachęcaj też dziecko, aby czytało, co mu się podoba. Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 6 z 9 6) Systematycznie kontaktuj się z nauczycielami w szkole, bądź obecny tam, gdzie twoje dziecko jest każdego dnia. Przygotowanie nauczycieli – to podstawa ich pracy dydaktycznej oraz właściwych relacji z uczniem, z którym obcowanie przez pewien czas nie będzie takie proste. Konieczne jest, zorganizowanie specjalnego spotkania, być może nawet kilku po to, by nauczyciele: − dowiedzieli się, jak przebiegała dotychczasowa edukacja ucznia. Świadectwo wystawione przez szkołę angielską, niemiecką czy hiszpańską to nie wszystko, czym trzeba się zainteresować. Warto poznać: jak wyglądały lekcje, jaki był system oceniania, czy był podział na przedmioty, jakie są różnice programowe itp. W zdobyciu takich informacji nieocenieni są rodzice i sam uczeń – należy więc przeznaczyć czas na rozmowy – wywiady z nimi; − akceptowali fakt, że asymilacja ucznia w szkole czasami trwać dość długo, i że być może trzeba będzie poświęcić mu znacznie więcej uwagi, nawet przez cały rok szkolny. Jednak uczeń nie może odczuć, że w związku z tym jest „problemem”. Działania nauczycieli muszą być wyważone i bardzo taktowne. Nie można też uszczęśliwiać ucznia na siłę i działać z pozycji „ja wiem lepiej, co dla ciebie jest dobre”. Pomocne mogą być materiały ze strony www.powroty.otwartaszkola.pl. Są tam nie tylko opisy zagranicznych systemów edukacyjnych, ale również testy diagnozujące sprawność językową ucznia odpowiednio do etapu edukacyjnego, w którym rozpoczął naukę po powrocie z zagranicy. Przygotowanie rówieśników – zespół klasowy powinien być przygotowany do przyjęcia nowego kolegi, gotowy do wspólnej zabawy i udzielania mu pomocy koleżeńskiej. Należy zadbać o czas i warunki pozwalające uczniom wzajemnie się poznać i nawiązać odpowiednie relacje. Zajęcia integracyjne organizowane wyłącznie w ramach lekcji wychowawczych to zbyt mało. Można je wzbogacić, np. klasowym ogniskiem, wspólnym wyjściem do pizzerii, wycieczką po mieście czy sobotnio-niedzielnym biwakiem. Dobre rezultaty daje także forma rówieśniczego tutoringu – czyli wyznaczenie grupy uczniów wspierających i pomagających nowemu koledze, np. w zrozumieniu zasad organizacji szkoły, kontaktach z nauczycielami oraz w nauce. Od dawna wiadomo, że dzieci i młodzież szybciej i łatwiej nawiązują między sobą nić porozumienia, a uczenie się od siebie nawzajem jest jedną z najskuteczniejszych metod poszerzania wiedzy i nabywania nowych kompetencji. Najważniejsze jednak jest to, by ten nowy uczeń zyskał sympatię rówieśników, co w procesie adaptacji odgrywa niebagatelną rolę. Procedura postępowania – czyli rodzaj czynności, jakie należy podjąć wobec ucznia, by udzielić mu autentycznej i profesjonalnej pomocy w pierwszym roku pobytu w szkole, a być może także w latach następnych, wraz z określeniem kto i za co odpowiada. Podstawę opracowania takiej procedury stanowią zapisy prawa oświatowego, w tym wspomniane rozporządzenie MEN dotyczące pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 stycznia 2015 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania do publicznych przedszkoli, szkół i placówek osób niebędących obywatelami polskimi oraz obywateli polskich, którzy pobierali naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, a także organizacji dodatkowej nauki języka polskiego, dodatkowych zajęć wyrównawczych oraz nauki języka i kultury kraju pochodzenia (Dz. U. z 2015 r., poz. 31), które weszło w życie z dniem Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 7 z 9 10 stycznia 2015 r. Procedura winna obejmować zdiagnozowanie indywidualnych potrzeb rozwojowo-edukacyjnych ucznia, objęcie go odpowiednią formą wsparcia i pomocy, bieżącą współpracę z rodzicami oraz okresową ewaluację efektywności podjętych oddziaływań, w tym przykładowo: ustalenie wymagań edukacyjnych z każdego przedmiotu dostosowanych do stopnia znajomości przez ucznia języka polskiego, stosowanie różnorodnych narzędzi służących sprawdzaniu wiedzy i umiejętności dostosowanych do poziomu opanowania języka polskiego (np. testy wyboru, grafy, wykresy, mapy), stosowanie języka instrukcji przy formułowaniu zadań (krótkie, proste, jasne komunikaty typu: narysuj, przeczytaj, wybierz, dopasuj — nie należy stosować rozbudowanych poleceń o charakterze wyjaśniającym. Wszelkie wyjaśnienia muszą być poparte obrazem, tj. rysunkiem, zdjęciem itp.), uwzględnienie w ocenie zaangażowania w pracę, podejmowania prób rozwiązania zadania, problemu. Na tym etapie udzielanej uczniowi pomocy nie należy oceniać strony językowej — dopuszcza się błędy gramatyczne, składniowe, ortograficzne, bowiem najważniejsza jest komunikacja, czyli zaakceptowanie każdej informacji świadczącej o zrozumieniu przez ucznia tematu, problemu, stosowanie oceniania opisowego, które odgrywa motywującą rolę w uczeniu się, z podkreśleniem nawet najmniejszych zalet wykonanej pracy. Tylko stosowanie odrębnych kryteriów i narzędzi służących ocenianiu umożliwi uczniowi – szczególnie temu, który rozpoczyna edukację w polskiej szkole bez odpowiedniej znajomości języka polskiego – otrzymywanie ocen powyżej oceny dopuszczającej. Należy unikać stawiania demotywujących ocen niedostatecznych i zawsze stwarzać warunki do poprawy oceny. Socjologowie przewidują, że w najbliższych latach znacznie wzrośnie liczba rodzin powracających do Polski z emigracyjnych wojaży po Europie. A to oznacza, że problem adaptacji uczniów przybyłych z innego systemu edukacyjnego może dotknąć niemal każdą szkołę. Ponieważ nie ma spójnej, całościowej strategii, obejmującej działania informacyjne, właściwą diagnozę potrzeb, metodyczne przygotowanie kadry pedagogicznej do pracy z uczniem w zakresie wyrównywania różnic językowych i programowych, to szkoły jak na razie radzą sobie z tym problemem różnie. Te, w których nauczyciele uznali nadrzędność potrzeb ucznia nad swoimi, radzą sobie lepiej, dzięki temu proces przystosowania się ucznia do nowej rzeczywistości oraz proces nauczania – uczenia się jest bardziej skuteczny. Zgodnie z maksymą pedagoga Krzysztofa Kwiatkowskiego: „Nauczyciel uczy nie tylko o tym, jaki jest świat, ale też jak w tym świecie funkcjonować 1”. Kwiatkowski K., Nauczyciele walczą o przetrwanie, (w:) Ujarzmić szkolne demony, czyli w poszukiwaniu skutecznych strategii wychowawczych, red. J. Pyżalski. Łask 2006. 1 Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 8 z 9 2. Książki, dzięki którym pogłębisz wiedzę Błeszyńska K., Dzieci obcokrajowców w polskich placówkach oświatowych – perspektywa szkoły. Raport na zlecenie ORE w ramach projektu „Edukacja wobec wyzwań migracyjnych”, Warszawa 2010. Cieśla J., W nowej szkole. „Psychologia w Szkole” nr 3/2012. Grzeszkiewicz B., Adaptacja dziecka do warunków szkolnych, (w:) Edukacyjne konteksty rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym, red. K. Kusiak, I. Nowakowska-Buryła, R. Stawinoga. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009. Mały uczeń w szkole, red. A. Jegier. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010. Kochanowska E., Wspomaganie procesu adaptacji społeczno-emocjonalnej dzieci sześcio-siedmioletnich do środowiska szkolnego. Wydawnictwo ATH, Bielsko-Biała 2012. Kruszewska A., Dziecko 6-letnie na progu szkolnym – jego umiejętności społeczno-emocjonalne, (w:) Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna. Badania, opinie, inspiracje, red. M. Karwowska-Struczyk, D. Sobierańska, M. Szpotowicz. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2011. Pawlic-Rafałowska E., Inny w polskiej szkole. Podręcznik dla nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi. Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2010. Pawlic-Rafałowska E., Zasuńska M., Nauczanie języka polskiego jako drugiego oraz integracja ucznia cudzoziemskiego z zespołem klasowym, (w:) Baranowska-Janusz M., Cegiełka D., Van Anh D. i in., Praca z uczniem cudzoziemskim. Pakiet szkoleniowy dla nauczycieli. Warszawa 2011. Piwko K., Adaptacja dzieci do warunków szkolnych. „Lider” nr 6/2008. Wilski M., Adaptacja uczniów do warunków szkoły, (w:) Psychologia ucznia i nauczyciela. Podręcznik akademicki, red. S. Kowalik. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011 Praca z uczniem z problemami adaptacyjnymi Strona 9 z 9 3. Materiały na szkolenie Załącznik 1 Lp. Sytuacje trudne adaptacyjnie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Załącznik 2 Nasza szkoła …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………… ………………………………………………… wychowawca………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………... ………………………………………………… nauczyciel…………………………………………………………………………………… ………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… pedagog/psycholog szkolny………………………………………………………….… ………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………… inni……………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………… Załącznik 3 Dyrekcja szkoły ………………………………………………… ………………………………………………… ………………………………………………… ……………………. Wychowawca klasy Nauczyciel Specjalista szkolny
